Spieghel der Leyen (nach HS unter Zuhilfenahme der Edition von Friedel Helga Roolfs)

	<2r>
	¶ Hijr beghi(n)t de vorrede vp desse(n) boeke . dat seer nutte is de(n) leye(n) . <in HS: leyen . u.d.Z. ergänzt>
	vn(de) is daer v(m)me ghehete(n) een spieghel d(er) leyen .
	Ihesus cristus marien enighe
	gheborene sone de nicht en ha
	tet va(n) al de(m) dat he ie ghewrochte .
	ghelijck als de prophete va(n) em
	schriuet . Mer he hatet de quade(n)
	sunde yn vns de wy begaen van daghe
	to daghe . Vn(de) als got seluen seghet in de(n)
	beghynne der biblien . Alle menschelike
	gheboerte van naturen is gheneyghet
	sunde to doene . als men alle daghe lei
	der vele suet ouer alle de werlt ghescheen .
	Vn(de) want somich is de sunde doet van
	rechter quaetheit . somich van v(er)sumen
	heit . vn(de) somich van vnwetenheit . Vn(de)
	want daer manich simpel leye is . wis
	te he den rechten wech ofte grunt wo
	swaer de sunde vor gode weer . vn(de) alle
	de maneere wo de sunde eerst komen .
	ofte wo ze he(n)ne gaen . vn(de) wat de hillighe
	scrift hijr van holt . ze solden em lichte
	bet van sunden hoeden . Want al hoert
	manich sympel leye some tijt yn der ker
	ken wat gudes seggen vn(de) de hillighe scrift
	exponeeren of duden . so is leider de me
	<2v>
	morie v(er)gheetende . als een mester in der na
	ture(n) bescrijft . vn(de) hebbent kort vergheeten .
	¶ Hijr v(m)me want daer manich sympel
	leye is de gheerne gode denen solde . vp dat
	he den rechten grunt wiste vn(de) daghelix
	lesen mochte waer vp een recht kerste(n) le
	uen stunde . hijr v(m)me so hebbe ic my yn
	den namen godes vnderwunde(n) dit boec
	to scryuene . nicht wt my seluen . mer als
	de hillighe scryft seghet . vnde de leeue(n) hil
	lighen leeres der hillighen kerken vns to
	bate gheleert hebben . ¶ Vnde ghi sullen
	weten . dat dit boeck in dren boeken ghe
	deelt is . vnde ijtlick boeck . ¶ Dat eerste
	boeck is . wan dat de sunde(n) aller eerst
	comen eder quamen . vn(de) wo ze begu(n)den .
	vn(de) wo alle sunde noch daghelix eerst
	yn vns comen . dat dat eerste derden deel
	is . Dat ander derde deel is . wat de sunde
	synt . vn(de) dat vnderscheet daer van . Dat
	derde deel is . waer by vn(de) wat de sake sy
	dat wi so ghemeenlike in sunde(n) bliuen .
	¶ Dat ander boeck is oec yn dreen ghe
	deelt . vn(de) gaet vele vp dat ewangeliu(m) wo
	dat got lazaru(m) verweckede . vn(de) is dat
	eerste deel waer bi wi eerst solen ver-
	<3r>
	wecket werden . als dat wi ontwaer w(er)den
	dat wi dweelen in sunden . Dat and(er) deel
	is wat daer to behoert . vn(de) wo men vns
	van sunden hoeden vn(de) vntbinden sal .
	Dat derde deel is . wo de ghene die de
	werlt bouwen . sick best van sunden hoe
	den solen . myt ener clenen reghele(n) daer ze
	bi leuen moghen . ¶ Dat derde boeck
	is van den lope dusser boesen werlt . vn(de)
	is oeck in dreen ghedeelt . Dat eerste is
	van wen vns alle liden comet vnde vn
	gheual daer de werlt daghelix mede
	gheplaghet weerdt . Dat and(er) is . waer
	vmme dat wi so vake(n) plaghe vn(de) vn
	gheual hijr liden . Dat derde is . waer
	ynne dat wi nicht rechte gheplaghet w(er)
	den . ¶ Vn(de) ghi sold oeck weten . dat dat
	eerste boeck vn(de) dat derde in ryme ghe
	sat is . want so manich curiose mensche
	lieuer ryme leset . vn(de) oeck werltlike(n) lu
	den ghenoechliker is daer ouer to due
	ren . Mer dat and(er) boeck is in slichten
	woerden ghesat . vp dat ghi van beide(n)
	wat hebben . ¶ Voertmeer wetet dat
	dit boeck nicht ghemaket en is wt
	wijsheit des ghenen de dit boeck to
	<3v>
	samende ghesat heuet . want he daer
	nicht toe ghedaen en heft . dan he ghety(m)
	mert heuet myt vremeder reeschap . vnde
	ghelijck dat een myt synen arbeide de spa
	nen to samende draghet die vremede mes
	ters ghehouwen hebben . Vn(de) vp dat alle
	de ghene die dit lesen ofte horen lesen . de
	better ghelouen hijr toe hebben moghen .
	so is daer in velen steden dat latijn voer
	ghesat also als de hillighen gheleert heb
	ben . vn(de) beide de mester vn(de) dat boeck ghe
	nomet wert waer et ghescreuen staet .
	vn(de) in duetscher taele dan na vntbunde(n) .
	Vn(de) oec so is in velen steden in der vntbi(n)
	dincge den synne meer gheuolghet vnde
	meer woerde daer to ghedaen . dan dat
	latijn ofte de slichte text inholt . vn(de) dat
	is ghedaen vp dat de sympel leye de bet
	grunden moghe vn(de) v(er)staen ku(n)ne . want
	slechtes dit boeck allene vm der leyen <gestr.: w>
	willen ghemaket is . die de werlt bouwe(n)
	vn(de) sick gheerne beteren solden vn(de) gode
	denen . Vnde et mach wal heten . spieghel
	der leyen . want elck sympel leye de gode
	to denen begheert volkomelike . de mach
	sick hijr in spieghelen . wat he doen ofte
	<4r>
	laten sal . vn(de) wo dat he een recht kersten
	leuen leyden sal . vn(de) oeck wo de werlt is
	hijr ghecomen vn(de) eenden sal . vnde mach
	hijr ynne spieghelen volkomelike de hil
	lighe scrift also vele als em ghenoech is
	mede to comende to den ewighen leuen .
	Want ghi hijr ynne vinden moghe(n) beide
	hillighe scrift . vn(de) natuerlike scrift . als de
	hillighen kerstene mesters ghemaket heb
	ben . vn(de) yodesche mesters in der olden ee .
	vn(de) oeck als de heidensche(n) mesters gheleert
	hebben in philosophien . vn(de) anders in oere(n)
	boeken . Vnde oeck somels so wyset dat
	ene boeck vp dat ander . vm dattet claerli
	ker vp ene ander stede ghescreuen steet . so
	moghe ghi dit daer soeken bi de(n) ghetal .
	want elck boeck heuet syne tafele vor em .
	daer de rubrike in der tafelen volkomen
	ghescreuen staet . elck myt synen ghetaele .
	wat iv best ghenoeghet to lesene . dat ghi
	elck capittel bi synen ghetaele vinde(n) mo
	ghen . Vn(de) oeck so moghe ghi de boeke
	kort vnderscheden . want in den eersten
	boeke so steet een . J . bouen den scrifte(n) in
	den spacio . vn(de) in den anderen boeke so
	staet twe . ii . in den spacio . vn(de) in den derde(n)
	<4v>
	boeke so staen dree . iii . bouen der scrift in de(n)
	spaciu(m) . Vn(de) hijr by moghe ghi kort vynde(n)
	wat boeke ofte wat materien dat ghi heb
	ben wilt . Vn(de) oeck so is de text to velen ste
	den mit roden vnderstreke(n) . vp dat ghi et
	vnderscheden moeghen . Aldus moeghe
	ghi in dessen boeke soeke(n) wat iv best ga
	det . God gheue iv also to soeken vn(de) to le
	sen dat ghi daer by verbetert weerden .
	Vnde willen dit boeck to godes eeren be
	ghinne(n) . vn(de) in den ghebenediden namen ihesus . <in HS: ihesus . u.d.Z. ergänzt> .
	Hijr beghint de tafele van
	den eersten boeke . vn(de) is . waer van
	de sunde eerst komen . vn(de) wat dat de sun
	de sijn . dat derde wat vns in sunden holt .
	<a.l.R.: . J . > Jnt eerste een ghebet vn(de) een vorgancg va(n) de(n) erste(n) boeke . <in HS: de(n) - boeke . u.d.Z. ergänzt>
	Hijr beghint dat erste
	<a.l.R.: . ii . > boeck . ¶ Jnt erste . wo dat de erste su(n)de
	in den ghedachte(n) begu(n)de in de(n) hemel . vnde wo lucifer viel . <in HS: wo - viel . u.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . iii . > ¶ Wo ada(m) dat ghebot
	brack . vn(de) wo de ghedachte(n) vor de(n) su(n)de(n) syn .
	<a.l.R.: . iiii . > ¶ Wo ada(m) vn(de) eua noch in vns wonen na
	gheestlike(n) sy(n)ne . vn(de) wo de via(n)t de(n) raet erst wtghift to de(n) sunde(n) . <in HS: wtghift - sunde(n) . u.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . v . > ¶ Va(n) ghenoechte(n) d(er) ghe
	dachte(n) . vn(de) wo de ghenoechte de(n) ghedachte(n) volghet . <in HS: volghet . u.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . vi . > ¶ Va(n) de(n) volborde d(er) su(n)de(n) . vn(de) wo dat
	<5r>
	volbord den ghenoechten volghet .
	¶ Van den werken der sunde . vn(de) wo dat <a.r.R.: . vii . >
	werck den volborde volghet .
	¶ Van den ghewoente der sunde . vn(de) wo de <a.r.R.: . viii . >
	ghewoente den werken volghet .
	¶ Wo dat men bi noet sundighe(n) moet . <a.r.R.: . ix . >
	vn(de) wo de noet den ghewoente volghet .
	¶ Van wanhope vn(de) mistroest . wo dat de <a.r.R.: . x . >
	der noet volghen .
	¶ Van v(er)hardicheit in de(n) sunden . vn(de) wo dat de de(n) mistroest volghet . <in HS: de - voghet . ü.d.Z. ergänzt> <a.r.R.: . xi . >
	¶ Wo dat een ku(m)merlick doet . vn(de) de ewi <a.r.R.: . xii . >
	ghe helle volghet na der v(er)hardicheit .
	¶ Dit is dat weder ou(er)halen va(n) de(n) sunden <a.r.R.: . xiii . >
	de vorgheschreue(n) staen mit korte(n) begripe .
	¶ Hijr endet dat eerste derde(n) deel va(n) de(n) eers <a.r.R.: . xiiii . >
	ten boeke wo de sunde beghinnen .
	Hijr beghint dat and(er) derde(n) deel va(n) den
	eerste(n) boeke . va(n) de(n) sunde(n) wat ze syn .
	¶ Jnt eerste wat de sunde synt in em seluen . <a.r.R.: . xv . >
	vnde wat ze werken .
	¶ Dit is een vorga(n)cg va(n) den teen gheboden . <a.r.R.: . xvi . >
	<a.l.R.: . xvii . > ¶ Dat eerste ghebod . ¶ Dat ander ghebod . <a.r.R.: . xviii . >
	<a.l.R.: . xix . > ¶ Dat derde ghebod . ¶ Dat veerde ghebod . <a.r.R.: . xx . >
	<a.l.R.: . xxi . > ¶ Dat vijfte ghebod . ¶ Dat seste ghebod . <a.r.R.: . xxii . >
	<a.l.R.: . xxii . > ¶ Dat seuende ghebod . ¶ Dat achtede ghebod . <a.r.R.: . xxiiii . >
	<a.l.R.: . xxv . > ¶ Dat neghede ghebod . ¶ Dat teende ghebod . <a.r.R.: . xxvi . >
	<5v>
	<a.l.R.: . xxvii . > ¶ Wo de ghebode ghegheue(n) worden in twen
	stenen tafelen in den berghe van synay .
	<a.l.R.: . xxviii . > ¶ Hijr beghinnen de seuen doet sunde .
	Jnt eerste van der houerdie . vn(de) wat se is .
	<a.l.R.: . xxix . > ¶ Van der nydicheit . vnde wat se is .
	<a.l.R.: . xxx . > ¶ Van der tornicheit . vnde wat se is .
	<a.l.R.: . xxxi . > ¶ Van der traecheit . vn(de) van der droefheit . vn(de)
	van ledicheit . vn(de) wo dat de een sijnt .
	<a.l.R.: . xxxii . > ¶ Van der ghiricheit . vn(de) wat se is .
	<a.l.R.: . xxxiii . > ¶ Van der gulsicheit . vn(de) van der dru(n)ckenscap .
	wat dat se syn .
	<a.l.R.: . xxxiiii . > ¶ Van der vnkuscheit . vn(de) wat se is. vn(de) wo de hillighen daer van scriue(n) . <in HS: hillighen - scriue(n) . ü.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . xxxv . > ¶ Dit is waer adam erst ghemaket woerd .
	vn(de) van twen begherten de syner selen do
	ghegheue(n) worden . vn(de) de wy noch hebben .
	<a.l.R.: . xxxvi . > ¶ Waer v(m)me vns de kracht der houerdie erst vor
	lenet wort . vn(de) waer se to gheliket wert .
	<a.l.R.: . xxxvii . > ¶ Dit is waer v(m)me vns got de kracht ghegheue(n)
	heft dat wi moghen haten vn(de) nyde(n) . vn(de) waer
	to de haet vn(de) nijt gheliket wert .
	<a.l.R.: . xxxviii . > ¶ Waer v(m)me vns got de kracht heft ghegheue(n)
	dat wi moghen tornich weerden . vn(de) waer
	to de torn gheliket wert in der scrift .
	<a.l.R.: . xxxix . > ¶ Waer v(m)me vns got den sin verleent heuet
	dat wi moghen traech vn(de) drouich werden .
	vn(de) waer to dat se gheliket weerden .
	<6r>
	¶ Waer v(m)me vns got de kracht d(er) ghiricheit ver <a.r.R.: . xl . >
	leent heuet . vn(de) waer to dat se gheliket wert .
	¶ Waer v(m)me vns got de begheerte v(er)leent heft <a.r.R.: . xli . >
	to ethen vn(de) to drincken . vn(de) waer to een ouer
	ulodich mensche gheliket wert in der scrift .
	¶ Waer v(m)me vns got de kracht verleent heuet <a.r.R.: . xlii . >
	dat wi natuerlick werck ofte vnkuscheit
	doen moghen . vn(de) waer to de vnkusche me(n)
	sche gheliket wert in der scrift .
	¶ Dit is van dren kraften der sele(n) . rede(n) . wille . <a.r.R.: . xliii . >
	vn(de) memoria . dat is dechtnisse . vn(de) wo dat
	rede vnde verstant bi na een syn . vn(de) waer
	bi men se vnderscheden mach .
	¶ Waer v(m)me vns got de memoria ofte ghedecht <a.r.R.: . xliiii . >
	nisse verleent heuet .
	¶ Dit is van der kracht der selen de volu(n)tas <a.r.R.: . xlv . >
	hetet . dat is de wille . vnde waer v(m)me vns
	got den willen vry ghegheuen heuet .
	¶ Dit is een merclick ghelijcnisse va(n) ene(n) fontei <a.r.R.: . xlvi . >
	ne vn(de) va(n) dren riuere(n) ghelijck of se daer wt vloye(n) .
	¶ Wo dat su(n)te ioha(n)nes ewa(n)gelist . al dat in d(er) <a.r.R.: . xlvii . >
	werlde is scrift . begheerlicheit des vleesches .
	begheerlicheit d(er) oghe(n) . vn(de) hou(er)dye des leuens .
	¶ Va(n) de(n) erste(n) riuere . de wi begheerlich(ei)t des vlesches noemen . <in HS: noemen . u.d.Z. ergänzt> <a.r.R.: . xlviii . >
	¶ Van den anderen riuere . dat is <a.r.R.: . xlix . >
	begheerlicheit der oghen . vn(de) waer v(m)me
	<6v>
	vns got den syn verleent heft .
	<a.l.R.: . l . > ¶ Van de(n) derde(n) riuere . dat is houerdye desses leuens . <in HS: leuens . ü.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . li . > ¶ Wo wi mit allen krachte(n) gode dene(n) moghe(n) .
	vn(de) se vns got daer v(m)me verleent heuet .
	<a.l.R.: . lii . > ¶ Dit sijn de sunde(n) de eyn mit de(n) werke(n) sulue(n)
	nicht en doet vn(de) nochtan doetlike sunde daer
	an begaen mach . vn(de) dit heten de neghen vro
	mede sunde(n) . vn(de) staen elck na den andere(n) al
	le neghene to samene vnder enen tale .
	<a.l.R.: . liii . > ¶ Wo men in veer manere(n) sunde begaet .
	<a.l.R.: . liiii .> ¶ Dit syn de sunde(n) de men mitte(n) harte(n) begaet .
	<a.l.R.: . lv . > ¶ Dit syn de sunde(n) de men mitte(n) mu(n)de begaet .
	<a.l.R.: . lvi . > ¶ Dit syn de sunde(n) de men mitte(n) werke(n) begaet .
	<a.l.R.: . lvii . > ¶ Dit syn de sunde(n) de men mit v(er)sume(n) begaet .
	<a.l.R.: . lviii . > ¶ Dit is va(n) daghelix sunde(n) vn(de) wat se syn . vn(de)
	wo wi vns daer va(n) hode(n) solle(n) . vn(de) hijr mede
	endet dat ander derde deel va(n) de(n) erste(n) boke .
	Hijr beghint dat leste derde deel van de(n)
	erste(n) boke . vn(de) is wat de sake(n) sint de vns in sunde(n) holden . <in HS: sunde(n) holden . u.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . lix . > ¶ Dat erste wo dat daer
	vijf sake(n) sin de ene(n) dode(n) lijcha(m) in der eerde(n)
	holde(n) al leuede he vn(de) he v(er)risen wolde.
	<a.l.R.: . lx . > ¶ Dit is des ghelike wo dat daer vijf saken
	sin de vnse sele in sunde(n) holde(n) al wolde(n) wi vns betere(n) . <in HS: vns betere(n) . u.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . lxi . > ¶ Dit is de erste pu(n)t va(n) viuen .
	dat wi lancge mene(n) to leuene vn(de) da(n) to betere(n) .
	<7r>
	¶ Dit is de ander pu(n)t de vns in sunden holt . <a.r.R.: . lxii . >
	¶ Dit is de derde pu(n)t de vns in sunden holt . vn(de) <a.r.R.: . lxiii . >
	een exempel van den wreden konincg de
	rabbod hiet . vn(de) va(n) de(n) encgen weghe de to de(n)
	hemel gheet . vn(de) a(n)ders vele mercliker pu(n)ten .
	¶ Dit is wat (christu)s ghetughe syn in der olde(n) . ee . <a.r.R.: . lxiiii . >
	als patriarchen . vn(de) veer vn(de) twintich p(ro)pheten.
	¶ Dit is wat (christu)s ghetughe syn in d(er) nyen . ee . <a.r.R.: . lxv . >
	als van synen leuen hillighen .
	¶ Dit is van de(n) co(n)fessore(n) . vn(de) veer principael <a.r.R.: . lxvi >
	lerers . iheronim(us) . a(m)brosius . gregori(us) . vn(de) augusti(nus) .
	¶ Dit is va(n) manighe(n) hillighe(n) lerers . vn(de) een ex <a.r.R.: . lxvii . >
	empel wt d(er) ewighe(n) wijsh(ei)t . vn(de) dat de helsche pijn ewich is . <in HS: pijn - is . u.d.Z. ergänzt>
	¶ Dit is seer merclick . <a.r.R.: . lxviii . >
	wo dat mit rechte een man heten mach.
	¶ Dit is de veerde pu(n)t de de(n) sund(er) in sunde(n) holt . <a.r.R.: . lxix . >
	dat is dat wi sundighe(n) vp de barmh(er)tich(ei)t . godes .
	¶ Dit is dat vijfte pu(n)t de de(n) sund(er) in sunde(n) holt . vn(de) is va(n) d(er) rijcheit . <in HS: vn(de) - rijheit . u.d.Z. ergänzt> <a.r.R.: . lxx . >
	¶ Hijr beghint ene schone <a.r.R.: . lxxi . >
	disputacie tusschen konincg allexander vn(de)
	enen heidensche(n) meistere de dyogenes hiete .
	¶ Dit is dat slot vn(de) de wtgancg van den <a.r.R.: . lxxii . >
	ersten boke . vn(de) is van der rijcheit wo dat
	se manighen in sunden holt .
	Hijr beghint dat ghebet . vn(de) de vorgancg.
	vn(de) een beghinne des eersten boekes .
	<7v>
	MAria ic solde iu gheerne hoghe prisen .
	Vn(de) mit sundighe(n) lippe(n) iu ere bewisen .
	Weert sake dat et iu vntfenclick were .
	Want men vint beschreuen al apenbare .
	De sick iu al hijr to denste gheuen .
	Dat sy de rechte wech to de(n) ewighen leuen .
	Hijr vmme weert my iu to prysen noet .
	Mer nv secht de hillighe schrift al bloet .
	Dat lof noch eere to gheenre stunde .
	Schone sy in enen sundighen munde .
	Dit is dat my vake doet verueeren .
	Nochta(n) so en wil ic iu in ghener maneren .
	Juwe lof daer v(m)me de mynner maken
	Mer ic wil iv louen in allen saken .
	Na alle myner macht mit vrolike(n) mode
	Mit liue . mit sele . mit herte . mit blode .
	Wante wo sere my de sunde beulecken
	Ju ghenade sal my altoes verwecken .
	Vn(de) bouen allen hillighe(n) des hemels baten
	Vp dat ic de sunde hijr wil laten .
	Vnde wil bekennen myne scholde
	Nu ist dat ic gheerne weten wolde .
	Wo eerst desse valsche sunden komen
	De leider hijr manighen verdomen .
	Wo se beghinnen ofte waer by
	Vn(de) waer in dat de sunde gheleghen sy .
	<8r>
	Vnde wat sake vns hijr in sunden holt
	Want mine krancheit is so manichuolt .
	Dat ic dit ghedichte in nynen dincgen
	Buten (christu)s hulpe mach volbrincgen .
	Na den dat alle scrifturen waghet
	Hijr v(m)me bidde ic iv reyne maghet .
	Maria wtuercoren balsem blome
	Dat ghi my arme(n) sunder to hulpe kome(n) .
	By iuwen kinde in dussen ghedichte
	Dat he my den sin also verlichte .
	Dat alle de dat horen ofte lesen
	Daer ynne ghebeetert moten wesen .
	Voert so bidde ic al den ghenen
	Deet horen of lesen mit guden menen .
	Dat se nv lesen een encgels ghebet
	Vor den dichter de et heft gheset .
	Dat got syner sele wil erbarmen
	Vn(de) al der ghener de in pynen karmen .
	So spreket mit guden herten my na
	Wes ghegroet ghebenedide maghet maria .
	Want du bist vol aller ghenaden
	Vn(de) een troest de in sunden syn verladen .
	Want de ouerste got wil in dy bliuen
	Ghebenediet bistu bouen allen wiuen .
	Vn(de) ghebenediet is de vrucht de va(n) di qua(m)
	Dat is dat ghebenedide godes lam .
	<8v>
	Ghebenediet sijt ghi beide to samen
	Jhesus cristus vnde maria amen .
	Anspreket doch mit ynnicheit na
	Jn den namen godes Aue maria .
	¶ Hijr beghint dat eerste boeck . Jnt
	eerste . wo dat de eerste sunde in den ghe
	dachte(n) begu(n)de in de(n) hemel . vn(de) wo lucifer viel . <in HS: viel . u.d.Z. ergänzt>
	JHesus nv wes in dessen beghinne
	Dat ic nv volghe den rechten sinne .
	Vnde bi miner dumheit nicht en dwel
	By my selue(n) v(er)mach ic nicht ic weet dat wal .
	Want myne synne sint also verlemet
	Nu help my leue ihesus als di wal temet .
	Dat ic nv volghe den rechten pat
	Des arbeides laet my nicht werde mat . <a.r.R.: traech; Bezug zu mat hergestellt durch Zeichen>
	Eer ic dit vulbrincge to dinen eren
	Jc wil beghinne(n) in den name(n) vnses here(n) .
	De hillighe lerer sunte thomas
	De heuet beschreuen als ic las .
	Dat van beghinne de eerste sunde
	Hijr bouen in den hemel begunde .
	Do lucifer mit syner partye
	Jn ghedachte quam de houerdye .
	Also dat he meende sick to verhoghen
	Des en mochte de hemel nicht ghedoghe(n) .
	Want eer he dat werck vulbrencge(n) mochte
	<9r>
	Do woert he gheworpen so vnsachte .
	Hijr neder to der helle vnde al de syne
	Dat se moten lyden de ewighe pyne .
	Na desser schrift so moghe ghi merken
	Dat de ghedancken komen vor de(n) werke(n) .
	Wa(n)t lucifer en hadde dat werck nicht vulbracht
	Mer he hadde alle quaet ghedacht .
	He hadde oec dat to vulbrencge(n) gheco(n)senteert
	Dat em vn(de) den synen ewich deert . <a.r.R.: schadet; Bezug zu deert hergestellt durch Zeichen>
	Dat woert ghewroken al vnuertoghen
	Een exempel wi daer va(n) nemen moghe(n) .
	Ofte vns quade ghedancke(n) comen an
	Dat wi to tyde en wederstaen .
	Eer wi dat werck consenteren
	De p(ro)phete dauid doet vns leren .
	Vn(de) secht de ghene en is nicht co(n)fundeert
	De sinen viant in der poerte(n) weder keert .
	Wo ada(m) dat ghebot brack . vn(de) wo de ghedachte(n) vor de su(n)de(n) syn . <in HS: ghedachten - syn . u.d.Z. ergänzt>
	DE hillighe p(ro)phete moyses <a.r.R.: . iii . >
	De leert vns in der bibelen aldus .
	Do adam van gode was eerst ghemaket
	Vnde eua beide al moder naket .
	Do worden se in dat paradijs ghesat
	Got vnse here gheboet en dat .
	Dat se eethen van wat vrucht se wolden
	Mer enen boem den se schuwen solden .
	<9v>
	Ethen se daer van se solden verderuen
	Vnde solden beide des dodes steruen .
	Vnde als adam vn(de) eua allene waren
	To hant quam de viant tot en gheuare(n) .
	Vn(de) sprack en ghelijck ener slancgen to
	Wo en ethe ghi nicht van desser vrucht nv .
	De so schone vor iv ghebloyet steet
	Eua sprack dat en doer wi niet .
	Want vns got v(er)boet in sulker maten
	Weert sake dat wi va(n) desser vrucht aten .
	Wi solden steruen vn(de) nicht leuen
	Hijr v(m)me hebben wi vns des begheuen .
	De slancge antworde to richte do
	Nerghen na is dat also .
	Mer ist dat ghi van desser vrucht eten
	So solle ghi beide guet vn(de) quaet weten .
	Vnde solen weerden ghelijck gode
	Do woert eua seer bekoert van mode .
	Wa(n)t se liet de(n) dancke(n) ten herten gaen
	Do woert se sere mit lusten beuaen .
	Dat se beet in de(n) appel vn(de) gaf en ada(m) voert
	Do woert adam to hant bekoert .
	Want he leefhadde euen bouen maten
	Vnde wolde se node bedrouet laten .
	Nochta(n) so wistet adam wal ter selue(n) stede
	Dat he sere teghen got misdede .
	<10r>
	Wa(n)t got hadde en beide(n) rede vn(de) v(er)sta(n)t ghegheue(n)
	Bouen al de ghene de daer leuen .
	Beide wijsheit vn(de) starcheit manichuolt
	Daer v(m)me was adams de meeste scholt .
	Dat he sick va(n) enen wiue liet verwinne(n)
	Mer he hadde euen also v(er)koren in my(n)ne(n) .
	Dat he sick leuer godes troesten wolde
	Dan dat he dat wijf also bedroue(n) solde .
	Vn(de) nam van euen den appel vnde beet
	Daer vns is van ghecomen manich leet .
	Vn(de) alle daghe so entgheldes cleyne vn(de) groet
	Man vn(de) wijf . rike vn(de) arm . vn(de) ere ghenoet .
	Hadde adam den wyue wederstaen
	Vnde van eer den appel nicht vntfaen .
	Vn(de) hadde ere lust noch droefh(ei)t nicht gheacht
	Wante des hadde adam do wal macht .
	Vn(de) hadde he gheuolghet rede de em was ghegheue(n)
	So were wi alle sond(er) schulde ghebleuen .
	Daer v(m)me dat he dat wijf boue(n) rede mynde
	So mote wi alle liden dussen ellende .
	¶ Wo ada(m) vn(de) eua noch in vns wonen . na
	gheestlike(n) sy(n)ne . vn(de) wo de via(n)t de(n) raet erst
	wtghift to den sunden .
	Hijr voer hebbe ghi ghehoert in twyer(-)hande wijs <in HS: hande wijs ü.d.Z. ergänzt> <a.r.R.: . iiii . >
	Wo beide in de(n) hemel vn(de) int paradijs .
	Jn ghedancken began de eerste sunde
	<10v>
	Daer al quaet eerst van begunde .
	Nu willet horen verdretes iv nicht
	Wat gheestlike sin vns hijr ynne lecht .
	Vn(de) wo de dancken vor de(n) sunde(n) beghinnen
	Daer wi vns vake laten in verwinnen .
	De hillighe su(n)te augustijn de scrift aldus
	Ouer een boeck d(er) bibele(n) dat hetet genesis .
	Vn(de) is daer de biblie eerst beghinnen
	Vn(de) doet den sin aldus bekennen .
	Dat in allen menschen de noch leuen
	Beide adam vn(de) eua synt ghebleuen .
	Mer wille ghi hijr va(n) de(n) grunt besinne(n)
	So sole ghi iv inwendich leren kennen .
	Vn(de) lere(n) de woerde merke(n) itlich bi sunder
	Wa(n)t de(n) simpele(n) mensche(n) ist vake wu(n)der .
	Dat de(n) wisen wal licht is to verstane
	Vn(de) oeck mit ryme nicht is so kort to beuane .
	De simpel behouet wal nouwe to merke(n)
	Want wise papen vn(de) grote clerken .
	De en behouet der dudesschen lere nyet
	Mer de simpel sijn . vnde in aller tijt .
	Sick gherne solden hoede(n) vn(de) gode denen
	De moghen hijr een exempel af neme(n) .
	¶ Jnt eerste merket als is vorschreuen
	Wo adam vn(de) eua in vns synt ghebleue(n) .
	Vn(de) stede in vns wone(n) na miner waen
	<11r>
	By adam solle ghi eerst verstaen .
	Vnse verstant vnde vnse redelicheit
	Desse twe krachten als de schrift secht .
	De wonen in vnser sele bynnen
	By euen solle ghi dat bekennen .
	Vnse vleeschlike synne . lust . vn(de) begheren
	Hijr bi so moghe ghi dat wijf oft eua lere(n) .
	By der slancgen wil ic dat ghi verstaet
	Den olden viant de vns altoes haet .
	Want bi dessen dren de eerste sunde
	Hijr vp eerden eerst begunde .
	Also doet se leyder alle daghe
	Nu hoert wo et kumpt to dusser plaghe .
	De slancge ofte de viant dat verstaet
	Ghift wt van sunden den eersten raet .
	Vn(de) brencget euen vnse vleesch in bekorincge so
	Vn(de) hetet in der schrift suggestio .
	Vn(de) als vnse vleeschlike sinlich(ei)t de(n) valsche(n) raet
	Su(n)der wederstaen va(n) den viande vntfaet .
	So wort eua vnse vleesch mit luste(n) bekoert
	Vn(de) kricht ghenoechte dan rechte voert .
	Jn eren ghedachten nv hijr nv daer
	Och wo noechtlic di dit to doende of to bruke(n) waer .
	Mochte ick dit in ienigher wijs verweruen
	Want dat vleesch dencket luttick an sterue(n) .
	Vp dat et syne lust vulbre(n)cge in ienigh(er) wijs
	<11v>
	Vnde als eua vnse vleesch aldus vntsteken is .
	Vn(de) mit ghenoechte(n) der werlt aldus bekoert
	So bit eua an de(n) appel vn(de) ghift ada(m) voert .
	Wa(n)t dat vleesch dat bre(n)cget d(er) redelicheit an
	Wo dattet mit lusten sy beuaen .
	Vn(de) of dat de rede icht wille ghehencgen
	Dattet vleesch sijn lust hijr moghe volbre(n)cge(n) .
	Vn(de) als de rede v(er)staet des vleesches begheren
	Vn(de) de rede dan nicht wil wederkeeren .
	Mer my(n)net dat vleesch so bouen mate(n)
	Dat he em io syn lust wil bruken laten .
	Wa(n)t he wil dat vleesch nicht gherne bedroue(n)
	Mer co(n)senteert de(n) vleesche al syne ghenoechte(n) .
	Wat is hijr bi anders to verstane
	Dan ada(m) den appel va(n) euen to vntfane .
	Vnde bit daer in als eua dede
	So is de sunde vollenbracht daer mede .
	¶ Van ghenoechten der ghedachten . vn(de) wo
	de ghenoechte de(n) ghedachte(n) volghe(n) .
	<a.l.R.: . v . > Hijr voer so hebbe ghi wal ghehoert
	Wo de viant dat vleesch bekoert .
	Vn(de) wo dat vleesch de bekorincge dan
	Der reden mit ghedachten brencget an .
	Vn(de) als de rede de felle ghedachten
	Mit ghenoechte let in den synne wachte(n) .
	Vn(de) keert se nicht wt in den eersten beghi(n)ne
	<12r>
	So wassen de ghedachten in den synne .
	Vnde dat herte beghinnet delecteren also
	Vnde hetet in der schrift delectacio .
	Dat meynt in de(n) ghedachte(n) ghenoechte to kri(-)ghen <in HS: ghen ü.d.Z. ergänzt>
	Wa(n)t alle krachte beghi(n)nen dan to neghen .
	To den ghenoechten vn(de) daer v(m)me to dencken
	Vnde doet so sere de rede krencken .
	Dat de rede der ghenoechte volghe(n) moet
	Al ist dat se et al vndanx doet .
	Nu merket wat ghenoechte(n) in dachte(n) bedriue(n)
	Su(n)te augustinus doet vns hijr va(n) schriue(n) .
	Dat men gode seer wal hijr mach vorerren
	De in der ghenoechte(n) wil lancge merren .
	Wa(n)t de mit voersate syne(n) sin al daer to helde
	Dat he ghenoechte(n) in da(n)cke(n) bruke(n) wolde .
	Vn(de) de rede dat volkomen consentierde
	Vn(de) leet weer dat de ghedachte(n) va(n) er kierde .
	Vn(de) nochtan dat quaet dat he dan dochte
	Nicht meynde to doene oft he et mochte .
	Mer meynde slichtes ene wile to dencken
	Vn(de) mitter daet noch iu(n)cg noch old kre(n)cke(n) .
	Nochtan vm dat de rede dat co(n)sentierde
	Vn(de) mit vollen co(n)sente de ghedachte(n) begheerde .
	So secht dit sunte thomas openbaer
	Dat desse ghedachte(n) doitlick sunde weer .
	Dessen punt wilt nouwe merken
	<12v>
	Jck de(n)cke dat wijf vn(de) man vn(de) gheleerde clerke(n) .
	Vake in dessen ghedachten sunde begaen
	Vn(de) sere luttick dencken dat se misdoen .
	Se volghe(n) d(er) ghenoechte vn(de) achtens niet
	Wat hijr van gheschreuen steet .
	<a.l.R.: . vi . > ¶ Va(n) de(n) volborde der sunde(n) . vn(de) wo dat
	volbord den ghenoechte(n) volghet .
	NV hebbe ghi hijr voer wal ghehoert
	Wat de ghenoechte d(er) dancke(n) brencget voert .
	Vnde dessen ghedachten volghet na
	Dat is dat consent als ick versta .
	Want de ghenoechte vn(de) dat hert vesieren
	Dat de rede den vleesche wil consentieren .
	Vn(de) als de sunde bi d(er) rede consent gheschiet
	So is de sunde volbracht al do ghi es niet .
	Wa(n)t vns got in de(n) ewa(n)gelio doet v(er)staen
	Suestu een wijf mit lusten aen .
	Vn(de) gheerne daer mede su(n)dichdes haddestu es macht <in HS: macht ü.d.Z. ergänzt>
	So is de sunde vor gode vollenbracht .
	Oeck so meen ick in gheliken voeghen
	Dedestu gheerne guet mer du en haddestes nene macht . <in HS: macht . u.d.Z. ergänzt>
	Dat werck were vor gode vollenbracht
	Vnde soldes van gode loen vntfaen
	Als oftu dat werck haddest ghedaen .
	Hijr bi ist nutte . guet mit wille(n) to co(n)sentiere(n)
	Vnde alle quade consent van iv to kieren .
	<13r>
	Wa(n)te een man de de(n) andere(n) gherne doetsloghe
	Vn(de) als em dat vntbreket bi syner moghe .
	So sijt des seker vnde ghewijs
	Dat de vor gode manslachtich is .
	Nu hebbe ghi ghehoert wo dat de wille quaet
	Bi consente der rede sunde begaet .
	Oeck secht su(n)te gregorius dat weet ic wael
	Jn enen boeke dat men noemet pastorael .
	Dat wi in vnse(n) eerste(n) alders moghen leren
	Wo wi de sunde begaen in dren maneren .
	Bi inrade(n) . ghenoechte . vn(de) co(n)sente quaet
	De viant ghift wt den eersten raet .
	Daer kricht dat vleesch ghenoechte van
	Consentiert de rede so ist ghedaen .
	Dit hebbe ghi hijr to voren wal v(er)nomen
	Nu horet wat na de(n) co(n)sente nv wil kome(n) .
	¶ Va(n) de(m) werke d(er) sunde(n) . vn(de) wo dat werck
	der sunde(n) den volborde volghet .
	NA den consente als ick versta <a.r.R.: . vii . >
	Daer volghet de daet der sunde na .
	Wa(n)te als de rede mit krachte(n) heft inghesat
	Ene sunde to doende dit of dat .
	Also la(n)cge als de sunde nicht is vollenbracht
	So heft een man hijr pine dat sy dach ed(er) nacht .
	Wa(n)t so gaet he sorghen . pinsen . vn(de) doghen
	Wo he de daet volbrencgen moghen .
	<13v>
	Nicht en rustet he eer he et volbrencget so
	Vnde dat hetet in der schrift accio .
	Vn(de) als de sunde volbracht is mit der daet
	So heft he begaen wal dubbelt quaet .
	Dat consent is quaet . de daet is quader
	Nochtan syn se doetsunde beide gader .
	Mer alle doetsunde dat wetet verwaer
	En syn nicht alliken swaer .
	Wa(n)te v(m)me ene doetsunde wert een mensche verdomet <in HS: verdomet ü.d.Z. ergänzt>
	Een and(er) doet dusent vn(de) oeck ter helle komet .
	Weer dan de wrake allike groet
	Waer vmme dede dan de quade goet .
	Mer got de alle herte verstaet
	De ghift elken loen na syner daet .
	Aldus is quader de daet dan dat co(n)sent
	Beide synt se vor gode gheschent .
	Wa(n)t als mit d(er) daet ene sunde is ghedaen
	So kricht men een behaghen daer an .
	So wilt de sunder mit reden bewisen
	Dat men syne sundighe daet is schuldich to prise(n) . <in HS: prise(n) . ü.d.Z. ergänzt>
	So volghet de ene sunde der anderen na
	Hijr af secht su(n)te gregorius als ic versta .
	Wee hijr ene quade sunde begaet
	Vn(de) de mit penite(n)cie nicht af en dwaet .
	Vermids ghewichte der sulue(n) sunde swaer
	So trecket se ene ander sunde tot haer .
	<14r>
	Aldus is dat consent to den sunden quaet
	Vn(de) de daet noch quader als ghi verstaet .
	Vnde na der daet so volghet dan
	Een quader dat ghi sult verstaen .
	¶ Van de(n) ghewoente der sunde . vn(de) wo
	de ghewoente volghet de(n) werke(n) .
	WAnneer een mit wille(n) ene su(n)de begaet <a.r.R.: . viii . >
	Vnde sick nicht vntsuet der quaden daet .
	So komet he to der ghewoente mede
	Vn(de) oefent de sunde oftet weer een zede .
	Wa(n)t de en dan schulde dattet sunde were
	He solde wal lochenen al openbare .
	Vnde solde wal seggen ter suluen tijt
	Aldusdanighe sunde is vake gheschiet .
	Dit doen de besten van al den lande
	Waer bi ist my dan sunde of schande .
	Desser sunde bin ick wal ghewone
	Wa(n)te ouer hu(n)dert iare(n) plach men se to done .
	Aldus ist ghekomen aldus ga ick hen
	Wi en moghen nicht alle monike(n) sijn .
	Aldus brencget dat de valsche ghenoechte by
	Dat manich menet dat sunde <in HS: sunde am a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> gheen sunde sy .
	Dat moghe wi proue(n) vn(de) vndervinde(n) claer
	Jn den hillighen schrifte(n) al openbaer .
	Got heft den so(n)nendach ghebode(n) to viere(n)
	Neen werck noch kopen schap to hantiere(n) .
	<14v>
	Ten were dat men bi noet nicht mochte vntbere(n)
	Mer dessen noet doet men also verkieren .
	Dat elck man kopet vn(de) v(er)kopet wat em gadet
	Wat doet dit anders dan de ghewoente quaet .
	Jt is so veere in de ghewoente komen
	Men wilt nicht hoere(n) voer sunde noemen .
	Aldus is et bi manigherhande sunde mede
	Gode v(er)sweere(n) . dru(n)cke(n) dri(n)cke(n) . na d(er) werlde zede .
	Bot vasten te holden als de priesters leren
	Dit doet de ghewoente al verkieren .
	Nochta(n) manich weet wal dat got ghebiedt
	Vnde godes ghebot en wandelt nyet .
	Wante godes ghebode moten blyuen
	Men see anders wat de ghewoente driue(n) .
	He en wil nicht lieghen de et sulue(n) seide
	Hemel vn(de) eerde vorgaen al beyde .
	Mine woerde sullen stede blyuen
	Dit doet sunte lucas van gode schryue(n) .
	Oeck holtmen leider voer ene zeede
	Den vastelauent to bruke(n) in ydelheide .
	Meine ghi dattet daer v(m)me gheorleuet sy
	Neent in nyner wijs dat segge ick dy .
	Want als ghi de anderen sunde begaet
	Vnde do ghi daer v(m)me dat sulue quaet .
	So sijt des seker vnde ghewijs
	Dat de sunde de my(n)ner nicht en is .
	<15r>
	Aldus moghe ghi prouen vn(de) merken
	Dat lancge ghewoente in den werken .
	Manighen menschen to sunde teet
	Hijr vmme is et dat gheschreuen steet .
	Dat lancge ghewoente des sijt ghewys
	Jn den menschen een ander natuer is .
	Nu hebbe ghi ghehoert va(n) d(er) werlde zede
	Wat hijr na volghet dat hoeret mede .
	¶ Wo dat men va(n) noet sundighet . vn(de) wo
	de noet den ghewoente volghet .
	NA der ghewoente so volghet als ic las <a.r.R.: . ix . >
	Dat men in den latine hetet necessitas .
	Vn(de) dat mach men in duetsche heten . noet .
	Daer men de sunde ducke bi doet .
	Wa(n)te de ghewoente maket manighe(n) also kra(n)ck <in HS: kra(n)ck ü.d.Z. ergänzt>
	Dat he moet sundighe(n) sond(er) syne(n) danck .
	Vn(de) volghe(n) der ghewoente als eer behoert
	Hijr bi so ist een olt sproken woert .
	Wat een va(n) iu(n)cger ioeghet heft gheploghe(n)
	Al wolde he . he en soldet nicht late(n) moghe(n) .
	Aldus bre(n)cget de ghewoente manighe(n) in ver(-)driete <in HS: driete u.d.Z. ergänzt>
	Dat he noch de sunde lieuer liete .
	Merket wal nouwe dussen punt
	Aldus schrift su(n)te iohan gulde(n)munt .
	Ouer een ewangeliu(m) dat verstaet
	Dat men des erste(n) sundaghes in d(er) adue(n)te begaet . <in HS: begaet ü.d.Z. ergänzt>
	<15v>
	Vnde secht dat elken menschen is ghegheuen
	Een vry wille <in HS: wille aus willen korrigiert> in dussen leuen .
	Got heft vns to sundighe(n) verleent de kracht
	He heft vns to laten ghegheuen de macht .
	So la(n)cge als wi nicht vallen in doetsunde
	So en mach de viant in nyener stunde .
	Bouen vnse macht nicht brencgen an
	Mer also vro als wi doetsunde begaen .
	Vn(de) gheuen vnsen willen den viant quaet
	So verliesen wi Cristu(m) dat verstaet .
	Vn(de) beghinnen to dweelen vnverwaert
	Ghelijck een schipman de to d(er) zewert vaert .
	Vnde in groten storme is in der zee
	Vnde em dan breket sijn roeder vntwee .
	So en mach he nicht varen daer em ghelincget
	He moet daer en de wynt vn(de) waghe brincget .
	Aldus so moten se gode verliesen
	Se en moghen nicht wandere(n) na oere(n) kiese(n) .
	Se moten wanderen daer se de viant wreet
	Mit synen bekorincge to den sunde(n) theet .
	Noch secht su(n)te iohannes vp dit woert
	Dat schuet wal vake(n) dat een sund(er) hoert .
	Van gode prediken to ener stunde
	He secht et weer wal ghedaen de et doen ku(n)de . <in HS: kunde ü.d.Z. ergänzt>
	Vn(de) de na des preesters lere kunde leuen
	Mer we mach de werld aldus begheuen .
	<16r>
	Vn(de) leue(n) also strencge als de scrift ghebiet
	Dat do we et wille ick en v(er)mach es niet .
	Jck moet leue(n) als myne gude(n) olders to vore(n)
	Hijr vp antwort su(n)te iohan als ghi sullen hore(n) . <in HS: hore(n) . u.d.Z. ergänzt>
	Vn(de) secht . werlike se seggen al waer
	Wa(n)neer se segge(n) et is vns to swaer .
	Vn(de) wi en moghet nicht doen als de scrift ghebiet <in HS: ghebiet ü.d.Z. ergänzt>
	Dat is waer wi en hebbe(n) den willen niet .
	Wante de vrye wille de em was ghegheue(n)
	Den heft de viant al van em verdreuen .
	Got hadde em ene(n) vryen willen ghelate(n)
	Se moghe(n) sundighe(n) of se mochte(n)t late(n) .
	Want dat stont an eren vryen koere(n)
	Of se to gode of to den vyande voeren .
	Vnde do se den willen hadden also
	Den gheuen se den vyande do .
	Vn(de) deden doetsunde bi syne(n) toneighen
	Wo willen se den willen nv wed(er) krighe(n) .
	Su(n)te augustijn doet hijr vp verstaen
	De ghene de in doetsunden is beuaen .
	Dat de viant den ghene(n) ist nacht ist dach
	Va(n) d(er) ener sunde in de andere(n) leide(n) mach .
	Ghelijck een man sijn beeste leyt
	Aldus kumpt et to d(er) noet de is vorsecht .
	Dat sullick bi noet sundighen moet
	Al duncket et em nicht alto guet .
	<16v>
	Vn(de) de noet volghet dus der ghewoente na
	Elck see dat he et so wedersta .
	Dat he de ghewoente schuwe in de lencge
	Eer se em in ienighe noetroft brencge .
	Wa(n)te als de noet enen to den sunden tiet
	So en mach he se lichtelike laten niet .
	Wt der ener sunde sal he to der andere gaen
	Als ghi hijr na wal sullen verstaen .
	Wo men desse van sunden sal keren
	Dat sal iv dat ander boeck wal leren .
	Wa(n)te in de(n) andere(n) boke ghescreue(n) staet
	Wo vele elk sunde vor de andere(n) gaet .
	Wo vele se schelen als se sullen verrisen
	Dat sal iv de schrift wal bewisen .
	Nu wille wi der materie(n) volghen voert
	Wat na der noet nv meest behoert .
	<a.l.R.: . x . > ¶ Wo dat de wa(n)hope ofte mistroest na d(er) noet volghet . <in HS: voghet . u.d.Z. ergänzt>
	DAt nv der noet hijr volghet na
	Dat is wanhope als ick versta .
	Ofte mistroest dat is ghelijck also
	Vnde heit in den latine desperacio .
	Desse sunde dat verstaet
	De is bouen allen maten quaet .
	Wa(n)te we desse sunde icht la(n)cge ha(n)tieren
	De suet men selden daer af kieren .
	Wa(n)te de ghewoente heftet ghebracht also vere(n)
	<17r>
	Dat se nicht en weten werwert to keren .
	Wo se de sunde solden laten moghen
	Dit siet ghi alle daghe vor iuwe(n) oghen .
	Een man de der werlde is ghewone
	De ghewoente is em quaet af to done .
	Wa(n)t he in syner ioghet des vrates heft gheploghe(n)
	Wo solde he vp dat older vasten moghen .
	Wa(n)neer em synne vn(de) lycham beide krencke(n)
	Van noet moet he ethen vn(de) drincken .
	Vp dat de lycha(m) vn(de) sy(n)ne nicht w(er)den ghesche(n)t
	De to druncken drincken synt ghewent .
	Al drincken se des auendes noch so sere
	En dorstet des morghens noch veel mere .
	Solde(n) se dan vasten dat dede en vnsachte
	Se solde(n) dincke(n) se en hadde(n)s nene machte .
	Dat solde sy(n)ne vn(de) lycha(m) beide schaden
	Wa(n)te se mit ghewoente syn aldus v(er)laden .
	Se en moghe(n) der su(n)de nicht lichtlick vnt(-)lope(n) . <in HS: lope(n) . u.d.Z. ergänzt>
	Se vallen gheerne in wanhope(n)
	Se seen wal dat de sunde is quaet
	Vn(de) ten lesten so en wete(n) se nenen raet .
	Hijr van sunte augustinus secht
	Ouer den prophete de ozee heit
	Dat daer twe sake(n) syn sunderlincgen
	De de arme(n) siele ten dode brencgen .
	Verkierde hope in sunde(n) de eerste heit
	<17v>
	De ander mistroest als vorschreuen steet .
	Desse twe doede(n) de siele in manigher stunt
	Hijr vp secht su(n)te ioha(n)nes guldenmunt .
	Dat beide mistroest vnde valsche hope
	Sere vreeslick sijn na allen lope .
	Et is manich me(n)sche de nu(m)mer su(n)de en dede <in HS: de; de ü.d.Z. ergänzt>
	En weer daer neen valsch hope mede .
	Se hopen . sundighen se in dessen leuen
	Got is milde he salt em wal v(er)gheuen .
	Aldus werpet de valsche hope de(n) su(n)d(er) nede(r)
	Vn(de) mistroest en latet em nicht vpstaen wed(er) .
	Valsche hope doedet . vn(de) mistroest begrauet
	De hijr de rechte rede wal kauet .
	De sal in de(n) gru(n)t syner co(n)sciencie(n) beuin(-)den <in HS: den ü.d.Z. ergänzt>
	Dat desse twe pu(n)te de siele doen v(er)blinden .
	Nu mochte manich wal vraghe(n) vn(de) segge(n)
	Waer bi sulle wi desse twe pu(n)te bekenne(n) .
	Hijr vp antworde ic iv in dusser manere(n)
	Na den dat de hillighen mesters leren .
	Den valsche(n) hopen merket in dusse(n) stunde(n)
	Als een wonet in doetliken sunden .
	Vn(de) wil der bruken vn(de) nicht begheuen
	Allike wal meent he kome(n) te(n) ewighe(n) leue(n) .
	Och bi dusser hope so bliuet so manich v(er)(-)lore(n) <in HS: lore(n) u.d.Z. ergänzt>
	Als ghi hijr na wal sullen horen .
	Dat beter gheuoeghet den syn to schriue(n)
	<18r>
	Daer v(m)me so late wi et hijr nv bliuen .
	Mistroest moghe ghi hijr bi verstaen
	Den duncket he hebbe so vele misdaen .
	Dat he nu(m)mer sal kome(n) vor godes oghe(n)
	Vn(de) meent he en sal de su(n)de nicht late(n) moghe(n) .
	Vn(de) vallet hijr bi in mistroesticheit
	Su(n)te augustinus ouer den salter secht .
	Dat de sunder vele meer dan misdoet
	Dat he to mistroeste kieret syne(n) moet .
	Dan he dede do he de sunde beghiencg
	Wante iudas de sick seluen hiencg .
	De misdede in den mistroeste vele mere
	Dan dat he v(er)riet vnsen got vn(de) syne(n) here .
	De mistroest is een quaet venijn
	Hijr bi alle de ghene de kersten sijn .
	De kiere(n) den mistroest wt allen doeren
	Wat hijr na ku(m)pt dat sulle ghi hoeren .
	¶ Van der verhardicheit in den sunden .
	vn(de) wo dat de de(n) mistroeste volghet .
	DEn mistroeste volghet gherne na <a.r.R.: . xi . >
	Een felle verhardicheit . als ick versta .
	Vn(de) hetet in den latine obstinacio
	Dat de mensche is verhardet also .
	He wils em troeste(n) et si groet ofte clene
	Godes . des viandes . der werldt ghemene .
	En duncket he sy in sulken staete
	<18v>
	Weder to kieren sy eme to laete .
	Wante dar vele lude syn
	De des achten meer noch myn .
	Wo se dat guet verkrighen moeghen
	Mit stricken . stelen . mit valschen loeghen .
	Mit valschen rechte de lude krencken
	Vnde als desse v(m)me steruen dencken .
	Se seen wal dat se hebbe(n) vnrecht guet
	Vn(de) van noet dat weder to rechte moet .
	Se dencken solde wi dit al betaelen
	Hijr in beghinnen se voert to dwalen .
	Vnde weder kieren in vnsen daghen
	Dat vnrecht guet dat wi moghe(n) beura(-)ghe(n) . <in HS: ghen u.d.Z. ergänzt>
	Vn(de) elke(n) betalen syne rechte scholde(n)
	Wi solden seluen seer luttick beholden .
	Mach scheen wi solde(n) smeike(n) mit de(n) ghene(n)
	De vns hijr voermaels pleghen to dene(n) .
	Elk man soldet vns willen vntrecken
	Vp de strate solde(n) de kind(er) mit vns ghecke(n) .
	Dat is to laete wi motent euentueren
	Vn(de) nement wat vns hijr va(n) da(n) mach v(er)sure(n) .
	Aldus vallen se in wanhope
	Jck dencke dattet de siele ewich bekope .
	Vm dat se der werlde staet nicht willen late(n)
	So gripe(n) se ene(n) troest in sulken maten .
	Vn(de) werden verhardet ten sulue(n) stunden
	<19r>
	Se en willen nicht hoere(n) segge(n) va(n) sunden .
	Sunte gregorius secht des sijt ghewis
	De ghene de in sunden verhardet is .
	De den berispede in syner misdaet
	He soldet verantworden dat verstaet .
	Mit behendighe(n) woerde(n) vn(de) der so veel
	Al weer een lerer noch so wijs of so snel .
	He mochtet lieuer laten dan he en scholde
	Ten were dat he et vm godes wille(n) lide(n) wolde .
	Wa(n)te he is also v(er)hardet in der helle(n) troest
	He wil hebben recht oeck wat et kost .
	Wante he en wil va(n) nema(n)t berispet sijn
	Hijr vp so seghet sunte augustijn .
	Den verharden sunder den hoert to
	De vuerighe helle ick segge iv wo .
	Wa(n)t he em nicht vntsaghe in dessen leuen
	Hijr voer wil em got de wrake gheuen .
	Se en soldens in nener wijs lyden
	Dat se yemant schulde in dessen tyden .
	Nu ist iv hijr voer gheopenbaert
	De ghene de in sunden syn verhaert .
	Jnt eynde synt se vor gode verloren
	Wat d(er) v(er)hardich(ei)t . volghet moghe ghi hore(n) .
	¶ Wo dat een ku(m)merlick doet vn(de) de ewighe
	helle volghet na der verhardicheit .
	ISydorus secht als ick vermode <a.r.R.: . xii . >
	<19v>
	Jn ene(n) boke ghenoemet va(n) de(n) ouerste(n) gude .
	Su(n)te augustin(us) secht de(n) selue(n) syn in ener stede
	Den verharden sunder volghet mede .
	Een ku(m)merlick doet vnde vnuerseen
	Daer na de ewighe helle mit een .
	Nemet hijr dat eynde va(n) allen sunden
	Jck segge ene wijs de ick wal kan grunde(n) .
	¶ Dit is een weder ou(er)hale(n) mit korte(n) begri
	pe van den sunden de vorschreue(n) staen .
	<a.l.R.: . xiii . > NV ist iv hijr voer mit schrifte(n) vntbunde(n)
	Wo eerst beghinnen alle sunden .
	Vn(de) wo de ene sunde va(n) der andere(n) vntfaet
	Vn(de) wo se wassen als voerschreuen staet .
	Want iv dit nutte is gheweten
	Vp dat ghi des nicht en vergheten .
	So wil ick de sunde(n) de voerschreuen staen
	Noch eens wal lichtlike ouergaen .
	Suggestio . dat is raet of i(n)gheue(n) . teelt ghedachte(n) . <in HS: von dieser Überschrift bis zum Ende von Blatt 20r am äußeren Rand eine senkrechte verschnökelte, rote Linie, an der das vertikal geschriebene Wort teelt geschrieben steht.>
	¶ Na den dat hijr voerschreuen staet
	So ghift de viant eerst wt den raet .
	Vn(de) brencget vns quade ghedachten aen
	Oeck mach vnse vleesch . dat wilt v(er)staen
	Jnt eerste vnsen ghedachte(n) raden quaet
	Van wisen mesters beschreuen staet .
	Aldus is de raet ofte ingheuen quaet
	Daer wi mede te(n) sunde(n) kiere(n) . dat v(er)staet .
	<20r>
	Cogitacio . dat is . ghedachte . teelt ghenoechte .
	De raet de brencget ghedancken yn
	Late wi se merren in vnsen syn .
	Vn(de) daer to tyde nicht af en kieren
	So beghi(n)ne wi eerst daer y(n)ne delectieren .
	Dat is . ghenoechte in dancke(n) to krighe(n)
	So beghint dat herte ten sunde(n) to nighe(n) . <in HS: nighe(n) aus neighe(n) korrigiert>
	Delectacio . dat is . ghenoechte . teelt volbordt .
	De ghenoechte bre(n)cget in een waer co(n)sent
	So is de sunde voer gode gheent .
	Consensus . dat is volbordt . teelt dat werck .
	Na den consente daer volghet na
	Dat werck der sunden als ick versta .
	Actio . dat is dat werck . teelt ghewoente .
	Dat werck der sunden dat verstaet
	Dat leert den luden ghewoente quaet .
	Consuetudo . dat is . ghewoente . teelt noet .
	De ghewoente brencget vns in ene noet
	Dat somich vndanx sundighen moet .
	Necessitas . dat is . noet . teelt mistroest .
	De noet brencget wanhope yn
	Ofte mistroest . al eens is de syn .
	Desperacio . dat is <in HS: is ü.d.Z. ergänzt> mistroest . teelt v(er)hardicheit.
	De mistroest brencget hardicheit fil
	Dat sick manich godes troesten wil .
	Vn(de) set lijf vn(de) siele beide in de waghe
	<20v>
	Vn(de) troestet sick vrolike der helle plaghe .
	Obstinacio inducit subitanea(m) morte(m) et igne(m)
	eternu(m) . ¶ Verhardicheit brencget yn enen vn
	vorzienliken doet . vn(de) dat ewighe vuer . q(uo)d d(eu)s au(er)tat . <in HS: d(eu)s au(er)tat u.d.Z. ergänzt>
	Na der v(er)hardicheit so kumpt mit een
	Een grezelick doet vnd vnuerseen .
	Daer na der ewighe helle brant
	Aldus doent de hillighe lerers bekant .
	Hijr endet dat erste derde deel ofte slot va(n) den
	ersten boeke wo de sunde beghi(n)ne(n) .
	<a.l.R.: . xiiii . > NV moghe ghi synnen vn(de) merken
	Wo de sunden beghinnen vn(de) de werken .
	Hijr is dat beghin . dat middel . vn(de) dat ende
	Als ick dat best beschreuen vinde .
	Jck bidde my altoes to corrigieren
	De de hillighe schrift meer hantieren .
	Wante een ander mochte et bet besynnen
	Dat ander deel va(n) den boke wil ick beghi(n)ne(n) .
	Dat is waer in de sunden synt gheleghen
	Vp dat de ghene de der sunde pleghen .
	Weten moghen den rechten grunt
	Wat sunden syn in desser stunt .
	Vnde en de bet moghen hoden
	De sick best hoden dat syn de vroden .
	Hijr beghi(n)t dat and(er) derde deel va(n) de(n) erste(n) boke
	va(n) de(n) sunde(n) wat se sin . Jnt erste wat de sun
	de synt in em seluen . vn(de) wat se werken .
	<21r>
	DE mester in der hillighen schrift <a.r.R.: . xv . >
	De settet wal manich subtijl ghedicht .
	Manich me(n)sche is va(n) ghemene(n) su(n)de(n)
	Des ick my nicht vnd(er)winde to grunden .
	Vnde oeck so ist vns sympelen leken
	Van allen articulen neen noet to spreke(n) .
	Dat is vns noet dat wi verstaen
	Waer mede wi meest van gode gaen .
	Van gode ga wi in nener stunde
	Dan allene vermiddest sunde .
	Nu mach men vraghen in desser tijt
	Wat is dat men sunde <in HS: sunde aus sunden korrigiert> heet .
	Mer na den dat ick beschreuen sach
	Su(n)de en is gheen dincg dat men taste(n) mach .
	Su(n)te thomas beschrift dat men sunde heet
	Dat men mit rechte mach heten nyet .
	De sunde heet ick in mijn ghedichte
	Vmme drie sake de se maket to nichte .
	Jnt eerste de sulue doghet de in vns is goet
	De maket de sunde to nichte vn(de) verdoet .
	Ten andere(n) maket se to nichte manighe(n) man <in HS: man u.d.Z. ergänzt>
	Dat he gode nicht dienen en kan .
	Derdewerf maket vns de sunde vnbequame
	Dat gode vnkundich is vnse naeme .
	Aldus is de sunde in er sulue(n) niet
	Mer se maket de(n) me(n)sche(n) dat he wert gode leet . <in HS: leet . ü.d.Z. ergänzt>
	<21v>
	¶ Dit is de vorga(n)cg va(n) de(n) teen ghebode(n) .
	<a.l.R.: . xvi . > NV mach men vraghe(n) in sulker mate(n)
	Wat synt de sunde de wi sullen laten .
	Kende wi de . so mochte wi vns hoden
	Jnt eerste als ick best kan vermoden .
	So were vns allen nutte gheweten
	De teyn ghebode vnde wat se heten .
	Also vaken als wi in ienigher stunde
	Daer teghen doen so do wi sunde .
	Wante nemant to gode komen kan
	He en <in HS: en ü.d.Z. ergänzt> moet na de(n) ghebode(n) leue(n) . ofte daer na staen .
	Mer wante ghi se alle daghe hoert
	Jn kerken prediken weder vn(de) voert .
	So is de myn noet daer van to spreken
	Nochtan vp dat de sympele leken .
	Bet kunde(n) vntholde(n) als se ghescreue(n) staen
	Daer v(m)me wil ick se mit der korte ou(er)gaen .
	<a.l.R.: . xvii . > ¶ Dit is dat eerste ghebot .
	DAt eerste ghebot wilt also bekennen
	Enen got sulle ghi boue(n) alle dincg my(n)ne(n) .
	Ten eersten wart iv hijr ynne verboden
	Alle wichelye . alle boete . vn(de) alle afgode .
	Wa(n)t ghi en sulle(n) anders nene(n) gheloue(n) make(n)
	Dan allene an got de iv heft gheschapen .
	Alle wichelye . vnde boete . syn sunde groet
	He dwelet van gode oeck we se doet .
	<22r>
	Voert so my(n)net got bouen al in desser tijt
	Vn(de) neen dincg boue(n) gode wat iv gheschuyt .
	Want got in den ewangelio doet bekenne(n)
	Ghi en moghe(n) gode vn(de) de(n) schatte nicht beide dene(n) . <in HS: dene(n) . u.d.Z. ergänzt>
	Wat ghi mit co(n)sente manigher stu(n)de
	Bouen got mynnet . dat is doetsunde .
	¶ Dit is dat ander ghebot .
	VAn de(n) andere(n) ghebode so v(er)staet de(n) gru(n)t <a.r.R.: . xviii . >
	Nemet de(n) name(n) godes nicht ydel in iuwen mu(n)t . <in HS: mu(n)t u.d.Z. ergänzt>
	Hijr van doet vns de schrift leren
	Dat ghi gode nicht sullen versweren .
	Wa(n)neer ghi mit voersate vnrecht sweert
	Dat is doetsunde als de schrift leert .
	Hijr van steet gheschreuen also
	Jn ene(n) boke dat heet theologie co(m)pendio .
	We hijr sweert in ienighen stunden
	Bi godes leden . of bi synen wunden .
	Vnde dat bi vorsate consenteert
	Vnde nochtan al recht is dat he sweert .
	Wa(n)t he sond(er) noet sweert mit vorsynnicheit
	So is de sunde doetlick als vns de schrift secht .
	Dat derde maneer dat wilt noch leren
	Doestu enen man ene(n) ghemene(n) eet swere(n) .
	Nemestu den eet des sy bericht
	Et is doetsunde voer gode ghericht .
	Dijn siele vn(de) dines eue(n) kerste(n) mostu v(er)liesen
	<22v>
	Du wertst daer oeck manslachtich mede .
	¶ Dat derde ghebot .
	<a.l.R.: . xix . > DAt derde ghebot wilt hijr na leren
	De hillighe daghe sulle ghi vieren .
	Na den dat de schrift leert vn(de) beedet
	So vieret also de preesters ghebeedet .
	Van wtwendighe(n) arbeide sulle ghi viere(n)
	Nene kopenschap sulle ghi hantieren .
	Hijr in so doet na iuwes priesters raet
	Vnde siet dat ghi daer ouer nicht en gaet .
	Vnde bouen al so vieret hijr in desser tijt
	Van quaden sunden wat iv gheschuyt .
	Want we dan doetlike sunde begaet
	Got weet he doet wal dubbelt quaet .
	¶ Dat vierde ghebot .
	<a.l.R.: . xx . > DAt vierde ghebot moghet ghi leren
	Vader vnde moder sulle ghi eeren .
	Vnde de en sulle ghi nicht vererren
	Se en wolden iv van gode verren.
	Wante de lerer gheschreuen heuet
	Eret vader vn(de) moder de wile ghi leuet .
	Vp dat ghi lancge vp eerden leuen
	Also vint men in den ewa(n)gelio beschreue(n) .
	Hijr bi moghe ghi merken vnde grunden
	Wanneer wi vnse oldere(n) in ienighen stunde(n)
	Mit vorsate v(er)toerne(n) . of schande an em verw(er)ue(n)
	<23r>
	Dat wi voel eer vp der eerden steruen .
	Oeck in dussen ghebode is iv beuolen
	Dat ghi iuwen gheestlike(n) vad(er) eren solen .
	Dat is iuwen priester den sulle ghi eren .
	Wa(n)t em iuwe siele is beuolen to regeren .
	Den sulle ghi vntseen mit willen voert
	Vn(de) gheuen em dat em van rechte hoert .
	¶ Dat vijfte ghebot .
	DAt vijfte ghebot wilt dus verstaen <a.r.R.: . xxi . >
	Nemant en sulle ghi doetslaen .
	Dit wil ick dat ghi lijchamlike v(er)staet
	Mit rade. mit dade nemant en slaet .
	Nene v(er)hencnisse sulle ghi daer to gheuen
	Dat men de(n) vnschuldighe(n) neme sijn leue(n) .
	Dat vijfte ghebot aldus gheestlike v(er)sta
	Dynen euen kerste(n) spreck nicht to na .
	Daer du em sijn ere mede mochtes beroue(n)
	Aldus saltu em des vijfte(n) ghebodes gheloue(n) .
	¶ Dat seste ghebot .
	DAt seste ghebot aldus ghebued <a.r.R.: . xxii .>
	Vnkuscheit de schuwet als got v(er)bued .
	Mer dinen gade(n) <in HS: gade(n) aus ghegaden korrigiert> den do voert
	Als dem echte to behoert .
	Jn redelike(n) werke(n) . vn(de) temelike(n) stunden
	Do ghi hijr bouen dat syn sunden .
	¶ Dat seuende ghebot .
	<23v>
	<a.l.R.: . xxiii . > DEs seuende ghebodes wil ick nicht hele(n)
	Ghi en suld niema(n)t sijn guet stele(n) .
	Noch roue(n) . noch wokere(n) . noch vnrecht afrade(n)
	Oeck en sulle ghi niemant hemelike schade(n) .
	Den papen . den kerken en wilt nicht vntholde(n)
	Dat ghi mit rechte gheuen solden .
	¶ Dat achtede ghebot .
	<a.l.R.: . xxiiii . > DAt achtede ghebod make ick iv kund
	Doet neen valsch tuech in nener stund .
	Juwe(n) euen kersten wilt nicht bedrieghen
	Noch ghener tijt in syne ere lieghen .
	De gode dene(n) daer en suldi nicht vpspreke(n)
	Dat syn papen . moniken . ofte leken .
	Oere guede gheruchte en sulle ghi niet
	Mit woerde vermy(n)ren in nener tijt .
	Teghe(n) gheestlick recht en suldi neen setti(n)cghe make(n) <in HS: make(n) u.d.Z. ergänzt>
	Noch dat behindere(n) in nene(n) sake(n) .
	¶ Dat neghende ghebot .
	<a.l.R.: . xxv . > DAt neghende ghebod wilt gherne lere(n)
	Ghi en sult niemants guet begheren .
	Noch knecht . noch meghede . noch and(er) ware
	Dit verbuet vns got al openbare .
	Ghi en suld niemant hindere(n) mit d(er) daet
	Dit verbuet des herten begheerte quaet .
	Begheert iv vleesch dat eens anderen sy
	Consentiert des nicht so bliue ghi vry .
	<24r>
	Volghe ghi der begheerte mit der daet
	So is et doetsunde dat verstaet .
	¶ Dat teende ghebot .
	DAt teende ghebot is bi na also <a.r.R.: . xxvi . >
	Nemandes wijf begheren dat hoert iv to .
	Dit spreket got suluen heb ick verstaen
	See ghi een wijf hijr vor iv gaen .
	Vn(de) werde ghi mit oerer lusten bekoert
	Also dat ghi gherne solde sundighe voert .
	Vn(de) vnkuescheit veruulle(n) hadde ghi des macht
	De sunde is vor gode vullenbracht .
	Want dit van den ma(n)nen gheschreue(n) is
	Also ist van den vrouwen likerwijs .
	¶ Dit is wo moyses de teen ghebode ghegheue(n)
	worde(n) in twen stene(n) tafele(n) vp de(n) berghe va(n) synay .
	ALdus hebbe ghi va(n) de(n) ghebode(n) ghehoert <a.r.R.: . xxvii . >
	Nu weert guet dat ghi wiste(n) voert .
	Van wen vns de ghebode komen
	Vn(de) waer v(m)me wi se ghebode noemen .
	Dusse ghebode al sonder waen
	Got suluen schreef heb ick verstaen .
	Jn twe stene(n) tafelen to samen gheuolden
	Vp dat wi se nicht vergheten en solden .
	¶ De eersten drie de staen vorschreuen
	Jn ener tafele(n) se weren moyses ghegheue(n) .
	Dusse drie ghebode als de schrifte leren
	<24v>
	Seggen vns wo wi gode sullen eren .
	¶ De seuen ghebode de daer volghen na
	De gaen teghe(n) vnsen eue(n) kerste(n) als ic v(er)sta .
	De worde(n) bi sond(er) in ene and(er) tafele ghegheue(n)
	Als wi in d(er) biblien va(n) moyses vinde(n) bescreue(n) .
	Dit gheschach vp den berghe va(n) synay
	Aldus so secht de schrift my .
	Nu is iv va(n) den ghebode(n) in dusser stundt
	Een luttick va(n) den groefste(n) ghemaket ku(n)dt .
	Solde men se iv al heel exponeren
	Als de wise mesters hijr van leren .
	Dat solde een groet boeck allene behouen
	Dat moghe ghi na der waerheit prouen .
	Vnser aller salicheit is dar y(n)ne besloten
	Vn(de) ander lere de wi noch schriuen mote(n) .
	So wil wi nv dit laten blyuen
	Vn(de) willen va(n) den doetlike(n) sunde(n) schriue(n) .
	¶ Hijr beghinne(n) de seuen doetlike sunde(n) .
	Jnt erste va(n) der hou(er)dye . vn(de) wat se is .
	<a.l.R.: . xxviii . > DEr doetlike(n) sunde(n) der synt seuen
	Als de mesters hebben beschreuen .
	Houerdye . nyt . toern . traech in gude(n) w(er)ke(n)
	Ghirich . aueraet . vnkuesch dese werken .
	Houedye sette wi voer in dessen stunde(n)
	Wa(n)te se is ene wortele van allen sunde(n) .
	Vnde alle sunde van oer beghynnen
	<25r>
	Su(n)te gregorius doet vns aldus bekennen .
	Oeck doet vns su(n)te augustinus beschriue(n)
	Also als wi nicht gudes moghe(n) bedriuen .
	Sonder de mynne godes in desser stede
	So en moghe wi nicht sonder houerdicheide .
	Wante de houerdye altoes in dusser tijt
	Jn vns is al merke wi es nyet .
	De houerdye is van dren maneren
	Als vns sunte thomas doet leren .
	¶ Dat eerste verstaet in dusser stunt
	Dat enen duncket in sijns herte(n) grunt .
	Dat he beter sy dan he is
	Dat is nicht dan bedreghenis .
	¶ Dat ander is dat he begheert
	Bouen anderen luden sijn v(er)meert .
	Vn(de) toghet sick vele hogher dan he is
	Et is ydel glorie des sijt ghewis .
	¶ Dat derde is dat he gherne wolde
	Dat alle de werlt em dienen solde .
	Vnde lat sick duncken openbaer
	Dat he des wal weerdich waer .
	Desse wert gheliket enen lewen fel
	De gherne solde alle beesten snel .
	Mit krachten vnder oere clauwe dwincge(n)
	Et weer em leet solde em icht vntsprincge(n) .
	Su(n)te bernart in synen boeke leert
	<25v>
	Houerdye altoes dat hoechste begheert .
	Jn rade dat eerste antwordt ghift he
	Al sonder laden komet he dar bi .
	Al dat men buten em heft ordiniert
	Na syner macht he dat verkiert .
	Em duncket wat buten em gheslote(n) is
	Dat et nicht en doghe in nener wijs .
	Su(n)te augustinus secht dat hijr na steet
	Jn enen boeke dat de stad godes heet .
	Jck daer dat spreken al openbare
	Dat et den houerdighen beter ware .
	Dat he hijr volle in dusser stunde
	Openbaerlike in ene sunde .
	Daer he va(n) allen lude(n) vm worde v(er)smaet
	Vp dat he sick vernederde dat v(er)staet .
	Wante su(n)te peter gode voel bet behaghede
	Do he syne sunde beschreyede vn(de) beclaghede .
	Dan he dede do he sick also sere vermat
	Vnde godes van syner krancheit versack .
	¶ Van der nydicheit . vn(de) wat se is .
	<a.l.R.: . xxix . > DJt volghet der hou(er)dye in like(n) maniere
	Als na der vrouwen doet de kameriere .
	Mester tulius secht des sijt ghewis
	Nijdt is hat dat veroldert is .
	De nydighe selden raste heuet
	De wile he vp der eerden leuet .
	<26r>
	He verteert sick suluen in allen done
	Als boecius secht . in de consolacione .
	De wise seneca doet vns verstaen
	So manighe vroude als de salighe(n) vntfaen .
	Also manighe pine vntfaet de nidighe daer en teghe(n)
	Wat is vnsaligh(er) wil ghijt rechte weghen .
	Hijr vp secht sunte ioha(n)nes guldenmunt :
	De nidighe is quader in dusser stunt .
	Dan ienich bestie . dat wal verstaet
	Se werden gheliket den duuel quaet .
	Vnder dussen twen is nicht groet de kore
	Mester hugo secht . de sancto victore .
	Nidicheit is een boem des sijt ghewis
	Daer de houerdie de wortel van is .
	De stam is boesheit . de telghen hat
	De blome(n) bleecheit vn(de) magherheit dit v(er)staet .
	De vrucht de vp dessen boem wasset
	De is de helsche pine vn(de) een ewich last .
	De nidighe wert gheliket ene(n) v(er)leghenen hu(n)de <in HS: hu(n)de u.d.Z. ergänzt>
	De nicht en blaffet in desser stunde .
	He wolde gherne bite(n) et weer laet ofte vro
	Hijr <gestr .: bi> gheliket de schrift de nidighen to .
	¶ Van der tornicheit . vn(de) wat se is .
	NA den nyde wil tornicheit komen <a.r.R.: . xxx . >
	Vn(de) de mach men voer ene quade su(n)de nome(n) .
	Su(n)te gregorius de pawes schrift aldus
	<26v>
	To enen keyser de heet mauricius .
	De mit haesticheit is beuaen
	De en sal nicht to rechte gaen .
	Vn(de) men sal en nene sake ordele(n) laten
	Wante we daer tornich is boue(n) maten .
	Sijn vnrecht du(n)cket em rechtu(er)dich(ei)t wesen
	Van haesticheit kan he nene reede kiesen .
	Jn ener epistole(n) heft su(n)te augustin(us) gheset
	Ghelijck de etick dat vat doer vret .
	Blijft he to lancge daer yn
	Also vret de toern des menschen sin .
	Vnde duert em lancge de haesticheide
	So verderft he lijf vnde sele beide .
	Oeck is he gheliket des sijt ghewis
	Der sukede de men hetet frenesis .
	Desse knertsen mit de(n) tande(n) ghelijck de(n) bere
	Oeck ghebeert he of he rasende were .
	Hijr bi de de(n) toern laet wortele(n) in sijn herte
	He brencget en vake to sulken smerte .
	Vn(de) doet em de herne also verderuen
	Dat se ducke also rasende steruen .
	Dit doet de quade haestighe moet
	Want de haest selden reden doet .
	Oeck secht salomon . hebbe ick v(er)staen
	Mit den haestighe(n) wil ick nicht to bussche gaen .
	Desse liket men de(n) wolue de nacht vn(de) dach
	<27r>
	Alle dat bit dat he vermach .
	¶ Van der traecheit . vn(de) va(n) droefheit . vn(de)
	va(n) ledicheit . vn(de) wo desse dre een syn .
	Hijr na so volghet ene traecheit swaer <a.r.R.: . xxxi . >
	De so manighen brencget openbaer .
	Dat he nene lust heuet gode to denen
	Wante de traghe is mode in allen weghen .
	He is vake bedroeft . dat moghe ghi merke(n)
	He is gheerne ledich van guden werken .
	Traecheit . droefheit . ledicheit . de syn een
	Dat secht de schrift al ghemeen .
	Su(n)te ieronim(us) maket vns in ener epistolen vroet <in HS: vroet u.d.Z. ergänzt>
	Got en wil nicht des sunders doet .
	Mer dat he leue . vn(de) sick van sunden kere
	Also hatet he den traghe(n) in gheliker mere .
	Vmme dat he is ledich van gude(n) werken
	Enen guden punct wilt hijr na merken .
	Dat wi mit traecheit nicht meer verloren
	Dan de edele tijdt de vns gaet voren .
	Wiste wi wat wi in ener vre verliesen
	Al de werlt solde wi daer nicht vor kiesen .
	Also nutte vnde edel is de tijt
	De wi voerbrencgen al vm nyet .
	Merket wat ghi ghistere(n) mochte(n) hebbe(n) ver(-)deent <in HS: deent ü.d.Z. ergänzt>
	Hadde ghi mit vurighe(n) herte(n) gode ghe(-)meent . <in HS: meent . u.d.Z. ergänzt>
	De v(er)deenst is ghebleue(n) neder
	<27v>
	De dach is heen he en ku(m)met nicht weder .
	Wat wi ghistere(n) v(er)sumede(n) dat is verloren
	Al worde wi noch eens so hillich verkoren .
	Vns schrift sunte iohannes ewangelist
	Jn der hemelicheit vns heren ihesu crist .
	Got spreket to de(n) traghe(n) in dusser meere
	Och de <gestr.: he> heet ofte kolt were .
	Du en bist noch heet noch kolt mer lau i(n) des(-)ser stu(n)de <in HS: ser stunde ü.d.Z. ergänzt>
	Dar v(m)me beghi(n)ne ic di to spigen wt myne(n) mu(n)de . <in HS: mu(n)de u.d.Z. ergänzt>
	Nu wil merken in de(n) synne dijn
	Wo vnbequeme de traghen gode sijn .
	¶ Van der ghiricheit . vn(de) wat se is .
	<a.l.R.: . xxxii . > NA werltliker droefheit als ick v(er)sta
	Daer volghet gherne de ghiricheit na .
	Als der siele vntgheet dat gheestlike smake(n)
	So wil se oeren troest vp der eerde(n) maken .
	Se soket groet guet vnde schat
	Dach vnde nacht vergadert se dat .
	Daer se oeren troest mach ynne soken
	Jck twiuel se moet daer ynne v(er)smoke(n) .
	Wante se ledich was van guden daden
	Daer vmme is se nv also beraden .
	Se wil oeren troest to der werlde kesen
	Qualike mach se sonder troest wesen .
	Hijr van wil vns su(n)te pawel beuroden
	De ghiricheit is een deenst der afgoden
	<28r>
	Wante den deenst de(n) se gode schuldich syn
	Den gheloue den hope vnde de myn .
	Den gheue(n) se de(n) schatte des wilt gheloue(n)
	Wa(n)te de my(n)ne des schattes gaet gode boue(n) .
	De ghiricheit is een ouel also gheraket
	Dat se den mensche(n) al hu(n)cgerich maket .
	Al kreghe he al der werlde schat
	Allike wal en worde he nu(m)mer sat .
	Dat hillighe ewangeliu(m) doet vns leren
	Wo dat een iu(n)cgeling vraghede vnse(n) here(n) .
	Wat sal ick doen vp dat ick kome te(n) ewighe(n) leue(n)
	Got antworde les wo staet daer gheschreuen .
	Holt de ghebode de daer gheschreue(n) staen
	De iu(n)cgeling sprack . dat heb ick ghedaen .
	Vnse lieue here sprack voert mit desen
	Jst sake dattu wilt volkomen wesen .
	Verkoep dijn guet oeck woer dat sy
	Ghif dat den armen vn(de) volghe my .
	Do de iu(n)cgeli(n)cg de antworde hadde ghehoert
	He bedrouede sick al rechte voert .
	Wa(n)te dat guet to laten was em to swaer
	Vnse here sprack to syne(n) iu(n)cgere(n) al daer .
	Och wo swaer is de(n) rike(n) moghe ghi v(er)staen
	Vp to den ewighen leuende to gaen .
	Jck dencke dat et bet gheuoghe
	Een kameel to gaen doer een natel oghe .
	<28v>
	Nu merket als vorgheschreuen steet
	Of got de ghiricheit icht hebbe leet .
	Och verstaet dit nicht in sulken waen
	Dat nemant mote na gude staen .
	Wa(n)te wi mote(n) alle va(n) den gude leuen
	Dauid was rijck als men vynt bescreue(n) .
	Nochtan schrift he in de(n) salter al openbore
	Dat he arm vnde ellendich ware .
	Al was he rijck va(n) schatte als ick beurode
	Dat en my(n)nede he nicht . he my(n)nede gode .
	Hijr v(m)me . ghift iv got rijcheit als he wal mach
	So benediet gode et si nacht ofte dach .
	Vn(de) holdet syne ghebode vn(de) deelt de(n) arme(n)
	So sal iv got int eynde verbarmen .
	Oeck secht de propheta dauid also
	Jst sake dat iv rijcheit vloyet to .
	Dar en wilt iv herte nicht an keren
	Se syn salich de hijr bi leren .
	Wat de ghiricheit doet de in oer v(er)blinden
	Dat sulle ghi in den derde(n) boeke vinden .
	¶ Van d(er) gulsicheit vn(de) dru(n)ckenschap .
	<a.l.R.: . xxxiii . > DE na oere(n) wille(n) hebbe(n) de(n) eerdsche(n) schat
	De willen gherne ethen vn(de) drincken sat .
	Vnde leren daer bi ene quade zeede
	De men vp vnse tale nomet gulsicheide .
	Su(n)te a(m)brosius heft in ene(n) sermone bescreue(n)
	<29r>
	Dat gulsich(ei)t heft wt de(n) paradyse v(er)dreuen .
	Adam de daer regneerde vn(de) mechtich was
	Sob(er)heit brocht en wed(er) int hemelsche pallaes .
	De armen de dwolen ellendelike
	De sob(er)heit heft se ghebracht te(n) ewighe(n) rike .
	¶ Su(n)te gregorius doet vns verstaen
	Dat wi gulsicheit in vier manere(n) begaen .
	Dat eerste . dat wi eten et si nacht ofte dach
	Also vaken als vns dat boren mach .
	Dat and(er) . dat wi ghirichlike schiete(n) yn
	Als wulue of hunde de huncgerich syn .
	Dat derde . dat wi de(n) buyck also v(er)laden
	Mit eten mit drincken mit ouerdaden .
	De vierde . de hijr also lecker sijn
	Dat sy visch ofte vleesch . mede ofte wijn .
	Daer vp se nene kost en sparen
	Et is em alleens wo de armen varen .
	Mer of dat doetlike sunde syn of niet
	Jck latet en kennen deet wal weet .
	Mer de et mit vorsate vn(de) v(er)smade(n) mode dede
	Dat is doetlike sunde . dat is waerhede .
	Vn(de) de mit vrate den buyck vervullen
	Wanneer se mit rechte vasten sullen .
	Vn(de) druncken drincken alle den dach
	Jck en weet nicht wo men se vntschuldighe(n) mach .
	Wa(n)te su(n)te augustijn spreket openbaer
	<29v>
	Drunckenschap is een doetlike sunde swaer
	Et en were dat wen dorste vn(de) da(n) dru(n)cke mit luste
	Vn(de) he de krachte des dranckes nicht en wuste .
	Worde dan dru(n)ckenschap bi sulke(n) scholden
	Dat mocht men vor daghelix sunde holde(n) .
	Drinckestu mit vorsaten in sulken saken
	Woldestu ene(n) andere(n) vn(de) di selue(n) dru(n)cke(n) make(n) .
	Na den dat vns de hillighen leren
	Et is een doetlike sunde vor vnsen heren .
	Voert wat de gulsicheit bedriuen kan
	Jn den derden boeke sul ghi et wal v(er)staen .
	¶ Van der vnkuescheit . vn(de) wat se is .
	<a.l.R.: . xxxiiii . > NA der gulsicheit als ick versta
	Daer volghet gherne vnkuscheit na .
	Vnde alle vnkuscheit in dessen stunden
	Buten echte syn doetlike sunden .
	Nochta(n) mach men in de(n) echte heb ic v(er)staen
	Manighe grote sunden begaen .
	Dit is gheseghet va(n) den groueste(n) daden
	Dat nouweste laet iuwen bichter raden .
	Voert doet vns su(n)te thomas leren
	Vnkuscheit bega wi in seuen maneren .
	¶ Dat eerste .
	¶ Als wi mit vnkuscheit werden bekoert
	Vn(de) werde(n) daer mede va(n) by(n)nen beroert .
	Als wi dat wederstaen ten selue(n) stunden
	<30r>
	So en synt dat nicht da(n) daghelicsche sunde(n) .
	Dat ander .
	¶ Komen vnkuesche ghedachte(n) in vnse(n) syn
	Vn(de) laten wi de lancge merre(n) daer yn .
	Et were vns leet dat de ghenoechte van vns ghincge(n) <in HS: ghincge(n) u.d.Z. ergänzt>
	Dat is doetsunde sunderlincgen .
	Dat derde .
	¶ Als du consenteerst de vnkuesche daet
	So is et doetsunde dat verstaet .
	Dat veerde .
	¶ Wa(n)neer wi enen schone(n) menschen seen
	Vn(de) wi bekorincge krighen van deen .
	Vn(de) mit volboerd de(n) ghesichte volghe(n) na
	So ist doetsunde als ick versta .
	Dat vijfte .
	¶ Als een man ene vrouwe bekoert
	Mit schonen woerden weder vn(de) voert .
	Vn(de) menet se daer mede to valle brencgen
	Dit synt doetsunde sunderlincgen .
	Dat seste .
	¶ Als een man vn(de) vrouwe synt so ghemeen
	Dat se helsen vn(de) kussen als se synt alleen .
	Vn(de) dat mit vleeschlike(n) ghenoechte(n) beghere(n)
	Dat syn doetsunde vor vnsen heren .
	Dat seuende .
	¶ Dat seuende is werck als vorschreue(n) steet
	<30v>
	Dat een vnkuescheit mit de(n) werke(n) begheet .
	Vnde is buten den echte ghescheen
	Et is doetsunde ick doer des gheen .
	¶ Nu hebbe ghi ghehoert va(n) seue(n) manere(n)
	Wo men vnkuesch(ei)t begheet als de scrifte lere(n) .
	Vnde se verderft de siele nicht allene
	Mer oeck dat lijcham int ghemene .
	Su(n)te gregorius naza(n)zen(us) de hillighe man
	De su(n)te ieronim(us) plach to lere(n) heb ict v(er)staen .
	De secht va(n) d(er) vnkuescheit in de(n) beghinne
	Dat se maket de(n) me(n)sche(n) plu(m)p van sinne .
	Vn(de) dat se de verstantnisse confundeert
	Vn(de) den guden willen maket se verkeert .
	Se v(er)krencket de dechtnisse in desser tijt
	Se v(er)ydelt de herne des twiuelt niet .
	Se v(er)du(n)ckert de oghe(n) . dat a(n)sichte maket se bleeck
	Stinckende(n) ade(m) . vn(de) den lijcha(m) maket se seeck .
	Se maket dat houet beue(n)de . vn(de) de oghe(n) bi(n)nen roet
	Se doet manighe(n) sterue(n) eer em ku(m)pt de rechte doet .
	Nu merket wat de vnkuesch(ei)t mach bedriue(n)
	Vn(de) na al den dat de meisters beschriuen .
	So en is hijr teghen neen beter raet
	Dan de vnkuesch(ei)t to vleende dat v(er)staet .
	Dit is dat su(n)te pauwel in syner epistole(n) secht
	Dat wi alle sullen vleen de vnkuescheit .
	Vn(de) hijr vp staet in der glosen gheschreue(n)
	<31r>
	We sonder vnkuescheit hijr wil leuen .
	De see dat he de vrouwen vlee bi tyden
	Vn(de) sette sick nicht daer teghen to striden .
	Su(n)te augustinus secht . hijr na wilt horen
	Jn ene(n) boke dat hetet . de singularitate clericoru(m) .
	Mit vrouwen to wone(n) vn(de) nicht to beulecke(n)
	Dat is meer mirakel dan dode(n) to v(er)wecke(n) .
	En moghestu nene dode(n) v(er)wecke(n) dat my(n)ner sy
	So en wone nicht mit vrouwe(n) dat rade ic dy .
	Desse sulue woerde vnde dessen syn
	Secht oeck su(n)te B(er)nard . meer noch myn .
	Nu hebbe ghi der sunde een deel verstaen
	Wi willet den synne wat negher gaen .
	¶ Dit is waer Ada(m) erst ghemaket woerd . vn(de)
	va(n) twen begherte(n) de syner siele(n) do ghe
	gheue(n) worde(n) . vn(de) wi de noch hebbe(n) .
	Hijr voer hebbe ghi de doetlike su(n)de ghelese(n) <a.r.R.: . xxxv . >
	Nu wetet dat neen sunde mach doetlick wese(n) .
	Ten sy dat se wt der siele kome
	Sal men se voer doetlike sunde nomen .
	Als su(n)te augustin(us) hijr voer beschreue(n) heft
	Also la(n)cge als de rede neen co(n)sent en ghift .
	So en is de su(n)de nicht doetlick in nener wijs
	Ghi wete(n) wal dat de rede een kracht d(er) siele(n) is .
	Der siele(n) en is de kracht al daer vm nicht ghegheue(n)
	Dat wi daer mede solden ten sunde(n) sweuen .
	<31v>
	Se synt vns ghegheue(n) gode daer mede to ere(n)
	Als ghi hijr na wal sullen leren .
	Nu laet vns volghen den eersten synne
	Waer got adam makede van beghinne .
	Dat was to damaschen vp de heyde
	Daer gaf got adam lijf vn(de) siele beyde .
	Vnde vergadderden de in een also
	Dat he gaf der siele(n) ene(n) vryen willen do .
	He mochte su(n)dighe(n) . oft he solde dat laten moghe(n) <in HS: moghe(n) u.d.Z. ergänzt>
	He gaf oer v(er)stant . rede(n) . vn(de) v(er)hoghe(n) .
	Dit synt de rechte(n) krachte der sielen
	Verstaen . rede . ghehuchnisse . vnde willen .
	Als men der siele(n) krachte deelt in drien
	So is verstant vn(de) rede bi na al een .
	Vn(de) wt desser siele krachte(n) de staen vorseit
	Komet vns alle begheerlicheit .
	Natuerlike twe beghere(n) na myner waen
	So heft de siele van gode vntfaen .
	De aller hogheste ghenoech(ei)t dat got selue is <in HS: is ü.d.Z. ergänzt>
	Dat sal de siele beghere(n) in sulker wijs .
	Dat eer neen dincg in al d(er) werlt sal moghe(n)
	Bouen got allene ghenoeghen .
	Dat eer neen ghenoechte sal moghe(n) sa(-)den <in HS: den ü.d.Z. ergänzt>
	Dan got allene mit hemelschen daden .
	Hijr is der sielen de kracht ghegheuen
	Mer do Ada(m) in de(n) paradise also was v(er)heue(n) .
	<32r>
	Dat he mit vryen willen in sunde veel
	So synt der siele(n) krachte dat meeste deel .
	Also iamerlike ghebroken vnde beulecket
	Dat manich kracht vns nv to sunde(n) trecket .
	Daer wi hemelsche ghenoechte mede solde(n) be(-)ghere(n) <in HS: ghere(n) u.d.Z. ergänzt
	Dat do wi leider to d(er) werlde kere(n) .
	Vnde leren van bouen neder gaen
	Nicht dat ghi et sullen also verstaen .
	Dat de krachte mit alle(n) syn v(er)lore(n)
	Mer se syn ghebroke(n) vn(de) beulecket als ghi solle(n) hore(n) . <in HS: hore(n) . ü.d.Z. ergänzt>
	Dat se eendrachtlike nicht en wille(n) to gode wed(er) <in HS: wed(er) u.d.Z. ergänzt>
	Wa(n)t wil de ene vp de and(er) wil ned(er) .
	Ghelijck ener orghele(n) pipe de dar is gheschoert
	De mit soten ghelude is vake ghehoert .
	Der is de luede nv also verkeert
	Dat oer melodye nv nemant begheert .
	Aldus syn vnser siele(n) krachte des ghelike
	Bi sunden verwandelt so iamerlike .
	Daer wi mede solde(n) de ou(er)ste ghenoechte beghere(n)
	Jn der werlde ghenoechte laet wi dat kere(n) .
	¶ Dit is waer v(m)me vns de kracht d(er) hou(er)dye ghe
	gheue(n) is . vn(de) waer to dat se gheliket w(er)t .
	De hou(er)die heft vns got daer v(m)me ghe(-)gheue(n) <in HS: gheue(n) u.d.Z. ergänzt> <a.r.R.: . xxxvi. >
	Dat vns du(n)cken solde in den leue(n) .
	Mit al vnsen krachte(n) vn(de) mit willen vry
	Dat in alle d(er) werlt neen ghenoechte en sy .
	<32v>
	De weerdich sy vnse siele to verblyden
	Dan got allene in dessen tyden .
	Vn(de) queme vns vleeschlike ghenoechte aen
	Den solde wi mit der hou(er)dye wederstaen .
	Et were gulsicheit . vnkuescheit . of wat sun(-)de et sy <in HS: de et sy u.d.Z. ergänzt>
	Dat wi rechte solde(n) dencke(n) py .
	Wo bistu in desse vule ghedachte(n) gheraket
	Got heft di na em suluen ghemaket .
	To edel vnde to guet bistu daer to
	Solde dy de sunde beulecken so <a.r.R.: io . Bezug zu so hergestellt durch Zeichen>
	Vn(de) mit sulker hou(er)dye de(n) sunde(n) wederstaen
	Vn(de) nicht laten merren in nener waen .
	Dit were de rechte houerdye
	Mer nv kiese wi leider een and(er) partye .
	Vnde setten vnse houerdie al na desen
	Vmme groet vn(de) mechtich in d(er) werlt to wese(n) .
	Vnde willen al ener lewen gheliken
	Mit houerdye in de werlt te bliken .
	¶ Dit is waer v(m)me dat vns got de kracht
	ghegheue(n) heft dat wi moghe(n) hate(n) vn(de) nyde(n) .
	vn(de) waer to hat vn(de) nijt gheliket w(er)de(n) .
	<a.l.R.: . xxxvii . > De nydicheit is vns dar v(m)me ghelate(n)
	Dat wi de sunde dar mede solden haten .
	Dat is verkiert bi vnsen scholden
	Wi hebben lief dat wi haten solden .
	Vleeschlike ghenoechte vn(de) werltsche ere
	<33r>
	De hebbe(n) wi nv lief mit herten sere .
	Dit solde(n) wi haten . ku(n)de wi et bekennen
	Vn(de) wert dat vns ghebode(n) is to liefhebben .
	Vnsen euen kersten als wi wal weten
	De(n) hate(n) wi vake och leid(er) of wi en wolde(n) ete(n) .
	Nu willet dit synnen vnde ouer lesen
	Wo mach dit recht verkierder wesen .
	Dit is waer v(m)me dat vns got de kracht
	heft ghegheue(n) dat wi moghe(n) tornich w(er)de(n) .
	vn(de) waer to de torn gheliket w(er)t i(n) d(er) scrift .
	De tornich(ei)t gaf vns got in sulk(er) maniere(n) <a.r.R.: . xxxviii . >
	Dat wi de sunde dar mede sullen kieren .
	Jn allen tiden et sy nacht ofte dach
	Alle dat vnser sielen schaden mach .
	Wa(n)t got de sundighe(n) in den te(m)pel vant
	Koeplude . wesselers . he na(m) en swepe to hant .
	He dreef se wt den te(m)pel mit eernstichede
	Vns allen exempel to gheue(n) daer mede .
	Dat wi de sunden sullen keren
	Wt de(n) te(m)pel vns herte(n) als got doet leren .
	Mer wolde vns yema(n)t in de(n) lichame plaghe(n)
	Jn gude . in ere . dat sullen wi verdraghen .
	Verduldich . vn(de) dat al sond(er) haest to keren
	Wante do de ioden spreken to vnsen heren .
	Dat he were een valsch bedregh(er) sond(er) waen
	Got sweech gud(er)tirlike vn(de) liet dat hene gaen .
	<33v>
	Do se sechde(n) he hadde de(n) duuel al openbaere
	Do sprack he dat et also nicht en were .
	Wante dat ghincge syner sielen to na
	Hijr bi so wil ick dat ghi verstaen .
	Wolde iv iemant mit de(n) duuel betyen
	Of mit wa(n)loue . blasfemie . ofte heresyen .
	Dat moeste mit eernste sijn ghekiert
	Vp dat dar nema(n)t in en worde schandalisiert .
	Mer in andere(n) saken v(er)duldich to wesen
	Jst leider in manighen veer van desen .
	Wa(n)t horen se een woert vp eer ere spreken
	Se willen to hantes mit torne wreken .
	Hijr en is vns de toern nicht v(m)me ghegheue(n)
	Als ghi hijr voer wal seet beschreuen .
	¶ Dit is waer v(m)me vns got de(n) syn v(er)lenet he
	uet dat wi moghe(n) traech vn(de) drouich w(er)den .
	vn(de) waer to se gheliket werden .
	<a.l.R.: . xxxix . > De traecheit is vns v(er)leent oeck mede
	Dat wi traech sulle(n) wesen to ydelheide .
	Vn(de) droefheit is vns dar v(m)me ghegheuen
	Dat wi bedroeue(n) sulle(n) vns quade leuen .
	Vn(de) dat besorghen mit bitterheiden
	Dat wi synt so vere va(n) gode ghescheiden .
	Vn(de) wi so ledich syn vn(de) luttick gudes bedriue(n)
	Mit w(er)ken . mit woerde(n) . mit lesen . mit scriue(n) .
	Mer dit voer schriuen also verstaet
	<34r>
	Dat vnser sielen ton orber gaet .
	Vnsen euen kersten dar mede verwecken
	Vn(de) vns beide dar mede ten hemel trecken .
	Vn(de) also vake(n) als wi dede(n) teghe(n) godes hulden
	Dat wi dan dat seer bedroeuen solden .
	Hijr solde vnse herte v(m)me syn besweert
	Mer dat is leider nv al v(m)me ghekeert .
	Wa(n)te seen wi vnser vrende een gode dene(n)
	Wi sorghen dar vmme vnde wenen .
	Vnse sorghe is meest vm dat tijtlike guet
	Vn(de) se syn traech als men gode denen moet .
	Vn(de) desse gheliket men in der schrift also
	Enen traghen ezel ick segge iv wo .
	Men mach ghene(n) <in HS: ene(n); gh ü.d.Z. ergänzt> ezel oeck wo dat voghet .
	Vorder driuen dan em ghenoghet .
	Want waer men en v(m)mer wil to driuen
	He wil io in synen state bliuen .
	Waer v(m)me vns de kracht d(er) ghiricheit gheghe
	uen is . vn(de) waer to se gheliket wert .
	De ghiricheit is vns ghegheue(n) vm dat <a.r.R.: . xl . >
	Ghirich sulle wi wesen vm de(n) hemelsche(n) schat .
	Vn(de) ghiren daer na mit al vnsen menen
	Of wi den schat hijr wolden verdenen .
	Vn(de) mit nenen dincge(n) vns late(n) ghenoghe(n)
	Wante wat wi alle verdenen moghen .
	Mit woerde(n) . mit w(er)ken . mit hillighen leue(n)
	<34v>
	Vnse here heft altoes ghenoech to gheuen .
	We nv van gode wil voel vntfaen
	De gheue vm godes willen al sond(er) waen .
	Mit willen ouer dit eerdessche guet
	God sprack suluen . bin ick des vroet .
	Jck mene dattet su(n)te matheus beschrift
	De hijr vm myne(n) willen ouer ghift .
	Husincghe . guet . vader . vnde moder
	Wijf . vnde erue . suster . vnde broder .
	So sul ghi et weten al sonder waen
	So sal he et hundertuolt weder vntfaen .
	Vnde daer to mynes vader rike
	Daer sullen se wonen ewichlike .
	<al.R.: No(ta)> God sprack dit sulue(n) . he en mach nicht lie(-)ghe(n) <in HS: ghe(n) ü.d.Z. ergänzt>
	We nv vele lones hijr wille verkrighen .
	De gheue al dat he heuet mit willen vry
	God begheert nicht meer oeck we he sy .
	Vnde vernedert he sick in desser tijt
	He wert verhoghet . des twiuelt niet .
	Wo vele wi vns v(er)nederen in dessen leue(n)
	So vele werde wi bi gode verheuen .
	De nv vele lones hebben wille
	De vernedere sick seluen nv al stille .
	De sick nv best vernederen kan
	De sal dat beste loen vntfaen .
	Mer desse ghiricheit is nv v(er)kiert plat
	<35r>
	Wante wi ghire(n) al v(m)me de(n) eerdessche(n) schat .
	Wante dat alle de werlt nv heft ghemene
	Dat hadde nv manich lieuer allene .
	Vn(de) desse gheliket men sonder twiuel
	Jn der schrift enen scharpen eghel .
	Wante de eghel heft van natueren
	Dat he et al to synen niste wil vueren .
	He arbeidet dar ouer et si nacht ofte dach
	Na allen dat he vollenbrencgen mach .
	Wanneer he kumpt dar appele synt
	Jn den appelen he sick al vmme went .
	Voertmeer is he van ghiricheit dol
	Mundt vn(de) voete nemet he al vol .
	Nicht kan he er to voel gheladen
	Dat he syne ghiricheit moghe v(er)saden .
	So gaet he vp den rugge strecken
	Vnde prent de appele in syne sticken .
	So gaet he wentelen to syner vesten
	Komet em to ienich andere beesten .
	De gheerne eten vm huncger groet
	He maket sick runt also een kloet .
	Vn(de) gaet dan liggen vp synen schat
	We em wat wil nemen de proue dat
	Want he is scharp an to raken
	Dat em sonder pine mach nema(n)t nake(n) .
	Wo mach men de ghirighe(n) hijr bet to like(n)
	<35v>
	Want se en delen noch de(n) arme(n) noch de(n) rike(n) .
	Se synt so scharp al ouer gheset
	Dat nemant eres gudes mach hijr de bet .
	Wat se mit willen gheue(n) dat is seer clene
	En du(n)cket se behouens noch meer allene .
	¶ Waer v(m)me dat vns got de begheerte v(er)leent he
	uet to eten vn(de) to drincke(n) . vn(de) waer to dat een
	gulsich mensche gheliket w(er)t in d(er) scrift .
	<a.l.R.: . xli . > De begheerte to ethen vn(de) to drincke(n)
	De gaf vns got dat wi solden dencken .
	Syner vrucht vnde syner boeme
	Kruet . saet . blat . vnde bloeme .
	Syner vische vn(de) voghele als he vns v(er)lenet
	Syner beesten . de vns hijr daghelix denet .
	Vn(de) got se al heft gheset vnder vnser roden
	Dat wi vnse licha(m) dar mede sullen voden .
	Vn(de) v(m)me lancge to leuen bi dessen vruchten
	Vn(de) vele de wile verdenen mochten .
	Oeck so is vns de begheerte ghegheuen
	Dat vns hu(n)cgere(n) solde na den ewighe(n) leue(n) .
	Vnde dar na dorsten to aller tijt
	De edele vroude dat grote iolijt .
	Dat nue hoerde ore al sulke ghenochte
	Noch vleeschlick oghe bekennen mochte .
	Noch menschelick herte kan ouerdencken
	De grote vroude de got wil schencken .
	<36r>
	Synen lieuen vrenden wtuerkoren
	Als ghi in den andere(n) boke wal bet moghet hore(n) . <in HS: hore(n) . ü.d.Z. ergänzt>
	Hijr v(m)me is vns hu(n)cger vn(de) dorst ghegheue(n)
	Vmme de zake als is vorschreuen .
	Dessen hu(n)cger vn(de) dorst verkiere wi plat
	Vn(de) willen ethen vn(de) drincken al sat .
	Vn(de) versaden den licha(m) na der werlde sede
	Och he(re) got liete wi vns ghenoghe(n) dar mede .
	Vn(de) boue(n) hoesche sadicheit nicht vntghencge(n)
	Mer wi willen leider al sonder verlencgen .
	Mit gulsicheit brassen vn(de) dru(n)cken wesen
	Als ghi hijr to voren wal moghen lesen .
	Vn(de) desse ghelike(n) de(n) beere(n) als de schrift secht
	De van nature(n) is gheneghet ter gulsicheit .
	Vn(de) boue(n) allen maten to leckeren dincgen
	Wa(n)te dat honich my(n)net he sunderlincgen .
	He en achtet nicht wat he dar v(m)me leede
	Vp dat he volbrachte de gulsichede .
	Men lest als he kumpt daer byen synt
	Dat eerste wan he enen korf vernymt .
	He veert to richte mit de(n) clawen dar yn
	Dat duncket em sijn een guet ghewyn
	Wat em de byen steken al openbare
	Vp nesen . vp oghen . of anders ware .
	He let se alle biten wat se moghen
	Vn(de) pijnt sick al an dat honich to voghe(n) .
	<36v>
	Vn(de) wil gheerne al oer steke lyden
	Vp dat he de gulsicheit volghe to tyden .
	Wo mach men de gulsighe(n) hijr bet to liken
	De sick suluen verderuen so iamerliken .
	Mit ouer vrate . mit druncken drincken
	Vn(de) nicht achte(n) wo se den licha(m) krencken .
	Vp dat se vervullen oere gulsicheit
	Se laten de sughende steken ghereit .
	Als de beere de byen dede
	Vn(de) holden sick an de gulsicheide .
	Vn(de) drincken . houet . lu(n)cgen . vn(de) leuere(n) en twe
	Al dede em de sughende noch so we .
	Se en latent dar v(m)me nicht de meer
	Mer se brassen vn(de) drincke(n) als se dede(n) eer .
	Vn(de) dar v(m)me dat vns is eerst ghegheue(n)
	Dat is ghenoech to voren gheschreuen .
	¶ Dit is war v(m)me dat vns de kracht na
	tuerlick werck to done eerst v(er)leent is . vn(de)
	war to de vnkuesche me(n)sche gheliket w(er)t .
	<a.l.R.: . xlij . > De kracht dar men naturlick werck mede plecht <in HS: plecht u.d.Z. ergänzt>
	De en is de(n) mensche(n) oeck nicht v(er)secht .
	De woert ada(m) vn(de) eue(n) v(er)leent to sulke(n) manere(n)
	Nicht des vleesches ghenoechte dar mede to hantere(n) . <in HS: hantere(n) . u.d.Z. ergänzt>
	Mer he gaf se en als wi v(er)mode(n)
	Vp dat se kindere dar bi solden voden .
	De den hemel solden u(er)vullen schoen
	<37r>
	Vn(de) soldent sond(er) schame(n) oeck moghe(n) doen .
	Vn(de) sonder vleeschliker begheerlicheit
	Wante do adam vn(de) eua als de scrift secht .
	Naket weren in den paradise
	Se en schamede sick nicht in nener wise .
	Want se en wisten nicht in nener manere
	Dat een lit boue(n) de(n) andere(n) vnreyne were .
	Vn(de) to hant als got to adam sprack
	Jtlich een blat van ene(n) vighe(n) boem brack .
	Vn(de) deckede daer mede de suluen stede
	Dar men naturlick werck solde pleghe(n) mede .
	Of got sprake to en beiden to samen
	Wo komet dat ghi iv nv schamen .
	Wa(n)t ghi iv nicht plaghe(n) to schame(n) eer
	Do sprack adam weder to vnsen heer .
	Dat wijf dattu my hefst ghegheuen
	De heft my bedroghen in dessen leuen .
	Wa(n)te to sundighe(n) bin ick va(n) oer bekoert
	Als ghi hijr voer wal hebben ghehoert .
	Nu moghe ghi prouen vn(de) merke(n) schijr
	Wo de vnkuescheit is ghekomen hijr .
	Hadde ada(m) nicht ghesundighet als eua riet
	Se en hadde(n) van schaemten ghewete(n) niet .
	Mer so solde wi noch alle . we wi syn bi name(n)
	War v(m)me solde dat ene lit voert and(er) schame(n) .
	Weer de lust der vnkuescheit nene sunde
	<37v>
	Elck de ga in em seluen to grunde .
	Alle de ghene de vnkuescheit pleghen
	Of se et meer doen va(n) des vleesches weghe(n) .
	Dan v(m)me kinder to voden in desser tijt
	So vindijt oftet sunde sy dan niet .
	Hijr v(m)me alle vnkuescheit na myne(n) woerde(n)
	De nicht en schiet in der echtschap orden .
	Dat is een sunde . se sy meer ofte myn
	Mer buten den echte so v(er)staet den syn .
	Dat dat altoes een doetlike sunde is
	Hijr en twiuelt nicht an in nener wijs .
	Hijr v(m)me heft got dat echte gheset
	Of wi d(er) vnkuescheit willen vntbere(n) niet .
	Dat wi doch in den echte bleuen
	Mer nv tret so manich ouer den screue(n) .
	Vn(de) willet al u(er)vulle(n) dat sijn vleesch begheert
	Vn(de) achtes oeck clene al wen dat deert . <a.r.R.: schadet; Bezug zu deert hergestellt durch Zeichen>
	He wil d(er) ghenoechte bruke(n) in sulker mate(n)
	He en wils vm got noch vm de(n) me(n)sche(n) late(n) .
	Desse gheliken in der schrift also
	Enen vulen verken . ick segge iv wo .
	Wa(n)te een verke(n) is van nature ghewone
	Al brochte ghi et in ene(n) te(m)pel va(n) golde schone .
	Vn(de) leghedent vp een bedde al wal ghespreit
	Mit lilien . mit rosen . in ghenoechlicheit .
	Al gheue ghi em kostlike(n) dra(n)ck . vn(de) krude spize
	<38r>
	Dat verken solde in nener wise .
	De grote weelde komen doghen <a.r.R. Erklärung zu doghen: i(d est) liden . >
	Wante als it erst solde vntkome(n) moghen .
	Jt lepe in den dreck vn(de) welterde dar yn
	Daer vmme moet et een verken sijn .
	Wat mach dan bet na alle synne
	Hijr to gheliken als ick versynne .
	Dan een vnkuesch mensche yn desser tijt
	En wille ghi es der waerheit gheloue(n) niet .
	So volghe wi der reden alse is gheleghen
	De ghene de vnkuescheit va(n) ghewo(n)te pleghe(n) .
	Weren se in ener kerken noch so schone
	Vn(de) hoerde(n) sincge(n) vn(de) spelen in groten done .
	Men streide em voer lilien . rosen . vn(de) soete krude
	Dat syn de woerde godes na myne(n) bedude .
	Vn(de) al predekede em de pape noch so sacht
	Vn(de) gheue em wirock roeke guet na al sir macht .
	Dit solde de(n) vnkuesche(n) mensche(n) du(n)cken niet
	Mer mochte he komen vorwaer dat siet .
	Dar he vnkuescheit gheerne mede beghi(n)cge
	He solde vergheten alle dusse dincge .
	Vnde kiesen slijck . dreck . of ander stro
	Vp dat he et hemelike mochte brencgen to .
	Vnde bruke(n) dar in de vnkuesche werken
	Wat gheliket dit bet . dan ene(n) vulen verken .
	Of de vnkuescheit hijr v(m)me is ghegheuen
	<38v>
	Dat merket na den als is vorschreuen .
	¶ Va(n) dren krachte(n) d(er) siele(n) . rede . wille . vn(de) me
	moria . of dechtnisse . vn(de) wo dat rede vn(de) v(er)sta(n)t
	bi na een syn . vn(de) wo me(n) se schede(n) mach .
	<a.l.R.: . xliij . > Nv is iv een deel hijr vorgheschreuen
	Waer v(m)me vns de krachte syn ghegheuen .
	Daer wi doetlike sunde mede begaen
	Ald(us) ist va(n) de(n) andere(n) krachte(n) gheliker waen .
	Vn(de) sunderlincge syn der krachten dree
	De de siele versciren als ick vorstee .
	So sul ghi v(er)stant vn(de) rede(n) na miner waen
	Altoes vor ene krachte vorstaen .
	Wante v(er)stant vn(de) rede(n) dat v(er)staet in den
	De komen bi na altoes wt een .
	Vn(de) so bliue(n) dar dre krachte als ick v(er)sta
	Dat is redene . wille . vnde memoria .
	Hijr mede heft got vnse siele ghekleet
	Want edeler gaue so en synt dar niet .
	Dan desse dree vnde hijr wt spruten
	Als wi et to grunde willen besluten .
	So en vinde wi v(er)denst . noch sunde swaer
	Dan wt dessen dren dat is openbaer .
	Got gaf vns v(er)sta(n)t . redene . wilkert is va(n) beide(n)
	Dat wi guet vn(de) quaet solden vnderscheide(n) .
	Vnde wo wi hijr bi mochten merken
	Wat gode to hoerde vn(de) synen werken .
	<39r>
	Dat guede moghe wi bekenne(n) wat dat is
	Vnde dat beter sy in gheliker wijs .
	Vnde dat beste moghe wi bekenne(n) mede
	Js dit nicht ene grote heerlicheide .
	Dat wi bruken moghe(n) in allen stunden
	Jst dat wi et nicht v(er)sture(n) mit vnsen sunde(n) .
	Mer nv kiere wi leider dit edele verstant
	Ofte desse durbar redene . alst is bekant .
	Jn vleeschlicheit vnde in sunde swaer
	Dat manighen komet voer openbaer .
	Em duncket dat al wal redene sy
	Wat sunde he doet ghelouedes my .
	Dauid de p(ro)phete spreket van desen
	En willet nicht als een peert of mule wese(n) .
	Daer ghene verstant ynne en is
	Dit doet alle sunde des sijt ghewis .
	Vn(de) wa(n)neer wi de rede nicht en beulecken
	So doet se vnsen syn also verwecken .
	Vnde leert vns also gude manieren
	Dar wi vns to gode mede sullen kieren .
	Vp dat ghi et verstaen in welker wijs
	Verstant vnde reden ghescheden is .
	Komet iv ene clause int y(n)nichste to v(er)synne(n)
	Dat ghi de clause to grunde soluere(n) beghi(n)nen . <a.r.R.: pu(n)t; Bezug zu clause>
	Vn(de) als ghi in iuwer v(er)nufte de korle wete(n)
	Dat moghe ghi dan v(er)standicheit heten .
	<39v>
	Wa(n)neer ghi dit nicht ko(n)nen vntbinden
	Vn(de) den oersaeck smakelick dar y(n)ne vinden .
	Vn(de) teet iv va(n) sunde(n) . vn(de) doghet leert my(n)nen
	So wilt de reden daer bi bekennen .
	Dit is na mynen synne dat vnderscheit
	Dat tusschen verstant vnde reden leit .
	Beholden der gheerne corrigieren
	De desse kunst meest hantieren .
	Wa(n)te et en is vns gheen noet so nouwe to m(er)(-)ken <in HS: ken ü.d.Z. ergänzt>
	Mer wisen papen vn(de) groten clerken .
	Den wil wi dit laten iudicieren
	Laet vns verstant vn(de) reden dar to kieren .
	Daert vns va(n) beghi(n)ne is v(m)me ghegheue(n)
	So moghe wi verdene(n) dat ewighe leuen .
	¶ Dit is va(n) d(er) krachte d(er) siele(n) de memoria
	hetet . vn(de) war v(m)me vns de ghegheue(n) is .
	<a.l.R.: . xliiij . > Oeck is dar een and(er) kracht als ick v(er)sta
	Dat is ghedachte ofte memoria .
	Vnde is der sielen een grote doghet
	Wante de <in HS: de ü.d.Z. ergänzt> memoria al verhoghet .
	Verstant . rede . vnde wille mede
	Let men se nicht dwele(n) wt der rechte(n) stede .
	Mit al vnsen krachte ter doghede keeren
	Wa(n)te got gaf vns de memoria to syner eren .
	Dat wi gode in vnsen herte(n) mochte(n) beholde(n)
	Vn(de) syner waldaet nu(m)mer v(er)ghete(n) en solden .
	<40r>
	De he vns alle daghe hijr verleent
	Dat wi van em nicht hebben verdeent .
	Dede got wi weren gheschapen niet
	Got heuet gheschapen al . als ghescreue(n) steet .
	Jst sunne . ist mane . ist hues . ist lant
	Jst boem . ist acker . ist krud . ist sant .
	Al heft dat got gheschapen to vnsen baten
	He wolde dat wi es nicht vorghaten .
	De wile dat wi weren in dessen leuen
	Oeck is vns de ghedachte dar v(m)me ghegheue(n) .
	Dat wi bedencken de ewighe vroude
	Vnde vns dar vmmer na lancgen solde .
	Als wi bedachte(n) de grote weelde vn(de) iolijt
	Beieghende vns dan liden in desser tijt .
	Vn(de) dan solde wi dencken der helle vresen
	So solde vnse liden de lichter wesen .
	Hijr v(m)me gaf vns got dat edele v(er)hoghen
	Vn(de) solde(n) godes nicht lichtelike v(er)ghete(n) moghe(n) .
	Bi den ghedachten vinde wi een to verlaet
	Nu kiere wi de dancke(n) to den sunde(n) quaet .
	Vn(de) maken de memorie also verwoet
	Dat se selden icht dencket dan tijtlick guet .
	Vn(de) we vns v(er)toernt van by(n)nen ofte buten
	Dat do wi so vast in de memorie sluten .
	Dat wi es nicht v(er)gheten nacht ofte dach
	Vn(de) dat dan wreken alst vns boren mach .
	<40v>
	Dit is daghelix vnse memorie vn(de) vnse ghepe(n)s
	Vm got dencke wi nouwe des daghes eens .
	Wi en bruken der memorie in nener wijs
	Dar se vns v(m)me van gode ghegheuen is .
	Wi mochte(n) dar mede vele doghet bedriuen
	Als vns de hillighen lerers beschriuen .
	Sunte gregorius maket vns hijr y(n)ne vroet
	Wanneer wi doen wat werkes guet .
	So sulle wi vnse sunde mede int ghedacht sette(n)
	Vm de ydel ere van vns to letten .
	Vn(de) sullen vnse guede nicht eer bedencken
	Eer vns de doet beghint to krencken .
	Dan sulle wi bedencken vnse guede daden
	Vp dat vns de wanhope nicht moghe schade(n) .
	Ald(us) sulle wi de ghedachte(n) bruke(n) to godes ere(n)
	Sunte sixtus de pawes doet vns leren .
	Also vaken als hijr in ienigher wijs
	Got of sijn sake in vnser dechtnisse nicht en is .
	So sulle wi dat weten vnde seker wesen
	Dat wi sundighen . vn(de) vnse tijt verlesen .
	Kraket desse note suluen wal to grunde
	So vinde ghi wa(n)neer memorie doghet sy of sunde . <in HS: sunde . u.d.Z. ergänzt>
	Dit is va(n) d(er) krachte d(er) siele(n) de vo
	lu(n)tas hetet . dat is de wille . vn(de) war v(m)me vns
	got de(n) willen vry ghegheuen heeft .
	<a.l.R.: . xlv . > Nv hoert wat va(n) d(er) kracht ghescreue(n) steet
	<41r>
	De men in den latine voluntas heet .
	Dat is wille na der dudescher leren
	Wante wille mach wal de krachte(n) regere(n) .
	Als een konincg ouer alle de andere(n) krachten
	Want se moten alle na den willen wachte(n) .
	Dat sy verstant . ofte memorie . of wo se hiet
	Wante is de wille verkiert tis al vm niet .
	Vn(de) dat va(n) beghi(n)ne de wille is vry ghegheuen
	Dat vinde wi wal in den boeke beschreuen .
	Wa(n)te wi moghe(n) dat wal synne(n) vn(de) merken
	Worde wi ghedwu(n)cgen to gueden werken .
	Ofte mochte wi nicht sundighe(n) in nener vare
	Wat vnse verdenste dan voer gode were .
	Ofte mit wat rede(n) mochte wi dar kome(n) wed(er)
	Dar Lucifer woert gheworpen neder .
	Wi en mochte(n) mit vryen wille(n) sunde doen
	Ghelijck dat lucifer de encgel schoen .
	Vn(de) den vryen willen ter doghet brochten
	Den lucifer ten sunde(n) vn(de) de(n) hemel u(er)wrochte(n) .
	Merket van dessen woerde(n) den rechten sin
	Wa(n)te se hebbe(n) meer synnes dan rymes in .
	Hijr v(m)me is vns ghegheuen een wille vry
	Dat he nema(n)t in d(er) werlde vnderdanich en sy .
	Dan gode allene vnde dat em to hoert
	Vn(de) bruke wi dan vnsen vryen willen voert .
	Altoes to der doghet mit vnsen begheren
	<41v>
	Vn(de) dat vnbedwu(n)cgen so bliue wi in eren .
	De eerweerdighe beda in enen sermone leert
	We al synen willen to gode keert .
	Al valt he van krancheit in clenen sunden
	Of van vnwetenheit in dessen stunden .
	Sijn guede wille des seker sijt
	Sal en vor gode vntschuldighe(n) to aller tijt .
	Hijr van secht sunte augustinus mede
	Hijr en is nemant so hillich de nue su(n)de dede .
	Mer de synen willen set to gode vollenkome(n)
	Den mach men hillich vn(de) rechtu(er)dich nomen .
	Su(n)te ioha(n)nes gulde(n)mu(n)t doet vns verstaen
	De mit all oeren willen to gode gaen .
	Desse ruken vor gode in gheliker varen
	Of se alle rosen vnde lilien waren .
	Wa(n)te mit vryen willen mote(n) wi et v(er)dene(n)
	Sal vns got dan sijn ewighe rike verlenen .
	Vn(de) dussen heft vns got vry ghelaten
	Vn(de) na manighe kracht to vnsen baten .
	Dar he vnse edele siele heft mede ghecleet
	Dat vns nicht vntbreket als ghescreue(n) steet .
	Wille wi . wi moghen den hemel verwerue(n)
	Jst dat wi et mit sunden nicht verderuen .
	Vnde beulecken dar mede de edelen siele
	Nu merket oft hijr also gheuiele .
	Dat vns worde ghegheue(n) een kleet va(n) zyde(n) wit
	<42r>
	Oft bi vns mit drecke worde besmyt .
	Weer achte wi vns <in HS: vns a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> de rechte scholt dar af
	Dan de ghene de vns dat kleet ten eerste(n) gaf .
	Nu merket . got heft een edele siele i(n) vns formiert
	Vnde mit der dope so reyne purgiert .
	Vn(de) mit manigher gaue so schone ghekleet
	Wat se behouet des vntbreket oer niet .
	Wil wi se beulecken . wen wil wi et tyen
	Dan vnsen v(er)kierde(n) willen vn(de) raseryen .
	Sunte bernard secht al openbaer
	Dat nicht en brent in der helle swaer .
	Dan de quade wille vn(de) mit em verdient
	Dusse werden in der helle ewich ghepijnt .
	De wille hadde ewichlike ghesu(n)dighet . hadde he ghemoghe(n) <in HS: ghemoghe(n) u.d.Z. ergänzt>
	Dar v(m)me sal he ewighe pine doghe(n) .
	Su(n)te augustinus vnde gregorius mede
	Seggen een itlick bi sundere vp ener stede .
	Nu kiert iuwe(n) willen va(n) sundighen saken
	So en dorue ghi nicht de helle smaken .
	Dit is een ghelikenisse van enen fonteyne .
	vn(de) van dreen riuiere(n) . de dar wt vloyen .
	Nv hebbe ghi ghehoert hijr vor vntslute(n) <a.r.R.: . xlvi . >
	Dar manighe doghet vn(de) sunde wt spruten .
	Vn(de) mach heten een oerspru(n)cg der fonteyne
	De got gaf van beghi(n)ne der selen reyne .
	Vn(de) al de riuiere(n) de hijr wt driuen
	<42v>
	De sullen wal reyne vnde soete bliuen .
	Jst dat wi de fonteyne reyne holden
	Vn(de) neen dreck dar in bri(n)cge(n) bi vnsen scholden .
	Wa(n)te wil wi den oerspruncg vnreyne make(n)
	Dat daer wt lopet moet daer na smaken .
	Dusse oerspru(n)cg ofte fonteyne als ick v(er)sta
	Dat is de wille . de rede . vnde memoria .
	Hijr mach men ene likenisse bi leren
	Ghelijck of hijr vloyden drie ryueren .
	Begheerte des vleesches . begheerte d(er) oghe(n) . vn(de) ho(-)u(er)dye <in HS: u(er)dye u.d.Z. ergänzt>
	Aldus hete(n) se in d(er) scrift . als ick besee .
	Holde wi de fonteyne puer in reyner maten
	So vloyen desse riuiere(n) to vnsen baten .
	Vn(de) beulecke wi de fonteyne als ick versta
	De riuieren smaken to hant dar na .
	Nochtan wolde vns got kracht verlenen
	To vnser bate vnde der sielen to dienen .
	Dat sy vleesch . dat sy oghe . wat wi hijr lesen
	Al behoert et der siele(n) vnderdanich to wesen .
	Wa(n)te de lijcha(m) is ghemaket vm de siele dat v(er)staet
	Vn(de) nicht de siele vm de lijcha(m) in ghelike(n) graet .
	Vake solden de riuieren bliuen reyne
	Bleue vnbeulecket de eerste fonteyne .
	Kiert sick de fonteyne ten norden wart
	De riuiere(n) mochten lopen den selue(n) wart .
	¶ Ab aquilone pandetur omne malum .
	<43r>
	Als in der scrift bescreuen staet
	So komet wt den norden alle quaet .
	Mer kieret sick de fonteyne in dat zuud
	Daer vint he troest is my beduudt .
	Wante daer is iherusalem de hillighe stede
	Vn(de) iherusale(m) betekent vns altoes de(n) vrede .
	Vn(de) als vns de schrift al anders bedudet
	Jherusale(m) een ghesichte des vredes bedudet .
	Want als sick de fonteyne kiert to desser stede
	So lopen de riuiere(n) to den ewighen vrede .
	Dit is dat hemelsche iherusalem
	Soke wi and(er)s dat en is nicht dan een scheem .
	Nu wil wi volghe(n) der riuiere(n) in wat mate(n)
	Dat se vns to schade(n) lopen oft to baten .
	¶ Wo dat su(n)te ioha(n)nes ewa(n)gelist . al dat in d(er)
	werlde is bescrift . ghenoechte des vleesches . be
	gheerlicheit der oghen . vn(de) hou(er)dye des leue(n)s .
	Sunte ioha(n)nes de lieue apostel vnses here(n) <a.r.R.: . xlvij . >
	De heft ghesproken to vnser leren .
	Wilt desse werlt nicht liefhebbe(n) in nener wijs
	Noch dat selue dat in der werlde is .
	Oeck spreket de lieue apostel voert
	De werlt vnde dat oer to behoert .
	Dat wetet dat in dussen dren leit
	Dat erste is . des vleesches begheerlicheit .
	Dat ander . begheerlicheit der oghen v(er)staet
	<43v>
	Dat derde . in dessen leuen houerdye quaet .
	Hijr bi moghe wi v(er)dienen dat ewighe leue(n)
	Wil wi se bruken als se vns synt ghegheue(n) .
	Oeck moghe wi de helle hijr mede verdenen
	Wil wi se der werldt to vele lenen .
	Nu lecht dit vele an der fonteyne grunt
	Wo de nv smaket in desser stunt .
	Sullen vns de riuieren schaden of vromen
	Dat moet io wt der fonteyne komen .
	¶ Va(n) de(n) erste(n) riuiere . de wi ghenoechte des vleesches noeme(n) . <in HS: noeme(n) u.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . xlviii . > Nv nome wi de erste riuiere vorsecht
	De men hetet des vleesches ghenoecht .
	Vnde laet vns setten vp sulken voet
	Dat de fonteyne sy to grunde goet .
	So lopen de riuieren to vnsen baten
	Als wi de lust des vleesches beghi(n)nen to haten .
	Vnde leren bi mate drincken vnde eten
	Vnde der vnkuescheit mit alle vergheten .
	Vnde doen vnse vleesch penitencie leren
	So vloyet de riuiere to vnser eeren .
	Vnde verdenen dar bi dat ewighe leuen
	Want dar vm is vns dat vleesch ghegheue(n) .
	Van desser materie so vinde ghi klaer
	Hijr vor gheschreuen al openbaer .
	Va(n) der kracht d(er) vnkuescheit vn(de) gulsicheide
	Waer v(m)me vns de krachte(n) synt ghegheue(n) beide .
	<44r>
	Js de fonteyne vul de is vorsecht
	So lopet dar wt des vleesches ghenoecht .
	Vns to schaden to allen stunden
	Vn(de) brencget vns vake to groten sunden .
	Wante dat vleesch begheert al sijn ghemack
	Mit eten mit drincken to vullen den sack .
	La(n)cge slape(n) . vnkuescheit bruke(n) . sachte ghecleet
	To der werlde blijtschap altoes bereet .
	Vele to werschappen mit vnnutte(n) woerden
	Dit begheert dat vleesch to synen orden .
	Aldus wert dat riuier vuel vn(de) vnreyne
	Vm den beuleckede(n) oerspru(n)cg der fonteyne .
	Vnde lopet ter hellen rechte verkiert
	De ten hemel van gode was gheordiniert .
	¶ Va(n) de(n) and(er)en riuiere . dat is begheerlich(ei)t d(er)
	oghe(n) . vn(de) war v(m)me vns got de(n) syn v(er)leent heft .
	Dat ander riuier na minen verhoghen <a.r.R.: . xlix . >
	Dat is de begheerlicheit der oghen .
	Vnde is de fonteyne nv bleuen claer
	So lopet desse riuier dat wetet vor waer .
	Mit groten ernste to vnsen vromen
	Wante wanneer wi synt volkomen .
	Dat got alle dincg heft gheordiniert
	Hemel vnde eerde . wat wendt of kiert .
	Dat vns alle deent to vnsen verdone
	Su(n)ne vn(de) mane . vn(de) de sternen schone .
	<44v>
	De vns daghes vn(de) nachtes de claerheit gheue(n)
	Hijr van vinde ghi ghenoech gheschreuen .
	Dar vmme laet ick et te korter staen
	See wi hijr dusse grote gaue aen .
	De vns allen van gode ghegheuen is
	So beghinne wi to dencken des sijt ghewis .
	Wo schone et moet wesen hijr bouen
	Dar alle de encgele gode louen .
	Vnde alle de lieue hillighen mede
	Wo schone dat wesen moet de stede .
	Dar de schepper al dusser schoenheit woent
	Vn(de) syne lieue(n) vriende so hoech ghekroent .
	De synen willen hijr doen al openbaer
	So beghint vns to hant to v(er)lancge(n) al daer .
	Vn(de) beghi(n)ne(n) dan gode to denen vroe vn(de) spade
	Vn(de) bidden dan vurichlike vm syne ghenade .
	So lopet de riuiere des sijt ghewis
	Dar se van beghinne erst to ghemaket is .
	Wante wat ghenoechte der werlt to hoert
	Dat wil wi dan versmaen al voert .
	So ku(m)pt de begheerte d(er) oghe(n) vns to vromen
	Mer laten wi dreck in de fonteyne kome(n) .
	To hant lopet de riuiere noertwert an
	So beghi(n)ne wi rechte voert to beghere(n) dan .
	Alle lusticheit der oghen vp desser eerden
	Hoghe borghe . brede ackere . weidelike peerden .
	<45r>
	Bloiende bomen de vruchte draghen
	Heerlike kleder mit golde beslaghen .
	Schone huse . vn(de) al lustelick wat behoert dar yn
	Schone vrouwe(n) . vele knechte . vn(de) vate va(n) golde fijn .
	Lutteren dra(n)ck . iaghe(n) . beite(n) . mit hauike(n) . mit winde(n) .
	Aldus beghint de siele to verblinden .
	Vermits der ghenoechte de de oghen beseen
	Nocht(an) de oghe(n) nicht seen da(n) de bode(n) va(n) deen .
	Mer dat kumpt dus va(n) begheerlicheit d(er) oghe(n)
	Dat de siele ewich moet pyne doghen .
	Weer de fonteyne bleuen in rechten state
	So en weert vns neen hinder . mer al baete .
	Wa(n)te hadde de memorie bedacht . vn(de) rede v(er)staen
	Dat tijtlike schoenheit were so kort ghedaen .
	Vn(de) de wille were bi der redene ghebleuen
	So were de riuiere to iherusalem ghedreue(n) .
	¶ Va(n) de(n) derde(n) riuiere . dat is hou(er)dye des leue(n)s .
	De derde riuiere den ick belye <a.r.R.: . l . >
	Dat is in dessen leuen de houerdye .
	Vn(de) der houerdye sijnt twee na mine(n) waen
	Als in den boke hijr vorschreuen staen .
	De ene is quaet in allen stunden
	Want dat is de wortele va(n) allen sunden .
	Vn(de) bi der andere so v(er)diene(n) wi ewich leue(n)
	Dat vinde ghi claer in den boke vorschreue(n) .
	Dat hebbe ick iv al eer gheseit
	<45v>
	Wat hijr van is dat vnderscheit .
	Dar en wil ick hijr nicht meer af spreken
	Mer soeket hijr voer in dussen teken .
	Soeket dit ghetal . xxviij . vn(de) . xxxvi .
	Daer vinde ghi et claer een deel ghescreuen
	Waer v(m)me vns de houerdye is ghegheuen .
	Wo vns de ene vromet . de ander deert
	Na den dat de fonteyne oer keert .
	So moet dat riuier den smack vntfaen
	Lijck den andere(n) twen de vorscreue(n) staen .
	Got dor syne vijf wunden seer
	De stuere to weghe desse riueer .
	¶ Wo wi mit alle(n) krachte(n) gode dene(n) moghen .
	vn(de) se vns got dar v(m)me v(er)leent heft .
	<a.l.R.: . li . > Nv hebbe ghi een deel hijr voer v(er)staen
	Wo de eersten krachten synt ghedaen .
	Vn(de) wo vns neen krachte en is ghegheuen
	Dar en moghe wi mede v(er)dene(n) dat ewighe leue(n) .
	Vnde aldus is et in allen gauen mede
	He sy rike ofte arm in dusser stede .
	Got ghift manighe(n) dat guet bi grote(n) hopen
	Dat se dat ewighe rike dar mede kopen .
	Wante gheue he em armoede in oeren daghen
	Oere v(er)duldicheit soldes nicht ku(n)nen draghen .
	Somighen ghift got de edelen armode
	Weren se rike . se solden van mode .
	<46r>
	So stolt hijr werden in desser tijt
	Se solden verliesen dat hemelsche habijt .
	Nu moghen se gode dienen vn(de) wesen vro
	Want den armen behoert de hemel to .
	Aldus is bi allen state gheliker wijs
	Dat si schoenheit . wijsheit . starcheit . wat et is .
	Krancheit . siekedaghe . vnde sympelheit
	Kloeck . nerich . vuerich . als dat leyt .
	Jck en noeme se iv nicht al bi namen
	Den rechten grunt moghe ghi hijr wt rame(n) .
	Datter nene gaue synt de got verleent
	He en wil daer van hijr sijn ghedeent .
	Oeck so moghe wi gode denen
	Hebben wi den willen mit guden menen .
	He sy wijs ofte sympel . klene ofte groet
	Ghesunt ofte sieck . rike ofte bloet .
	Jtlick dancke gode de vp eerden leuet
	Van der gaue de em got ghegheue(n) heuet .
	Wante dit is dat slot van desser leren
	Wanneer wi teghen got murmureren .
	Vn(de) syner gaue nicht ghenoghet in desse(n) stunde(n)
	So wetet dat wi altoes doen sware sunden .
	¶ Dit synt de sunde(n) de een mit de(n) w(er)ke(n) sulue(n) nicht
	en doet vn(de) nochta(n) doetlike sunde daer an begaet .
	vn(de) heten de neghen vromede sunden .
	Hir voer so hebbe ghi ghelesen <a.r.R.: . lij . >
	<46v>
	Den staet na sunden in oeren wesen .
	Wi en moghe(n) vns nicht vntschuldighe(n) in nener mate(n) <in HS: mate(n) ü.d.Z. ergänzt>
	Wolde wi nicht sundighen . wi mochte(n)t laten .
	Nu synt neghen sunden de wilt merken
	De wi seluen nicht doen mit den werken .
	Nochtan so moghe wi de scrift vorstaen
	Doetlike sunde wi dar an begaen .
	Vn(de) heten de neghen vromede sunden
	Hijr vor sulle ghi iv hoede(n) in allen stunden .
	Vn(de) bi dessen sunden nicht to valle komen
	So wil ick se iv na der scrift noemen .
	Vn(de) als ick best na miner krancheit kan
	Als de lerers hijr schriuen van .
	¶ De eerste vromede sunde .
	De eerste vromede sunde de wilt dus wete(n)
	Jst sake dat ghi enen andere(n) ene sunde hete(n) .
	Vn(de) de sunde wert volbracht bi iuwe(n) ghebode
	Der sunde sijt ghi schuldich vor gode .
	¶ De ander vromede sunde .
	De ander sunde aldus verstaet
	Jst sake dat ghi gheue(n) ene(n) quaden raet .
	Daer ene quade sunde bi gheschiet
	Der sunde sy ghi schuldich . en twiuelt niet .
	¶ De derde vromede sunde .
	De derde . w(er)de ghi gherope(n) to ene(n) quade(n) rade
	Vn(de) gheue ghi volbort to der quade(n) dade .
	<47r>
	Vnde de sunde de daer volghet na
	Der sy ghi schuldich . als ick versta .
	¶ De vierde vromede sunde .
	De vierde wilt aldus verstaen
	Ghi seet enen anderen sunde begaen .
	Ghi pryset de sunde . vn(de) smeiket dar mede
	So werde ghi deelachtich . dat is waerhede .
	¶ De vijfte vromede sunde .
	De vijfte sunde is openbaer
	Vntholde ghi enen sunder swaer .
	Ofte dat guet dat he kricht in ene(n) sundighe(n) leuen <in HS: leuen ü.d.Z. ergänzt>
	Ghi sullen gode daer reden voer gheuen .
	¶ De seste vromede sunde .
	Dat seste vorstaet in dusdanigher mate(n)
	Jst sake dat ghi ghenete(n) vnrechter baten .
	Al ist sake dat een ander doet de daet
	Ghi synt allike wal schuldich dat v(er)staet .
	¶ De seuende vromede sunde .
	De seuende sunde wilt wal vorsynnen
	Jst sake dat ghi seen ene sunde beghy(n)nen .
	De ghi mit spreken wal mochten keren
	Swighe ghi . ghi synt al schuldich vor vnsen heren . <in HS: heren . u.d.Z. ergänzt>
	¶ De achtede vromede sunde .
	De achtede is bi na also ghedaen
	See ghi enen anderen sunde begaen .
	De ghi sonder iuwen hinder lette(n) moghe(n)
	<47v>
	Lette ghi se nicht . schuldich syn ghi vngheloghe(n) .
	¶ De neghende vromede sunde .
	De neghende . wiste ghi ene quade sunde
	De hemelick were in dusser stunde .
	Vn(de) iuwe openbare(n) mochte dat vromen
	Dat de sunde mochte to de(n) besten komen .
	Openbaerde ghi daer de sunde niet
	Ghi werden schuldich als dar ghescreue(n) steet .
	Nu merket desse neghe(n) de hijr ghescreue(n) staen
	De ghi mit den werken nerghen begaen .
	Nochta(n)t moghe ghi de helle dar bi verdenen
	Na den dat de hillighen mesters menen .
	¶ Wo men in vier manieren sunde begaet .
	<a.l.R.: . liii . > Voert so wetet dat dar ghescreue(n) staet
	Dat men in vier maniere(n) sunde begaet
	Mit den herten so do ghi manighe sunde
	Dat ander . mit spreken wt den munde .
	Dat derde . dat ghi mit de(n) werke(n) sunde begaet
	Dat vierde . dat ghi <in HS: ghi a.l.R. ergänzt und hier eingefügt> v(er)sumen manighe guede daet .
	De sunde komen voele bi dessen vieren
	Nu latet vns eerst to den herten kieren .
	¶ Van den sunde(n) de men mit de(n) h(er)ten begaet .
	<a.l.R.: . liiij . > De sunde des herte(n) wilt eerst vorstaen
	Als ick dit best begripe(n) ka(n) .
	Vnreyne ghedachte(n) . quade ghenoechte . begherte quaet <in HS: quaet ü.d.Z. ergänzt>
	Vntrouheit . wreetheit quaet v(er)mode . dit v(er)staet .
	<48r>
	Vnstedich herte . ter doghede vnbequame
	Van guden vn(de) armen vrende(n) hebben schame .
	Hou(er)dye . ydel glorie . my(n)ne der werlt to behaghen
	Anxte . vnsynnich . v(er)smaet to wesen in syne(n) daghe(n) .
	Bedriechlick . vnwisich . quaet eyghen wille
	Hat . nijt . traech . dat sy luedt . ofte stille .
	Ypocrijtschap . vn(de) manich ander quaet ghenomet
	Dat alle wt den herte beghint vnde komet .
	Toern . vn(de) modich . v(er)blide(n) in sijns naburs schade(n)
	Ydele blijtschap . quade droefh(ei)t . de(n) arme(n) v(er)smade(n) .
	Ghiricheit . vn(de) dat he syne oldere nicht en my(n)t
	Wandere(n) myt boeuen de he nicht en kent .
	Wt den herten komet so manighe sunde
	Dat men se nicht al scriue(n) en mach to gru(n)de .
	¶ Van den sunde(n) de men mit de(n) mu(n)de begaet .
	De sunde des mu(n)des . vn(de) de daer va(n) komen <a.r.R.: . lv . >
	Daer wil ick iv nv een deel van noeme(n) .
	Got ydelike noemen . vnde blasphemeeren
	Alle vnnutte woerde . vn(de) ydelike zweeren .
	Mit woerden teghen de waerheit striden
	Enen anderen quaet leren in dessen tiden .
	<a.l.R.: Vnrecht; Bezug zu Vnbehoerlick hergestellt durch Zeichen> Vnbehoerlick iuwe ghetide to lesen
	Na spreke(n) . clappe(n) la(n)cge . haestich to wesen .
	Schelde(n) . verwijt . ene(n) and(er)en to tornich(ei)t brincge(n)
	Vloeken . drieghe(n) . spotten . ydele liede to sincgen .
	Valsch tuech . lude to twisten . quaet to raden
	<48v>
	Bedreechlike woerde . vn(de) to bescherme(n) sundighe dade(n) .
	Lachen . schat(er)en . vn(de) ander lude to lachen make(n)
	Vnbehoeflike woerde in vnnutten saken .
	Jn kerke(n) to spreke(n) . of daert nicht gheorloft en is
	To bidden . of to rune(n) . vn(de) spreke(n) dat yema(n)t vneer is . <in HS: is . u.d.Z. ergänzt>
	Alle lieghen . ropen . drincken vnde kiuen
	Wo solde men to grunde moghen schriuen <in HS: scriuen; h ü.d.Z. ergänzt> .
	Alle sunde de men mit den munde doet
	Weerlike he is wijs de syne(n) mundt hoet .
	¶ Van den sunde(n) de men mit de(n) w(er)ke(n) begaet .
	<a.l.R.: . lvi . > De werke der sunden sijnt seer vele
	Dru(n)ckenschap . dobele(n) . al ydel spele .
	Gulsicheit . vnkuescheit . brokene viere(n)
	Kerke(n) schinde(n) . lofte breke(n) . vnw(er)dich to co(m)muni(-)ciere(n) . <in HS: ciere(n) . ü.d.Z. ergänzt>
	Wokeren . vn(de) rouen . to beschatten . vn(de) stelen
	Vechten . vn(de) kyuen . tijtkorti(n)cghe in alle(n) spele(n)
	Den armen oer noetroft vor to vntholden
	Vm ydel lof to gheue(n) dat wi nicht gheue(n) solde(n) .
	Schande doen . vn(de) vnsen eue(n) kerste(n) wunden
	V(er)boden kope(n)schap . vnrechte tolle in desse(n) stunde(n) .
	Torneren . steken . dansen . vnde sprincgen
	Vnhoersam . syne(n) mynre(n) mit macht to dwi(n)cge(n) .
	Jn den rechte meenede to nemen of to gheue(n)
	Vnrecht ordel . dat recht to kre(n)cken in dessen leue(n) .
	Ydele ruken . ydel seen . lecker smaken
	Ydel hoeren . lelike taste(n) in vntemelike(n) sake(n) .
	<49r>
	De alle werck bi sund(er) . vn(de) alle sundighe daet
	Al solde beschriuen na synen staet .
	Dat solde lancge duren na minen v(er)moden
	We mynst sunde doen dat synt de guden .
	¶ Van den sunde(n) de men mit v(er)sume(n) begaet .
	De vierde maniere dat vorstaet <a.r.R.: . lvii . >
	Dat wi v(er)sumen manighe gude daet .
	Dar wi gode in mochte(n) ere(n) . vn(de) vnse(n) via(n)t krencke(n)
	Dat eerste . dat wi nicht stede vm gode dencke(n) .
	Dat wi godes nicht vntseen meer noch myn
	Dat is van allen sunden dat eerste beghyn .
	Wa(n)te vntsaghe wi gode als wi va(n) rechte solde(n)
	Wi solden vns wt manigher sunde wal holde(n) .
	Oeck dat wi gode nicht en da(n)cken vro vn(de) spade
	De vns so vake bewiset syne ghenade .
	Dat wi vnse sunden also nicht en claghen
	Vn(de) vns nicht en sette(n) to vntfane godes gaue(n) .
	Vn(de) de gaue de vns got heft hijr ghegheue(n)
	Wi nicht to rechte beware(n) in dessen leuen .
	Dat wi vnse(n) wille(n) nicht en sette(n) in de(n) wille(n) godes
	Vn(de) vnse ghebet nicht en spreke(n) mit y(n)nich(ei)t des modes .
	Vn(de) vnse ghetyde lesen wi mit haesten groet
	Vn(de) also vake nicht en bichte(n) als vns wal w(er)e noet . <in HS: noet . u.d.Z. ergänzt>
	Dat wi de kerke(n) nicht recht visitere(n)
	Vnse old(er)en nicht en my(n)nen <in HS: my(n)nen a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> noch mitte(n) w(er)ken ere(n) .
	Vn(de) dat wi vorsumen vnse scholt to betale(n)
	<49v>
	Vnde manich aflaet dat wi mochten halen .
	Dat wi godes denst vn(de) predike(n) vake v(er)sumen
	Dat wi ten doden grauen nicht en komen .
	Dat wi de werke der barmh(er)tich(ei)t nicht ha(n)teren
	De sieken to vanden . de du(m)men to leren .
	Dat manich syner bekorincge nicht weder staet
	Vn(de) nene penitencie doet als de priester raet .
	Dat wi de ellende(n) nicht in vnse herberghe laden
	Vn(de) nicht bolde vorgheuen de vns misdaden .
	Vn(de) dat wi et nicht holde(n) dat wi em gudes hete(n)
	Vn(de) wat men vns gudes leert . dat wi dat v(er)ghete(n) .
	Kortlike wa(n)neer wi in alle vnsen daghen
	Got in vnsen herten nicht en draghen .
	Of vns nicht en setten in syne(n) denste to wesen
	So wetet dat wi vns vorsumen vn(de) vorlesen .
	Et secht manich als he ydel spille doet
	Dit is vns ene tijtkortincge guet .
	Vn(de) wert also to der ydelheit ghewoen
	Vn(de) secht . ist nicht beter dat wi dit spil doen .
	Dan dat wi dru(n)cke(n) dri(n)cke(n) . of and(er) sunde desse of de
	Jck lyes dat de my(n)neste sunde de beste sy .
	Mer ghi en de(n)cke(n) nicht dat ghi bi d(er) my(n)ste su(n)de v(er)su(-)met <in HS: met ü.d.Z. ergänzt>
	De kostlike tijt de nu(m)mer weder en komet .
	Nu laet vns waken de wile wi leuen
	Als dar in den ewangelio steet gheschreue(n) .
	Jn der vre als wi nicht en menen
	<50r>
	So komet de tijt dat wi moten van henen .
	Vnde salich syn de ghene oeck we se synt
	De got bereit vnde wakende vynt .
	¶ Dit is va(n) daghelikes sunde(n) vn(de) wat de sy(n)t . vn(de)
	wo wi vns daer vor hoeden sulle(n) . vn(de) hijr mede en
	det dat ander derde deel va(n) de(n) eersten boke .
	Nv hebbe ghi ghelesen va(n) sunde(n) een deel <a.r.R.: . lviii . >
	Al to schriuene were my to veel .
	Ofte itlick sunde to grunde wo men se begaet
	Waer se behoert . ofte in welken graet .
	Dat en behoert my nicht to vnderwinden
	Oeck so solde men my to plu(m)p dar to vinden .
	Wante dat behoert al groten doctoren to
	Mer ghi vint wal so vele gheschreuen nv .
	Wil ghi se schuwen na iuwen vermoghen
	So en sul ghi nu(m)mer de helle doghen . <a.r.R. Erklärung zu doghen: i(d) (est) liden .>
	Wante de doetlick syn . staet voer vntbunden
	Vn(de) een groet deel mede van daghelix sunden .
	Mer daghelix sunde wo wi de bedriuen
	Jtlick bi sundere were vele to schriuen .
	Mer dat slot vn(de) de keerne wilt hijr bi merken
	Wat wi doen in ghedachte(n) . in spreken . in werke(n) .
	Of wat wi vns vnderwinde(n) in ienigher wijs
	Daer got de sake nicht en is .
	Of wat wi versumen in ienigher stede
	Daer wi gode wal mochten dienen mede .
	<50v>
	Wo clene dit is in ienigher stunde
	Dit synt alle to mynsten daghelix sunde .
	Aldus syn daghelix sunde na mynen v(er)moden
	Al heel vns allen seer quaet to hoden .
	Doch so sulle wi vnsen willen daer na saten
	Na vnsen vermoghen de sunde to laten .
	Wa(n)te wi mochte(n) der clene(n) sunde so voele lade(n)
	Dat vns ynt einde solde to sere schaden .
	Wante sunte augustinus secht openbaer
	Al en lade ghi yn yv schip nene stene swaer .
	Ghi moghen lade(n) also voele zandes allencken
	Dat iv schip daer van mochte zencken .
	Hijr van secht ysidorus als ick vermode
	Jn ene(n) boeke dat heet va(n) den ouersten gude .
	Dat en is nicht ghenoech dat wi hijr late(n)
	De doetlike sunde in der maten .
	Mer wi sullen oeck schuwe(n) de clene(n) sunde
	Vnde hoeden vns daer voer in desser stunde .
	Wante voele dropen als ghi wal weten
	De maken groet deep als se to same(n) vlete(n) .
	Jck lye dat en is nicht guet to rake(n) vns allen
	Hijr nu(m)mer in daghelix sunde to vallen .
	Want daer is gheschreuen des sijt ghewys
	De rechtueerdich hijr ghevunden is .
	De vallet des daghes seuen weruen
	Jn daghelix sunde voer sijn steruen .
	<51r>
	Wi en ku(n)nen vns nicht puer van sunden saten
	Doch hebbe wi den willen de sunde to laten .
	Vn(de) doen nene sunde mit vpsate clene of groet
	So wil sick got vntfarmen vor vnsen doet .
	¶ Nv bidde wi de ghenedighe maghet marie
	De allene was van allen sunden vrye .
	Vn(de) so wunderlike(n) se oeck was wtghenomen
	Dat in oer herte hijr nie mochte komen .
	Een ydel ghedachte wo clene se ware
	Des moghe ghi ghelouen apenbare .
	Hijr v(m)me bidde wi de reynelike blome
	Dat se vns armen sunders to hulpe kome .
	Dat wi de sunde also van vns mote(n) weren
	Vnde vnse herte also to gode keren .
	Dat wi sonder einde bruken den hemel fijn
	Nu hebbe ghi ghehoert wat de sunde sijn .
	Nu wil wi beghi(n)ne(n) een ander to schriuen
	Bi wat sake wi so lancge in sunden bliuen .
	Vnde wat vns hijr in sunden holt
	Des gunne my got . de heft des ghewolt .
	¶ Hijr beghint dat derde derdendeel van den
	ersten boke . Vn(de) is . bi wat saken dat wi so
	lancge in sunden liggen . Dat erste . wo
	dar vijf saken synt de enen doden in
	den graue holden . al leuede he . vnde he
	verrisen wolde .
	<51v>
	<a.l.R.: . lix . > Hyr voer heb ghi een deel vorstaen
	Wo de sunde synt ghedaen .
	Nu weert iv sere nutte gheweten
	Wat de sake synt of wo se heten .
	De vns hijr in sunden holden
	Want wi leyder in vnsen scholden .
	So vaken in swaren sunden wonen
	Na den dat vns de schrifte thonen .
	So doet de woente so manighen verderuen
	Wante he doet de siele vor gode steruen .
	Nicht steruen allene in dessen daghen
	Mer beide steruen vn(de) leuendich grauen .
	¶ Vn(de) ghelijck dat een dode des sijt ghewis
	De in den lichame hijr ghestoruen is .
	Vnde depe begrauen is vnder der eerden
	Vn(de) en vijf sake beholde(n) de iv sulle(n) ku(n)dich w(er)de(n) .
	Al leuede he vn(de) he wolde verrisen weder
	Desse vijf saken solden en holden neder .
	¶ Dat eerste merket in dessen stunden
	Dat is dat doet cleet dar he in is ghewunde(n) .
	Dar men de doden in beneyt vn(de) bynt myt vlijt
	Al leuede he . he en mochte verrisen niet .
	¶ Dat ander is dat ick mene
	Dat decsel datter leghet vp des dode(n) schriene .
	Al wolde he verrisen wt der molden
	Dat decsel sold en neder holden .
	<52r>
	¶ Dat derde syn de neghele ghewis
	Dar de sarck mede ghenaghelt is .
	De holden den sarck so vaste to samen
	Dat he nener wijs mach kome(n) van danen .
	Dat vierde is de eerde swaer
	De vp den sarke licget al daer .
	Vnde wecht dat decsel so sere neder
	Dat de dode nicht mach verrisen weder .
	¶ Dat vijfte is de sware steen
	Den men lecht vp dat graf ghemeen .
	De doet de eerden so neder driuen
	Dat de dode moet in den graue bliuen .
	¶ By dessen vijf sake(n) als ghi hebbe(n) ghehoert
	Al leuede he in den graue vn(de) wolde voert .
	Desse vijf sake(n) moest men erst va(n) da(n)ne wise(n)
	Solde de dode moghen verrisen .
	¶ Dit is wo dat daer vijf sake(n) sy(n)t de vnse siele
	in sunde(n) holde(n) . al wolde wi vnse leuen betere(n) .
	Nv hebbe ghi ghehoert wat syn de scholde(n) <a.r.R.: . lx . >
	De enen doden in den graue holden .
	Aldus ist bi der siele des sijt ghewis
	De van ghewoente der sunde(n) ghestorue(n) is .
	Vn(de) begrauen vor gode in dessen stunden
	Wante se licht versmoert in doetlike(n) sunde(n) .
	¶ De siele heft vijf saken in gheliker mate(n)
	De se nicht van den dode verrisen laten .
	<52v>
	Vnde doen so manighen in sunden wonen
	Als iv dit boeck hijr na sal thonen .
	Als ghi mit d(er) waerheit al daghe vnd(er)vinden
	Dat desse vijf punte so manighe(n) v(er)blinden .
	Vnde manighe siele blift dar bi v(er)loren
	Den eersten punt wilt hijr na horen .
	¶ De eerste punt als ick vinde beschreuen
	Dat is dat wi menen lancge to leuen .
	Vn(de) dencke(n) . wi hebbe(n) tijts ghenoech voert aen
	Vnse sunde(n) to betere(n) de wi hebbe(n) misdaen .
	¶ Dat ander . dat wi menen dat vorwaer
	Dat de sunde vor gode nicht syn so swaer .
	Als vns de papen vnde clerken leren
	Dit sal manigher armen sielen deren <a.r.R. Erklärung zu deren: i(d) (est) schade(n)>
	¶ De derde punt in dessen stunden
	Dat wi merken ander lude sunden .
	Vn(de) dencke(n) . dit syn de vrodeste de ick hijr see
	Mi duncket se doen sunde ghelijck my .
	Mi wert so guet raet als enen anderen
	Vnde bliuen hijr in sunden wanderen .
	¶ De vierde punt . dat wi dencken bloet
	Godes barmherticheit is so groet .
	Al sundighe wi hijr ene wile in dessen leue(n)
	Got is milde . he salt int einde al vergheue(n) .
	¶ Den vijften punt make ick iv vroet
	Dat is dit eerdessche tijtlike guet .
	<53r>
	Dat wi nv besitte(n) of hopen to weruen
	Och dit doet so manighen in sunde(n) sterue(n) .
	Wa(n)te dit gheliket den stene de vp de(n) graue leghet
	Vn(de) bi dessen vijf punten de syn vorseghet .
	So blift manich in sunden wonen
	Mer sul wi verrisen vn(de) mit gode zonen .
	So mote wi desse vijf punte laten
	Wante hijr bi so dwelen wi bauen maten .
	Dat sul ghi kort hijr na wal lesen
	Den eersten punt hoert na desen .
	¶ Dit is de erste pu(n)t va(n) viue(n) . als dat wi la(n)cge
	mene(n) to leuene . vn(de) to de(n) leste(n) vns bet(er)en .
	Der punte synt viue de ick nv hope to scriue(n) <a.r.R.: . lxi . >
	De so manighen hijr doen in sunden bliuen .
	Vnde oere siele hijr bi verlesen
	De eerste punt is dan van desen .
	Vn(de) heet in den latine als ick vorsta
	Longe vite fiducia .
	Vn(de) heft su(n)te bernhard aldus beschreuen
	Dat manich hijr dencket . he sal la(n)cge leuen .
	Jck hebbe na wal tijt myne sunde to beclaghe(n)
	Wanneer so komen myne olden daghen .
	Ofte ouer een iaer of twe tein of twelue . my(n) of meer <in HS: of meer u.d.Z. ergänzt>
	So wil ick wilt got my betere(n) seer .
	Jck en ka(n)t v(m)mer noch nicht wal hijr brencge(n) to w(er)ke <in HS: w(er)ke u.d.Z. ergänzt>
	Och heer got . itlick mensche hijr merke .
	<53v>
	Wo voele ghi nv beter sijt
	Dan ouer een iaer vp desse tijt .
	Lichte dat ghi do dachte(n) als ghi nv dencken also
	Nochtan syn ghi nv negher den dode dan do .
	Al mochte ghi hundert iaer leuen na desen
	Jck dencke et solde alleens dan wesen .
	Ten sy dat <in HS: dat ü.d.Z. ergänzt> ghi de werlt mit wille laten
	Vn(de) beiden nicht des morghe(n)s . dat mocht iv ba(-)ten . <in HS: ten . ü.d.Z. ergänzt>
	Wa(n)te de doet komet lancge eer ghi et weet
	So mote ghi voert . et sy iv lief ofte leet .
	Wa(n)te ghi seet se alle daghe van hene varen
	De iuncg . vn(de) starck . vnde weeldich waren .
	Vnde voele ghezuner weren in oerer tijt
	Vm lancge to leuen . dan ghi nv sijt .
	De doet nam se allike wal mit ghewelt
	Em mochte bate(n) vru(n)t noch maech . staet noch ghelt . <in HS: ghelt . u.d.Z. ergänzt>
	Al hadde(n) se ghewesen al d(er) werlde h(er)e
	Se en hadde(n) nicht gheleuet ene vre de mere .
	Se moestent al vndanx al hijr begheuen
	Nochta(n) so hadde(n) se ghemeent hijr la(n)cge to leue(n) .
	Vn(de) int leste em to beteren ghelike iv
	Hebben se et ghedaen dat vinden se nv .
	Dit schuet alle daghe . wen dat schadet ofte vro(-)met <in HS: met ü.d.Z. ergänzt>
	Nochta(n) so neme ghi et . oft iv hadde ghedromet .
	Oft ada(m) went in dussen dach hadde gheleuet
	Vn(de) morghen solde sterue(n) als de nature gheuet .
	<54r>
	Vn(de) were he bi gode nicht ghekoren
	Weerlike sijn tijt weer all vorloren .
	Wante weerlike em solde duncken in desen
	Dat alle syne tijt hadde nicht ghewesen .
	Hijr bi oftet al na iuwen willen ghencge
	Vnde lancge leuede(n) . dat got vorhencge .
	Mene ghi dat ghi des seker sijt
	Wanneer dattet queme to iuwer olden tijt .
	Dat ghi dan gode wal solde(n) diene(n) moghen
	Och daer wert so manich bi bedroghen .
	Mer nicht vorstaet dat dat sy mijn menen
	Dat olde lude nicht moghen gode denen .
	Mer ick segge . de sick altoes ter werlde gheuet
	Vn(de) daghes vn(de) nachtes in sunden leuet .
	Als he wert kranck in syner <in HS: syne; r ü.d.Z. ergänzt> olden tijt
	Dan sick to beteren dat selden schiet .
	Wa(n)te wen in der ioghet v(er)drietet der discipline
	Den motet int older io sijn voel mere pine .
	Wante he is ghewone der weeldicheit
	Hijr van de mester in der nature secht .
	Dat olde ghewoente synt sere swaer
	Al vry to laten . dat vinde ghi waer .
	Wante wat een man heft meest gheploghen
	Dat sal he in dat older quellick late(n) moghe(n) .
	Mach he et mit w(er)ken nicht . he salt mit wille(n) be(-)gheren <in HS: gheren u.d.Z. ergänzt>
	Dit doen de heiden mesters leren .
	<54v>
	Nu nemet exempel in olden luden
	Van seuentich iaer . of dar beneden .
	Oft se icht sonder hat vnde nijt leuen
	Vn(de) ofte se v(m)me godes wille(n) dat guet icht ou(er)gheue(n) .
	Of se icht liden willen willich armode
	Mer is de schrift recht als ick bevrode .
	So willix my vryelick vnderwinden
	Ghi en sult er van tiene(n) nicht ene(n) vinden
	Se sullen in dat older meer na gude staen
	Dan se in der ioghet hijr voer hebbe(n) ghedaen .
	Want de schrift secht . wo negher den dode
	Jo men meer staet na eerdesschen gude .
	Want hat vnde nijt . vnde ghiricheit
	Wassen gheerne int older . als de schrift secht .
	Vn(de) dat se gulsicheit vn(de) vnkuescheit moghe(n) niet
	Dat is en ghemeenlike ten my(n)nesten leet .
	Nu merket of ghi gode bet dienen moghet
	Jn krancke(n) older dan in starker ioghet .
	Hijr bi . syn ghi iu(n)cg . of old . clene of groet
	Ten sy dat ghi iv seluen ghewelde doet .
	Vnde de werlt laten varen ter stunt
	Anders vp dessen vorschreuen punt .
	So sulle ghi in sunde(n) bliue(n) . vn(de) iv selue(n) v(er)gheten
	Vnde de doet sal komen eer ghi et weten .
	Vnde brencgen iv in liden vnde vngheual
	Syn ghi wijs so merket dit wal .
	<55r>
	Vnde volghet desser lere to tyde na
	So wert iv raet als ick vorsta .
	Beyde ghi to lancge . ghi sult dat besuren
	De tijt sal komen dat ghi et sult betruren .
	Wa(n)te bi dessen eerste(n) pu(n)te lecht de siele ghebu(n)de(n)
	Recht als een dode in een laken ghewunden .
	Bi den eerste(n) pu(n)te sul ghi dat doetkleet kenne(n)
	Jn den name(n) godes wil wi dat and(er) pu(n)t beghi(n)ne(n) .
	¶ Dit is de ander pu(n)t de vns in sunden holt .
	De ander punt de heet also <a.r.R.: . lxii . >
	Jn den latine . culpe alleuiacio .
	Dat is dat manighe(n) du(n)cket dat he et wal weet <in HS: weet u.d.Z. ergänzt>
	Dat de sunde gode nicht syn so leet .
	Als vns de papen vnde clerke leren
	Dat desse dwelen vnde de schrift verkeren .
	Dat moghe ghi in manighe(n) exempel vinde(n)
	Wil ghi iv sokens vnderwinden .
	¶ So merket wo got pinede de sunde in adam swaer <in HS: swaer ü.d.Z. ergänzt>
	Als dat he meer dan neghenhundert iaer .
	Jn swaren lyden hijr bekochte
	Dat al syne eerste sunde wrochte .
	Dat he manigher vroude moeste vntberen
	Ghelijck nv de werlt hijr pleghet to ha(n)teren .
	Daer to moeste he in de helle duren
	Vier dusent iaer . vnde dat besuren .
	¶ Men lest . dat daer na v(m)me sunde groet
	<55v>
	Alle de werlt verdroncke in des waters vloet .
	Sonder noe allene mit syner scharen
	Vn(de) de beesten de mit em in der arche(n) ware(n) .
	¶ Men lest oeck hele stede dat de v(er)swunden
	Vn(de) in de eerde(n) versuncken v(m)me de sunden .
	Als zodoma vn(de) gomorra de de eerde v(er)slant
	Daer de stede noch is <in HS: is ü.d.Z. ergänzt> swarter dan de brant .
	Vn(de) noch roeck vn(de) stanck vpgaet van deen
	Als men secht . de daer wand(er)en de moghe(n)t seen .
	¶ Oeck dathan vn(de) abiron de versuncken leider
	Leuendich in de eerden ter hellen neder .
	Vmme sunde de nv to desser tijt
	Manich solde clene duncken ofte niet .
	Vn(de) de alle de sunde wolde bevraghen
	Wo se got in der olden ee plach to plaghen .
	Vn(de) de wrake to grunde wolde prouen
	De solde wal vele schriuers behouen .
	¶ Oeck lest men dat in der nyen ee
	Wal manich yamer vnde manich wee .
	Dat al vmme de sunde gheschiet
	Vn(de) alle daghe noch doet in desser tijt .
	Jn der apostole werken als ick vorsta
	So lest men dat ananyas vnde saphira .
	Voer sunte peter quemen vnde loghen
	Dar v(m)me worde(n) se va(n) de(n) leuen ghetoghe(n) .
	Wante se storuen beide rechte voert
	<56r>
	Do se hoerden sunte peters woert .
	¶ Oeck so vynt men wal beschreuen aldus
	Jn enen boke dat heet cesarius .
	Een mirakel dat in vrieslant is gheschiet
	Nu merket of gode de sunde icht syn leet .
	Daer droech een priester dat sacrament
	To enen sieken als men beschreuen vynt .
	Daer he ene(n) dru(n)cke(n) man in de(n) huse va(n)t staen
	De druncke(n) man tasten den <in HS: den a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> papen aen .
	Also dat dat hillighe sacrame(n)t ter eerde(n) veel
	De priester boerde dat weder vp al heel .
	He hudde dat weder als he best kunde
	Dat schach dat vmme de seluen sunde .
	Dat water ouer alle vrieslant liep
	Vnde woert van water also diep .
	Dat manich dusent mensche(n) v(er)dru(n)cke(n) bleue(n)
	Als men in boeken noch vynt beschreuen .
	Dit vnde manich mirakel mede
	Dat vns al kumpt v(m)me de sundichede .
	Somighe wrake komet vro . somich laet
	Na den alst van gode gheordelt staet .
	Al ist sake dat got hijr vake beyt
	Vn(de) de sunde nicht en wreket mit haesticheit .
	Wo he lencger beidet in sundighen saken
	Yo strencger ordel . io voeler wraken .
	Dit schrift sunte augustin(us) in syner stede
	<56v>
	Sunte gregorius vn(de) ander lerer mede .
	Wa(n)neer dat rechte voert ghene wrake schiet
	Dat de sunde is de meer . vn(de) my(n)ner niet .
	Got quam seluen in eertrike openbaer
	Vn(de) bewisede dat de sunde em were swaer .
	Bi drie vn(de) dertich iare(n) dat he v(m)me de su(n)de leet
	Manich ku(m)mer vn(de) lide(n) als beschreuen steet .
	Ten lesten de grote pyne vn(de) den bitteren doet
	Dat he alle leet vm vnse sunde groet .
	Mit luttick pyne vnde mit clenen blode
	Hadde he vns wal v(er)loest wt den eersten node .
	Mer he wolde de ku(m)merlike pyne lyden
	Vp dat he vns bewisede in dessen tyden .
	Dat em vnse sunde weren swaer
	Dat vynt men beschreuen al openbaer .
	Vnde noch swaer van vns to lyden is
	Des moghe wi seker sijn ghewis .
	¶ Bi dussen vorschreuen wilt prouen
	Wo gode de sunde in vns ghenoghen .
	Wa(n)t v(m)me de sunde schuet so manighe wrake
	Dat nemant vol schriuen solde de sake .
	Vnde oeck so manighe plaghe
	Als dar leid(er) wal schuet van daghe to daghe .
	Mit hu(n)cger . mit water . mit orloghe swaer
	Mit steruen . mit plaghen openbaer .
	Dat got al v(m)me vnser sunde wille(n) doet
	<57r>
	Dat de gude des quaden vntghelden moet .
	Bi plaghen hijr in desser tijt
	Mer hijr bouen sal he es vntghelden niet .
	Daer moet een ytlick syne boerde draghen
	Nemant vntghelt daer anders plaghen .
	Hijr bi so hoedet iv voer de sunde
	Wa(n)te weerlike se komen wt quaden grunde .
	Vp dat iv nene wrake en schee als is vorschreue(n)
	Weerlike se syn wijs de sick hijr to gheuen .
	Dit is de ander punt vnde rechte scholt
	De manighen dwaes in sunden holt .
	De wisen konnen bi tyden aflaten
	De et wal doen kan dat sal em baten .
	Dessen punt laten wi hijr blyuen
	Vnde willen voert va(n) de(n) derde(n) pu(n)te schriuen .
	Vn(de) ghelike(n) dessen and(er)en pu(n)t int ghemene
	Dem decsel dat dar licht vp de(n) doden schrine .
	De dat sarck van bouen slut
	Al leuede de licham he en mochte nicht wt .
	Aldus slut de siele desse and(er)e <in HS: desse and(er)e aus dessen and(er)en korrigiert> pu(n)t ghebu(n)den
	Dat wi int ghemene so licht slaen de sunde(n) .
	Dat wi nicht lichtlike va(n) sunde(n) vns keren
	Ten sy dat wi van gode den anxte leren .
	Vn(de) dat wi de sunde holde(n) vor dat se syn
	Vn(de) vns altoes dar vor gruwelt sy(n)t se meer ofte my(n) . <in HS: myn . u.d.Z. ergänzt>
	¶ Dit is de derde pu(n)t de vns in sunde(n)
	<57v>
	holt . vn(de) een exempel va(n) de(n) wrede(n) koni(n)cg de
	rabbod hiet . vn(de) va(n) de(n) encge(n) weghe de to de(n) he
	mel gheet . vn(de) a(n)ders vele mercliker pu(n)(-)ten . <in HS: ten . u.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . lxiii . > De derde punt als ick best mene
	De hetet . consideracio culpe aliene
	Dat is . dat manich mensche al hijr wil m(er)ke(n)
	Ander lude sundighe werken .
	Vn(de) spieghelt sick dar an dat sy spade ofte vro
	Vnde desse ofte de leuen also .
	Were al dat sunde dat men vns vorbiet
	Desse leuede(n) in alsulken sunden niet .
	Wo solde got in my dit wille(n) meer haten
	Dan in enen and(er)en de leuet in desser mate(n) .
	Jck see gheestlike lude . papen vn(de) clerken
	De beste va(n) de(n) la(n)de . se doen al sundighe w(er)ken .
	Vn(de) de men de wijsten hetet in dusser tijt
	Weert sunde ofte schande . se en dedens niet .
	Mi wert v(m)mer so guet raet als den anderen
	Vnde bliuen dar bi in sunden wanderen .
	Vnde leuen voert na der werlde sede
	Weerlike desse dwele(n) harde seer hijr mede .
	Wa(n)te se volghe(n) de(n) quade(n) vn(de) nicht de(n) guden
	Jst recht alst vns de schrift doet bevroden .
	So en is oer sunde dar v(m)me de my(n)ner niet
	Mer voel de meerre alst gheschreuen steet .
	Hijr v(m)me en darf men se nicht toetelle(n) de(n) vrode(n)
	<58r>
	De den quaden volghen vn(de) nicht den guden .
	¶ Men vynt beschreuen in ener kronike <a.r.R.: Exempel . >
	Van enen konincg . weldich vnde rike .
	De ouer norweghen een koni(n)cg was bekant
	Oeck was he een koni(n)cg ouer alle vreeslant .
	Desse koni(n)cg hete Rabbod . vn(de) helt der heide(n) wit <a.r.R.: ee; Bezug zu wit hergestellt durch Zeichen>
	Vnde leuede daer na als gheschreuen steet .
	He vnde alle syne lude daer mede
	Do de leuede(n) na der heidene zeede .
	Des quam sunte willibrord als ick las
	De een hillich bisscop to vtrecht was .
	Vn(de) predikede den hillighe(n) ghelouen al daer
	Vn(de) seghede den konincge al openbaer .
	Solde he v(m)mer komen to de(n) ewighen leuen
	So moeste he der heidene . ee . begheuen .
	Vnde sick dopen laten . vnde leuen voert
	Als enen rechten kerstene to behoert .
	De koni(n)cg was kloeck vn(de) begu(n)de to merke(n)
	Beide woerde vnde de hillighe werken .
	De he daghelix sach . vn(de) daer to hoerde
	Van de(n) hillighe(n) bisscope su(n)te willibrorde .
	He sprack . mach ick daer mede v(er)krighe(n) dat ewi(-)ghe leue(n) <in HS: ghe leue(n) u.d.Z. ergänzt>
	Jck wolde d(er) heide(n) . ee . wal ou(er)gheue(n) .
	Vn(de) kersten werden . vnde dopen laten
	Vp dattet myner siele mochte baten .
	Sunte willebrord louede em al daer
	<58v>
	Vor alle den luden openbaer .
	Deme koni(n)cg . vn(de) alle de(n) ghene(n) dar mede
	De sick dopen wolde(n) late(n) na der kerste(n) zede .
	Vn(de) die de ghebode godes holden wolden
	Dat de sond(er) twiuel de(n) hemel besitte(n) solden .
	De koni(n)cg was blyde . al was he heyden
	Vn(de) sprack . nv wilt my dopen sonder beyden .
	Vp dat ick v(m)mer nicht blyue verloren
	De bisscop was blyde . als ghi sult horen .
	Do he des konincges sin hadde v(er)nomen
	He liet ene boeden <in HS: boden; e ü.d.Z. ergänzt> mit water komen .
	Vnde benedyde dat water ouer luet
	De konincg toech to hant syne cleder wt .
	Jn de boeden <in HS: boden; e ü.d.Z. ergänzt> trat he mit vrolicheit
	Den enen voet he dar buten liet .
	Den enen voet hadde he bute(n) de(n) and(er)en by(n)ne(n)
	Vn(de) begunde em do noch anders to versynnen .
	Vn(de) sprack to sunte willibrord do
	Nu segge my vader . waer synt nv .
	Myne oldere . de al wijs vn(de) weldich waren
	Weer synt se neder ter hellen gheuaren .
	Ofte synt se gheuare(n) ten ewighen leuen
	Wilt my berichte(n) . waer synt se ghebleuen .
	Su(n)te willibrord antworde de(n) koni(n)cg daer
	He en wolde nicht seggen ten were al waer .
	He seghede . cristus heft seluen ghesproken
	<59r>
	Wie sick in de dope nicht wil laten steken .
	Vn(de) leuen als de(n) kerste(n) mensche(n) to behoert
	De bliue(n) al in der helle(n) ewichlick v(er)smoert .
	Wante cristus sprack als gheschreuen staet
	Nema(n)t verwa(n)dele dat en vrome of en baet .
	Hijr bi rade ick iv dat ghi exempel nemen
	An den ghenen de gode mit vlyte denen .
	Vn(de) volghen der schrift als iv die leren
	Vn(de) iuwen old(er)en nicht . in ghener maneren .
	Do ghi des nicht iv sal misscheen
	De konincg antworde vn(de) sprack mitteen
	Myne old(er)en de stolt vn(de) vromich waren
	Synt die alle ter helle gheuaren .
	Se hadde(n) grote meisters . clerke . vn(de) resen
	De stede in oeren rade pleghen to wesen .
	Se kunden lande vnde lude regieren
	Se were(n) wijs vn(de) edel in allen manieren .
	Synt desse alle gheuaren to der stede
	Waer myne oldere syn . daer wil ick mede .
	Mi wert vmmer also guet raet
	Als mynen old(er)en to voren dat vorstaet .
	Bin ick beter dan myne old(er)en to voren
	Vn(de) sullen se dus iamerlike bliue(n) verloren .
	Jck wil em volghen oeck wat my gheschuet
	He toech na sick den voet ter seluen tijt .
	Wt der boeden <in HS: boden; e ü.d.Z. ergänzt> dar he stont ynne
	<59v>
	Vnde bleef heiden vp den seluen synne .
	Dat he wolde leue(n) als sijn old(er)en to voren
	Dar vmme is he ewichlicke verloren .
	Hijr bi ghi een exempel nemen moghen
	Wo iamerlike de konincg wort bedroghen .
	Bi quade(n) exempele(n) de(n) he volghede al daer
	Des moet he ewighe pyne lyden al swaer .
	Wante hadde he gheuolghet dar na
	Den guden exempelen alse ick vorsta .
	Vn(de) hadde ghedaen als su(n)te willibrord riet
	So en brande he nv in de helle niet .
	¶ Hijr v(m)me ist dat got in de(n) ewangelio secht
	Als su(n)te lucas bescrift . als na de(n) texte lecht .
	Arta est via que ducit ad vita(m) . et pauci su(n)t qui
	i(n)ueniunt ea(m) : et lata est via et spaciosa . que ducit
	ad p(er)dicione(m) . et multi i(n)tra(n)t p(er) ea(m) . Dat bedudet .
	De wech is encge dat vorstaet
	De bouen to den ewighen leuene gaet .
	Vnde luttick der lude de vinden deen
	Mer de wech is breet vn(de) seer ghemeen .
	De ter v(er)domenisse gaet . na werltlike(n) syn
	Vnde voele der lude so gaen daer yn .
	Dit spreket got als de ewa(n)geliste bescrift
	Wante godes woert ewich blift .
	Dat mynste woert dat got iv dede v(er)staen
	Hijr vp secht su(n)te bernard de hillighe man .
	<60r>
	Enen deel moghe ghi kiesen van dessen tween
	Wille ghi den brede(n) wech volghe(n) de is ghemeen .
	Daer vele menschen ynne trede(n) vn(de) gaen
	So nemet sulck loen als die sulle(n) vntfaen .
	Wil ghi mit luttick der lude syn gheloent
	Vn(de) mitte(n) hillighe(n) de mit gode syn ghekroent .
	So moten ghi vasten vnde vieren
	Vn(de) ghelouen als vns de hillighen leren .
	Vn(de) volghen oeren exempelen al ist iv pijn
	So moghe ghi komen daer se nv sijn .
	Vnde latet de sunde eer se iv laten
	So moghen iv hillighe exempele baten .
	Wil ghi nicht . so volghet de(n) lude(n) int ghemeen
	Vn(de) nemet sulck loen als em sal ghescheen .
	Een van twen moet vmmer wesen
	De wile ghi leuet so moghe ghi kesen .
	Na dessen leuen ist kiesen ghedaen
	So mote ghi mit den ghenen loen vntfaen .
	Den ghi nv meest volghen mitte(n) werken
	Sijt ghi des wijs so wilt dit merken .
	Wante dat were iv ene vrome <in HS: vrome aus vromet korrigiert> sake
	Dat ghi mitten quade(n) <in HS: qude(n); a ü.d.Z. ergänzt> leuede in ghemake .
	Vn(de) mitte(n) gude(n) die de ghenoechte d(er) werlt schuwe(n)
	Hijr bouen solden den hemel bouwen .
	Mitte(n) quade(n) su(n)dighe(n) . vn(de) mitte(n) gude(n) w(er)de(n) gheloent
	Dit were wal vromede als de schrift thoent .
	<60v>
	Vnde ghi moghe wal merken al openbaer
	Dat dit seer vnmoghelick waer .
	Hijr bi . ofte ghi ienighe quade sunde seen
	Va(n) de(n) ghene(n) die de werlt nv nicht en vleen .
	Al seet ghi quaet . so dencket doch des
	Dat et <in HS: et ü.d.Z. ergänzt> iv dar v(m)me nicht gheorlouet en is .
	Wa(n)te itlick moet synes selues scholt boeten
	Daer an en sulle ghi iv nicht stoten .
	Mer volghet den guden . als se iv schriuen
	Vn(de) latet de quaden oere ghewoente driuen .
	Ofte ghi mote(n) mitte(n) quaden gheloent syn
	Al hijr en is gheen twiuel yn .
	Wante got nemant bouen den and(er)en mynt
	Ten sy dat he hilligher va(n) gode sy bekent .
	Hijr van sprack sunte peter al openbaer
	Dat vint men in der apostole(n) boke claer .
	Jn veritate co(m)peri q(uonia)m no(n) est p(er)sonaru(m) accep
	tor deus . sed in o(mn)i gente qui timet deu(m) et
	op(er)at(ur) iusticia(m) . acceptus e(st) illi . Dat bedudet also .
	Jn der waerheit heb ick vndervunden wis
	Dat got nene wtnemer der p(er)sonen en is .
	Mer de got vntfruchte(n) . vn(de) dar na merken
	Vn(de) de rechtuerdich syn yn oeren werken .
	De synt gode vntfenclick als ick vorsta
	Aldus ludet de schrift . du(n)cket my vol na .
	Wa(n)te got is rechtuerdich vn(de) mynt ghelike
	<61r>
	Dat sy pawes ofte konincg . arm ofte rike .
	Kropel ofte blynde . wijf ofte man
	De hijr . na synen willen staen .
	De mynt he meest in aller vre
	Want he vns alle ghekocht heft allike dure .
	Hijr wt moghe wi wal merke(n) als de scrift toent
	Dat got nema(n)t bouen den and(er)en en loent .
	Ten sy dat he beter va(n) herte(n) vn(de) va(n) daden sy
	Des moghe ghi wal ghelouen my .
	Hijr v(m)me . wil ghi wolghe(n) de(n) lude(n) ynt <in HS: ynt ü.d.Z. Zeile ergänzt> ghemeen
	So mote ghi nemen als em sal ghescheen .
	Vn(de) de ghemene wech als got suluen secht
	Dat is de wech de ter verdomenisse drecht .
	Vn(de) de wech is encge de to den hemel gaet
	Dit bescriue(n) matheus vn(de) lucas beide . dat v(er)staet .
	Arta e(st) via q(ue) ducit ad vita(m) et pauci i(n)ueniu(n)t ea(m) . (et cetera) .
	Hijr vp secht sunte augustinus claer
	Vp dit latijn vorschreuen al openbaer .
	Si pauci i(n)ueniu(n)t ea(m) . multo pauciores in
	trare contendunt . Dat bedudet aldus .
	Js er luttick de den wech hijr kunne(n) vinde(n)
	So is er vele myn de sick des vnderwinde(n) .
	Seer merclick vp dessen vorschreue(n) punt
	Spreket de hillighe ioha(n)nes gulden munt .
	Daer ghi drierhande woerde moghe(n) bi vinde(n)
	Die den wech wal vinden . vn(de) nicht en einde(n) .
	<61v>
	¶ Van dryerhande lude(n) de den wech nicht
	en einden . Vn(de) dit is van den eersten .
	Dat eerste is dat somich wal hoert
	Dat woert godes prediken . vn(de) wert beroert .
	Ofte he suet wal guder lude werken
	Vn(de) beghint wal doghet dar an to merken .
	Vn(de) dencket . dit w(er)e de rechte wech . leuede ic also
	Werlike ick dwele dat ick aldus nicht en do .
	Kunde ick et doen . ick soldes beghynnen
	Mer rechte voert als desse den gru(n)t kennen .
	Dat se de ghenoechte der werlt mote(n) schuwe(n)
	So beghint en to hant dar vor to gruwen .
	Wa(n)te se de(n) gheestlike(n) arbeit beghi(n)nen to m(er)ke(n)
	So en willen se nicht angaen alsulke w(er)ke(n) .
	Als na ene(n) gheestlike(n) leuen gheschreue(n) staet
	Vn(de) krighe(n) dan traecheit . vn(de) dar to verdraet .
	Se segge(n) . begu(n)de wijt . wi en solde(n)s nicht moghe(n) heerden <in HS: heerden u.d.Z. ergänzt>
	Wi moten gode laten beweerden .
	Dat wi et vele beghi(n)ne(n) . vn(de) einde wi des niet
	Dat were nicht dan spot . vn(de) daer to v(er)driet .
	Wi wilt vns hoeden voer grote sunden
	Seet desse hadde(n) den wech to rechte ghevu(n)de(n) .
	Mer se en wolde(n) noch en doerste(n) daer nicht trede(n) yn <in HS: yn u.d.Z. ergänzt>
	Vn(de) bleuen dar buten vp alsulken sin .
	Dat se de sunde nicht en wolden laten
	Vn(de) em v(er)droet to leue(n) na gheestlike(n) state(n) .
	<62r>
	Oeck hadde(n) se anxt vor dat weder wenden
	Of se begunden se en soldent nicht enden .
	Vn(de) ghencgen den wech den se pleghen heen
	Aldus wert de wech to der hellen ghemeen .
	¶ Quida(m) aute(m) co(n)cupiscentes . volunt ea(m) vid(er)e .
	et accedu(n)t ad ea(m) : sed du(m) co(n)sidera(n)t a(n)gustias et
	labores eius . recedu(n)t ab ea . (et cetera) . Joh(ann)es crisosto(mos) s(upe)r math(eo) . <in HS: math(eo) . u.d.Z. ergänzt>
	Dat ander is . dat men vint wal lude
	Die starck vn(de) vurigher synt van mode .
	Als se van ene(n) andere(n) seen de doghet my(n)ne(n)
	Vn(de) va(n) gode dan verwecket werden va(n) bynne(n) .
	Dat se to ha(n)t der werlde ghenoechte wal late(n)
	Vn(de) treden in den wech mit voller maten .
	Vn(de) dencken se willent vryelike waghen
	Vn(de) beghi(n)nen to schreyen . vn(de) oere sunde to claghe(n) .
	Vn(de) slaen oer houet ter eerden neder
	Somich beghint dan to dreghe(n) graue cleder .
	Vn(de) dencket he wil v(m)me godes wille sijn v(er)smaet
	Wante got seluen also leert vnde raet .
	Se dencke(n) em na to volghe(n) mit oere(n) v(er)moghe(n)
	Oeck hoede(n) se em gheerne to spreke(n) loghen .
	Vn(de) versoke(n) de kerken . dat sy vro ofte spade
	Vnde leuen oeck bi guder lude rade .
	To schuwen alle ydelheit
	Want dit is de wech de ten hemel gheet .
	Den volghet wal manich ene gude wile
	<62v>
	Mer als de werlt dit seet so heft he ghile . <a.r.R.: aftreckers; Bezug zu ghile hergestellt durch Zeichen>
	Wa(n)te somich beghint to segge(n) wil ghi v(er)dolle(n)
	Wat mene ghi nv . wil ghi beghi(n)nen to lolle(n) .
	Tfy iv . dat ghi dit io solden beghinnen
	Jck hadde iv gheholde(n) vele wiser va(n) synnen .
	Beghi(n)ne ghi nv to dwele(n) . nv ghi wisen solde(n)
	Laet de lollarde oere dwelincge holden .
	Vn(de) leuet als iuwe olderen deden to voren
	Wat mene ghi . dattet al sal bliue(n) verloren .
	Sond(er) desse vule lollarde mit oerer partye
	Weerlike dat en is anders nicht da(n) raserye .
	Vn(de) dus maken se de and(er)en kra(n)ck va(n) mode
	Dar de via(n)t nicht en ku(m)pt . dar komet sijn bode .
	Wa(n)te dat gheualt vake . dat de via(n)t nicht en moet
	Dat he dat doer ene(n) quade(n) menschen doet .
	Vn(de) is de ghene dan kranck de dit vorstaet
	Vn(de) dat he al wert benauwet vn(de) v(er)smaet .
	Vn(de) den gheestlike(n) arbeit do wolde beghi(n)ne(n)
	Also voert beghint he aldus to vorsynne(n) .
	My weerde wal . my weerde we
	Jck moet den bant hijr byten en twe .
	Vn(de) leuen ghelijck den and(er)en myne daghe(n)
	Jck en kan den arbeit nicht la(n)cger v(er)draghe(n) .
	Jck werde hijr versproken bouen mathen
	Vn(de) moet dar to de ghenoechte des vlesches late(n) .
	Et werd alst moghe . et moet sijn ghewaghet
	<63r>
	Dit is dat su(n)te ioha(n)nes gulde(n)mu(n)t beclaghet
	Als dit latijn hijr na doet vorstaen
	Vn(de) hijr mede wil wi to den derden gaen .
	¶ Alij aute(m) audaciores su(n)t et int(ra)nt in via(m) recta(m) .
	et postea du(m) sustine(n)t a(n)gustias et labores ei(us)
	iteru(m) reu(er)si egrediu(n)tur de ea : (et cetera) . Dat bedudet .
	Oeck vint men se wal starker deet wal lide(n)
	Dat men se verspreket in dessen tyden .
	Vn(de) blyuen allike wal in guden staet
	Vn(de) als dat vernemet de viant quaet .
	Dat manich so starck is yn den synne(n)
	Vn(de) so lichtelick hijr nicht mach verwynne(n) .
	So gheet he myt anderen kunsten an
	Wante he meer dan dusent laghe(n) kan .
	So brencget he ene bekori(n)cge mit gude(n) schine
	Wante de vyant vntseet nene pyne .
	Wat he dar v(m)me lijt . dat sy nacht ofte dach
	Vp dat he vns to valle brencgen mach .
	¶ Vn(de) als manich de bekorincge aldus vntfaet
	Soeket he dan nicht an den guden raet .
	He lecht en neder eer he et weet
	So wert he allentelen to der werlt bereet .
	Nu koyten . clappen . vn(de) ter selschap voeghen
	Aldus sal ick den lude(n) de(n)ck ick best ghenoghe(n) .
	Mer ick wil alliken wal dienen gode
	Vn(de) also w(er)den se allentele(n) wat vryer va(n) mode .
	<63v>
	Vnde gaen also neder allentelen trappen
	Wa(n)te men plech to seggen . allentelen lappen .
	So leren de hunde dat leder ethen
	Aldus leren se allentele(n) de doghet v(er)gheten .
	Hude een luttick vnde morghen meer
	Wa(n)te wat de via(n)t nicht en mach mit haeste(n) zeer .
	Dat pijnt he allentelen myt lichticheit
	Hijr bi ist dat de wise catho secht .
	Fronte capillata . post hec occasio calua . Dat is .
	Allentelen haren wert dat houet kael
	Allentelen drope(n) wert dat ansicht vael .
	De vele wt der nesen pleghen to bloden
	Hijr bi die sick vlijtlike hoden .
	Vn(de) de clene sunde to grunde merken
	Jn ghedachten . in woerde(n) . vn(de) in werken .
	Dat syn de ghene de beholden bliuen
	Wa(n)t als de viant nicht mach in vns bedriue(n) .
	Dat wi ienighe doetlike sunde wille(n) begaen
	So gheet he vns mit clenen sunden an .
	Wante vele clene de make(n) to ha(n)t een groet
	De sick to tyde nicht en hoet .
	En kan de via(n)t hijr va(n) nicht meer gheschume(n)
	He doet vns doch gude werken vorsumen .
	Vn(de) bi vorsume(n) valle(n) wi ducke in sunden
	Als ghi hijr voer wal hebben ghevunden .
	Wante vorsumen een beghinsel is
	<64r>
	Van allen sunden des sijt ghewis .
	Wa(n)te also vro als wi v(er)sumen guet do dencke(n)
	So komen quade ghedachte(n) in vns allencke(n) .
	Bi den ghedachte(n) valt men in de sunde quaet
	Als hijr voer wal gheschreuen staet .
	Hijr bi moghe ghi prouen vn(de) merken wis
	Datter luttick nv ter werlde is .
	De den rechte(n) wech vinde(n) vn(de) volkome(n) enden
	Wante vele is er de sick weder wenden .
	Dat men mit rechte mach beclaghen sere
	Nu is er leider noch vele mere .
	De sick des mit alle nicht vnderwinden
	Dat se den encge(n) wech icht wille(n) vnd(er)vinde(n) .
	Wa(n)te al seghe(n) se en vor em . se en trede(n) dar i(n) nicht
	Vn(de) al horen se van enen and(er)en gudes icht .
	Se en hebbe(n) nicht dan oer spot dar mede
	Vn(de) holden sick an der werlde zede .
	Als de meeste ghemeenh(ei)t to d(er) werlde doet
	Su(n)te ioha(n)nes gulde(n)mu(n)t maket vns vroet .
	Jn den latine dat hijr volghet na
	Vp su(n)te matheus eua(n)geliu(m) . als ick vorsta .
	Jdeo vide(n)tes homines ha(n)c tribulata(m) et a(n)gus
	ta(m) via(m) . multi recedu(n)t ab ea . Etquide(m) ab i(n)icio
	ne acceda(n)t ad ea(m) nec volu(n)t ea(m) vid(er)e . (et cetera) . Dat is .
	Bi dessen latine sijt ghewis
	Dat de wech to den hemel encge is .
	<64v>
	Vnde datter luttich sijn de en willen vinden
	Vn(de) noch is er vele myn de en gaen vn(de) einden .
	Vn(de) dat de wech to der hellen is sere wijt
	Vn(de) dat en vele wanderen in desser tijt .
	Als got seluen heuet ghesproken claer
	Vn(de) de euangelisten schriuen openbaer
	Nu mochten somighe wal dencken de sake
	Dat ick den wech to encge make .
	De bouen vp ten hemel gheet
	Vn(de) nv synt dit io myne woerde niet .
	De schrift de iv hijr vor is vntbunden
	Want got suluen sprack in dessen stunden .
	Vnde wo solde ick dan in ienigher wijs
	Den wech wider maken dan he is .
	Of oeck anders iemant de vp d(er) eerden leuet
	Anders dan got ghesproken heuet .
	Oeck so en vorstaet dit nicht in ghener wijs
	Dat de wech icht sware to vinden is .
	De willichlike gode willen denen
	Mer he is guet to vinden alle den ghenen .
	De de ghenoechte des vleesches wille(n) laten
	Wa(n)te den is he ghenoechlick bouen maten .
	Hijr va(n) secht de p(ro)pheta dauid in de(n) salt(er) aldus
	Jn via testimonioru(m) tuoru(m) delectatus su(m) . sicut
	in omnib(us) diuicijs . Dat mach me(n) dude(n) ald(us) .
	Jn de(n) weghe diner tughe bin ick u(er)vrouwet also
	<65r>
	Als ick in rijcheide(n) va(n) alle dusser werlde do .
	Als got seluen in den euangelio secht
	Jugum meu(m) suaue est . et onus meu(m) leue .
	Mijn iuck es soet . vn(de) myne borde licht .
	Dit is dat eua(n)geliu(m) . wil ghi et vorstaen
	Hijr <in HS: Hij; r ü.d.Z. ergänzt> bi so is de wech guet to gaen .
	De gode mit vollen herten mynnen
	Dat synt se de de(n) wech to rechte kennen .
	Vn(de) oeck gaen vn(de) einde(n) . sick selue(n) to baten
	Mer de de ghenoechte d(er) werlt nicht wille(n) late(n) .
	Den is de wech seer quaet to vinden
	Vn(de) noch quad(er) to gaen . vn(de) voel quad(er) to einde(n) .
	Vn(de) dit is dat got seluen heft ghesecht
	Vn(de) su(n)te matheus beschrift als de text lecht .
	Multi su(n)t vocati . pauci vero electi . Dat is .
	Vele is er gheropen . vn(de) luttich vorkoren
	Hijr bi so <in HS: so ü.d.Z. ergänzt> mach men merken vnde horen .
	Dat er voel meer hijr gaet ter helschen gloet
	Dan er to den ewighen leuen doet .
	Vn(de) wo wil ick den wech nv wider maken
	Dan he ghemaket is bi dessen saken .
	Oeck so vint men claer ghescreue(n) des ghelouet my <in HS: my ü.d.Z. ergänzt>
	Jn enen boke . dat hetet obitus ieronimi .
	¶ Sed forte aliq(ui)s dic(er)et . q(uod) vir qui toto te(m)pore
	quo vixit . male fecerit . in mortis articulo
	accepta penite(n)cia . a deo venia(m) obtinebit .
	<65v>
	Heu q(ua)m vana suspicacio . et falsa meditacio .
	Vix de centu(m) milib(us) hominu(m) quoru(m) mala
	semp(er) fuit vita . meretur a deo i(n)dulge(n)cia(m) vn(us) .
	Vir totus in peccatis genitus et enutritus .
	qui nec deu(m) vidit . nec cognouit . nec de eo
	audire voluit . nec se peccasse cognoscit . nec
	quid sit penite(n)cia nisi forte dormiendo no
	uit : totus adhuc secularib(us) i(n)nodatus nego
	cijs : que(m) a(n)gustia p(re)mit filioru(m) quos deserit .
	que(m) infirmitas co(n)terit . que(m) dolor diuiciaru(m)
	et te(m)poraliu(m) bonoru(m) co(n)cutit . cu(m) eis no(n) posse
	frui a(m)plius se cernit : qua(m) accepta(m) deo peni
	tenciam accipit : qua(m) non accip(er)et . si adhuc
	se posse sanari crederet . Certe vere co(n)cluda(m) .
	Qui du(m) sanus est et iuuenis . uel viuens
	deu(m) offend(er)e no(n) formidat : in morte non
	merebitur diuina(m) obtinere indulgenciam .
	Den syn va(n) dessen latine . of de(n) rechte(n) gru(n)t
	Den wil ick iv kortlike maken kundt .
	Su(n)te ieronimus . do he steruen solde
	Do sprack he dat sulue dat got wolde .
	Dat va(n) hu(n)dertdusentde(n) nicht wort beholden een <in HS: een u.d.Z. ergänzt>
	Va(n) de(n) ghene(n) de dar leue(n) int ghemeen .
	Vnde wil dat ghi et also vorstaet
	De altoes hijr leuen in sunden quaet .
	Vn(de) de de ghebode nicht en holde(n) . noch su(n)de late(n)
	<66r>
	Mer sundighe(n) hijr vrylike vp sulker maten .
	Dat se menen wanneer dat se steruen
	Dat se dan allike wal ghenade sulle(n) w(er)uen
	Aldus is de syn van den latine vol na
	Al synt de woerde meer als ick vorsta .
	Vnde wat ick in ryme nicht vntbinde
	Dat mene ick dat ment in de(n) latine vinde .
	Wa(n)te dat latijn hijr secht in desser stunde
	Als su(n)te ieronim(us) selue(n) sprack mit syne(n) mu(n)de .
	Mer dat slot als su(n)te ieronim(us) seluen secht
	Dat wil ick dat ghi weten . vn(de) hijr an lecht .
	De mechtich vn(de) ghesunt is in der tijt
	Vnde in sunden gode nicht vntsiet .
	De en is nicht weerdich als he sal sterue(n)
	Berouwe oft aflaet van gode verweruen .
	Dit is de syn van dessen latine hijr to vore(n)
	Nu en latet iv nicht ingaen to de(n) ene(n) oren .
	Vnde weder wtgaen to den anderen
	Want weerlike de in den sunde(n) wanderen .
	Den mach billike gruwen vor dusse woert
	Wante wille wi schuwe(n) der hellen poert .
	Wi mote(n) de(n) encgen wech hijr treden leren
	Dat sy pape . ofte knape . clerck . ofte heren .
	He sy arm . ofte rijck . wijf . ofte man .
	Nema(n)t en mach sick vntschuldighe(n) hijr va(n) .
	Wa(n)te got selue(n) dat ordel heft ghegheuen
	<66v>
	Wil wi komen to den ewighen leuen .
	Wi mote(n) vns to den encgen weghe voghe(n)
	Vn(de) wil wi gode dan selue(n) nicht gheloue(n) .
	Vn(de) syne(n) lieuen hillighe(n) de vorschreue(n) staen
	Van wen wil wi dan den gheloue(n) vntfaen .
	Wat wil wi ghelouen den duuel al
	Dat sy veer van vns . als ick hope dat sal .
	Wa(n)te de duuel is loghe(n)achtich vn(de) was va(n) be(-)ghy(n)ne <in HS: ghy(n)ne u.d.Z. ergänzt>
	Aldus secht de schrift . als ick besy(n)ne .
	¶ Dit is wat cristus ghetughe synt in der olde(n)
	ee . als patriarchen vn(de) xxiiii . p(ro)phete(n) .
	<a.l.R.: . lxiiii . > Nv latet vns lieuer gode ghelouen
	Vn(de) so manighen lieue(n) hillighe(n) hijr bouen .
	De vns de(n) wech mit exempele(n) hebbe(n) u(er)worue(n)
	Vn(de) ghemeenlick synt dar vp ghestoruen .
	Vn(de) vm dat ghi v(m)mer de bet gheloue(n) moghe(n)
	so wil ick iv een deel nome(n) syner ghetughe(n) .
	De et al hebbe(n) beleuet vn(de) voel beschreuen
	Alle de menschen de vp eerden leuen .
	Dat se moten hijr holde(n) de ghebode vnses here(n) <in HS: here(n) u.d.Z. ergänzt>
	Vn(de) den encgen wech hijr trede(n) lere(n) .
	Solen se to den ewighen rike komen
	Jnt eerste so wil ick iv voer nomen .
	Dree patriarchen na der olden zeede
	abraham . ysaac . vnde iacob mede .
	Oeck so solde me(n) wal meer pat(ri)arche(n) vinde(n)
	<67r>
	De sick des sokens wolde vnderwinden .
	Mer wa(n)t got selue(n) desse nomet bi namen
	So nome ick iv desse drie vor al to samen .
	¶ Hijr na so nome ick iv als dat lecht
	De hillighe(n) p(ro)pheten . als de schrift secht .
	Eerst vijf grote principael p(ro)pheten
	De wil ick iv nomen wo dat se heten .
	Eerst de hillighe koni(n)cg dauid . vn(de) ysayas .
	Ezechiel . daniel . vnde iheremyas .
	Desse viue nome ick groet . dat wilt wete(n)
	Noch is er wal meer de men groet mach hete(n) .
	Als moyses . samuel beide gader
	Esdras . baruth . vn(de) zacharyas ioha(n)nis baptiste(n) vader . <in HS: vader . ü.d.Z. ergänzt>
	Neemyas was een prophete guet
	De men vor groet wal noemen moet .
	Den hillighen iob den noeme ick mede
	Vmme syne grote verduldichede .
	Daer he vns alle(n) een exe(m)pel heft va(n) ghegheue(n)
	Desse twelue als hijr voer staen gheschreue(n) .
	Mach men vor groet wal nomen al
	Wa(n)te also la(n)cge als de werlt duren sal .
	So sal men dar van sincgen vn(de) lesen
	Vn(de) de kerstenheit sal dar bi v(er)betert wesen .
	Noch synt dar twelf ander propheten
	Die de mynre p(ro)pheten na der schrift hete(n) .
	Vmme dat se myn schrift hebbe(n) gheschreue(n) <in HS: ghescreuen; h ü.d.Z. ergänzt>
	<67v>
	Mer we de meeste syn in den ewighen leuen .
	Dar laten wi gode mede begaen
	So wil ick iv desse twelue noeen voert aen .
	Ozeas . iohel . amos . eerst desse drie
	Abdias . ionas . micheas . daer bi .
	Naym . abbacuck . vnde sophonyas
	Aggeus . zacharyas . vnde malachyas .
	Dit synt de twelue als gheschreuen steet
	De men de mynre propheten heet .
	Alle desse pat(ri)archen vnde p(ro)pheten de vorschreue(n) staen
	De hebbet ghemeenliken sonder waen .
	Alle beleuet ofte prophetiert
	Vn(de) cristus woerde gheconfirmiert . <a.r.R. Erklärung zu gheconfirmiert: i(d est) gheuestet>
	Vn(de) synt cristus ghetughe des sijt ghewis
	Dat al syner lere to ghelouen is .
	Noch solde men wal vinde(n) in der olden ee .
	Manighe(n) pat(ri)arche(n) . vn(de) p(ro)phete(n) . desse ofte die .
	Vn(de) oeck wise vrouwen . de alle schone leerde(n)
	Vn(de) to voren van cristo al profeteerden .
	Vn(de) alle mit cristo tughen claer
	De alle to noemene weer my seer swaer .
	Dit is . wat cristus ghetughe sy(n)t in d(er) nyen ee .
	<a.l.R.: . lxv . > Nv wille wi de nyen ee beghinnen
	Vp dat wi de ghetughe moghe(n) ke(n)nen .
	De hijr to der kerstenheit behoren
	De vier euangelisten noeme ick to voren .
	<68r>
	. Van den vier ewangelisten .
	¶ Matheus . marcus . lucas . vn(de) sunte iohan
	Desse hebben gheschreue(n) heb ick vorstaen .
	Cristus leuent to vnsen baten
	So veer als wi de sunde willen laten .
	Vn(de) leuen als van cristo gheschreuen is
	So salt vns baten . des sijt ghewis .
	Van den twelf apostolen .
	¶ Nu synt daer twelf apostole(n) als ghi wal weten <in HS: weten ü.d.Z. ergänzt>
	Vn(de) wo dat se alle bi namen heten .
	Desse sullen ten iu(n)xten daghe claer
	By cristo sitten ten ordel daer .
	Vn(de) sullen dan ouer alle de ghene tughen
	De cristo nv nicht willen louen .
	Van den zeuen dyaken .
	¶ Nu volghen daer seuen diaken na
	Als ick de schrift best vorsta .
	Su(n)te stephen . de de erste diaken was
	Daer na philippus . vn(de) p(ro)thorus . als ick las .
	Nichanorem . vnde daer na parmenam
	Thymonem . vnde nicolau(m) aduenam .
	Desse seuen diaken sullen mede
	Mit cristo tughen de waerhede .
	Nochtan dwaelde nicolaus de vorschreue(n) steet <in HS: steet u.d.Z. ergänzt>
	Na den dat my de schrift seit .
	Van den twe vn(de) zeuentich iu(n)cgere(n) cristi
	¶ Twe vn(de) seue(n)tich iu(n)cgere(n) als gheschreue(n) steet
	<68v>
	De got seluen hijr gaen leren heet .
	Vn(de) gheboet dat twe vn(de) twe solde(n) gaen to sa(-)men <in HS: men ü.d.Z. ergänzt>
	De my weren la(n)cg to noemen itlick bi name(n)
	Vn(de) dusse hebbe(n) alle de(n) encge(n) wech ghegaen
	Vn(de) oeck vns dat hebbe(n) gheleert . heb ick v(er)staen .
	Van den hillighen merteleren .
	¶ Hijr bouen manich hundert dusent mertelere(n)
	Van meghede(n) vn(de) vrouwe(n) . knechte(n) vn(de) heren .
	De de(n) hemel bi de(n) encge(n) weghe hebbe(n) u(er)worue(n)
	Wa(n)t se synt daer ghemeenlick vp ghestorue(n) .
	Hadde(n) se mit d(er) werlde ghenoechte moghen
	Sonder pyne to de(n) hemel werde(n) ghetoghen .
	So weren se oeck dwaes na myne(n) v(er)mete(n)
	Dat se sick martelien vn(de) doden leten .
	Dit is va(n) co(n)fessoren . vn(de) vier principael lerers .
	ieronim(us) . a(m)brosius . gregorius . vn(de) augustin(us) .
	<a.l.R.: . lxvi . > De doctore vn(de) bijchth(er)en dar wil ick bi bli(-)uen <in HS: uen u.d.Z. ergänzt>
	De se al bi name(n) wolde bescriue(n) .
	Dat mene ick dat gheen me(n)sche volbre(n)cge(n) sal
	Daer v(m)me noeme ick iv de vier p(ri)ncipael vor al . <in HS: al . u.d.Z. ergänzt>
	Dat vier principael doctoer synt
	Ouer alle de kerstenheit bekent .
	Va(n) de(n) erste(n) leerre de(n) hillighe(n) su(n)te ieronimo .
	Jnt eerste wil ick iv noemen aldus
	Den hillighen cardinael iheronimus .
	De manighe(n) sware(n) arbeit heft ghedaen
	<69r>
	Vor vns allen als wi moghen vorstaen .
	Want he v(m)me troest der kerstenheit
	De biblien al heel heuet ouergheset .
	Van den iodesschen taele in vnsen latine
	Alst nv ouer al is wal schine .
	Vn(de) oeck manich schoen boeck hijr mede
	Als wal daghelix bruket de kerstenhede .
	Wa(n)te sijn hillicheit was so groet sond(er) loghe(n)
	Dat men dat nicht lichtlike solde schriue(n) <in HS: scriue(n); h ü.d.Z. ergänzt> moghe(n) .
	Wa(n)te su(n)te augustijn liket en su(n)te ioha(n) baptiste
	Als he de waerheit van gode wal wiste .
	Vm dat he leuede so wu(n)derlike(n) hillighe(n) leue(n)
	Als men in syne(n) sterfboke wal vint beschreue(n) <in HS: bescreue(n); h ü.d.Z. ergänzt> .
	Wa(n)t syne hillicheit . der ick my nicht vnd(er)winde
	Jn ghener schrift hijr to vntbinden .
	Va(n) de(n) a(n)dere(n) leerre de(n) hillighe(n) su(n)te a(m)brosio .
	De ander lerer na mynen wane
	Was su(n)te a(m)brosius de bisscop va(n) meylane .
	Men lest va(n) em . do he erst was gheboren
	Vn(de) in der wieghe(n) lach . nv wilt wund(er) hore(n) .
	Dat daer qua(m) een schaer va(n) byen t(er) selue(n) stu(n)t
	Vn(de) vloghe(n) daer den kinde in synen mu(n)t .
	Rechte of se oere honich daer in wolde(n) dreghe(n)
	Vad(er) vn(de) mod(er) verwu(n)derde(n) sick . de dit seghen .
	Jtlick vraghede den and(er)en . wat is dit beduet
	To hant vloghen daer alle de byen wt .
	<69v>
	Vp in de lucht mit ener vntelliker schare
	De vader de dit sach nam des nouwe ware .
	Wo dat sick de byen in d(er) lucht begu(n)den to scheden
	Recht ofte se alle de werlt wolden bespreden .
	Recht als de byen besprede(n) de lucht hijr boue(n)
	Dat heft su(n)te a(m)brosius vervult . des wilt gheloue(n) .
	Hijr heft ghedaen to vnser baten .
	Beide in schriuen vnde ghedichten
	Daer he de kerstenheit wolde mede v(er)luchten .
	Oeck was su(n)te ambrosius in der seluen tijt
	Do su(n)te iheronim(us) hijr was . des seker sijt .
	Oeck we erst begunde . of de edelste sy
	Dat en scheelt nicht vele duncket my .
	Mer se ware(n) wyde gheschede(n) na myne(n) wane
	De ene to bethleem . de ander to meylane .
	Van den derde(n) leerre de(n) wu(n)derlike(n) hillighe(n)
	bisscope su(n)te augustino . de ghedopet is va(n) su(n)te a(m)brosio . <in HS: a(m)brosio u.d.Z. ergänzt>
	De derde lerer volghet kort hijr na
	Dat was su(n)te augustinus . als ick vorsta .
	De sick van su(n)te ambrosius dopen leet
	Na den dat my de schrift beduet .
	Do makede(n) se rechte voert ene(n) louesa(n)cg aldus
	Den men hetet to latine . te deu(m) laudamus .
	Jtlick makede do sijn veers al daer
	Daer was grote vroude al openbaer .
	<70r>
	Manich wu(n)d(er) va(n) boke(n) heft su(n)te Augustin(us) beschreue(n) <in HS: bescreue(n); h ü.d.Z. ergänzt>
	De vns allen dienen to den ewighen leuen .
	Dat alle lerer de to parijs regeren
	Oeck alle de clerken de daer leren .
	Wo wijs se nv ter werlt synt
	Su(n)te augustinus moet sijn dat fundament .
	Wa(n)te ene(n) subtiler vint men nv ter werlde niet
	Als vns de schrift wal claerlike beduet .
	Wa(n)t he heet des vngheloue(n) een hamer swaer
	Dat schrift men van em al openbaer .
	Recht als een hamer alle dincg to slaet
	Also dede sijn lere alle van ghelouen quaet .
	Oeck so heft he de regule een deel beschreuen
	Daer vele monike of canonike nv solde(n) na leue(n) .
	Wante he mit syner subtilen ghedicht
	De kerstenheit heft claerlike vorlecht .
	Wa(n)te sijn hillicheit vn(de) sijn leue(n) was so guet
	Dat ick es my to schriuen begheue(n) moet .
	Va(n) de(n) vierde(n) leerre . de(n) hillighe(n) pawes su(n)te gregorio .
	Hijr na ene tijt quam na myner waen
	Sunte gregorius de groet . als ick heb v(er)staen .
	Dat de vierde lerer was
	Vnde oeck pawes to rome als ick las .
	Desse heft manich wake(n) vn(de) arbeit ghedaen
	Al vor de kerstenheit . als ick heb vorstaen .
	Wa(n)te he dat hillighe a(m)met d(er) misse(n) . als wi holde(n) dat
	<70v>
	Heft sunte gregorius to samende ghesat .
	Ghelijck als got selue(n) de apostole(n) heft gheleert
	Daer na heft gregorius dat gheordineert .
	Vn(de) oeck metten vn(de) vesper . vnde and(er) ghetyde
	Den sancg . die de kerstenheit doet verblyde(n) .
	Dat men doet in d(er) hillighe(n) kerke to vnse(n) vrome(n)
	Dat is vele van sunte gregorius wtghekome(n) .
	Oeck heuet he manighe soete lere ghemaket
	Daer he dach vn(de) nacht heft v(m)me ghewaket .
	Als em de hillighe gheest plach to brencge(n) aen
	De(n) men als ene duue vp syne schold(er)en sach staen .
	Wante syne lere bouen alle honich soete is
	Dat tughe(n) de et kenne(n) des sijt ghewis .
	Oeck leuede he seluen in groter armoede
	Nochtan so stichte he wt synes selues guede .
	Wal seuen cloestere(n) . den he rente gaf
	Daer men ewich sal weten to seggen af .
	Vn(de) v(m)me syne soete ghedichte vn(de) schone lere
	So sul wi en hebben in groter eere .
	Dit is va(n) manighe(n) hillighe(n) lerers . vn(de) wo se
	hete(n) . vn(de) een exempel wt d(er) ewigher wijsheit .
	vn(de) wo dat de helsche pijn ewich is .
	<a.l.R.: . lxvij . > Nv hebbe ghi ghehoert de vier p(ri)ncipael doc(-)toren <in HS: toren ü.d.Z. ergänzt>
	Die de ganse kerstenheit vndersture(n) .
	Mit schoner lere de se hebben gheploghen
	We solde oeck de andere(n) vertellen moghen .
	<71r>
	De oeck mede de kerstenheit hebben verclaert
	Als de eerwerdighe beda . vn(de) su(n)te bernart .
	Su(n)te thomas van aq(ui)nen . een meister va(n) koere
	Su(n)te hugo . vnde richardus va(n) sunte victore .
	Sunte clemens . benedictus . vnde basilius
	Su(n)te ioha(n)nes gulde(n)mu(n)t . leo . vn(de) i(n)nocencius .
	Bonauentura . su(n)te gregorius naza(n)zenus
	Su(n)te cyp(ri)aen . hylarius . ioha(n)nes damascenus .
	Desse vn(de) manich andere van schoner leren
	De my nicht al moghelick to schriue(n) weren .
	Vn(de) al hijr bouen in den ewighe(n) rike sijn
	Wante dat ghencge al boue(n) de krachte mijn .
	Vn(de) dat solde oeck gheen me(n)sche wal schriue(n) <in HS: scriue(n); h ü.d.Z. ergänzt> moghe(n)
	Die al doer den encgen wech hebben ghetoghe(n) .
	Vn(de) oeck vns dat selue hebben gheleert
	Vn(de) hebben cristus woerde gheconfirmeert .
	Beide mit oerer lere . vnde mit der daet
	Als in oeren boeken wal beschreuen staet .
	Dat wi em vryelike(n) wal ghelouen moghen
	Vn(de) dat in der waerheit oeck wal proue(n) moghe(n) .
	By manighen schonen mirakel claer
	Die se ghemeenlick deden al openbaer .
	Beide in dessen leuen vnde na oeren doet
	Vn(de) manich de men noch vire(n) vn(de) vaste(n) moet .
	Wante se weren al hillighe lerer claer
	Vn(de) hebben gheschreuen al openbaer
	<71v>
	Manich schone boeck to vnsen vromen
	Hijr v(m)me en ist neen noet meer tughe to noemen .
	Wante ghi hebben tughe ghenoech ghehoert
	Oeck wetet . oer tal is nv vntellick voert .
	Die al mit cristus woerden hijr tughen
	Dar vmme latet iv hijr bi ghenoeghen .
	Vn(de) dencket . ist nicht recht . vn(de) een ghemene zede
	Wat een richter tughet vn(de) twe schepen mede .
	Dat ment vor recht vn(de) waerheit moet vntfaen
	Hijr by so wil ick dat ghi vorstaen .
	Got suluen die de ouerste richter is
	Vnde nicht mach lieghen . des sijt ghewis .
	Vn(de) so manich duse(n)t hillighe(n) de mit em tughe(n)
	Hijr v(m)me so ist wal billick dat ghi es gheloue(n)
	Teghen dit ghetuech des ick my vnderwinde
	Jenighen wideren wech hijr teghen to vinde .
	Wa(n)te got vn(de) alle dusse vorschreue(n) <in HS: vorscreue(n); h ü.d.Z. ergänzt> hillighe(n) mede
	De hebbe ick vor tughe ghesat in dusser stede .
	De et al claerlike scriue(n) . de et wal vorstaen
	Dat wi den encgen wech al hijr mote(n) gaen .
	Vn(de) de ghebode holde(n) na al vnsen v(er)moghen
	Wil wi vns ten ewighen rike voghen .
	Schriue ick iv anders vn(de) ick dan loghe
	Wat dede ick anders dan ick iv bedroghe .
	Vn(de) my selue(n) mede alst eua(n)geliu(m) secht
	Als de ene blinde den anderen leyt .
	<72r>
	Dum cecus cecu(m) ducit . ambo in fouea(m) cadu(n)t .
	Waer se gaen vnde wo se et ramen
	Se vallen lichtlike in den graue to samen .
	Hijr by so ist dat ick nicht en doer
	Teghe(n) dusse tughe schriue(n) myn noch meer .
	Wante wille wi gode sulue(n) ghelouen niet
	Vn(de) syne(n) lieue(n) hillighen . als vorschreue(n) steet .
	Aldusdanighe(n) tughe(n) wil wi de(n) nicht gheloue(n)
	Wat tughe solde ick anders noeme(n) moghe(n) .
	De dus waerachtich tuech hijr mochte(n) voere(n) .
	Nu dencket wal manich als se dit horen .
	Jck gheloue vmmer gode seer wal
	Vnde daer to synen lieuen hillighen al .
	He were io dwaes of du(m)me van houede
	Die gode vn(de) syne(n) hillighe(n) nicht en ghelouede .
	¶ Hijr antworde ick vp . vn(de) wilt oeck prouen
	Dat eer vele is de gode nicht en ghelouen .
	Wa(n)t got secht . dat de wech ten hemel encge sy
	Vn(de) wi gheloue(n) . et sal beter werde(n) daer by .
	Wa(n)te gheloue wi volcomelick als dar is gheschreue(n) <in HS: ghescreue(n); h ü.d.Z. ergänzt; screue(n) u.d.Z. ergänzt>
	We hijr na luste des vleesches wille(n) leue(n) .
	Vn(de) die de ghebode nicht en holde(n) . na d(er) w(er)lde lope
	Vn(de) meende he plat dar were gheen hope .
	Wen dat schadet ofte vromet
	We so storue de weer verdomet .
	De dit sonder twiuel ghelouede claer
	<72v>
	De en bleue nicht in sunden swaer .
	Of ghelouede wi volkome(n) als got heft ghesecht
	Dat de wech is encge de to den hemel drecht .
	Vnde dat daer luttick lude ynne gaen
	Weerlike wi en bleuen so nicht in sunde(n) staen .
	Wante de apostel su(n)te iacob secht al bloet
	Dat de gheloue sonder gude werke hijr is doet .
	Fides sine operibus mortua est .
	Hijr bi so moghe ghi prouen vn(de) merken
	Dat de gheloue nicht en batet sond(er) gude w(er)ke(n) .
	Jtlick mach wal seggen wat em gadet
	Mer ghelouede wi al dat vns bet stadet .
	Dat de tijt so kort hijr were ghedaen
	Wi solden na laten hulpe d(er) werlt sond(er) waen .
	Vnde wi dan de helle solden bouwen
	Vns solde wal vryelike voer de sunde gruwe(n) .
	Mer wi seggent vnde hopent al
	Dattet yu(m)mer beter mit vns werden sal .
	Dan vns de papen seggen . of de boeke lere(n)
	Vn(de) dencke(n) . got is barmh(er)tich vn(de) gudertieren .
	Vn(de) bedrieghe(n) vns selue(n) . vn(de) dencke(n) voert aen
	Aldus quamt heer . aldu(s) motet he(n)ne gaen .
	Et en mach nicht al ter hellen varen
	Ghelijck dat vns de papen openbaren .
	Wo solde ick de werlt nv moghe(n) begheuen
	Vn(de) leuen anders dan mijn olders leuen .
	<73r>
	Dat is half raserye dat se brencgen voert
	Ja ick heb daer sulue(n) bi ghestaen vn(de) anghehoert .
	Dat to seggen is een claghelike meer
	Dat ick menschen hoerde spreken openbaer .
	Vn(de) sechde(n) . ist al v(er)loren als de papen schriuen
	We solde hijr dan beholden blyuen .
	Of mit wen solde got synen hemel regieren
	Mit perde(n) vn(de) mit koyen . vn(de) mit and(er)en diere(n) .
	Et is al dwali(n)cge dat desse lollerde bre(n)cgen voert
	Mi du(n)cket dat ick suluen dit hebbe ghehoert .
	Vn(de) dat er somich dat hemelrick wal so lichte sloghe(n)
	Of et were ene vedere . vn(de) daer v(m)me loghen .
	¶ Hijr bi so merket doch vnde wilt vorstaen
	De dus dat hemelrick hijr so lichte slaen .
	Wo se et sullen v(er)krighe(n) vnde mit wat reden
	Daer de lieue(n) hillighe(n) so vele vor hebbe(n) gheleden .
	Weerlike weerlike se dweelen al to sere
	De nv nicht en volghen na sulker lere .
	Als got seluen leerde in dessen leuen
	Vn(de) syne lieue(n) hillighe(n) de hijr staen vorschreue(n) . <in HS: vorsreue(n); h ü.d.Z. ergänzt>
	Vn(de) make(n) wi de(n) wech wid(er) da(n) he vorscreue(n) steet
	<a.l.R.: Louen; Bezug zu Loechne hergestellt durch Zeichen> Loechne wi <in HS: wi ü.d.Z. ergänzt> dan gode seluen vn(de) syne tughe niet .
	Wante hijr voer staen v(m)mer so ware tughe
	Dat wi mit ghenen reden daer ouer moghe(n) .
	Vnde och here got wo mach dat wesen
	Dat wi vns setten in dusdanen vresen . <a.r.R. Erklärung zu vresen: i(d est) anxte>
	<73v>
	Vnde mit y(n)nicheit dit nicht ouersieen
	Weerlike oer herte is harder dan een steen .
	De dit so lichtlike mit der siele waghen
	Dit is dat de prophete wolde beclaghen .
	De hillighe moyses . als in der biblien lecht
	Dat he mit grote(n) medelide(n) schrift vn(de) secht .
	Gens absq(ue) consilio est et sine prudencia .
	Vtina(m) sap(er)ent et i(n)telligere(n)t . ac nouissima p(ro)uidere(n)t .
	Och of se smakeden vn(de) vorstunden claer
	Vnde vorseghen de lesten vre swaer .
	Mer leyder wi dencken seer cleyne
	Vmme de lesten vre int ghemeyne .
	Wy setten voel lieuer vnse holden
	Als of wi hijr ewichlike leuen solden .
	Vn(de) wa(n)neer somich aller sekerst hijr meent to staen <in HS: staen u.d.Z. ergänzt>
	So moet he voert al sonder waen .
	Vnuerseen sonder ienich weder winden
	Dan sal he den wech al encge vinden .
	Ten hemel encge . vnde ter hellen wijt
	Vn(de) wat weghe dat se pleghe(n) in desser tijt .
	Meest to holden . of hebben gheleert
	Den moten se gaen . went vromet of deert <ü.d.Z. Erklärung zu deert: i(d est) schadet> .
	Jst sake dat ghi de(n) encge(n) wech nv lere(n) proue(n)
	So moghe ghi en kenne(n) als ghi es behouen .
	Jst sake dat ghi nv den widen wech treden
	De sal iv ter helle wart leden .
	<74r>
	Nu kieset den encgen ofte ghi bliue(n) verloren
	Nu synt hijr wal somighe de et lichte horen .
	De dusse rede kauwen vn(de) dencken al stille
	Jtlick mach wal seggen wat he wille .
	Jck merke wal na dessen dincge(n) vorschreuen
	Dat nicht dan dwalincge is al mijn leuen .
	Et ga alst moghe ick wil my saten
	Mijn leuen to beteren vp andere maten
	Jck en weet nicht hude(n) of morghe(n) . of dar by
	Dat got synen boden wil senden to my .
	Vn(de) vindet he my nicht anders da(n) ick nv byn
	So worde ick ghebrocht ter helle(n) ewighe pijn .
	Jck hebbe so vele hijr voer ghelesen
	Vn(de) solde ick daer nicht va(n) verbetert wesen .
	So were ick weerdich dat my got vergate
	Vnde och here got als in dussen state .
	Manich sick suluen aldus vorsynt
	Als se leider wtkomen in den wynt .
	Vn(de) der werlde seen oer ghenoechte dryuen
	So willen se to hant al daer by blyuen .
	Vn(de) vergheten dat beteren al rechte voert
	Recht of se nicht daer va(n) hadden ghehoert .
	Wa(n)te se seen so manighe(n) in sunde(n) wanderen
	So willen se et euenture(n) ghelijck de(n) anderen .
	Weerlike weerlike nv wilt my hoeren
	Et is vele to groet vn(de) swaer to euentuere(n) .
	<74v>
	Weert alleen v(m)me hundert duse(n)t gulde(n) to done
	So mochte ghi billike wesen kone .
	Mer dit to euenturen . is voel to groet
	Wa(n)te et kostet lijf vn(de) siele . herte vn(de) bloet .
	Weerlike et kostet voel meer . da(n) borghe vn(de) la(n)t
	Wa(n)te et kostet to lide(n) den ewighen brant .
	Vn(de) als een so manich iaer hadde ghebra(n)t <a.r.R.: ein mit Bleistift skizziertes Nota-Zeichen>
	Als in der werlde were loef vnde zant .
	Vn(de) nochta(n) des brandes dan een einde were
	So mochte he dat eue(n)ture(n) de(n) daer wat vm w(er)e .
	Nochta(n)t so weert vele to vele gheeuentuert
	Vm ene clene ghenoechte de nicht la(n)cge duert .
	Nochtan is dat vele meer des sijt ghewis
	Wante daer nu(m)mermeer einde en is .
	¶ Hijr va(n) in ene(n) boke steet claerlike gheschreue(n)
	Den de ewighe wijsheit is to name ghegheue(n) .
	Wo dat een guet ma(n) hoerde claghen openbaer
	Ene vnsalighe verdomede siele . dat is al waer .
	Ghelijck als hijr na gheschreuen steet
	Als ick wt den latine dat claerlike weet .
	Och of hijr een steen leghe in alsulker voeghe
	Also breet dat he alle de werlt besloeghe .
	Vn(de) oeck also hoech bi gheliken dincge
	Dat he al vp an den hemel ghencge .
	Vn(de) dat v(m)me hund(er)t duse(n)t iare(n) een voghelke(n) que(-)me <in HS: me ü.d.Z. ergänzt>
	Dat so groet als een mostertzaet va(n) de(n) stene neme .
	<75r>
	Vn(de) als dusse grote steen dan openbaer
	Van den voghel cleyne al v(er)draghen weer .
	Dat dan vnser pyne were een einde
	Nochtan wolde wi hopen vm den <in HS: den a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> la(n)cgen einde . <a.r.R.: Rest eines roten Nota-Zeichens>
	Al weert also meer als nu(m)mer meer
	Nochtan soldet vns du(n)cken dat een einde weer .
	Vn(de) och leyd(er) dit hebbe(n) wi vm ene korte tijt
	Eer wi solde(n) sterue(n) . do en dachte wi dit niet .
	Mer wi leuede(n) do als manich ander dede
	Vnde helden vns an de ghemene zede .
	Dar v(m)me mote wi nv in desser ellende
	Jn der hellen bernen sonder ende .
	Merket <in HS: Meket; r ü.d.Z. ergänzt> als een al brent in der helle swaer
	Also manich hundert duesent iaer .
	Als in alle der werlt des sijt ghewis
	Manich drope waters vp der eerden is .
	Vn(de) also manich stubbeke(n) als dar driuet i(n) d(er) su(n)ne(n)
	So is de pyne mer eerst begunnen .
	Vn(de) moghent dan nicht vule dwase sijn
	De da(n) aldus manich iaer vn(de) vntellike pijn .
	Hijr so lichtlike weghe(n) vm ene ghenoechte clene
	Der se so kort hijr ghebruke(n) int ghemene .
	Weerlike dit is wal to verwunderen seer
	Wa(n)te my v(er)wund(er)t gheen di(n)cg t(er) w(er)lde meer .
	Dat iu(m)mer dit mensche moghe(n) v(er)gheten
	De oere vijf synne volkomelike weten .
	<75v>
	Wante en see ghi nicht van daghe to daghe
	Wo de tijt hene gheet ghelijck ener vlaghe .
	Recht als de scheme van der sunnen glijt
	Also ga wi hen al vnse tijt .
	Vn(de) wat mach vns de werlt gudes doen
	Dan eten vn(de) drincken . cleder vn(de) schoen .
	Luttick mach iv de werlt anders gheuen
	Dan voden vn(de) cleden in dussen leuen .
	Vn(de) we de ghenoechte der werlt vmvencget
	De vynt se sere myt sorghen ghemencget .
	Nochtan mene wi de sorghe i(n) ghenoechte to bruke(n)
	Ghelijck of wi daer menen honich wt to suke(n) .
	Vnde gaen hijr bi in sunden wanderen
	So wil dan de ene doen alse de anderen .
	Vn(de) w(er)den bi quade(n) exemple(n) aldus bedroghen
	Dat manich sal nu(m)mer verwy(n)ne(n) moghen .
	So is dit de derde pu(n)t vn(de) dat rechte slot
	Dat so manighen hijr in sunden holt .
	Dat een itlick dencket in synen staet
	Mi wert iu(m)mer als enen anderen raet .
	Vnde nemen exempel an den quaden
	Vnde nicht an den gude(n) de em doghet rade(n) .
	Vn(de) my du(n)cket . dat bi dusse(n) pu(n)t hijr to voren
	Dat ghetal der lude blift meest vorloren .
	¶ Hijr v(m)me so gheliket dusse pu(n)t al sond(er) waen
	Den yseren naghele(n) de an de(n) doetschrine staen .
	<76r>
	Vnde dat sarck so vaste to samende dryuen
	Al leuede de dode . he moeste daer blyuen .
	Dat he al wt den sarke verrisen wolde
	De neghele solden dat lit wal holden .
	Vn(de) des ghelikes so holt in doetliken sunden
	Desse pu(n)t hijr voer . de siele ghebunden .
	Als de naghel voghet dat lit vp dat dode(n) sarck
	So voghet quaet exe(m)pel . boesheit an dat quade w(er)ck .
	Dit is dat manich ma(n) wil volghe(n) de ghemene(n) zede
	Jck dencke dat se gaen to der helle mede .
	Want got sulue(n) des gheliken heft ghesecht
	Dat de wech sy ghemene de to der helle drecht .
	Vn(de) seer vnghetrede(n) . de daer drecht te(n) ewighe(n) leue(n)
	Dat tughe(n) syne hillighe(n) de staen vorschreuen .
	Hijr v(m)me so v(er)mane ick iv al int ghemene
	He sy arm of rike . groet ofte clene .
	He sy iuncg ofte olt . wijf ofte man
	Dat ghi al nemen hijr exempel an .
	Dat ghi lere(n) den encge(n) wech to tyde prouen
	So kunne ghi en gaen als ghi es behouen .
	Wante nemant mach in ghener wijs
	Teghe(n) desse tughe icht spreke(n) . des sijt ghewis .
	Ofte ienighe rede daer teghe(n) bre(n)cgen voert
	Ghelijck als ghi wal ghenoech hebbe(n) ghehoert .
	Hijr v(m)me so wilt iv va(n) d(er) ghemeente scheide(n)
	Vn(de) in ghener wijs hent to morghe(n) beiden .
	<76v>
	Mer begripet dat rechte voert in starker mate(n)
	Vn(de) de(n)cket ghi en wille(n)t vm alle de w(er)lt nicht late(n) .
	Mer ghi willen voert an mit al iuwe(n) menen
	Mit liue vn(de) mit siele gode to denen .
	Seet lieue(n) vrende als ghi dit d(us) vurichlike beghe(-)ren <in HS: ren ü.d.Z. ergänzt>
	Vn(de) v(m)me alle de werlt nicht de(n)cke(n) weder to kere(n) .
	So sul ghi et weten dat de encgele sond(er) waen
	Hijr boue(n) in den hemele iv meni(n)cge v(er)staen .
	Vn(de) sulle(n) iuwe begrijp rechte voert vor gode bre(n)c(-)gen <in HS: gen u.d.Z. ergänzt>
	Vn(de) sullen dan lof vnde ere sincgen .
	Gode in syner hilligher drieuoldicheyt
	Vmme dat een sunder van sunden scheyt .
	Aldus moghe ghi gode louen schone
	Vn(de) de encgele v(er)blide(n) sick in de(n) hogheste(n) throne .
	De van iuwen guden vpsate synt verblijt
	Wante got sprack dit suluen in dusser tijt .
	Als su(n)te lucas in synen ewa(n)gelio beschrift
	De oeck nv mit gode in den hemel blift .
	Gaudiu(m) magnu(m) erit cora(m) a(n)gelis dei sup(er) vno
	peccatore penitencia(m) agente . Dat bedudet .
	Et is den encgelen ene vroude groet
	Wanneer een sunder penitencie doet .
	Vn(de) wil sick voert an va(n) sunden hoden
	Och beghynnet dat vn(de) wilt iv spoden .
	Vn(de) latet iv den viant nicht to rugge trecke(n)
	Mer wilt den lieue(n) encgele(n) oer blijtschap u(er)wecke(n) .
	<77r>
	De so vrentlike na iuwer bekierincge staen
	Vn(de) en beidet v(m)mer nicht la(n)cger in ghener waen .
	So sul ghi mit de(n) encgele(n) tughe(n) de staen vorschreuen <in HS: vorscreue(n); h ü.d.Z. ergänzt; uen u.d.Z. ergänzt>
	Mit vntelliker blijtschap ewich leuen .
	Vnde mit al den lieuen encgelen to samen
	Nu beghinnet in den namen ihesus amen .
	Vn(de) weset vroem vn(de) kiert nicht weder dan
	So moghe ghi heten een vromer man .
	¶ Dit is wat mit rechte een man hete(n) mach .
	Ist sake dat ghi de waerheit wilt weten <a.r.R.: . lxviii . >
	Wat mit rechte een man mach heten .
	So wilt dit horen ouerluet
	Wat dit capittel hijr na beduet .
	¶ Dat en is gheen man de doer beghinnen
	Een werltlick strijt mit stolten synnen .
	Mer dat is een man dat wetet vorwaer
	De een hillich leuen an nemen doer .
	Vn(de) volherden ten einde vn(de) dat bewijst
	Dat is een man voer gode gheprijst .
	Oeck wetet . dat en is mit rechte gheen ma(n)
	De voel gheldes ofte gudes v(er)gaddere(n) kan .
	Mer dat is een man de wile dat he leuet
	De allen schat v(m)me godes willen ou(er)gheuet .
	¶ Dat en is gheen man <gestr .: de> als de schrifte leret
	De mit krachte(n) sijn vnrecht hijr keret .
	Mer dat is to rechte vor gode een man
	<77v>
	De sijn vnrecht verduldich lyden kan .
	¶ Men en sals nicht noemen vor enen man
	De ene(n) andere(n) doer mitt(er) vuest voert hoeft slaen .
	Mer dat is een man als men an syne wa(n)cgen sleet <in HS: sleet u.d.Z. ergänzt>
	Dat he gudertierlike den andere(n) beet .
	¶ Jn gheenre wijs salt heten een man
	De syne(n) euen kerste(n) mit woerde v(er)nedere(n) ka(n) .
	Dat mach wal heten een vromer man
	De alle snoede woerde verdreghen kan .
	¶ Dat en is gheen man des seker sijt
	De enen kamp doer vechte(n) of enen strijt .
	Dat sal men heten enen vromen man
	De teghen den <gestr.: den> duuel wal vechte(n) kan .
	Vn(de) den vyant verwynnet in desser tijt
	Den he nicht en hoert noch en siet .
	¶ Dat en is oeck gheen starck noch vromer ma(n)
	De sware heuen of boren kan .
	Dat is een starck vn(de) een gheweldich man
	De sijns vleesches ghenoechte bedwi(n)cgen kan .
	Vn(de) v(m)me godes willen dat kan laten
	Dat em lustet to done wt aller maten .
	¶ Oeck en sul ghi es nicht noeme(n) vor ene(n) man
	De stede of borghe beclemmen kan .
	Dit is de(n) eens ma(n)nes name betemet
	De mit dogheden vp den hemel kle(m)met .
	¶ Den wilt nicht noemen vor enen man
	<78r>
	De vromelike torneren vnde steken kan .
	Vnde na werltliker ere so sere steet
	Dat men ouer al van em to seggen weet .
	Mer dat is vor gode een vromer man
	De al ydel ere vorsmaden kan .
	¶ Et en mach mit rechte nicht hete(n) een man
	De lewen vnde beeren bedwincgen kan .
	Mer dat is een man na allen staet
	De sick altoes bedwi(n)cget van boser daet .
	¶ Dat en is gheen man de wile he leuet
	De vele vrende vnde maghe heuet .
	Mer de vele doghede heuet . de(n) mach men da(n)
	Vor gode vn(de) der werlt heten enen man .
	¶ Dat en is gheen man vorwaer wetet dat
	De guet kan wynnen vnde schat .
	Mer dat is een man de et rechte besynt
	De myt dogheden godes hulde wynt .
	Dat en is gheen man . he sy iu(n)cg ofte olt
	De ghelt ofte schat to samende holt .
	Mer dat is bouen maten een man
	De de ghebode godes holden kan .
	¶ Oeck so wetet . dat en is gheen man
	De landt vnde lude regieren kan .
	Na den lope dusser tijt
	Mer dat is een man des seker sijt .
	De sijn leuen also regeert
	<78v>
	Dat em gheen sunde in syne(n) dode en deert .
	¶ Men sals nicht noemen vor enen man
	De bolde lopen ofte sprincgen kan .
	Mer dat is een man vn(de) lopet bolde
	De den vyant vntlopet mit godes ghewolde .
	¶ Dat en is gheen man des wil ick iv ware(n)
	De ene(n) andere(n) mit woerde(n) kan vervare(n) . <in HS: vervare(n) aus verware(n) korrigiert>
	Mer dat is een man als gheschreue(n) steet
	De de(n) andere(n) mit rade ter doghet reet .
	¶ Dat en is gheen man als de schrift <in HS: scrift; h ü.d.Z. ergänzt> spreket
	De yseren vn(de) stael mit krachten breket .
	Mer dat is boue(n) alle(n) helde(n) een vromer man
	Als ick wt den schriften wal merken kan .
	De syne(n) quade(n) wille(n) breke(n) ka(n) in aller staet
	Dat wetet dat boue(n) allen krachten gaet .
	Vn(de) dar en is gheen kracht de me(n) daer to like(n) mach
	Hijr v(m)me breket iuwe(n) quade(n) wille(n) et sy nacht of dach . <in HS: dach . u.d.Z. ergänzt>
	Vn(de) latet quaet vn(de) volghet der doghet
	So sul ghi vor gode ewich sijn verhoghet .
	Vn(de) iuwe ma(n)licheit sal staen in grote(n) pryze
	Ewichlick in dat hemelsche paradyse .
	Nu wilt de(n) encge(n) wech volghe(n) vn(de) de(n) ghemene(n) late(n)
	Vn(de) gude(n) exe(m)ple(n) volghe(n) de iv moghen baten .
	Vn(de) dit wille wi hijr mede laten blyuen
	Vn(de) willen van den vierden pu(n)te schryuen .
	Dit is de vierde pu(n)t de de(n) sund(er) in sunde(n) holt .
	<79r>
	dat is . dat wi sundighe(n) vp de barmh(er)tich(ei)t
	godes .
	De vierde pu(n)t de vns in sunden holt <a.r.R.: . lxix . >
	Vn(de) so manighe(n) maket to sundighe(n) bolt .
	Dat is dat somich dencket hijr al bloet
	Godes barmherticheit is so groet .
	Al sundighe ick ene wile in dussen leuen
	Godes barmharticheit salt al vorgheuen .
	Wa(n)te et seggen vns beide papen vn(de) clerke(n)
	Dat godes barmharticheit sy boue(n) alle syne werken . <in HS: werken . u.d.Z. ergänzt>
	Vn(de) blyue(n) hijr bi in sunden staen
	Hijr vp so antworde ick al sonder waen .
	Vnde na den dat in der schrift lecht
	So hebbe(n) se een groet deel der waerheit ghesecht .
	Wante de prophete dauid secht al bloet
	Dat de barmharticheit godes sy so sere groet .
	Q(uonia)m se(cun)d(u)m altitudine(m) celi a t(er)ra corroborauit
	misericordia(m) sua(m) sup(er) time(n)tes se . ¶ Dat dudet
	Na der hoecheit dat de hemel va(n) d(er) eerde(n) is
	Heft got syne barmh(er)tich(ei)t gheuestet . des sijt ghewis .
	Vp de ghene de em vntfruchten
	van ewicheit is sijn barmharticheit
	Vn(de) sal duren van ewicheit to ewicheit .
	Mer vp wen sal dusse barmh(er)ticheit komen
	Dat mote ghi erst weten . salt iv vromen .
	Vnde na den dat ick de schrift vorsta
	So volghe(n) elke(n) verse drie woerde na .
	<79v>
	De mit roder varwen hijr gheschreuen staen
	Vnde de heten aldus na mynen waen .
	Super timentes eu(m) . de gode vntfruchten .
	De gode vntfruchten in aller maten
	Den sal syne barmharticheit ewich baten .
	Vn(de) de gode nicht vntsiet als ghi moghe(n) horen
	Den sal de barmh(er)ticheit nicht ewich dure(n) .
	Got mach se ene wile in syner barmh(er)tich(ei)t spare(n)
	Mer eer se et weten so moten se varen .
	Van dussen leuene in de ewighe ellende
	So is der barmh(er)ticheit mit en al een einde .
	Jck loue dat got de(n) sund(er) hijr vake spaert
	Vn(de) syne barmherticheit in em openbaert .
	Wa(n)te got lat syne su(n)ne schine(n) mit ghenade(n)
	Beyde ouer de guden vnde ouer de quaden .
	Vn(de) lat reghenen vn(de) douwen int ghemeen
	Ouer guden . ouer quade(n) . als ghi wal seen .
	Wante en dede godes barmhartichede
	Also vro als een sunder ene doetsunde dede .
	De vya(n)t solde em rechte voert de(n) hals to breke(n)
	Wa(n)t got nicht en lijt . dat me(n)t so kort sal wreke(n) .
	Vn(de) spaert den sunder wal ene cleyne tijt
	Somich en spaert he nicht . als ghi wal siet .
	Wa(n)te de ordele godes synt du(n)cker to v(er)staen
	Voert so secht de p(ro)pheta dauid als ick waen .
	Miseraciones eius sup(er) omnia opera eius .
	<80r>
	Dat is to vorstaen gheliker wijs
	Dat godes barmh(er)ticheit boue(n) al syne w(er)ke(n) is .
	Vn(de) vp dit latijn dat hijr steet to vore
	So secht meister hugo de sancto victore .
	Dat godes barmh(er)ticheit is boue(n) al syne w(er)ke(n)
	Vn(de) nicht ouer de vnse . wilt nouwe dit merke(n) .
	Nu wilt eerst merke(n) wat godes werke sy
	Vn(de) merket vnse werke nouwe daer by .
	Eerst wetet . godes werck is elck guet mensche
	Wa(n)te got heft vns guet ghemaket na alle(n) wu(n)sche .
	Vn(de) also la(n)cge sy(n)t wi de w(er)ke godes in dusser stu(n)de(n)
	Hent wi vns selue(n) v(er)erghere(n) bi doetlike(n) sunde(n) .
	Want got heft nicht quades in vns ghewracht
	Daer v(m)me sal syne barmh(er)tich(ei)t dat sy dach of nacht .
	Ouer synes selues werke al hijr vorbaren
	Also la(n)cge als wi vns va(n) doetlike(n) sunde(n) beware(n) .
	Mer ist sake dat wi doetsunde hijr begaen
	Dat synt godes werke nicht . dat wilt v(er)staen .
	Mer dat synt vnse w(er)ke(n) als gheschreue(n) steet
	So gaet de barmh(er)ticheit godes daer vp niet .
	Mer se gaet ouer syne werke . dat sy(n)t de gude(n)
	De sick hijr van doetlike(n) sunden hoeden .
	Hijr by so mach men de waerheit merken
	Dat de doetlike sunde synt vns selues w(er)ke(n) .
	Vn(de) hijr to en doet got ghene barmherticheit
	Wa(n)te to desse(n) w(er)ken sal got segge(n) als ghescreue(n) steet .
	<80v>
	Vp de tijt als he sal komen ten ordel hijr
	Gaet ghi v(er)maledide(n) in dat ewighe vuer .
	Vn(de) dat en is gheen barmh(er)tich(ei)t . mer stre(n)ch(ei)t swaer
	Aldus bedudet meister hugo al openbaer .
	Vn(de) dat ghi iuwe quade werke latet int ghemene
	Also dat nicht bliue in iv da(n) godes w(er)ke allene .
	So sal iv de barmh(er)ticheit nu(m)mer begheue(n)
	Mer wil ghi iuwe quade w(er)ke nicht late(n) i(n) desse(n) leuen . <in HS: leuen . u.d.Z. ergänzt>
	So sal godes stre(n)ch(ei)t . als meist(er) hugo secht
	Ouer iuwe w(er)ke gaen . nicht syne barmh(er)ticheit .
	Wa(n)te de barmh(er)tich(ei)t is hijr nicht da(n) een korte tijt
	Mer ouer de werke godes des seker sijt .
	Sal syne barmherticheit ewich wesen
	So als ghi hijr voer nv hebben ghelesen .
	Dat is ouer gude mensche de gode vntseen
	Hijr v(m)me so dwalen se sere int ghemeen .
	De hijr mene(n) oere(n) willen in sunde(n) to driuen
	Vn(de) bi d(er) barmh(er)tich(ei)t allike wal beholde(n) bliue(n) .
	Hijr v(m)me wille wi de barmh(er)tich(ei)t bruke(n) i(n) ewich loen <in HS: loen u.d.Z. ergänzt>
	So moten wi altoes wat gudes doen .
	Vn(de) gode vntfruchten . dat sy vroe ofte spade
	So sul wi van sunden wal kryghen ghenade .
	Jst sake dat wi vnder syne(n) gheboden leuen
	Also lancge als wi vp desser werlt zweuen .
	Vn(de) mit gude(n) w(er)ken de barmh(er)ticheit v(er)denen
	Wa(n)te weerlike se dwale(n) seer de et menen .
	<81r>
	Koern ofte weite daer to meyen
	Daer men nu(m)mer koern en wolde seyen .
	Hijr v(m)me so laet vns erst gude werke seyen
	So moghe wi da(n) mit vroude(n) ewighe vrucht meyen .
	Of werlike de barmh(er)ticheit sal vns begheuen
	Als wi et aller best solde(n) behouen .
	Vn(de) als wi d(er) gud(er)tiere(n)h(ei)t mene(n) to bruke(n) . sal se vns vntuleen <in vntuleen ü.d.Z. ergänzt>
	Ten sy dat wi gode mit vlyte vntseen .
	Wat wi anders menen . dat is raserye
	¶ Nu merket . de aller hogheste maghet maria .
	De wtuerkoren lilien blome
	De sprack seluen hijr to vnsen vrome .
	Vp de tijt do elizabeth oer qua(m) in de moete
	Vn(de) do maria elizabeth mit vrouden groete .
	Do makede maria als gheschreuen steet
	Den seluen salme de magnificat heet .
	Jn den seluen salme sprack se claer
	Den vijften verse al openbaer .
	Et misericordia eius a p(ro)genie in p(ro)genies .
	timentibus eum . ¶ Dat is vns bedudet ald(us) .
	Vn(de) syne barmh(er)ticheit is den ghene(n) to rechte
	De en vntfruchten . van gheslechte to slechte .
	Nu laet vns merken vnde prouen
	Of wi der mod(er) godes icht willen gheloue(n) .
	De et so claerlike heft ghesecht al sond(er) waen
	We godes barmherticheit wille vntfaen .
	<81v>
	Dat he gode in syne(n) werken sal vntfruchten
	Vn(de) vntfruchte(n) wi em nicht . so is to duchten .
	Dat syne barmh(er)ticheit ouer vns sal duer sijn
	Oeck so holt dat vaste de gheloue mijn .
	Wat maria heft ghesproke(n) dat dat waer moet bliue(n) <in HS: bliue(n) ü.d.Z. ergänzt>
	Wa(n)te nema(n)t en solde hijr teghe(n) dorren kyuen .
	Weerlike he weer io to vermaledijt
	De teghen marien in ienigher tijt .
	Jcht dorste spreken ofte argueren
	Mer doet als iv maria wil leren .
	Vn(de) vntfruchtet gode altoes . als maria dede
	So sul ghi ewich bruke(n) de barmh(er)tichede .
	Vn(de) ist sake dat ghy <in HS: ghy a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> gode nicht vntsiet
	De barmh(er)tich(ei)t . sal iv bedrieghe(n) . en twiuelt niet .
	Wa(n)te v(n)moghelick weert . dat dat solde lieghe(n)
	Hijr bi so en latet iv de wane nicht bedrieghe(n) .
	Mer hebbet lieuer dat ghi wete(n) da(n) ghi wane(n)
	Weerlike se rollen al wt der rechter banen .
	De vp de barmh(er)tich(ei)t in doetlike sunde leuen
	Vn(de) mene(n) dat em got int einde allike wal sal v(er)(-)gheue(n) . <in HS: gheue(n) u.d.Z. ergänzt>
	Vn(de) bliue(n) vryelike in doetsunde(n) wone(n)
	Jst anders recht . als my de scrifte toenen .
	So du(n)cket my . dat manighe siele also blijft v(er)(-)lore(n) <in HS: lore(n) ü.d.Z. ergänzt>
	Bi dusser valscher wane . als hijr steet to vore(n) .
	Wante leider ouer al is een ghemene zede
	Dat de lude sundighen vp de barmh(er)tichede .
	<82r>
	Hijr v(m)me so lyket dussen punt de hijr voer steet
	Der eerden . de alle desse werlt bespreit .
	Rechte als de eerde bespreit de werlt openbaer
	Also bespreit dusse pu(n)t de su(n)dighe(n) siele i(n) ghelik(er) vaer .
	Oeck als se holt de(n) dode(n) lijcha(m) in de(n) g(ra)ue neder
	Al leuede he vn(de) wolde v(er)rysen weder .
	Ten weer sake dat men de eerde eerst wt de(n) g(ra)ue droeghe <in HS: droeghe ü.d.Z. ergänzt>
	Hijr bi so v(er)staet in ghelike(n) voeghe .
	Dat dusse vorschreue(n) <in HS: vorscreue(n); h ü.d.Z. ergänzt> pu(n)t ald(us) wecht de arme siele va(n) bynne(n) <in HS: va(n) bynne(n) ü.d.Z. ergänzt>
	Dat se den rechten gru(n)t nicht mach bekenne(n) .
	Wo se sal weerden van sunden bloet
	Mer se dencket al vp de barmh(er)ticheit groet .
	Vnde weerdet daer iamerlike bi bedroghe(n)
	Hijr bi ist dat ghi wal merken moghen .
	De vp de gud(er)tiere(n)heit su(n)dighet . wo he sick bedrughet
	Als maria heft ghesproke(n) de nicht en lughet .
	Vnde oeck de hillighe p(ro)phete dauid mede
	Vn(de) itlick dat claerlike bedudet in syner stede .
	Dat de barmh(er)tich(ei)t sal kome(n) vp de ghene alleen
	De in ghedachten vn(de) werken gode vntseen .
	De ghene vntseen gode als su(n)te iohannes secht
	De de ghebode holden als de text nv lecht .
	Hijr bi ghi here(n) vn(de) vrouwe(n) . vn(de) alle lude ghemeen
	Ghi sijt arm ofte rijck . groet ofte cleen .
	Bi der my(n()ne godes ick iv alle vormane
	Dat ghi nicht vp dussen valschen wane .
	<82v>
	Dat is vp de barmh(er)ticheit nicht hijr i(n) sunde(n) bliue(n)
	Wante et is waer als vns de hillighe(n) schriuen .
	So solde ghi iamerlike iv edele siele daer bi v(er)liesen
	Mer wilt lieuer den wech ter recht(er) ha(n)t kiesen .
	Dat is dat gode vntseen . vn(de) holde(n) syn ghebode
	So sul ghi barmh(er)ticheit vinde(n) bi de(n) ou(er)ste(n) gode .
	Jnt ewicheit to bruken alle to samen
	Dat v(er)lene vns got ihesus cristus amen .
	¶ Dit is de vijfte punt de den sunder in
	sunden holt . vnde is van der rijcheit .
	<a.l.R.: . lxx . > De vijfte pu(n)t als su(n)te gregorius schrift
	Daer so manich bi in sunden blift .
	Dat doet vaken dat eerdesche guet
	Wa(n)te de schat maket manighen so verwoet .
	Dat he de(n) mit begheerten hijr also besit
	Al wolde he den laten . he en mochte niet .
	Hijr va(n) steet in den hillighe(n) ewa(n)gelio claer
	Als vns beschrift sunte matheus openbaer .
	Wo dat een iuncgelincg quam ghegaen
	To cristu(m) . vnde sprack . als ick heb vorstaen .
	Gude meister . nv segge my wat sal ick doen
	Vp dat ick besitten moghe dat hemelsche loen .
	Cristus antworde mit sachten mode
	Vnde sprack . nv holt de tien ghebode .
	De iuncgelincg sprack . hebbe ick vorstaen
	Meister . dat hebbe ick va(n) iu(n)cg(er) ioghet ghedaen .
	<83r>
	Cristus sprack . noch vntbreket di wat
	Jst sake dattu volkomen willest wesen plat .
	So verkoep alle dijn guet . oeck waer dat sy
	Vn(de) ghift den armen . vnde volghe <gestr .: na> my .
	Do de iu(n)cgeli(n)cg dat antworde hadde ghehoert
	Do kierde he van cristo al rechte voert .
	Vnde woert do bedrouet bouen maten
	Wante de rijcheit was em swaer to laten .
	Vn(de) do cristus de(n) iu(n)cgeli(n)cg sach va(n) em gaen
	To syne(n) apostole(n) do (christu)s sprack . heb ick v(er)staen .
	Och wo swaer ist . al sonder waen
	Den riken int ewighe leuen to gaen
	Et is mogheliker in gheliken voghe
	Enen kameel to gaen doer ener natelen oghe .
	Hijr bi so mach men wal merken dat
	Of vns de rijcheit icht hindert wat .
	Sunderli(n)cge den ghene(n) de rijcheit my(n)nen
	¶ Na den als vns de schrift doet kennen .
	So is de rijcheit vele hijr de sake
	Dar manich bi kricht de helsche wrake .
	Wante de hijr synt rijck va(n) tijtlike(n) gude
	Dat vinde ghi selden dat se armode .
	Hijr ku(n)nen my(n)nen . of penitencie sueken
	Mer se willen lieuer de lust oers vleisches bruken . <in HS: bruken . u.d.Z. ergänzt>
	Vn(de) in weelde(n) hijr oer leue(n) leide(n)
	Wa(n)te wo solde(n) se moghe(n) va(n) d(er) rijcheit scheide(n) .
	<83v>
	De den schat so my(n)nen in dusser tijt
	Wante al horen se seggen van gode iet .
	Des achten se recht oft were een stro
	Want de rijcheit verblint se va(n) by(n)nen also .
	Dat se nicht ku(n)nen smake(n) dat ewich is
	Hijr va(n) spreket got selue(n) des sijt ghewis .
	To synen iu(n)cgeren mit woerden claer
	Als sunte lucas beschrift al openbaer .
	¶ Exijt q(ui) semi(n)at . semi(n)are seme(n) suu(m) . (et cetera) . Luce viij+o .
	Et ghencg wt seyen een sijn saet
	Dat erste saet viel als gheschreuen staet .
	Bi den weghe in de eerden beneden
	Vn(de) dat saet woert daer va(n) de(n) lude(n) to treden .
	Vn(de) de voeghele des hemels etent en wech
	Also dat dat saet ghene vrucht en kreech .
	Dat ander saet viel na myner waen
	Vp een stenich lant . heb ick vorstaen .
	Do dat saet begunde to wassen
	Vn(de) de wortelen to der eerde(n) solden passen .
	Do was daer so dorre vn(de) stenich grunde
	Dat dat saet ghene vrucht voertbre(n)cgen en ku(n)de .
	Dat derde saet viel na den als ick las
	Jn een lant dat vol distele vn(de) doerne was .
	Do dat saet wassen solde . do en woldet nicht lucke(n)
	Wa(n)te de doerne begunde(n) dat saet al to v(er)drucke(n) .
	Also dat dat saet al daer moste vergaen
	<84r>
	Vnder de distele(n) vn(de) doerne(n) . al sonder waen .
	Dat vierde saet viel in een edel lant
	Dat sachte was vn(de) guet ouer al bekant .
	Vn(de) na den als men wt de(n) ewa(n)gelio hoert
	So brochtet wal hu(n)dertuolt vruchtes voert .
	De oren hebben to horen . de horen
	Dit sprack got selue(n) syne(n) iucgere(n) to voren .
	Vn(de) rechte voert do got dit hadde ghesecht
	¶ Do vraghede(n) de iu(n)cgere(n) als na de(n) texte lecht .
	Al openbaer van vnsen lieuen here
	Wat de bedudincge va(n) dussen sade were .
	Vn(de) do vnse here oer vraghe(n) hadde ghehoert
	Do vntba(n)t he oen den syn also rechte voert .
	Vn(de) sprack . bi den sade daer ick iv leerde van
	Daer sul ghi dat woert godes bi vorstaen .
	Voert wil ick hijr drie sade laten bliuen
	Vn(de) wil allene van den derde(n) sade schriuen .
	Vmme dat dat to dusser materie behoert alheel
	Dat is van den sade dat in de doerne viel .
	Bi den doerne(n) sal men de rijcheit bekennen
	Vn(de) wilt den rechte(n) gru(n)t hijr van vorsynnen .
	¶ Quod aute(m) in spinis cecidit : hij su(n)t q(ui) audiu(n)t
	verbu(m) dei . et a sollicitudinibus . et a diuicijs . et
	voluptatib(us) vite eu(n)tes suffoca(n)tur . et non refe
	ru(n)t fructu(m) . ¶ Dat bedudet vns also vele .
	Et is manich rike mensche de wal p(re)dike(n) hoert
	<84v>
	Vn(de) vorstaet oeck de waerheit wal rechte voert .
	Mer der werlde roke . als lust vnde rijcheit
	De v(er)blinde(n) dat woert godes als gheschreue(n) <in HS: ghescreue(n); h ü.d.Z. ergänzt> steet .
	Vn(de) maken den riken also bekoert
	Dat dat woert godes ghene vrucht kan bre(n)cge(n) voert . <in HS: voert . ü.d.Z. ergänzt>
	Wa(n)te recht alse de doern v(er)drucket dat saet
	Also v(er)drucket rijcheit godes woert . dat v(er)staet .
	Hijr vp secht de hillighe pawes gregorius
	Jn syner omelien . vnde spreket aldus .
	¶ Quis eni(m) michi vmq(ua)m crediderit . si spinas di
	uicias i(n)terp(re)tari voluissem . maxime cum ille
	pu(n)gant . iste delectent . ¶ Dat bedudet also vele .
	Of ick nv aldus spreke al openbaer
	Dat de rijcheit distel vnde doerne waer .
	Wo solde ghi my iu(m)mer ghelouen dat
	Wa(n)te ghi vinde(n) voele dat de erdesche schat .
	Jn ghenoechten vns doet vrolick to syne
	Vnde de doerne steken vnde doen vns pyne .
	Of ick dan de doerne der rijcheit liken wolde
	We solde dan wesen de my ghelouen solde
	Mer nv heft vns got sulue(n) io aldus gheleert
	Nu mote wi des gheloue(n) wen dat batet . ofte deert .
	Hijr v(m)me wil wi den rechten grunt bekenne(n)
	So steket de rijcheit de siele van bynnen .
	Vn(de) prekelt vn(de) wu(n)det al vnse ghedachten
	Vn(de) berouet vns also de gheestlike krachten .
	<85r>
	Hijr v(m)me so hebben de hillighen dat vorstaet
	Vn(de) oeck meisters va(n) nature(n) alle(n) schat v(er)smaet .
	Vp dat se va(n) der werlde nicht worde(n) bedroghe(n)
	Hijr van so wil ick een exempel iv toghen .
	Hijr beghi(n)t een schone disputacie tussche(n) ko
	ni(n)cg allexand(er) . vn(de) dyogenes . de(n) heidessche(n) meist(er) .
	Men lest in boken van hiir beuoren <a.r.R.: . lxxi . >
	Va(n) ene(n) grote(n) meister in der naturen .
	Die de wyse dyogenes was ghenant
	Desse meist(er) hadde nicht meer gudes alst is bekant . <in HS: bekant . u.d.Z. ergänzt>
	Dan ene kupe <in HS: boede ü.d.Z. und v.a.H. ergänzt> daer he ynne sat
	Vnde de leghede he vp de ene zyde plat .
	Wa(n)neer em wint of reghen wolde deeren
	Dat he de boden daer teghe(n) mochte keren .
	Vnde schreef manich boeck va(n) lere(n) vroet
	Jn desser kupen desse meister groet .
	Also dat syne grote wijsheit vnde lere
	Quam voer koni(n)cg allexand(er) d(er) werlde here .
	Do de koni(n)cg desse mere hadde vernomen
	He sette em rechte voert to de(n) meist(er) to kome(n) .
	Vmme syne grote wijsh(ei)t to hore(n) reet he to ha(n)t
	Daer he den meister in der kupen vant .
	De konincg sat af vn(de) ghencg to saen
	Jn de sunne voer der kupen staen .
	Syne cledere blenckede(n) schone va(n) pure(n) golde
	He groete den meist(er) vn(de) boedt em syne hulde .
	<85v>
	Vnde do de meister ansach den konincg vry
	He sprack . wat kumstu hijr vnde benemest my .
	Dat du my nicht en kanst gheuen in den leue(n)
	De koni(n)cg sprack . wat neme ic di dat ic di nicht <in HS: nicht ü.d.Z. ergänzt> mach gheue(n) .
	De meister sprack . du nemest my de su(n)ne de du my
	Nicht gheue(n) en machst . de hijr luchtet my vn(de) dy .
	De koni(n)cg sprack . weetstu icht wat h(er)e dat ic bin
	De meist(er) sprack . des achte ick mere noch min .
	De koni(n)cg sprack . vn(de) verwu(n)derde sick sere
	Jck bin koni(n)cg allexander alle der werlde here .
	Do de meist(er) dat hoerde do sprack he mit list
	Du(n)cket di dattu here ouer alle de werlt bist .
	Jck wilt di bewisen gheloues my
	Dat mijn knecht is here ouer dy .
	Do de koni(n)cg dit hoerde . he ku(n)de nicht ghemerke(n)
	Va(n) rechte wu(n)d(er)e . wat he solde segge(n) ofte werken .
	He sprack . is dijn knecht mijn ouerhere
	So is vmmer de werlt seer wt den kere .
	Wa(n)te alle dat de sunne beschinen mach
	Dat moet my vntfruchte(n) . et sy nacht of dach .
	Vnde is dan dijn knecht mijn ouer noet
	So bistu v(m)mer een wu(n)derlick here groet .
	Alsulke macht kan ick v(m)mer nicht an di seen
	Waer synt dyne dienres dattu ald(us) bist alleen
	Syn ghi so groet een here als ghi menen .
	Waer synt de here(n) vn(de) vorste(n) de iv denen .
	<86r>
	Ghi mote(n) my dit mit reden maken waer
	So veer als ick hete de grote allexander .
	De meister sprack . nv hore my mit synne
	Jck wil di mit reden hijr brencgen ynne .
	Nu merke . de quade ghirich(ei)t dat is mijn knecht
	De hebbe ick plat vnder myne voete ghelecht .
	Jck hebbe de ghirich(ei)t . verwu(n)nen . vn(de) diene eer niet
	Want alle dat guet vp eerde(n) is my verdriet .
	Vnde schat vnde ghiricheit is dijn here
	Wa(n)t du kanst daer va(n) v(er)sade(n) nu(m)mer mere .
	Wo du meer gudes verweruest in desser tijt
	So du ghirigh(er) salst w(er)de(n) . hijr an en twiuel niet .
	Wante dat landt were lichte groet ghenoch
	Dat di wal dede alle dijn gheuoech .
	Wes du behouedes wech vnde weder
	Eten vnde drincken . schoe vnde cleder .
	Vn(de) alle notroft daer dijn licha(m) bi mach leuen
	Vn(de) nicht meer en mach di alle de w(er)lt gheue(n) .
	Nochtan so ghijrstu recht of du woldes
	Vnde alle de werlt ewich besitten soldes .
	Vm dattu mit d(er) ghiricheit aldus bist v(er)laden
	So en mach di de ganse werlt nicht v(er)saden .
	Vn(de) gheen dincg sal di versaden moghen
	Dat sterflick is vor dynen oghen .
	Mer du salst ghirigh(er) w(er)de(n) va(n) daghe to daghe
	Dit is der ghirigher aert vn(de) rechte plaghe .
	<86v>
	Vn(de) eer du dat wetest so moetstu et hijr laten
	So en sal dan alle de werlt nicht een appel bate(n) .
	Nu merket of du wolst . in aller wijs
	Of mijn knecht dijn here icht is .
	Vn(de) do de koni(n)cg dit hoerde . do sprack he claer
	Weerlike meister ghi segget my al waer .
	Jck bekenne mit rechte verwunnen my
	Vn(de) vinde so grote wijsheit de ick sie an dy .
	So syn ghi des weerdich in allen saken
	Jck wil iv ouer een ga(ns) la(n)dt ene(n) koni(n)cg make(n) .
	Wa(n)te iv betemet voel bet la(n)dt vn(de) lude to regiere(n)
	Da(n) iuwe wijsheit allene in der kupe(n) to ha(n)tiere(n) .
	Do lachede de meist(er) . vn(de) sprack . is dit nicht ny
	Dattu een ga(n)s koni(n)crijck wollest gheue(n) my .
	Vn(de) du en heuest v(m)mer de macht nv niet
	My to gheuen of to benemen yet .
	De koni(n)cg sprack . lieue meist(er) . wo solde dat wesen <in HS: wesen ü.d.Z. ergänzt>
	Of ick iv enen koni(n)cg makede in desen .
	Vn(de) gheue iv landt vn(de) lude to regieren
	We were so koene de dat solde kieren .
	Of ick iv mijn peert gheue dat ghi hijr siet staen
	We solde segge(n) et weer qualike ghedaen .
	Hijr v(m)me so mach ick iv v(m)mer wal gheuen
	Also la(n)cge als wi beide ald(us) in de(n) lichame leue(n) .
	De meister sprack .
	Heer koni(n)cg . al weerstu noch so groet een here
	<87r>
	So en machstu my nicht gheue(n) min noch mene .
	Dat wil ick di mit reden wal doen vorstaen
	Wa(n)te ick en wil ghene ghifte va(n) di vntfaen .
	Vn(de) so en machstu my v(m)mer nicht gheue(n) in ghe(-)ner wijs <in HS: ner wijs u.d.Z. ergänzt>
	Nu prouet oft waer dan loghen is .
	Wante wat ick nicht wil hebbe(n) in desser tijt
	Dat en moghestu my vmmer gheuen niet .
	De konincg sprack .
	Jck loues dat ghi hijr ynne seggen waer
	Wa(n)te teghe(n) iuwe(n) wille(n) to gheue(n) dat weer swaer .
	Wil ghi ghene ghifte van my vntfaen
	So mach ick iv qualike wat gheuen dan .
	Doch so weet ick wal so vele vp dessen dach
	Dat ick iv v(m)mer wal wat benemen mach .
	Al ist sake dat ick iv mach gheuen niet
	Jck mach iv wat beneme(n) al weert iv leet .
	De meister sprack .
	Heer konincg ick segge di nv vorwaer
	Du en moghest my nicht beneme(n) een haer .
	Dat ick di mit rede(n) wil bewisen manichuolt
	Nu segge my . wat is dattu my beneme(n) wolt .
	De konincg sprack .
	De kupe de ick nv hijr sie vor my
	De mach ick v(m)mer wal benemen dy .
	De meister sprack .
	Heer koni(n)cg . du wolst my desse kupe beneme(n)
	<87v>
	Dat mach io wal enen konicg betemen .
	Nochtan segge ick nv hoere na my
	Mit alle dussen volke dat ick hijr sie bi dy .
	So en salstu nv teghen mynen willen niet
	Desse kupe my benemen moghe(n) vp desse tijt .
	De konincg sprack .
	Here meister ick segge iv openbaer
	De kracht en kan ick in iv nicht w(er)de(n) vntwaer .
	Wa(n)te iuwe licha(m) is i nicht meerre da(n) int ghemeen
	Oeck so kan ick kra(n)cke hulpe hijr bi iv seen .
	Wiset my . waer synt iuwe lude . ridd(er)e vn(de) here(n)
	Daer ghi iv mede teghe(n) my willen weren .
	De meister sprack .
	Riddere vnde heren der heuestu ghenoech
	Mer der en behoue ick nicht in nener voech .
	Moghen di dine lude vn(de) here(n) voele baten
	Dat salstu wal beuinde(n) als du et hijr salst late(n) .
	Oeck were dattu ghene macht heuest i(n) desse(n) leue(n)
	Ten sy dat se di va(n) de(n) ouerste(n) gode sy ghegheue(n) .
	Vn(de) heft di got vorleent ene clene tijt
	Here to wesen ouer alle de werlt wijt .
	Vnde di alle de werlt sal wesen vnderdaen
	Daer en wil ick in ghener wijs teghen staen .
	Wa(n)te teghe(n) de moghenth(ei)t godes so en wil ick niet
	Mi nicht weder setten to ienigher tijt .
	Wat di got wil gu(n)nen . dat gu(n)ne ick di mede
	<88r>
	Sich wat du hijr siest in dusser stede .
	Dat gheue ick di al temale mit willen vry
	Aldus so en machstu v(m)mer nicht beneme(n) my .
	Wa(n)te wat du hijr siest dat is nv nicht mijn
	Nu nym dijn eighe(n) . wa(n)te et is al temale dijn .
	Du en kanst my io nicht beneme(n) i(n) nener voech
	Wa(n)te desse kupe is di v(m)mer clene ghenoech .
	Mach ick dine ghiricheit daer mede versaden
	So nym se heen so machstu daer y(n)ne baden .
	Wa(n)te wat ick di gheue dat en benemestu my niet
	Ald(us) machstu my nicht beneme(n) in ghener tijt .
	De konincg sprack .
	En trouwen heer meister na mynen wane
	Ghi en sijt mit enen stricke io nicht to vane .
	Mer ick kome iv noch naer des ghelouet my
	Oeck wo wijs dattu bist na dine(n) ducke(n) vry .
	Wi en scheden noch aldus lichtlike niet
	Al weret iv oeck al to sere leet .
	Jck weet noch wat dat ick iv beneme(n) mach
	Kunde ghi dat vntbinden vp dussen dach .
	So wil ick vryelike segge(n) dat ghi een meist(er) sijt
	Wa(n)te et en du(n)cket my nicht moghelick i(n) desser tijt . <in HS: tijt u.d.Z. ergänzt>
	Dat ghi et . of iema(n)t sal moghe(n) vntbinde(n)
	Des wil ick my wal vryelike vnderwinden .
	De meister sprack .
	Here konincg . so latet doch nv hoere(n) my
	<88v>
	Wat dusse wunderlike sake sy .
	De ick niemant vntbinden sal moghen
	Kan ick es nicht doen dat moet ick doghenn . <a.r.R. Erklärung zu doghen: i(d est) lide(n)>
	De konincg sprack .
	Here meister nv hoert . ick segge iv dat
	Jck mach iv dat leuen benemen plat .
	Wat mach iv dan iuwe wijsheit baten
	Vn(de) al wolde ghi et nv seggen in sulker mate(n) .
	Dat ghi et my oeck gheue(n) in alsulken voghe(n)
	Jck wolde plat seggen dat ghi et loghen .
	Wante al dat leuet vn(de) dat vp eerden is
	Dat vntsiet den doet des sijt ghewis .
	Nu wilt my dit vntbinden of ghi ku(n)nen
	So wil ick iv de(n) name(n) va(n) ene(n) meist(er) gu(n)nen .
	De meister sprack .
	Heer koni(n)cg . iv du(n)cket ghi hebbe(n) iuwe sake nv vast
	We solde vntbinden moghen so sware(n) last .
	Als ghi mit woerden brencget voert
	Doch so laet my naken iuwe boert <in HS: boert aus gheboert korrigiert> .
	Jck sal iv dit vntbinde(n) mit reden ghereet
	Dat ghi es gheloue(n) sullen al weert iv leet .
	De konincg sprack .
	Here meister . siet to . ick segget iv en trouwen
	Lieghe ghi my to voren et sal iv rouwen .
	Na den dat ghi iv so v(er)metelike vnd(er)winden
	Wa(n)te et du(n)cket my v(n)moghelick iv sijn to vntbinde(n) .
	<89r>
	De meister sprack .
	Heer koni(n)cg . so hoer nv wal nouwe to of ick et lieghe <in HS: et lieghe ü.d.Z. ergänzt>
	Nu siet vp iuwe(n) schote daer sittet ene vlieghe .
	Nu slaet se doet vn(de) benemet oer dat leuen
	So sal ick iv voert an redene gheuen .
	De konincg dede als de meister boet
	Also voert sloech he de vlieghe doet .
	Vnde sprack . heer meister ick heb et ghedaen
	Nu segge my . wat sal ick nv hijr bi vorstaen .
	Jck hebbe der vlieghe(n) oer leuen benomen
	Wat leer . of rede mach my hijr wt komen .
	De meister sprack .
	Hebbe ghi der vlieghe(n) benome(n) dat leue(n) vry
	Dat mote ghi my anders brencgen by .
	Nu laet my dat leue(n) seen dat ghi oer hebbe(n) benome(n)
	Waer ist . bre(n)cget voert . laet my voer de oghe(n) kome(n) .
	Als ick dat leuen see . so wil ick es eerst gheloue(n)
	Dat ghi d(er) vlieghe(n) of my dat leue(n) moghe(n) beroue(n) .
	De konincg sprack .
	En seet ghi dit nicht mit oghen claer
	Dat de vlieghe hijr doet lecht openbaer .
	Se zat vnde leuede vp mynen schoet
	Jck benam oer dat leuen vn(de) sloech se doet .
	De meister sprack .
	Jck see de vlieghe hijr doet wal liggen
	Mer du ka(n)st my luttich va(n) oere(n) leuene seggen .
	<89v>
	Waer oer leuen nv ghebleuen sy
	Nu toen my dat des bidde ick dy .
	Jck see de vlieghe wal liggen doet
	Mer my du(n)cket dat se sy allike groet .
	Als se to voren was in oeren leuen
	Waer is der vlieghen leuen nv ghebleuen .
	De vlieghe lecht hijr . oer leuen is heen
	Heuestu oer leuen ghenome(n) so latet my seen .
	Wa(n)te heuestu der vlieghe(n) oer leuen vntoghen
	So salstu et billix wal toenen moghen .
	De konincg sprack .
	Oer leuen to toenen des en weet ick niet
	Dat is my to doene al vnghereet .
	Wante als ick vorsta in iuwen menen
	So en mach niema(n)t de(n) andere(n) dat leue(n) beneme(n) .
	De meister sprack .
	Dat leuen to benemen iemande hier
	Dat sy mensche . ofte voghel . of een ander dier .
	Des en heuestu bi di seluen ghene macht
	Al haddestu oeck dusent manne kracht .
	Wa(n)te wo solde dat iema(n)t moghe(n) beneme(n) heen
	Dat men nicht mach volen . noch hoeren . noch seen .
	Dat machstu my of ene(n) a(n)dere(n) wal slaen t(er) doet
	Des heuestu wal macht doet di des noet .
	Vn(de) so machstu dat leue(n) va(n) den lijcha(m) scheiden
	Dat lijcham sal dyner wal beiden .
	<90r>
	Mer waer dat leuen henen vliet
	Daer van en wetestu myn dan nyet .
	¶ De konincg sprack .
	So segge my doch myt synne lieue meister fijn
	Waer y(n)ne is nv besloten dat edele leuen mijn .
	De meister sprack .
	Heer koni(n)cg . du salst wesen seker vn(de) ghewis
	Dat dijn leuen bynne(n) yn de edele siele is .
	De konincg sprack .
	So segget my lieue meister eer ghi et v(er)gheten
	Wat so is dat selue dat ghi nv de siele heten .
	De meister sprack .
	De siele is na mynen voerhoghen
	Een wesen dat ghi seen noch taste(n) en moghe(n) .
	De schepper der nature(n) heft dat formeert
	Na em seluen . als my de kunst leert .
	De konincg sprack .
	Nu segget my meister al sonder lieghen
	Was daer oeck ene siele by(n)nen in der vlieghen .
	Of hadde se ghene siele . waer y(n)ne was da(n) oer leue(n)
	Hijr van bidde ick iv dat ghi my rede gheuen .
	De meister sprack .
	Heer konincg . als ick iv hoere waghen
	So du(n)cket my dat ghi harde mislike vraghen .
	Doch so wetet dat vp eerde(n) nicht en leuet int ghemene
	Dat ene ewighe siele heft dan de mensche allene .
	<90v>
	Wante dar nicht in alle der werlt en leuet
	Dat recht verstant vnde redene heuet .
	Dan de mensche allene des sijt ghewis
	De heft redene . verstant vnde vorhoechnis .
	Vnde desse drie punte al sonder hele
	De synt allene in des menschen sele .
	Vn(de) de heft daer in ghegheue(n) de schepper d(er) natu(-)ren <in HS: ren ü.d.Z. ergänzt>
	Vm de(n) mensche(n) sijn leue(n) daer mede to sturen .
	Altoes in reden to synes scheppers ere
	Dat en heft gheen visch . of voghel . of a(n)d(er) diere .
	Wante alle dat is vnde vp eerden leuet
	Dat sal de(n) me(n)sche(n) diene(n) . vm dat he rede(n) heuet .
	Vn(de) als een mensche da(n) nicht redelick en is
	So is he quader da(n) een beest . des sijt ghewis .
	Vn(de) een redelick me(n)sche als ick heb voerseit
	De mach allene vordencken de ewicheit .
	Vn(de) dat en mach gheen beest des gheloue my
	De ewicheit vor dencke(n) . oeck wo wijs dat sy .
	De konincg sprack .
	Och lieue meister nv make my voert an vroet
	Of daer ienich leuen is ewich na dussen doet .
	Oeck wiste ick des vnderschedes gheerne mere
	Tussche(n) den mensche(n) vn(de) vnredelike diere .
	Oeck so wolde ick gherne des wesen wijs
	Waer ynne dat leuen der beesten is .
	Na den dat se ghene siele en hebbe(n) d(er) ewicheit
	<91r>
	Ghelijck als va(n) den menschen is voergheseit .
	Waer ynne oer leuen is . of bliuen sal
	Dat lustet my to weten sere wal .
	De meister sprack .
	Heer konincg . iuwe vraghe is manichuolt
	Mer dat eerdesche guet dat ghi bi iv holt .
	Dat doet iv van bynnen so du(n)cker maken
	Dat ghi ghene rechte wijsheit ku(n)ne(n) smaken .
	Wante rechte wijsheit na miner waen
	De en mach gheen ghirich harte vntfaen .
	Mer wolde ghi de ghiricheit laten varen
	So solde iuwe sy(n)ne van by(n)nen vorclaren .
	Na der naturen als ick wal see an dy
	Dat ghi wal to gru(n)de solde vorstaen my .
	Mer so la(n)cge als ghi de richeit nicht wille(n) late(n)
	Al sechde ick iv dan vele . wat soldet iv baten .
	Wa(n)te ghi en soldet nicht v(er)staen i(n) ghener wijs
	Den rechten grunt van den dat ewich is .
	Nu latet eerst de rijcheit . so wil ick iv dan
	Juwe vraghe(n) claerlike wal doen vorstaen .
	De konincg sprack .
	Lieue meister dat ghi my heet
	Dat is my to doen al vnghereet .
	Wo solde ick de rijcheit nv laten moghen
	Ick byn daer in gheboren vn(de) vpghetoghen .
	Mijn oldere(n) hebbe(n) altoes rijcheit beseten
	<91v>
	Mer ick bidde iv dat ghi my laten weten .
	De vraghe de ick iv hijr voer dede toenen
	Mach ick dat doen . ick salt iv lonen .
	Vn(de) wilt my so claerlike brencgen an
	Dat ick na myner plu(m)pheit moghe v(er)staen .
	De meister sprack .
	Heer koni(n)cg . als ick vorsta in dussen stunden
	Dat ghi bi iv sulue(n) nicht vntbinde(n) kunden .
	Mer doch va(n) der vraghe de ick hebbe ghehoert
	So wil ick iv een wenich brencgen voert .
	Vn(de) dat wil ick doen mit den groueste(n) synne
	Vp dat ghi et to bet moghet bekennen .
	Brachte ick iv wat va(n) den subtijlste(n) to voren
	Wat were dat anders dan kost verloren .
	Vnde dat ick my selue(n) daer ouer moyede
	Vn(de) de edele(n) stene vor de verken stroyede .
	Hijr v(m)me wil ick dine vraghe vernoghen
	Na alle mynen vermoghen .
	Vn(de) mit groue(n) exemple(n) . als ick aller slichtes kan <in HS: kan ü.d.Z. ergänzt>
	Vp dat ghi de bet dit moghen vorstaen .
	De meister sprack voert an .
	Jnt eerste dat du vraghest my
	Of daer oeck een leuen na dessen dode sy .
	Hijr van so merck dat ick di wil seggen
	Als du ene(n) dode(n) me(n)sche(n) vnu(er)siens suyst ligge(n) .
	Waer va(n) so ku(m)pt dat . of wo mach dat wese(n)
	<92r>
	Dat du rechte voert dan komest in vresen <ü.d.Z. Erklärung zu vresen: i(d est) a(n)xte(n)> .
	Vn(de) anxt dan krighest al sonder noet
	Vn(de) seestu dusent beesten hijr liggen doet
	Daer vor so en gruwelt di myn noch meer
	Wo gruwelt di da(n) vor ene(n) dode(n) me(n)sche(n) so seer .
	Al ist dijn vrendt of maech in dusser tijt
	Di gruwelt allike voel . alst vake schuyt .
	Nu segge <in HS: segge aus segget korrigiert> wo mach dit komen by
	So wil ick voert an berichten dy .
	De konincg sprack .
	Meister . ick bekenne al ist my hart
	Dat ick vor ene(n) dode(n) me(n)sche(n) bin meer vor(-)vaert . <in HS: vaert . ü.d.Z. ergänzt>
	Dan ick vor dusent beesten in dusser tijt
	Mer de(n) gru(n)t wo et bi ku(m)pt dat en weet ick niet .
	Oeck so leghe ick lieuer int ghemene
	Mit dusent dode beeste(n) ene nacht allene .
	Dan ick ene nacht mit ene(n) dode(n) me(n)sche(n) dede
	Dit du(n)cket my ouer al een ghemene zede .
	Mer nv bidde ick dat ghi my dit claer
	Mit reden vpbinden wilt al openbaer .
	De meister sprack .
	Dat dy gruwelt vor enen dode(n) lijchamen
	Dat komet aldus bi na mynen wanen .
	Dat dijn edele siele is so wijs
	Dat se wal smaket vnde merket dis .
	Al seestu enen lijcha(m) de gheen leuen en heft
	<92v>
	Dijn siele m(er)ket allike wal dat de and(er) siele leeft .
	Vnde dat se leuen moet in ewicheit
	Vnde al is se van den lijchame verscheit .
	So weet dijn siele nicht wo la(n)cge dat dure(n) sal
	Hijr vmme so gruwelt dy ouer al .
	Vn(de) aldus so en gruwelt enen beesten niet
	Wa(n)neer et een doet beest ghelijck em seet .
	Wa(n)te et en heft ghene redelike siele va(n) by(n)nen
	De de ewicheit der sielen kan bekennen .
	Ghelijck dat de siele in den menschen doet
	Hijr bi so mochtestu des wesen vroet .
	Dat daer een ewich leuen is
	Wa(n)te du suyst alle daghe vn(de) bist ghewis .
	Dat dar wassen boeme vn(de) kruet . vn(de) alle zaet
	Vn(de) alle gader to des mensche(n) orbar staet .
	Beide vische vn(de) voghel vn(de) beesten mede
	Vn(de) alle dat is in der eerdeschen stede .
	Vn(de) alle dat is vnder den hemel beuaen
	Jst al tomale den menschen vnderdaen .
	Vn(de) solde de mensche da(n) sterue(n) in dusser stede
	De siele vnde oeck dat lijcham mede .
	Ghelijck den vnredeliken beesten wreet
	War v(m)me hadde vns got da(n) ghegheue(n) desse heer(-)licheit <in HS: licheit ü.d.Z. ergänzt>
	Vn(de) oeck dat dar een ewich got is openbaer
	Dat moghe wi wal vinden mit rede(n) claer .
	Wa(n)te du suyst dat daer sterne vn(de) mane schijnt
	<93r>
	Daer is donre . blixem . reghen . vnde wynt .
	Et daghet vn(de) et schemert in gheliker voech
	Daer is wunders vnder den hemel ghenoech .
	Wa(n)te wi seent dat de hemel ou(er) vns is betoghe(n)
	Hijr bi ist dat wi wal merken moghen .
	Js daer so manich wu(n)der vnd(er) den hemel groet
	Dat hijr boue(n) voel meer wu(n)ders wese(n) moet .
	Wa(n)te al heft vns got ghegheue(n) dat eertrick alheel
	Vryelick he heft sulue(n) beholde(n) dat beste deel .
	Hijr bi so m(er)ket dat dar een is de et al regeert
	Vnde dat is de meister de vnse siele leert .
	Dat wi mit waldaet de ewicheit moghe(n) w(er)ue(n)
	Aldus so en ku(n)ne wi nicht ghelijck de(n) beeste(n) st(er)ue(n) .
	Wo de hemel gheschapen is . of wat daer schiet
	Dat kan de vleeschelike me(n)sche begripe(n) niet .
	Ofte volkomelike to grunde wal vorstaen
	So lancge als he in den vleesche is beuaen .
	Wa(n)te vnse siele is mit den lijchame swaer
	Ghecledet of se weer in enen kerkener .
	Mer wa(n)neer vnse siele va(n) den lijchame scheit
	Dan so sal se bekennen de ewicheit .
	Vn(de) vele clarer dan de su(n)ne blincket
	Jst sake dat wi se mit su(n)de(n) nicht hebbe(n) beulec(-)ket . <in HS: ket . ü.d.Z. ergänzt>
	Hijr v(m)me heft got vnser sielen ghedaen
	Reden vn(de) v(er)stant . dat se sick sal vorstaen .
	Wo se de doghet sal my(n)ne(n) . vn(de) de boesheit late(n)
	<93v>
	De et meest hijr doet et sal em baten .
	Wante enen beeste en is gheen reden ghegheue(n)
	Dar v(m)me so en macht nicht su(n)dighe(n) i(n) desse(n) leue(n) .
	Wa(n)te in ghene(n) beeste heft got een ewighe siele gheuoecht
	Mer he heft dat ter eerde(n) gheschape(n) . als ghi m(er)ke(n) moecht .
	Wa(n)te elke(n) beeste is sijn houet ghewasse(n) bi d(er) eerde(n) ned(er)
	Vn(de) elke(n) mensche(n) recht vpwert ten hemel weder .
	Dar en is nicht i(n) alle d(er) werlt dat recht vpwart gaet
	Dan de mensche allene dat vorstaet .
	Dat beteke(n)t dat de me(n)sche is gheschape(n) te(n) hemel al <in HS: al ü.d.Z. ergänzt>
	Vn(de) een itlick beest ter eerden daert bliuen sal .
	De konincg sprack .
	Lieue meister . elck beest dat daer leuet
	Na den dattet gheen ewighe siele en heuet .
	Waer ynne is nv sijn leuen dan
	Des bidde ick iv dat ghi my doen vorstaen .
	Oeck was dit dat ick iv eerwijls <in HS: eerwijls aus eer wijls korrigiert> roerde
	Hijr van ick gherne dat einde hoerde .
	De meister sprack .
	Dat leuen dat in enen beeste is
	Dat is in syne(n) blode ofte vuchte . des sijt ghewis .
	Wa(n)te wa(n)neer dat bloet ofte vuchte w(er)t v(er)stoert
	So wert dat lijcham daer bi versmoert .
	Dattet vndanx moet lere(n) enen andere(n) zede
	So sterft dat lijcha(m) vn(de) dat bloet dar mede .
	Wan dat leue(n) gheen vntholt da(n) kan bekennen
	<94r>
	Vm dat dat beest ghene ewighe siele en heft va(n) by(n)ne(n) .
	So moet bi noet dat leuen sterue(n) mit de(n) lijchame(n)
	Vn(de) dat bloet vn(de) vuchte al tomale to samen
	Dit machstu vryelike ghelouen vor waerheide
	Mer de mensche dar ick to voren af seyde .
	De heft ene redelike siele in dussen leuen
	De em van den oeuerste(n) gode is ghegheuen .
	Daer he bi mach kennen guet vnde quaet
	Vn(de) als <in HS: s hochgestellt> sijn lijcham sal steruen dat vorstaet .
	Vnde em de doet nympt myt ghewolt
	Dan so vynt sijn leuen een seker vntholt .
	Jn der edelen siele de altoes moet blyuen
	Dit machstu vorwaer dynen luden schryue(n) .
	De konincg <in HS: Bei nin wurde ein Schaft zu viel geschrieben; das zweite i ist gestrichen und expungiert> sprack .
	Weerlike weerlike heer meister grijs
	Mit rechte wil ick iv gheuen den prijs .
	Ghi hebbet my gheleert dat ick wiste nicht
	Nu bidde ick iv . ofter in der werlt is icht .
	Dat ghi begheren va(n) myner moghentheit
	Dat sal iv bouen alle dincg syn bereit .
	Jck moet ryde(n) . de tijt wil my hijr nicht lancger lyden <in HS: lyden u.d.Z. ergänzt>
	Nu ghebeet to my to allen tyden .
	De meister sprack .
	Nu rijt dat di doghet vn(de) wijsheit mote(n) becliue(n)
	Jck en beghere nv nicht dan in desser kupe to bliue(n)
	Dyne ghifte en begheer ick nicht . dat segge ick vry
	<94v>
	Woltu my desse kupe laten . ick dancke dy .
	Doch wo du wolt so bin ick des wal to vreden
	Jck mene meer vreedes to vinde(n) in desser stede(n) .
	Dan du salt in alle dyner heerlicheit
	Wante de ghiricheit heft di also verleit .
	Vnde verblindet di also des sy ghewis
	Dattu nicht kanst grunden wat ewich is .
	Wante we de wijsheit wil leren kennen
	De lere eerst de armode mynnen
	Wa(n)te ick hadde di al and(er)s wat ghedacht to lere(n) <in HS: lere(n) ü.d.Z. ergänzt>
	Du en saltet nicht vorstaen i(n) ghener manere(n) .
	Wa(n)te dar en is gheen beest dat vp eerde(n) leuet
	To bewisene mit reden dat een siele heuet .
	Al ist sake dat der beeste(n) nicht een is formeert
	Al na de(n) schepper d(er) nature(n) alst de schrift wal leert .
	Vn(de) redelick vnde ewich in gheliker wijs
	Dat de edele siele in den menschen is .
	Hadde ick dussen synne gheuolghet voert
	Mit alsulker vntbi(n)dincge als hijr to behoert .
	Dat hadde di gheweest oeck vele to swaer
	Hijr v(m)me heb ick di ghesecht al openbaer
	Groue exempele mit slichten synnen
	Vp dattu et io de bet hijr mochtes beke(n)nen .
	Nu see dattu daer doghet lerest by
	Vn(de) rijt dat di v(m)mer ewighe salicheit sy .
	Een v(er)clari(n)cge va(n) desser vorscreue(n) disputacie(n) .
	<95r>
	¶ De konincg de reet . de meister de bleef
	De ghene de dusse disputacio schreef .
	De wil <gestr.: wil> daer in wesen al buten scholden
	Of dusse rijme icht meer va(n) woerde(n) holde(n) .
	Dan de koni(n)cg vn(de) de meister to samene dre(-)ue(n) <in HS: ue(n) u.d.Z. ergänzt>
	Wa(n)te et is al to vnser lere gheschreue(n) .
	Wo de ghiricheit de werlt doet verblinden
	Vn(de) wat ghi hijr nicht beschreue(n) en vinde(n) .
	Dat hebben beschreue(n) de and(er)e meist(er)e claer
	Vinde ghi daer wat y(n)ne dat begripelick waer .
	So wolde ick gheerne to corrigeren syn bereit
	Mer de et rechte v(er)staet alst na de(n) sy(n)ne leit .
	So hope ick . he mach daer doghet wt wy(n)ne(n)
	Got gu(n)ne vns dat wi et int beste vorsy(n)nen .
	Dit is dat slot vn(de) dat einde va(n) de(n) erste(n) boke
	vn(de) is oeck mede van der rijcheit . wo dat
	se manighe(n) i(n) su(n)de(n) holt .
	¶ Hyr voer so hebbe ghi ghehoert ene dis(-)putacie claer <in HS: putacie claer ü.d.Z. ergänzt> <a.r.R.: . lxxii . >
	Tusschen de(n) meist(er) vn(de) de(n) koni(n)cg allexander .
	Waer bi dat ghi wal vorsynnen moghet
	Dat de armode is ene grote doghet .
	Vn(de) een reitschap groet de gode wil dienen
	Vn(de) wo de rijcheit verdu(n)ckert alle de ghene(n) .
	De sick mit willen to der ghiricheit reiden
	Wa(n)te desse koni(n)cg vn(de) de meist(er) were(n) beide heide(n) .
	Nochtan so wolde desse wyse meister plat
	<95v>
	Dat rechte v(er)derfnisse were de eerdesche schat .
	Vmme naturlike wijsheit hijr to vorsynne(n)
	Nochta(n) so en ku(n)de desse meist(er) nicht bekenne(n) .
	De ewighe vroude . vnde waer de vp sta
	Mer he sloech daer vaste mit ene(n) stocke na .
	Ghelijck de blynde na den eye doet
	Wa(n)te he wolde wal dat dar weer een ewich got . <in HS: got . ü.d.Z. ergänzt>
	De alle dincg regiert al openbaer
	Oeck so wolde he wal dat ene hulpe waer
	Vm ewich to leuen alst hijr is vorschreuen
	Mer den wech to vinden to den ewighe(n) leuen .
	Daer en ku(n)de de meist(er) nicht y(n)ne bedryuen
	Ghelijck dat de kerstene meisters wal schriue(n) <in HS: scriue(n); h ü.d.Z. ergänzt> .
	Als su(n)te ieronim(us) vn(de) augustin(us) . gregorius mede
	Vn(de) manich ander hillich lerer in dusser stede .
	De alle volkomeliken hebben vernomen
	Den wech daer wi bi sulle(n) to de(n) hemel kome(n) .
	Vn(de) oeck ghemeenlike hebben beschreue(n) dat
	We sijn harte ha(n)cget an den eerdeschen schat .
	Dattet em een groet hinder is in desser tijt
	To den ewighe(n) rike to kome(n) des twiuelt niet
	Manich solde wal kome(n) to ene(n) gheestlike(n) leue(n)
	Ku(n)de he dat eerdesche guet hijr ouer gheue(n) .
	Manich is de wal een edel ynspreken heeft
	Vn(de) merket wal dat een and(er) hillichlike leeft .
	Vn(de) wolde oeck wal dat he mochte leue(n) also
	<96r>
	Mer sijn guet en laet em nicht komen daer to
	Wa(n)te de tijtlike rijcheit doet em also sacht
	Dat he es ouer to gheuen heft ghene macht .
	Al weer he van ghenoechten wal also koen
	He en soldet va(n) quad(er) schaemde nicht doerren doen .
	Ald(us) is de rijcheit de vijfte pu(n)t . vn(de) rechte scholt
	De manighen sunder in sunden holt .
	Waer va(n) ghi hijr voer vijf pu(n)te(n) vinde(n) beschreue(n)
	¶ De eerste is . dat wi hijr mene(n) la(n)cge to leuen .
	Vnde vnse sunde(n) to beteren voer vnsen doet
	¶ Dat and(er) is . dat wi mene(n) dat nicht so groet .
	De sunde en sy . noch gode so leet
	Als vake daer van gheschreuen steet .
	¶ Dat derde . dat wi de wisesten van den lande
	Sunde seen doen vnde grote schande .
	Vnde dencken dan . al is dit quaet
	Mi wert vmmer ghelijck den andere(n) raet .
	¶ Dat vierde is . dat wi dencken bloet
	Godes barmherticheit is also groet .
	Al sundighe ick ene wile in dussen leuen
	Got is barmh(er)tich . he salt wal vergheuen .
	¶ Dat vijfte is dit eerdesche guet
	Als de schrift hijr voer wal maket vroet .
	Bi dussen pu(n)ten wert manich bedroghen
	Dat ghi vorwaer wal sult vinden moghen .
	Nu bidde wi gode in dussen stunden
	<96v>
	Vermiddes synen hillighen vijf wunden .
	Dat he vns armen sunders hijr verlene
	Aflaet van sunden int ghemene .
	Vn(de) wi voert de doghet my(n)ne(n) . vn(de) sunde hate(n)
	Vn(de) wi vns vp de valsche wane nicht en v(er)late(n) .
	Also wa(n)neert kumpt to der leisten vre
	Dat vnse siele w(er)de ghevu(n)de(n) va(n) sunde(n) pure .
	Nu segget amen alle to gader
	Vn(de) ghelouet so sy de hemelsche vader .
	Vn(de) mit loue so einde(n) wi dat erste boeck ald(us)
	Ghelouet sy got . benedictus ihesus .
	¶ Hijr beghi(n)t de tafel va(n) den anderen boke .
	<a.l.R.: [ . i . ]> Jtem een voerga(n)cg . of ghebet va(n) de(n) andere(n) boeke .
	<a.l.R.: [ . i]i . > ¶ Dit is dat beghin va(n) de(n) andere(n) boeke . vnde
	is wo cristus drie dode(n) verweckede . vn(de) dat
	eerste was een maghet . bi de(n) huse dar he de v(er)(-)weckede . <in HS: weckede u.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: [ . i]ij . > ¶ Wo cristus de(n) andere(n) doden v(er)(-)weckede . <in HS: weckede . u.d.Z. ergänzt>
	vn(de) dat was ener wedewen sone . vn(de)
	dat gheschiede bute(n) d(er) stat porte(n) de naym hetet .
	<a.l.R.: [ . i]iij . > ¶ Wo cristus de(n) derde(n) dode(n) u(er)weckede . dat was
	lazarus de(n) he wt de(n) graue u(er)weckede . de al(-)rede sta(n)ck . <in HS: rede sta(n)ck . u.d.Z. ergänzt>
	<al.R.: [ . ]v . > ¶ Dit is wo men doetlike sunde
	begaet in dren maniere(n) . Jnt erste va(n) de(n) co(n)sente .
	<a.l.R.: [ . ]vi . > ¶ Van den werke der sunden .
	<a.l.R.: [ . ]vij . > ¶ Van den ghewoente der sunde(n) .
	<a.l.R.: [ . ]viij . > ¶ Dit is van weelde(n) vn(de) va(n) ghenoechte(n) desser werlt . <in HS: werlt . ü.d.Z. ergänzt>
	<97r>
	¶ Van ghenoechte der siele(n) . vn(de) hetet in de(n) lati- <a.r.R.: . ix . >
	ne . vita co(n)te(m)platiua . dat is een schouwe(n)de leue(n) .
	¶ Va(n) nutticheit des lide(n)s . vn(de) is de erste pu(n)t daer <a.r.R.: . x . >
	se bi verwecket w(er)de(n) de in doetlike(n) sunde(n) wone(n) .
	¶ Hijr eindet dat in rimen ghemaket is . Voert <a.r.R.: . xi . >
	beghint hijr dit boeck in slichte(n) woerde(n) . Vn(de)
	bedudet een deel dat vorschreue(n) is va(n) de(n) dode(n)
	de cristus verweckede . vn(de) wat de gheestlike
	syn daer van bedudet . vn(de) voert dat daer
	to behoert <in HS: t ü.d.Z. ergänzt> mit and(er)en gude(n) exe(m)ple(n) vn(de) lerincgen .
	¶ Wo de ghene ghedaen sal wesen de behulpelike <a.r.R.: . xij . >
	vor ene(n) and(er)en bidde(n) sal . vn(de) voert wo wi bidde(n) sulle(n) .
	¶ Een schoen exempel va(n) nutticheit des ghebedes . <a.r.R.: . xiij . >
	¶ Van nutticheit des ghebedes . vn(de) in wat mane- <a.r.R.: . xiiij . >
	ren dat men bidden sal . vn(de) wa(n)neer dat ghe-
	bet ghehoert wert of nicht . dat wi bidden .
	vnde wat de hillighen hijr van schriuen .
	¶ Wo ellick sundich mensche oeck mede sal <a.r.R.: . xv . >
	bidden . vn(de) almissen sal gheue(n) . vn(de) and(er) gude
	werke doen . vn(de) een schoen exe(m)pel hijr van .
	¶ Van den guden werken de een me(n)sche doet <a.r.R.: . xvi . >
	de in doetlike(n) sunde(n) is . waer em de to helpe(n) .
	¶ Van de(n) scheker de an d(er) recht(er) syde(n) vns h(er)en an den cruce hie(n)cg <in HS: den - hie(n)cg . u.d.Z. ergänzt> <a.r.R.: . xvij . >
	¶ Van gheestliker almissen . <a.r.R.: . xviij . >
	vn(de) een exempel wo nutte dat et <in HS: et ü.d.Z. ergänzt> is dat wi vm
	godes willen v(er)gheuen dat vns misdaen is .
	<97v>
	<a.l.R.: . xix . > ¶ Va(n) lijcha(m)liker almissen . vn(de) een schoen exe(m)pel wo
	lieue wi gode doen als wi arme lude my(n)ne(n) vn(de) guet doen . <in HS: guet doen . u.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . xx . > ¶ Een schoen exe(m)pel dat gheschien is
	i(n) korte(n) iare(n) va(n) almissen . vn(de) de(n) armen to diene(n) .
	<a.l.R.: . xxi . > ¶ Een schoen mirakel dat gheschach do koni(n)cg
	karlo vor dat ordel godes was .
	<a.l.R.: . xxii . > ¶ Dat slot va(n) d(er) almissen . vn(de) wat de hillighe(n) hijr va(n) schriue(n) . <in HS: va(n) schriue(n) ü.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . xxiii . > ¶ Hijr beghi(n)t dat and(er) derde deel va(n) de(n) and(er)en boke .
	va(n) twierha(n)de berouwe . de ene is gotlick . de and(er)
	is vleeschlick . vn(de) wat recht berouwe is .
	<a.l.R.: . xxiiii . > ¶ Va(n) vleeschliker berouwe . vn(de) een gruwelick exe(m)pel dar va(n) . <in HS: dar va(n) . ü.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . xxv . > ¶ Wo men rechte berouwe krighe(n) sal . dar vier ma
	niere ofte pu(n)te to synt . vn(de) dit is dat eerste .
	<a.l.R.: . xxvi . > ¶ De and(er) pu(n)t wo wi ware(n) berouwe v(er)krighe(n) sulle(n) .
	vn(de) wo wi by(n)ne(n) ghestellet sy(n)t . als wi sterue(n) sulle(n) .
	<a.l.R.: . xxvii . > ¶ De derde pu(n)t wo men ware(n) berouwe(n) v(er)krighe(n) sal .
	<a.l.R.: . xxviii . > ¶ De vierde pu(n)t vn(de) de hoechste waer mede dat wi
	ware(n) berouwe v(er)krighe(n) sullen . vn(de) oeck wo de
	tien ghebode vns <in HS: s hochgestellt> nutte vn(de) licht synt to holde(n) .
	<a.l.R.: . xxix . > ¶ Een schoen exe(m)pel va(n) d(er) vroude des ewighe(n) leue(n)s .
	<a.l.R.: . xxx . > ¶ Noch een and(er) seer m(er)kelick pu(n)t wo men ware(n)
	berouwe verkryghen mach .
	<a.l.R.: . xxxi . > ¶ De vterste graet van der berouwe dar men
	beholden bi bliuen mach . vn(de) heet attricio .
	<a.l.R.: . xxxii . > ¶ Va(n) der bijcht . vn(de) wat d(er) recht(er) bijcht to behoert .
	<a.l.R.: . xxxiii . > ¶ Teghen wen wi vnse bijcht doen sullen .
	<98r>
	¶ Wo wi vns bereide(n) sulle(n) eer wi to d(er) bijcht gaen . <a.r.R.: . xxxiiii . >
	¶ Van penite(n)cie vn(de) van voldone . vn(de) ist de derde <a.r.R.: . xxxv . >
	pu(n)t dar wi bi van sunde(n) sulle(n) vntbu(n)de(n) w(er)den .
	¶ Hijr beghi(n)t dat leste derde deel va(n) den and(er)en <a.r.R.: . xxxvi . >
	boke . vn(de) is waer bi wi vns va(n) sunde(n) hoede(n) sulle(n) .
	Dit is de erste pu(n)t . dat wi quade ydele gheselschap <in HS: gheselscap; h ü.d.Z. ergänzt> schuwe(n) sulle(n) . <in HS: schuwe(n) sulle(n) . u.d.Z. ergänzt>
	¶ De and(er) pu(n)t waer wi vns bi <a.r.R.: . xxxvii . >
	va(n) sunden hoede(n) sulle(n) . vn(de) is va(n) den arbeide .
	¶ Va(n) de(n) derde(n) pu(n)te . daer wi de su(n)de bi schuwe(n) moghe(n) . <a.r.R.: . xxxviii . >
	¶ Wo een man vn(de) wijf in de(n) echte to samen na <a.r.R.: . xxxix . >
	werltliker maniere(n) leue(n) sulle(n) . vm vrede to hebbe(n) .
	¶ Wo een man vn(de) wijf huysghesy(n)ne regiere(n) sulle(n) . <a.r.R.: . xl . >
	¶ Een clene regime(n)t . wo dat werltlike lude de der <a.r.R.: . xli . >
	werlt volghe(n) . dat hemelrike v(er)diene(n) moghen .
	ist dat se hijr na leuen als gheschreuen steet .
	¶ Wa(n) ghi erst vntwake(n) . wat ghi da(n) segge(n) vn(de) doen sullen . <in HS: sullen . u.d.Z. ergänzt> <a.r.R.: . xlii . >
	¶ Wat ghi seggen sullen als ghi des <a.r.R.: . xliii . >
	morghens eerst wt den huse gaen .
	¶ Wat ghi seggen sullen als ghi erst vp de(n) kerck <a.r.R.: . xliii . >
	hof kome(n) . of daer dode(n) ghebeente liggen .
	¶ Wo ghi iv hebben sullen als ghi in de kerke <a.r.R.: . xlv . >
	komen . vnde voert vnder der missen .
	¶ Wat ghi doen sulle(n) als ghi to d(er) maeltijt gaen . <a.r.R.: . xlvi . >
	vn(de) wo ghi iv hebbe(n) sulle(n) de wile dat ghi ete(n) .
	¶ Wat ghi des auendes segge(n) sullen als men <a.r.R.: . xlvii . >
	cleppet na de(n) nachtluden . vn(de) wat dat bedudet .
	<98v>
	<a.l.R.: . xlviii . > ¶ Wat ghi des auendes seggen ofte doen sullen
	als ghi to bedde gaen willen .
	<a.l.R.: . xlix . > ¶ Wo dat ghi dat verwerue(n) vn(de) v(er)krighen sulle(n)
	dat iv alle lude int ghemene wijs vnde vroet
	heten . vn(de) wo ghi de wijsheit lichtelike v(er)krighe(n)
	moghen wil ghi hijr na volghen . vn(de) is dat
	slot vn(de) dat einde van den anderen boke .
	Dit is een vorga(n)cg . of ghebet va(n) de(n) a(n)dere(n) boke .
	<a.l.R.: . J . > Maria ene fonteyne vol aller ghenade(n)
	Wi armen de in sunde(n) synt verlade(n) .
	Wi claghen iv vnse ellendicheit
	Wante na den alst boeck hijr voer heft gheseit .
	So doen vns de sunde manighe noet
	Vn(de) brencgen vnse arme siele in den doet .
	Bi quaden ghedachte(n) de vnse herte vervullen
	Vn(de) wi nicht en weten wo wi v(er)risen sullen .
	Wanneer wi ghestoruen synt in sunden
	So bidde wi di in dussen stunden .
	O maria . dat vns dyne hulpe anschijn
	Vnde willest bidden den sone dijn .
	Als wi mit hoeft sunden synt beuancgen
	Dat he vns v(er)lene rechte berouwe . vns wed(er) mede to vntfancge(n) . <in HS: to vntfancge(n) u.d.Z. ergänzt>
	Vn(de) godes hulde al hijr to v(er)dene(n)
	Vp dat vns got dit wille verlenen .
	Vnde my to schriuene . vnde iv to lesen
	Vnde wy daer al y(n)ne moten v(er)betert wesen .
	<99r>
	Vnde alsullick exempel hijr moten leren
	Dat wi daer bi moten van sunden keren .
	Vn(de) mit vlite hijr na den ouersten denen
	Vp dat vns got dit wille verlenen .
	So bidde ick iv alle dat ghi spreken
	Aue maria gracia plena . dominus tecum .
	¶ Hijr beghi(n)t dat ander boeck . vn(de) is in
	dren ghedeelt . Eerst wo een sund(er) va(n) sunde(n)
	v(er)risen sal . Dat and(er) deel is . wat daer to hoert
	als men de(n) sund(er) to rechte vntbinden sal .
	Dat derde deel is . wo wi vns va(n) sunde(n) hoede(n)
	sulle(n) . Jnt eerste . wo wi eerst va(n) sunde(n) u(er)wec
	ket w(er)de(n) . vn(de) dit is . wo cristus drie dode(n) ver
	weckede . vn(de) erst ene maghet . by(n)nen de(n) huse .
	O Jhesu de et al gheschapen heuest <a.r.R.: . ii . >
	Vn(de) nicht en hatest als men lest .
	Wattu ye ghewrochtest i(n) d(er) nature(n)
	Wa(n)t gheen di(n)cg en is dat mochte dure(n) . <in HS: dure(n) . u.d.Z. ergänzt>
	Dat va(n) di ghehatet were
	Du gheuest den sunder wal guet vnde ere .
	Of voerspoet vake in synen sunden
	Vnde sparest en . of he in ienighen stunden .
	Jcht wille beteren syne misdaet
	Mer als men de ene sunde vp de and(er)en begaet
	Vn(de) mit ghewoente(n) wil in den sulue(n) bliuen
	So wil ick iv de waerheit hijr vp schriuen .
	<99v>
	Wo em got dan lancger beyt
	Wo swarer wrake als de schrift seit .
	Wante got so manigherhande maneren
	Hijr ghelaten heft to vnsen leren .
	Vmme to verbeteren vnse leuen
	So vint men nicht dat nutter is bleuen .
	Vmme vns to verkrighen ewich loen
	Dan de lere . werke . vnde mirakele schoen .
	De got hijr seluen wrochte vp eertrike
	Vnde sijn wille altoes is dat se blike .
	To vnser bate vnde to vnser lere
	¶ Men lest dat got vnse lieue here
	Drie dode(n) verweckede in syner menscheit
	Den eerste(n) verweckede he als de schrift seit .
	Bi den huse des wilt ghelouen
	Vnde was dochter des arche synagoghen .
	De doet lach ghebaert . dat segge ick di
	Dar was ene schare van luden bi .
	Als sunte matheus doet vorstaen
	Got hiet se alle wt den huse gaen .
	Men lest nicht dat he icht vele sprack
	Mer slichtes to den doden lijcham trat .
	Vnde nam den doden bi der hant
	Se stont vp ghesont van des dodes bant .
	De dit seghen do woerden alle blyde
	Vm dat dit schoen mirakel daer gheschiede .
	<100r>
	¶ Wo cristus de(n) andere(n) dode(n) u(er)weckede . ener wede
	we(n) sone . bute(n) d(er) porte(n) d(er) stat de naym hetet .
	Den andere(n) u(er)weckede he als ick weet <a.r.R.: . iii . >
	Vor ener stat de naym heet .
	Dar got mit synen iu(n)cgeren quam gaen
	Buten der stat porten heb ick vorstaen .
	Dar begheghende em ene grote schare
	Vn(de) droghen enen iu(n)cgelincg in ener bare .
	Ener weduwen enighen sone daer doet
	De weduwe schreyede mit droefheit groet .
	Vnde mishielt oer seer in den tyden
	Got wort beuancgen mit medelyden .
	En schreye nicht . sprack he to oer
	Vnde trat den doden allentelen naer .
	He roerde de bare an den kant
	De en droghen de bleuen staende to hant .
	Do sprack got mit vollen woerden
	Also dat vele der lude hoerden .
	Vnde oeck syne iu(n)cgeren de daer weren by
	Juncgelincg verryse dat segge ick dy .
	He verrees to hant als ick hoerde waghen
	He sprack vnde ghencg dar se et alle saghe(n) .
	De lude danckeden alle gode
	Vnde waren blide vnde wal to mode .
	Vmme dat schoen mirakel vn(de) wu(n)d(er) groet
	Wante de iu(n)cgeli(n)cg vpu(er)wecket wort va(n) d(er) doet .
	<100v>
	¶ Wo Cristus den derden doden verwec
	kede . vnde dat was Lazarus . den he wt
	den graue u(er)weckede . de alrede sta(n)ck .
	<a.l.R.: . iiii . > Den derden verweckede he van der doet
	Als vns dat ewangeliu(m) leert al bloet .
	Wt den graue . dat schach aldus
	Vnde desse was gheheten lazarus .
	Als ick de schrift hoere saghen
	He hadde doet gheweest wal vier daghen .
	Jhesus schreyde to der suluen tijt
	Pure tranen . des seker sijt .
	Vnde riep mit voller stemme ouer luet
	Vnde sprack . lazarus nv kom hijr wt .
	He verrees do voert to den seluen stunden
	Hande vnde voete de weren em ghebunden .
	Na der maneren . als men de doden plach
	Daert manich man vnde wijf ansach .
	Got sprack do synen iuncgeren to
	Soluite eum . dat is vntbindet en io .
	Se vntbunden en voert als ick vorsta
	Vnde he leuede manighen dach daer na .
	Vele lude de et saghen danckede(n) sere
	Gode vnsen lieuen heren .
	Vm dat se seghen vnde hoerden
	Nu hebbe ick ghespraken mit korte(n) woerde(n) .
	Na den text en luttich so ick beist kan .
	<101r>
	Mer hoert wat ghi hijr bi sullen vorstaen .
	Dat got drie doden heft verwecket
	Nicht meer of myn dan de schrift spreket .
	Den ersten bi den huse mit stillen woerden
	Den andere(n) bute(n) der porte(n) dart vele hoerden .
	Den derde(n) vte den graue . vn(de) do lude riep
	Dit en is sonder sake nicht also gheschiet .
	Wante ropen . spreken . dencken al stille
	Dat is gode allike moghelick na syne(n) wille .
	Mer et is vns allen to ener lere gheschien
	Vn(de) wat de gheestlike syn hijr va(n) mach sijn .
	Dat is nutte alle gode vruchtighen luden
	So mene ick en wenich in ryme beduden .
	Vp dat de ghoene de dit lesen
	De myn verdriete daer ouer to wesen .
	Nicht wt my seluen des sijt ghewis
	Mer ick hope to spreken dat gheschreue(n) is .
	Vnde als vns de hillighen vn(de) meisters lere(n)
	Des gunne my got to synen eren .
	¶ Dit is . wo men doetlike sunde begaet in
	dren maniere(n) . Jnt erst . van den consente .
	Eerst leert vns got gudertieren <a.r.R.: . v. >
	Van doetlike(n) sunden drie maniere(n) .
	De he beteikent bi drien doden
	Vn(de) vorschreuen staen na mynen v(er)mode(n) .
	Vn(de) manighe siele wert mede verdomet
	<101v>
	De eerste van dessen de schrift nomet .
	Consent der sunden dit wilt vorstaen
	Jnt eerste als iv ghedachten komet an .
	Jenighe doetsunde to done . desse of die
	Consentiere ghi dan also dat ghy .
	De sunde doen willen wa(n)neer ghi moghen
	De sunde is vollenbracht vor godes oghen .
	Al en do ghi se nicht mit der daet
	Nochtant is se doetlick dat vorstaet .
	Wante got de alle herte kent
	Wal seet he wat ghi to done meent .
	Vn(de) de mynste ghedachte de ghi bedriuen
	Vor gode nicht mach verholen bliuen .
	Got suluen heft dit recht ghegheuen
	Als sunte matheus heft beschreuen .
	Mer dus vele is dar to merken an
	Al sy ghi ghestoruen vor gode . nochtan .
	Wa(n)te de sunde nicht ghedaen en is ouer luet
	So syn ghi noch nicht ghedraghen wt .
	Ghelijck de(n) dode(n) de wt d(er) stat wort ghedraghe(n)
	Of lazarus de so lancge was ghegrauen .
	Mer ghi w(er)de(n) gheliket de(n) dode(n) dar de schrift <in HS: scrift; h ü.d.Z. ergänzt> af spreket <in HS: spreket u.d.Z. ergänzt>
	Den got in den huse heft u(er)wecket .
	Vnde also lichtlike liet weder vpstaen
	Wante so lancge de sunde nicht is ghedaen
	So is de mensche voel bet bereit
	<102r>
	Weder to kieren als de schrift seit .
	Wante lichte got verwecket synen sin
	Vnde ghift em alsulken anxt yn .
	Dat he kricht berouwen vnde wederkiert
	Al heft he de sunde consentiert .
	Vn(de) dencket he de to bichte(n) vn(de) na to hoeden
	De dat kunnen doen dat synt de vroden .
	¶ Van den werken der sunden .
	By den anderen doden so wilt v(er)staen <a.r.R.: . vi . >
	Den men droech to graue wert aen .
	Vn(de) got verweckede mit vollen woerden
	Daert voele van den luden an hoerden .
	Vnde buten der porten . hijr bi wilt merken
	Als <gestr .: ghi> een . hoeftsunde mit den werken
	Hijr volbrencget to syner vntijt
	Dan so wetet vnde seker sijt .
	Dat he van gode is verscheit
	Vnde ghedraghen wt aller kerstenheit .
	Alse de iuncgelincg in gheliker voech
	Den men to der porten doet wt droech .
	Wa(n)te alle de ghebeede . vn(de) alle dat guet
	Dat men ouer alle de kerstenheit doet .
	Noch em nicht mach bate(n) . Als ghi moghe(n) hore(n)
	Storue he also he weer ewich verloren .
	Wante he vor gode is doet . al is he niet
	Begrauen . als hijr na beschreuen steet .
	<102v>
	Dusse behouet wal na mynen wanen
	Dat en got dubbelt do vormanen
	Bynnen mit anxte . vn(de) buten mit woerden
	By pape(n) of clerken . ofte lude van orden
	De en nv leren . nv smeke(n) . nv schelden sere
	Vp dat he van sunden weder kere .
	Vnde bichte vnde betere rechte voert
	Vp dat he io nicht bliue versmoert .
	Jn synen sunden de got wil wreken
	Hijr voer so hebbe ghi horen spreken .
	Van den twen doden beide gader
	De eerste is quaet . de ander is quader .
	De derde dode komet hijr na wanderen
	Vn(de) is vele quader dan beide de anderen .
	Got behoede vns v(m)mer vor sullick steruen
	Dar wi ewich mochten mede verderuen .
	We he is de in sunden staet
	He kiere to tyde wt . dat is mijn raet .
	Wante we to midweghe weder keert
	De en dwelt nicht . als vns de schrift leert .
	¶ Va(n) ghewoente d(er) sunde(n) . vn(de) wo cristus lazaru(m) v(er)(-)weckede . <in HS: weckede . u.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . vii . > Nv wilt hoeren den derden doden
	Wat vns de hillighe(n) daer va(n) beurode(n) .
	De so lancge begrauen was
	Vn(de) nochtan verwecket is . als ick las .
	Daer bi vorstaet als de schrift seit
	<103r>
	Jn doetsunden lancge woenheit .
	Wa(n)te de ghewoente doet dat al verderuen
	Vn(de) den mensche(n) dat ewighe rike vnterue(n) .
	Wante se maket manighe(n) also verwoet
	Dat em duncket in oeren moet .
	Al doen se doetsunde dusse of die
	Dat et al wal gheorleuet sy .
	Somich ku(m)pt also vere dat he dar va(n) beromet
	Vnde manich mit allen ouer komet .
	Somich duncket in gheliker wijs
	Recht of sunde gheen sunde en is .
	Somich maket va(n) sunden vn(de) va(n) schande(n) ere
	Manich de wat hoert van gode vnsen here .
	Dat du(n)cket em dan een vorgheten zede
	Vn(de) heft nicht anders dan spot dar mede .
	Vn(de) gaen van daghe to daghe wanderen
	Van der ener sunde to den anderen .
	Desse synt alleen <in HS: al; leen a.l.R. ergänzt und hier eingefügt> nicht doet wt ghedraghen
	Mer se synt meer da(n) leuende al doet beg(ra)ue(n) .
	Dat al de ghewoente in sunden doet
	Vn(de) verderft lijf vn(de) siele . vleesch vn(de) bloet .
	Och v(er)maledyde ghewoentheide
	Wa(n)te dit was een deel daer got v(m)me schreide .
	Do he to lazarus so lude riep
	Want he en vant begrauen also diep .
	Vnde in den graue begunde to wonen
	<103v>
	So wolde vns got exempel toenen .
	De in sunden wonen dat se sere quaet
	To verwecken syn van oerre misdaet .
	Och woente woente wat doestu al
	Wo manighen so leerstu den val .
	Den val van gode sonder verrisen
	Mit rechte mach men di misprisen .
	Den du besittes den beslutestu also
	Sonder holt of yseren . of stael dar to .
	Solde he van di vntkomen moghen
	He solde wal hulpe daer to behouen .
	Wa(n)te dine stricke synt so quaet to vntbinde(n)
	Dat mach men daghelix wal vndervinde(n) .
	Gaet in iv seluen ghi vindet al daer
	Of ick loeghen segge dan waer .
	Dat schuet wal vaker dant is guet
	Dat een van krancheit wal sunde doet .
	Dat is wal menschlick . dat ick belye
	Mer dar in to wonen . dat is duuelye .
	¶ Men lest . dat in krancheit sunde dede
	De hillighe dauid in vnkuescheide .
	Wante he syne oghen nicht en bewaerde
	Vnde sach dat syne natuer begheerde .
	Vnde viel in sunden . als de biblie holt
	Mer do de p(ro)pheta nathan en bescholt .
	Vnde en berispede van syner misdaet
	<104r>
	Do kierde he weder sonder ienich beraet .
	Vnde beschreide syne misdaet openbaer
	Vnde dede manighe penitencie swaer .
	Ja de syne(n) berouwe(n) solde vollenschriuen
	He behouede wal daer ene wile bi to bliuen .
	Dat doer ick my vryelike wal vermeten
	¶ Men vint oeck beschreue(n) als ghi wal wete(n) .
	Dat su(n)te peter sundeghede do he godes versack
	He begunde to treden achter back . <a.r.R.: rug; Bezug zu back hergestellt durch Zeichen>
	Mer rechte voert do he den hanen hoerde
	Do woert he dencken vp de woerde .
	De em got to voren hadde gheseit
	Do begunde he to schreien mit bitterheit .
	Vnde dreef de rouwe vnde de misbaer
	Dat dat nicht guet to schriuen en waer .
	Men vint oeck beschreuen als ick vorsta
	Also lancge als he leuede daer na .
	Als he hoerde dat de hane kreyde
	Dat he altoes dan sere schreyde .
	Vn(de) en kunde de misdaet nicht vergheten
	Oeck wil ick dat ghi de waerheit weten .
	Dat en is gheen cleyne vnderscheit
	To sundighen wt feller voerdachticheit .
	Dan bi anxte of krancheit vnvorseens
	Dit moghe ghi wal dencke(n) dattet nicht is alleens .
	Wante got de alle herten kan grunden
	<104v>
	De weet dat beghi(n) . dat middel . dat einde va(n) su(n)de(n) .
	Doch hijr van to spreken dat late wi staen
	Mer laet vns weder to der materie gaen .
	Vnde van dussen vorschreue(n) exempel neme(n)
	Hebbe wi ghesundighet . wi leren wenen .
	Vnde mit rouwen beteren vnse leuen
	So wil vns got hijr gherne vergheuen .
	Al vnse sunde al sonder waen
	Al synt se oeck wt quaden grunde ghedaen .
	Mer och leider datter also luttich is
	De mit berouwen bidden verghifnis .
	Mer se waghent lieuer al vmme al
	War mede men dusse verwecken sal .
	Wat dar to hoert dat moghe ghi merken
	Vnde nemen exempel bi den werken .
	De got almechtich heft ghedaen
	Do he lazarus van den dode liet vpstaen .
	Wante de aldus in sunden synt verhaert
	Godes ghetroest vnde vnvervaert .
	Vnde de anxt godes se nicht bewecht
	Wat men schelt vn(de) smeket . ofte gudes secht .
	Die de doden vorschreuen verwecken dede
	Dar hebben desse nicht dan boerde mede .
	Wante de ghewoente heft se ghete(m)met also
	Dat se es achten noch myn dan een stro .
	¶ Sal men desse van sunden kieren
	<105r>
	Hijr moeten noch to wal drie manieren .
	Sal men de olden zeden afdwaen
	¶ Den ersten punt do ick iv aldus vorstaen .
	Dat se liden sullen wederstoet
	Beide van bynnen vnde ouerluet .
	Mer dat wederstoet is manigherhande
	Als ghi noch na wal sult vorstanden .
	¶ De ander punt de volghet hijr mede
	Dat is guder lude bede .
	Mer wo de bidder sal sijn ghedaen
	Dat sal ick iv hijr na wal doen vorstaen .
	¶ De derde punt is aldus beschreuen
	Dat alle de ghene de in sunden leuen .
	Oeck bidden sullen vn(de) almisse gheuen
	Den willighen armen de rechtuerdich leue(n)
	Wante gheen guet en blift verloren
	Als ghi . wilt got . hijr na sult horen .
	Mit dessen dren punten sunderlincgen
	So sal men de olden ghewoente afbre(n)cge(n) .
	Mer wat desse drie punte hebben yn
	Hijr na so volghet een deel de syn .
	We se wil to rechte leren
	De mach dar bi van sunden keren .
	De erste pu(n)t de brencget verdreet
	De van dessen dren vorschreuen steet .
	Vnde spreket van nutticheit des lidens
	<105v>
	Mer vp dat ghi de bet beghi(n)nen des stridens .
	So wil wi eerst van weelden leren
	Des gunne vns got to synen eren .
	Van weelden vn(de) ghenoechte dusser werlt .
	<a.l.R.: . viii . > Och me(n)sche de sick d(er) weelde(n) vnderwi(n)t
	De maket en in sunde(n) also v(er)blint .
	Dat he godes achtet cleyne ofte niet
	De hillighe gregorius vns beduet .
	We hijr sijn lijf in weelden leidet
	Dat he syne siele van gode verscheidet .
	Want se en dencken nicht wat ewich is
	Bedachten se dat des sijt ghewis .
	Wo kort de tijt hijr is ghedaen
	Se en bleuen nicht in sunden staen .
	De weelde verdu(n)ckert dat lecht der siele(n)
	Nu koken . nv brassen . nv drincke(n) . nv spele(n) .
	Want vele na oeren willen gaet
	Ghencget en anders se worden quaet .
	Se willent hebben na oeren begheren
	Vn(de) achtens cleyne wo met moghe hindere(n) .
	Och here got wo rechte selden
	Der groter ghenoechte se gode v(er)ghelden .
	Als iohannes crisostimus doet bekant
	Recht als et v(n)moghelick is dat een bra(n)t .
	<a.l.R.: Rest eines roten Nota-Zeichens> Jn diepen water vlammen gheuet
	Also ist v(n)moghelick dat de in weelde(n) leuet .
	<106r>
	Dat he gode mochte to rechte mynnen
	De wise tulius doet vns bekennen .
	Dat lust des vleeches . ick segge iv wo
	Allene behoert den beesten to .
	Want se liken den verken vnbescheiden
	De oer leuen hijr in lusten leiden .
	Merket wo een verken dum
	Jn den drecke sick weltert vm vn(de) vm .
	De ghenoechte en du(n)cket em nicht kleen
	Al bode ghi em golt vn(de) suluer . of durbar steen .
	Dat soldet achten myn dan niet
	Mer den dreck den dat verke(n) vor em siet .
	Dat duncket em sijn sijn hemelrijck
	Dessen verken sijn wal ghelijck .
	De leuen in lusten vnde in weelden
	Billike solde men se sere schelden .
	Want weerlike se synt meer dan dum
	Se welteren in weelden vm vnde vm .
	Recht alst verken in den drecke doet
	Wa(n)te al bode men en dar vor dat ewighe guet .
	Se achtens vmmer wal so klene
	Als de verke(n) dat golt ofte durbar stene .
	Nu leert iv voert in drecke bewinden
	Wo lancge et iv duert dat sul ghi vinden
	Wa(n)te sunte gregorius in syne morale seit
	Rechte als men ene(n) dief to de(n) kerkener leit .
	<106v>
	Ouer een velt mit schonen blomen
	Also leit men se de in ghenoechte komen .
	Vn(de) in wallust des vleesches ere tijt
	Oere siele wert gheleidet des seker sijt .
	Doer de weelde in dusternis
	De ewich duert des sijt ghewis .
	Dat doet tijtlike ghenoechte vn(de) macht
	Dat men selden godes acht .
	Hadde(n) se lyden vnde reyne armode
	Dan solden se vaker dencken vm gode .
	Mer macht vn(de) rijcheit hebben se verbli(n)t
	Dat se selden sick seluen bekent .
	Jck loue dat got heft macht ghegheuen
	Den enen bouen den andere(n) in dessen leue(n) .
	Et si macht ofte rijcheit . wen he et v(er)leent
	So wil he dar oeck weder v(m)me sijn ghedeent .
	Alst wal reden is . wante et is alle sijn
	Wa(n)te dat guet dat ick hebbe dat en is nicht mijn . <in HS: mijn . u.d.Z. ergänzt>
	Jck vandet hijr . ick motet hijr late(n)
	Wat mach my dat guet hijr anders baten .
	Dan eten . drincken . cleder . vnde schoen
	Hebbe ick meer wat salt my doen .
	Bruke ick des nicht to godes eren
	De worme sullen doch dat vleesch v(er)teren .
	He sy rijck ofte arm . starck ofte kranck
	Jo weeldigher vleesch . io vuler sta(n)ck .
	<107r>
	Wat is dat lijcham na rechten prise
	Dan een sack vol dreckes vn(de) d(er) worme(n) spise .
	Als su(n)te bernhard schrift in den boke sijn
	Hijr v(m)me so latet vns mynnen disciplijn .
	Dar wi den lijcham so mede dwincgen
	Dat he to den koue nicht wt en sprincge .
	Al hebbe wi een deel van eerdeschen gude
	Allike wal laet vns mynnen armode .
	Vnde wt allen state gode louen
	De es nicht en doen de synt verschouen .
	Want weerlike se alle dwalen
	De vele verteren . vnde luttick betalen .
	Men vint oeck wal beschreuen claer
	Dat got den encgel lucifer .
	Bouen allen encgelen makede schone
	Vnde satte en hoghe in den throne .
	He gaf em weelde vnde macht aldaer
	Bouen alle de andere(n) dus secht dat waer .
	Mer de weelde vnde grote iolijt
	Quam em to syner vnsaligher tijt .
	Wa(n)te he viel dar neder vn(de) alle de mede
	De hancgeden an syne weeldicheide
	Wat batede em do sijn grote ghewelt
	Dar he moet ewich v(m)me sijn ghequelt .
	Jck loue dat in den ewighen rike
	Encgel is bouen encgel . vn(de) des ghelike .
	<107v>
	Hijr neder in der hellen brant
	Duuel bouen duuel alst is bekant .
	Dar is voghel bouen voghel in der lucht
	Beest bouen beest in syner tucht .
	Visch bouen visch in dat water deep
	Wante got de et al bi reden ghescheep .
	Den duchte dattet also wesen solde
	De sake war v(m)me . dat was . he wolde .
	Van allen state sijn ghedient .
	Mer nv werde(n) de weldighe(n) also v(er)blint .
	Vn(de) de vleeschlike ghenoechte bre(n)cget se also veer
	Dat se godes achten noch myn noch meer .
	Vnde volghen den encgel lucifer
	Et is my leet dat ick segge waer .
	¶ Och weelde . wo manighen du bedrieghest
	Du louest schone vnde vele lieghest .
	Du en hetest to stande . du leuerst den wal
	Dat wiste de propheta dauid wal .
	Als ick beschreuen van em see
	Cadent a latere tuo mille .
	Et decem milia a dextris tuis .
	Dat is to verstaende des sijt ghewis .
	Van dyner syden valt een dusent allene
	Van dyner rechter syde(n) der dusent wal tiene .
	Aldus ludet dat latijn hijr voren bi na
	Mer den rechten syn hijr van vorsta .
	<108r>
	Valter een wt rechter armode
	Dar valter wal tien wt groten goede .
	De hijr mit weelden synt besmyt
	Och edele mensche nv merke dit .
	Vn(de) leert iuwe weelde also bedwincgen
	Dat se iv in ghene pyne en brencgen .
	Wante weerlike de bete en is nicht guet
	Dar een man an worghen moet .
	Als rijcheit . lust . vnde weeldicheit
	Verduestert werdt . vn(de) va(n) gode verscheit .
	De hillighe su(n)te ieronim(us) secht aldus
	Jn enen boke dat men hetet obitus .
	Dattet sy v(n)moghelick ene(n) rike(n) weeldighe(n) man
	Dat he solde moghe(n) da(n) . va(n) d(er) ener weelde i(n) de and(er) gaen . <in HS: gaen . u.d.Z. ergänzt>
	Dat merkede(n) de hillighe(n) hijr to vore(n)
	De lieuen apostolen wtuerkoren .
	De hillighen propheten na oeren zede
	Mertelers . bijchters . vn(de) iu(n)cvrouwe(n) mede .
	Jtlick na den dattet em was gheleghen
	So hebbe(n) seet mit weelde(n) nicht v(er)kreghen .
	Dat wi se nv bidden . eeren . vnde groeten
	Vn(de) dat wi se vasten vn(de) vieren moeten .
	¶ Got suluen heft gheleert plat
	Van lidene hijr dat rechte pat .
	De alle weelde hijr heft vorsmaet
	Als he wal bewijst heft mit der daet .
	<108v>
	Do he in der kribben lach
	He weende vnde schreide nacht vn(de) dach .
	Vnde van der kribben sunderlincg
	Al to den cruce dar he hiencg .
	So lest men luttick van weelden yet
	Mer liden . kummer vnde verdriet .
	Des vint men vele van em beschreuen
	O ghi alle de in weelden leuen .
	Nu nemet exempel van hijr voren
	Vnde latet iv nicht to den enen oren .
	Jngaen . vnde to den anderen wt
	To iuwer lere is dit beduet .
	Nu nemet vor guet oft iv ghenoghet
	Wa(n)te de tijt sal kome(n) dat ghi es behouet .
	Als ghi vor gode to den ordel staet
	So sul ghi et vinden mit der daet .
	Dat de weelde manighen hindert daer
	Een meister spreket openbaer .
	Jn allen boken de gheschreuen sint
	Dat men wisser teiken nicht en vint .
	To der ewighen verdomenis
	Dan ghelucke in sunden . des sijt ghewis .
	Nu nemet van twen een den koere
	Mer wil ghi gaen de rechte doere .
	De to den ewighen rike gaet
	So latet de weelde eer se iv laet .
	<109r>
	Wante als de siele va(n) de(n) lichame scheidet
	Weerlike so is dar to lancge ghebeidet .
	Et is to late ghewe(n)cket als dat oghe is wt
	Van weelden is iv dit beduet .
	De sy(m)pele(n) moghe(n) dar doghet y(n)ne merken
	Wo se myt willen vnde myt werken .
	De ghenoechte des vleesches sulle(n) schuwe(n)
	Dar billike vns allen mach vor gruwe(n) .
	¶ Dit is va(n) ghenoechte d(er) siele(n) . vn(de) hetet i(n) de(n) latine
	vita co(n)te(m)platiua . dat is een beschouwe(n)de leue(n) .
	Nv wil ick voert dat ghi vorstaet <a.r.R.: . ix . >
	Dat alle ghenoechte nicht syn quaet .
	Wante dar synt ghenoechte in der selen
	De beter synt dan de anderen vele .
	Als dat lecht is bouen de dusternis
	Mer dat bruken allene des sijt ghewis .
	De gode mit al oeren krachten denen
	Vn(de) in den vleesche suchten vn(de) wenen
	Vn(de) leren der werlde ghenoechte(n) steruen
	Wo se de ghenoechte van by(n)nen verw(er)ue(n) .
	Wante dat is ghenoechte der salicheit
	Sunte augustijn in enen boke seit .
	O q(ua)ntu(m) dispendiu(m) sibiipsis faciu(n)t . qui se
	p(ro) feda . et momentanea delectacione . et(er)na
	dei co(n)te(m)placione priua(n)t : que tante e(st) sua
	uitatis . et pulch(ri)tudinis . et delectacionis .
	<109v>
	ut si i(n) ea solu(m) p(er) momentu(m) morari liceret . me
	rito pro eo mille a(n)ni vite pleni delicijs
	contempnerentur . ¶ Dat bedudet .
	Och wat groter gude dat se verliesen
	De de ghenoechte der werlt wt verkiesen .
	Wa(n)te hadde(n) se ghesmaket de ghenoechte claer
	Got to schouwe(n) . wat ghenoechte dat waer .
	Vn(de) mochten se daer ene(n) ra(n)cke(n) wt soke(n)
	Vnde dat ene korte wile ghebruken .
	So solden se gherne daer vor gheuen
	Dusent iaer weelden van dussen leuen .
	Wa(n)te dar en is gheen weelde in dusser tijt
	De dusser mach liken . des seker sijt .
	Dat is dar de p(ro)pheta spreket van
	Jn synen salter heb ick vorstaen .
	Desiderabilia sup(er) auru(m) . et lapide(m) p(re)ciosu(m) mul
	tu(m) . et dulciora sup(er) mel et fauu(m) . Dat bedudet .
	Oer begheerte ofte weelde . dat vorstaet
	Bouen al golt vn(de) durbar stene gaet .
	Vnde soete bouen alle maten
	Bouen ienich honich . vn(de) honich raten .
	Wat liket hijr to dat <gestr .: dat> vleeschlick waer
	Wa(n)te su(n)te gregorius de secht openbaer .
	Gustato spiritu . desipit omnis caro .
	Dit is dat bedudet in ener stede
	Smaket den gheest der soetichede .
	<110r>
	So sul ghi des vleesches ghenoechte sond(er) waen <in HS: waen u.d.Z. ergänzt>
	Van iv werpen vnde al versmaen .
	Wante alle ghenoechte in dusser tijt
	By dusser ghenoechte synt myn dan niet .
	Dit was dat sunte andreas dede
	Mit vrouden spreken do he mede .
	Sijn cruce sach vnde steruen solde
	Do sprack he vrolike vnde bolde .
	O . crux q(ua)m diu desideraui te . et tu exulta(n)s
	gaudio suscipe me . et redde me magistro
	meo q(ui) pependit i(n) te . ¶ Dat bedudet .
	O . cruce wo lancge heb ick begheert dy
	Verblidende vn(de) mit vroude(n) vntfancge my .
	Vn(de) brencge my wed(er) myne(n) meist(er) vn(de) mynen troest <in HS: troest u.d.Z. ergänzt>
	De v(er)middes dy de werlt heft v(er)loest .
	Och lieue mensche . nv merke doch das
	Wo vrolick do dat steruen was .
	Oeck was dit dat sunte laure(n)s brochte
	Mit begheerte(n) to ropen na dat he mochte .
	Do he sunte sixtu(m) gaen sach
	To den dode leiden vp den dach .
	Vn(de) sprack . Pater quo p(ro)grederis sine filio . q(uo)
	sacerdos su(m)me sine dyacono . (et cetera) . ¶ Dat bedudet .
	Vader . waer so gaestu nv allene
	Nym dynen sone myt dy hene .
	Wat solde een preester in sulken vresen
	<110v>
	Sonder synen dyaken wesen .
	Seet lieuen vrende hijr wunder tonen
	He hadde anxt he solde to late komen .
	Och wat solde men al vinden de soke(n) wolde(n)
	De nicht half so seer haesten en solden .
	Dat solde komen vmme dat se niet
	Ghesmaket en hedden dat vorschreue(n) steet .
	Dit was oeck dat marien magdalenen
	So vuerichlike(n) dede gode denen .
	De alle der werlde ghenoechte liet
	Vm de lieue godes . des twiuelt niet .
	Wa(n)te se sulke ghenoechte va(n) by(n)ne(n) vant
	Dat alle de werlt oer nicht een sant .
	By deer ghenoechte wesen duchte
	Wa(n)te anders gheen di(n)cg oer smake(n) mochte .
	Maria optima(m) partem elegit . que non
	auferetur ab ea . ¶ Dat bedudet .
	Maria verkoes dat beste deel volkomen
	Dat van oer nu(m)mer sal werde(n) ghenomen .
	Mer dusse materie is so schone
	Dat oer telghe(n) strecke(n) to de(n) hoechste(n) trone .
	Dat ghenen sundere de vleeschlick is
	Betemet to schriuen . des sijt ghewis .
	Mer aldus vele dor ick noch wal schriue(n)
	Weres noet . my duchte ick woldet bedriuen .
	Vnde hopet to bewisende mit der daet
	<111r>
	Dat noch manich hijr blift in sulken staet .
	De de ghenoechte der werlt vnderdrincgen
	Vn(de) lust vn(de) weelde oers vleesches bedwincge(n) .
	Mer got wt al oeren herten mynnen
	Vn(de) so grote vroude voelen van bynnen .
	Dat se dar vor nicht solden kesen
	Alle de werlt oere to wesen .
	Vnde to regieren lude . vnde stillen
	De werlt gans na oeren willen .
	Vn(de) se des nochtan solden seker wesen
	Dat se sonder allen vresen . <a.r.R.: anxten; Bezug zu vresen hergestellt durch Zeichen>
	Ghelike groet loen in hemelrike
	Solden vntfancgen sekerlike .
	Nochtan so woldix my vnderwinden
	De den smaeck van by(n)nen vndervinden .
	Dat se de ganse werlt hijr solden laten
	Vn(de) bliue(n) bi der ghenoechte(n) de se by(n)ne(n) smake(n) .
	¶ O . ghi edelen rike vrome helden
	Nu merket doch . wat synt iv weelden .
	Bi dussen weelden als synt vorschreuen
	Weerlike iuwe weelden in dessen leuen .
	Synt altoes seer myt droefheit ghemincget
	Jst dach ist nacht de sorghe iv dwincget .
	Vnde let <gestr .: let> iv selden vrede vntfaen
	De der werlt hijr willet to denste staen .
	Wante waerachtich vrede in dusser tijt
	<111v>
	Js sere luttick . als ghi wal siet .
	Mer de sulue vrede de hijr is
	Den hebben allene des sijt ghewis .
	De mit reynen herten gode denen
	Vnde wt alle oeren krachte(n) gode my(n)nen .
	De mit dachten vp den hemel kliuen
	Na alle oeren v(er)moghe(n) bi gode to bliuen .
	De dusse noete kunnen kraken
	Vn(de) van den kernen ene salse maken .
	Dat is de salse de vervrouden doet
	Lijf . siele . herte . vnde bloet .
	Vnde maket ene werschap hoech ter kore
	Meister richard spreket de sancto victore .
	Tu(n)c eni(m) minister et coquus est ipsa eterna
	sapiencia . prebet et cibu(m) . ne(que) eni(m) humano
	labore opus est . ¶ Dat bedudet .
	Dat de ewighe wijsheit . des sijt ghewis
	Beide kock vn(de) dener to der werschap is .
	Vnde got suluen is de spyse al daer
	De de siele <in HS: siele aus sielen korrigiert> spyset mit vrouden claer .
	Vn(de) wert also mit gode vorbunden
	Ten lesten al heel in gode verslunden .
	Dat gheen menschelick arbeit solde v(er)moghe(n)
	Wa(n)te de mensche wert boue(n) em sulue(n) ghetoghe(n) .
	Vermiddes d(er) vuerigh(er) my(n)ne de he daer smaket
	De den syn van bynne(n) so dru(n)cken maket .
	<112r>
	Dat he verghet allet dat vp eerden is
	Vn(de) dar to sick suluen . des sijt ghewis .
	Dit tughen de ghene de et vndervinden
	Nicht vere doer ick my vnderwinden .
	To spreken van dusser materien ho
	Wante ick ke(n)ne my voel to snoede dar to .
	Want men vynt beschreue(n) in hillighe(n) boeke(n)
	Beesten de den berch versoeken .
	De sal men stenen . als de schrift seit
	Hijr bi so is et my voel nutter ghebeit .
	Dan ick mit dumheit vnderwunde
	Daer ick nicht wt raken en kunde .
	Wa(n)te de vya(n)t de altoes de doghede haet
	De mochte haeste dat vorstaet .
	Al sunde in my vorwecken
	De dusse edele rede mochten beulecken .
	Wa(n)te men vint . dat een vat dar olde vrine
	Lancghe vnde vake plach yn to syne .
	Al doet men se wt vn(de) dat schone maket
	Nochtan dat vat van der vryne smaket .
	Ene gude lancge wile dar na
	Ten sy dat ment broye . als ick vorsta .
	Vnde yn der heten sunne late droghen
	So sal men den smake v(er)driue(n) moghen .
	Hijr by so vorstaet . de in sunden
	Ghewennet synt yn lancgen stunden .
	<112v>
	Ten sy dat vurighe my(n)ne dar by(n)ne(n) broyet
	Vn(de) de scheme der ghenade(n) em oueruloyet .
	De des vleesches ghenoechte in em v(er)droghe(n)
	Anders als ghi wal dencken moghen .
	Mochten em haeste de olde sunden deren <a.r.R.: schaden(n); Bezug zu deren hergestellt durch Zeichen>
	De den rechte(n) wech wal mochte(n) verleren .
	Hijr bi so is et dat ick nicht meer
	Van y(n)wendigher ghenoechte(n) spreke(n) doer .
	Mer ick wilt den ghenen spreken laten
	De et vndervinden vnde smaken .
	Den wil ick dusse materie beuelen
	Wes ick nicht en weet . dat heb ick guet to hele(n) .
	Wante de dit smaken . volen . vnde kennen
	Och here got kunde ick dat mynnen .
	De doghet de in den ghenen verholen is
	Dat were my ghenoech des sijt ghewis .
	Wa(n)te de hillighe schrift vns schone leert
	Als meister richardus allegeert .
	Qui amat in alio bonu(m) q(uo)d ipse no(n) h(abe)t . i(m)putatur
	ei q(ua)si haberet . dicit scriptura . ¶ Dat bedudet .
	By dussen latine sy iv bekent
	So we dat ene doghede mynt .
	Jn enen guden menschen den he seet
	Al en heuet he suluen de doghet niet .
	Nochtan wan he bewiset guet
	Den guden de de doghet doet .
	<113r>
	Vn(de) my(n)net de doghet na synen v(er)moghen
	So wil ick io de waerheit toghen .
	Dat he dan der suluen doghet is
	Deelachtich vor gode des sijt ghewis .
	Hijr bi so moghen wi gherne mynnen
	De ghene de de doghet bekennen .
	Vnde bruken der fonteyne der soticheit
	De bouen allen smaken der werlt gheet
	Weerlike de em dar hebben to verkoren
	De synt wal to saligher tijt gheboren .
	Och here got oft my also gheviele
	Wa(n)neer em got in ynwendighen spele
	Oere siele vervrouwet in soticheide
	Dat se dan myner ghedachte(n) in oere(n) ghebede .
	My duchte ick solde dar bi vntladen
	Vn(de) van gode verkrighen vele ghenaden .
	Hijr v(m)me wi de na den vleesche leuen
	Of wi hijr vaken in sunden sweuen
	Vn(de) de werlt to volkome(n) nicht ku(n)ne(n) laten
	So laet vns doch my(n)nen mit voller mate(n) .
	Vn(de) gunst bewisen den suluen ghenen
	De gode hijr mit vlyte denen .
	Vp dat wi gheneten vroe vnde spade
	Oerer guder werken bi godes ghenade .
	We et doet . he is dar bi al vnghehoent
	Wa(n)te et en blift em nu(m)mer vngheloent .
	<113v>
	Nicht meer wil wi hijr nv van leren
	Mer wi willen weder to der materie kere(n) .
	Vnde willen voert den syn vertrecken
	Waer bi dat men den sunder sal verwecken .
	Van syner feller quader ghewoenten
	By den dreen vorschreuen punten .
	De de schrift hijr voer waghen doet
	Dat de eerste noemet wederstoet .
	Vn(de) mach mit rechte wal heten liden
	Wante komet vns wederstoet bi tiden .
	Also dat wi et <in HS: et ü.d.Z. ergänzt> nicht moghe(n) keren
	So mote wi vndanx liden leren .
	Vnde dat liden vnde wederstoet
	Js den sunder vake nutte vnde guet .
	Dar mene ick een deel to spreken van
	Wen dat gheuoghet de mach et hijr na v(er)staen . <in HS: staen . u.d.Z. ergänzt>
	¶ Dit is van nutticheit des lidens .
	vn(de) is de erste pu(n)t dar wi bi verwecket w(er)
	den de in doetliken sunden wone(n) .
	<a.l.R.: . x . > De werlde doet so manighen deren
	Dat se nicht lichtlike moghe(n) va(n) sunde(n) kere(n) .
	Wa(n)te ick de(n)cke . mochte manich desse ghenoechte suken . <in HS: suken . u.d.Z. ergänzt>
	Vn(de) de werlt hijr na willen bruke(n) .
	Jck dencke . se solden gode sijn rike laten
	Vn(de) ewich bliuen in dusdanighe(n) staten .
	Wil wi de(n) gru(n)t hijr va(n) to rechte besynne(n) .
	<114r>
	De aldus de ghenoechte des vleesches my(n)ne(n) .
	Vnde dat soken in wtwendighen feesten
	Wat vole(n) desse anders dan groue beesten .
	Hijr v(m)me wante got to grunde weet
	Al vnse kra(n)cheit . vn(de) al vnse weghe seet .
	So sendet he vns vaken wederstoet
	Daer he vns ynne vormanen doet .
	Of wi de sunde icht willen laten
	Wa(n)te wi in weelden godes vorgaten
	So is vns nutte der werlt lyden
	Got manighen plaghet in dussen tijden .
	Vnde ghift em siecheide manichuolt
	Manighen maket he in den sorghen olt .
	Vn(de) nemet eme vru(n)de . maghe . vn(de) kind(er)e mede
	So mote(n) se al vnda(n)x v(er)ghete(n) den olden zede .
	Vnde leuen voert an na anderen maten
	Wante se in weelden godes al vorgaten .
	So moten se nv ropen enen anderen krye <a.r.R.: lere(n); Bezug zu ropen hergestellt durch Zeichen>
	Vnde leren dan ropen owy owy .
	Och here got wil myner vntbarmen
	Dus pleghe(n) se in weelde(n) selde(n) to karme(n) .
	Wa(n)te wa(n)neer wi hijr nicht bet en moghe(n)
	So hebbe wi gherne gode vor oghen .
	Jst ald(us) nicht nutte dat wi w(er)de(n) gheplaghet
	Al ist sake dattet manich vnda(n)x draghet .
	Nochtan mach he <in HS: he a.l.R. ergänzt und hier eingefügt> beka(n)tnisse krighen dar by
	<114v>
	Dar dwaelt manich schip in der zee .
	Dat van winde vn(de) storme wert sere v(er)moyet
	Mer of dat schip vor winde seghelt ofte royet .
	Of mit perse louiert in den wint
	Als de schipman dat best bekent .
	Weer bi seylen . of louieren doer de waghe(n)
	So mach de schipma(n) io sijn lijf vntdraghe(n) .
	Hijr bi so schiet manighe(n) teghe(n) syne(n) wille(n) wal
	Manich als em tokomet vngheual .
	Dat is em leet int erste wa(n)neert em deert <a.r.R.: schadet; Bezug zu deert hergestellt durch Zeichen>
	Mer vp dat he dar bi van sunden keert .
	So mach he va(n) der vndoghet een doghet make(n)
	Vnde mach dar bi to den hemel raken .
	Al ist dat he et half vndanx doet
	Nochtan so mach he dat ewighe guet .
	Aldus verdenen al openbare
	Dit hetet in der schrift . co(m)pelle intrare .
	Wa(n)te do de weert sijn aue(n)tmael hadde bereit
	Do sande he syne boden . alst ewa(n)geliu(m) seit .
	Dat alle de gherope(n) were(n) . quemen eten
	Vnde do de gaste weren alle gheseten .
	Do weren vele ledigher stede beholden
	Dar noch alle gheste sitten solden .
	Vn(de) to ha(n)t do de weert dat hadde v(er)nomen
	Dat de gaste nicht alle weren ghekomen .
	Do sprack he to syne(n) knechte in dusser mate(n)
	<115r>
	To hants ga soken bi der straten .
	Jsset lam . isset blint . wattu vindest schier
	Dwincge se dat se al komen hijr .
	Vp dat mijn werscap werde vervullet
	¶ Hijr bi isset dat ghi merken sullet .
	Dat vns vake(n) schuet teghe(n) vnse(n) wille(n) guet
	Wa(n)neer dat got dus vnse beste doet .
	Vnde let vns plaghen in dusser staet
	Vn(de) bliue wi dan allike(n) wal i(n) sunde(n) quaet .
	So moghe wi dencke(n) . ofte wesen ghewis
	Dattet vns een beghin der hellen is .
	Wa(n)te wi bi <in HS: bi ü.d.Z. ergänzt> plaghe(n) nicht wille(n) de doghet lere(n)
	Nu wil wi to den anderen punte keren .
	Vn(de) wil dat ghi des erste(n) pu(n)tes ald(us) sijt vroet
	Vmme dat got suluen leet wederstoet .
	Jn der tijt do he lazarum verweckede
	Men lest dat he twewerf i(n) de(n) gheeste strickede .
	Daer bi leert he vns dat vns dat liden
	Den sundere nutte sy in dussen tiden .
	Sal he va(n) syner quad(er) ghewoente vntwake(n)
	He is salich de liden kan to rechte smaken .
	¶ Hijr eindet dat in ryme(n) ghemaket is .
	Voert beghint dit boeck in slichten woerden .
	<115v>
	<leer>
	<116r>
	<leer>
	<116v>
	<oben auf der Seite in jüngerer Schrift: Hijr begy(n)net eyn boick datme(n) nomet der leijen spegell . vn(de) tracteirt van den dren dode(n) de (Christus)
	verweckede vpp erden>
	¶ Hijr beghint dit ander boeck van den
	spieghel der leyen voert in slichten woerden
	sonder ryme . Vn(de) bedudet een deel dat
	voergheschreuen is to ryme van drien
	doden de Cristus verweckede . vn(de) wat de
	gheestlike sin daer va(n) bedudet . vn(de) voert dat
	daer toe behoert mit a(n)dere(n) gude(n) exe(m)ple(n) vn(de) leri(n)cge(n) .
	<a.l.R.: . xi . > Hyr vor is iv in ryme(n) vntbunde(n)
	<a.l.R. und v.a.H.: sic incipas . Dre maneer synt ein von dieser Hand eingetragenes Zeichen für einen Einschub befindet sich zwischen manere und va(n)> drie manere va(n) doetlike(n) sunde(n) .
	dat beteke(n)t is bi de(n) dren dode(n)
	de got in syner menscheit ver
	weckede . Vn(de) de erste manier
	van doetliken sunden is . als een mensche een
	vollenkomen consent ofte volbort ghift . ene
	doetlike sunde to doene . als he dat by brencge(n)
	mach . so is rechtevoert de sunde doetlick vor
	gode . al en doet he de daet der sunde nicht .
	Wante got de kent alle herte(n) wal . vn(de) weet
	wal wat wy dencken to doen . Vn(de) dusse su(n)
	de wart ghetekent bi den dode(n) de(n) got erst
	verweckede . als in den huse . lichtlike . mit
	nicht vele woerden . Vn(de) hijr bi so sul ghi v(er)
	staen . wa(n)neer een mensche ene doetlike
	sunde doet bi quaden consente . vn(de) also la(n)
	cge als he de daet der sunde nicht en begaet .
	so is he vele bequemer weder to kiere(n) . vn(de)
	<117r>
	vele lichter ghewecket va(n) de(n) dode . da(n) of he de
	sunde volkomelike ghedaen hadde . Wante
	also vro als wi ene doetsunde begaen . so sy(n)
	wi doet vor gode . Vn(de) hijr v(m)me also lancge
	als wi de daet der sunde nicht begaen . so
	heft vns got vele lichtliker verwecket . Wa(n)
	te haestelike sendt he vns wal anxt yn . also
	dat wi wal anxt van gode krighe(n) . vn(de) kiere(n)
	weder . eer wi de daet der sunde begaen . Vn(de)
	bichte(n) . vn(de) betere(n) vnse sunde . de wi bi quade(n)
	co(n)sente begaen hebben . ¶ De ander mane
	re van doetlike(n) sunden is . als een mensche
	ene doetsunde mit der daet begaet . Vn(de) de
	sunde is vele swarer dan de erste vorschre
	uen . de men allene mit den co(n)sente begaet .
	Vn(de) dar v(m)me wert se betekent mit de(n) dode(n)
	den got verweckede vor der stat porten . wa(n)
	te de dode was al wt den huse . vnde buten
	der stat porten ghedraghe(n) . Vn(de) so is de me(n)
	sche wt aller kerstenheit ghedraghen de
	ene doetsunde mit den werke(n) vollenbre(n)c
	get . Vn(de) de is vele swarer to bekiere(n) van
	syner boesheit . Vn(de) hijr v(m)me sprack got
	mit vollen woerden . daert vele lude hoer
	den . vn(de) oeck syne apostele(n) hoerde(n) . do he de(n)
	iu(n)ggelincg bute(n) der stat porte(n) verweckede .
	<117v>
	Adolescens . ego dico tibi . surge . Dat bedudet .
	Ju(n)cgelincg . ick segge di . standt vp . Vn(de) dit be
	tekent . als een mensche ene doetsunde mit
	den werke(n) begaet . dat he nicht lichtlike al
	lene bi em seluen . bi slichte(n) anxte wed(er)kiert .
	Mer he behouet wal priesters . vn(de) and(er) gud(er)
	gheestliker lude bede vnde predike(n) . de em wat
	gudes seggen . nv schelden . nv smeke(n) . vp dat
	he sick van sunde(n) moghe kieren . ¶ De derde
	pu(n)t of manere van doetliken sunden is . Als
	een mensche beghint to wonen in doetliken
	sunde(n) . vnde went em mit allen dar to te
	gheuen . als van der ene(n) sunde in de andere(n)
	to gane . vnde werde(n) mit allen to lesten ver
	hardet dar yn . so dat em du(n)cket . dat sunde
	gheen sunde en sy . dat he also in sunde(n) woent .
	ofte he dencket dattet eme ghener hande noet
	en do . ofte dattet eme ander lude raden . Also
	he sick let du(n)cken dat he bi noet sundighe(n)
	moet . of in hate . of in nyde moet leuen . Vn(de)
	dencken . Aldus brencget my mijn nabuer
	of mijn euen kersten an . wat sunde hijr va(n)
	schiet . de vallen vp em . ick moet my va(n) noet
	weren . Och here got . wo sere desse dwalen .
	wante wo luttick dencken desse . dat got
	seluen dor synen p(ro)phete(n) moyses secht . als
	<118r>
	men in de(n) salter beschrift . Mea est vlcio et ego
	retribua(m) eis in te(m)pore . ut labatur pes eoru(m) . Dit
	is to verstane dat got secht . De wrake de is
	mijn . vn(de) ick salt en lonen in der tijt v(er)middes
	dat oere voet glide . Mer leider . wi willen ghe
	menlike al suluen wreken . Vn(de) van dusser
	materien sul ghi in den derden boke wal meer
	beschreuen vinden . vn(de) oeck in dussen boke hijr
	alst also bi komet . Vn(de) al hijr bi als vorschreue(n)
	is . so blift so manich in doetliken sunden wo
	nen . vn(de) maken em ener hande vnscholt . als
	vorschreuen is . Mer of got de vnscholt also ne
	men wil . dat sullen se wal bevinde(n) vor den or
	del godes . Vn(de) wa(n)te desse mit allen aldus bly
	uen in sunden wone(n) . so w(er)den desse gheliket de(n)
	derden doden . de lazarus heet . den got wt den
	graue verweckede . Vn(de) als ghi wal voer hebbe(n)
	ghelesen . do got lazaru(m) verweckede . dat he do
	vorschrickede . vn(de) wederstoet leet . vn(de) oeck bat .
	vn(de) schreide puer trane(n) . vn(de) beteke(n)t dat vns
	got bewijsen wolde syne pure menscheit vn(de)
	gotheit . vn(de) oeck mede . dat se seer quaet syn
	to bekieren . vn(de) to verweckene . de in doetlike(n)
	sunden wonen . wante se gheestlike doet vn(de)
	begrauen syn vor gode . ghelijck dat lazarus
	lichamlike doet was vn(de) begrauen . Vn(de) wo
	<118v>
	men desse verwecke(n) sal . also dat se ghewaer
	w(er)den dat se dwelen . so staet hijr voer i(n) rime
	gheschreue(n) . dat se behouen drie punte(n) . Vn(de)
	wat dessen nutte is . dat is voer in rime vnt
	bunden . Vn(de) dat ander is dat seet behouen
	dat se et also verw(er)uen dat dar gude lude
	syn de vnsen here(n) got voer em bidden . dat oe
	re quaetheit nicht vp em ghewroken en w(er)
	de . mer dat em got rechte beka(n)tnisse gheue
	eer se sterue(n) . Vn(de) va(n) dessen pu(n)te . dat guder lu
	de ghebet de(n) sund(er) nutte is sal he rechte be
	kantnisse krighe(n) . dar wil wi nv van spreke(n) .
	vn(de) dat mit slichte(n) woerde(n) sond(er) rijm . wa(n)te
	manighe lude lesen lieuer slichte schrift . da(n)
	rijm . Vn(de) oeck vp dat men claerlike bedude(n)
	mach . vn(de) vp dat ghi van beiden hijr vinden
	moghen . so wil wi dit ander boeck . wente
	to den derde(n) boke . mit slichte(n) woerde(n) volghe(n)
	in den benedide(n) namen ihesus . Vn(de) als de
	schrift hijr voer secht . so behoeuet een sund(er)
	de in sunden wonet . int erste sunderlincge
	drie punte(n) . sal he verwecket w(er)den . vn(de) ghe
	wair w(er)den dat he dwalet . vp dat he nicht
	in sunden v(er)smoert en bliue . Dat erste is .
	dat em noed is dat he wederstoet lide . ghe
	lijck als de schrift hijr voer in rime vntbu(n)-
	<119r>
	den heuet . Vn(de) dat and(er) is . dat he behouet
	dat gude lude de vrende godes synt . truwe
	like vor em bidden . vp dat got em ene rech
	te bekantnisse gheue . Vn(de) dat derde is . vol
	done vn(de) penitencie vor de sunden . vn(de) heet i(n)
	der scrift satisfactio . vn(de) dar van wil wi hijr
	na schriuen in behoerliker stede . Mer wo
	dusse de behulpelike vor enen andere(n) bidde(n)
	sal . ghedaen sal wesen . dar wil wi nv erst
	wat van spreken . ¶ Dit is . wo de ghene
	sal ghedaen wesen de behulpelike vor enen
	anderen bidden sal . vn(de) voert wo wi bidde(n) sulle(n) .
	Int erste . we behulpelick vor ene(n) andere(n) <a.r.R.: . xii . >
	bidden sal . den is noed dat he te(n) my(n)ste(n)
	buten doetliken sunden sy . vn(de) ghehelike vn
	der den gheboden godes leue . Als ghi wal
	dencken moghen . of een here enen knecht
	hadde . vn(de) de knecht des here(n) willen nicht
	en volghede . mer v(er)smade vn(de) v(er)sumede des
	here(n) ghebode to holden . vn(de) were em vnghe
	hoersam . vnde of dan de knecht den heren
	vor enen andere(n) bede . de oeck den here(n) vnghe
	hoersam were . vn(de) daghelix teghen den here(n)
	misdede . wo moghelick weert . dat dusse h(er)e
	syne(n) knecht horen solde . dat he em vor ene(n)
	andere(n) bidden solde . de suluen mit em in
	<119v>
	vyantschap stunde . Hijr bi moghe ghi et merke(n) .
	de vor enen andere(n) bidden sal . dat et noet is
	dat he erst mit gode vorenighet sy . vn(de) syne
	ghebode ghehelike holde . Wante de ghene de
	vollenkomen de ghebode godes holden . de heb
	ben de macht by gode vor ander lude to bidde(n) .
	als se mit gode vorenighet synt . Wante men
	lest . dat to den auentmale vp den witte(n) don
	re dach dat cristus vor syne iu(n)cgere(n) bat an
	synen vader . vn(de) nicht allene vor syne iu(n)cg(er)en .
	mer oeck vor vns . vn(de) vor alle de ghene de na
	komen sullen vn(de) syne ghebode holde(n) . Wante
	men lest . dat he sprack to syne(n) vader in der
	gotheit . Non pro hijs rogo tantu(m) . sed <gestr.: et> pro
	eis qui credituri su(n)t per verbu(m) eor(um) in me :
	ut omnes vnu(m) sint . sicut tu p(ate)r in me . et ego i(n)
	te . (et cetera) . Dit is rechte to v(er)stane of he seghede .
	Vader . ick en bidde di nicht allene aldus vele
	vor dusse de nv myne iu(n)cgere synt . mer ick
	bidde di oeck voert vor alle de ghene de vor
	mids oeren woerden of lere . in my hijr na
	maels ghelouen sullen . Nicht dat ghi et also
	v(er)staen sullen . dat got ienighe noet hadde
	an den vader in der gotheit to bidde(n) . wa(n)te
	vader vn(de) sone een synt . mer vns to ener le
	re . wa(n)neer wi syne ghebode holden . dat de
	<120r>
	sone an der gotheit sulue(n) vor vns biddet . vn(de)
	vorsprake is . Wante cristus in der sulue(n) stede
	seghede . Vt omnes vnu(m) sint . sicut tu p(ate)r in me .
	et ego i(n) te : ut et ipsi in nobis vnu(m) sint . Ghelijc
	of got seghede . Vermids dat alle menschen
	een synt . also als du in my . vn(de) ick in dy . vnde
	dat alle menschen also in vns een mote(n) sijn .
	Oeck do got lazarus verweckede vten gra
	ue . so lest men dat he sprack . Gracias tibi
	ago d(omi)ne . (et cetera) . Ghelijck of he seghede . Vader
	ick dancke di dattu my hoerst . dar bi ghi
	merken moghen . dat cristus vn(de) sijn vader
	in der gotheit een sijn . Dar v(m)me was he rech
	te voert ghehoert . vns to enen exempel . Wil
	wi van cristo ghehoert wesen wat wi bidde(n) .
	so laet vns oeck dar to pinen . dat wi een
	mit gode syn . in willen vn(de) in werken . vn(de)
	syne ghebode mit vlyte holden . so sulle wy
	haeste ghehoert w(er)den . wat wi mit vuricheit
	bidden . so veer . als wi dat bidden dat vns
	nutte sy . wante got sal vns vele meer gheue(n)
	dan wi bidden ku(n)nen . Bi dussen vorschreue(n)
	so moghe wi wal claerlike merken . de voer
	enen andere(n) bidden sal dat een sunder is .
	dattet noet is . dat he mit gode een sy . vnde
	syne ghebode mit vlyte holde . Vn(de) dat sulker
	<120v>
	hilligher lude ghebede behulpelick de(n) sund(er) syn .
	dar wil ick nv een exe(m)pel van schriue(n) <in HS: scriue(n); h ü.d.Z. ergänzt> to vnser
	lere . ¶ Een schoen exempel va(n) nuttich(ei)t des ghebedes .
	<a.l.R.: . xiii . > Men lest hijr va(n) gheschreue(n) in ene(n) boke
	dat hetet . liber apu(m) . oeck so vint men
	<a.l.R.: Exempel> in ener andere(n) stede wal so claer . Et was een
	landes h(er)e de ene(n) arme(n) gheestlike(n) man bi sick
	wonen hadde . Vn(de) den landes here(n) quamet in
	den syn . dat he ouer meer ene la(n)cge bedevaert
	doen wolde . Des ghencg he to dussen gheest
	liken armen ma(n)ne . vn(de) bad en dat he gode
	truwelike vor em bidden wolde de wile dat
	he wt were . dat en got beschermen wolde
	vor vngheval . Vn(de) dusse gheestlike ma(n) ant
	worde vn(de) seghede . Here ghi weten wal dat
	ick bin een arm man . vnde dar to so bin ic
	kra(n)ck in den lichame . Mer willet also verwa
	ren . dat my daghelikes wt iuwe(n) houe my
	ne notroft w(er)de ghebracht van eten vn(de) van
	drincken . so wille ick gherne alle daghe tru
	welike vor iv bidden . Vn(de) dusse here seghede
	he woldet doen . Vn(de) he beuoel dat ene(n) syne(n)
	hogheste(n) knechte den he in syne(n) houe hadde .
	dat he iu(m)mer alle daghe dussen armen ma(n)
	ne gheue al syne notroft . wente he weder to
	hues queme . Vn(de) dusse knecht seghede . he
	<121r>
	woldet gherne doen . Do dusse h(er)e vp de reyse
	was . dusse knecht brochte dessen armen ma(n)
	ne alle daghe volkomelike al dat he beho
	uede . vijftien daghe lancg . Vn(de) dusse arme
	man bad alle daghe truwelike vor dussen
	here(n) . also dat dusse here kreech groten voer
	spoet in syner reyse . vn(de) also la(n)cge ghencget
	eme to willen dusse vijftien daghe lancg
	do de arme man vor em bad . Na dessen vijf
	tien daghen so v(er)gat dusse knecht dussen
	armen man . vn(de) en brochte em nicht . also
	dat dusse gheestlike man kranck woerdt
	in den houede . also dat he vor de(n) here(n) nicht
	bidden en mochte . Vn(de) rechte voert so ghencg
	den here(n) dar he wanderde alle dincg en teghe(n) .
	wa(n)te he v(er)loes lude vn(de) guet . vn(de) he woerdt
	sieck vn(de) vngheuallich . vn(de) kreech so vele we
	derstotes . dat he alle den wech doer . ku(m)mer
	vn(de) armode leet . also dat he nouwe mitte(n)
	liue weder to hues quam . Vn(de) rechte voert
	do he to hues quam . so ghencg he to dusse(n)
	armen ma(n)ne . vn(de) seghede . wo en heuestu <gestr.: n>
	nicht truweliker vor my ghebeden . dat ick
	aldus vele armode vn(de) wederstotes in desser
	reyse gheleden hebbe . De arme man ant
	worde vn(de) sprack . Here int erste do ghi wt
	<121v>
	wanderde do woert my myne notroft ghebracht
	van eten vn(de) van drincken vijftien daghe <gestr.: l>
	lancg . vn(de) de vijftien daghe bad ick truweli
	ke vor iu . vn(de) dar na so wort . my so luttick
	ghebracht . vn(de) somtijt verghete(n) mit alle(n) . also
	dat my dat houet so ydel woert . dat ic nicht
	vor iv bidden en mochte . Vn(de) rechte voert do
	de h(er)e dat v(er)stont . do woert he dinckende . dat
	em de eerste vijftien daghe la(n)cg . de wile dat
	de arme man vor em ghebeden hadde . alle
	dincg to willen ghencg . vn(de) wo dattet eme
	na den vijftien daghen . in alle der reysen
	nue guet gheschien was . Do ghencg dusse
	to dessen knechte den he dussen arme(n) ma(n)
	beuolen hadde . vn(de) beschalt en sere . vn(de) v(er)boet
	em sijn lant . vn(de) gheboet rechte voert dat he
	den pauwes sochte . vn(de) syne bicht teghe(n) em
	dede . vn(de) he vnu(er)toghen em dat wed(er) seghede
	wat penite(n)cie em de pauwes sette vor dusse
	grote misdaet . Dusse knecht de toech to ro
	me an den pauwes . vn(de) bichte syne misdaet .
	vn(de) bad den pauwes . dat he eme rechte pe
	nitencie setten wolde . vp dat he dar bi sines
	heren hulde mochte weder krighen . vn(de) oeck
	dat he et syne(n) here(n) weder seggen mochte wat
	de rechte penitencie dar vor were . Vn(de) do de
	<122r>
	pawes dat hoerde . do sette he den knechte peni
	tencie . dat he slichtes enen pe(n)nincg v(m)me godes
	willen gheuen solde . vn(de) seghede . dat he daer
	mede weder to synen heren toghe . Dusse
	knecht woert seer blide . dat em de pawes dar
	vor ghesat hadde nicht meer dan ene(n) pe(n)ni(n)cg
	to gheuen . vn(de) dachte . he wolde gheerne duse(n)t
	pe(n)nincge gheuen . vn(de) toech mit groter vroude
	weder to syne(n) here(n) . vn(de) seghede em dat em de
	pawes gheset hadde nicht meer vor rechte
	penite(n)cie . dan enen pe(n)nincg v(m)me godes wille(n)
	to gheuen . Vn(de) do de h(er)e dat v(er)stu(n)t . do vraghe
	de he den knechte voert . wat pe(n)nincgs dat
	dit wesen solde . of wo guet dat dusse pe(n)ni(n)cg
	wesen solde . De knecht antworde vn(de) seghede
	dat he dar nicht v(m)me ghedacht en hadde .
	vn(de) oeck des nicht en wiste . Do sprack de here
	to dussen knechte . also lief als di dijn lijf is .
	so pijn di weder rechtevoert to den pauwes
	to komen . vn(de) seghe dat ick et beghere to wete(n) .
	wo groet . ofte wo guet dat dusse pe(n)ni(n)cg we
	sen sal . De knecht toech weder an de(n) pawes .
	vn(de) vraghede den pawes als em sijn here be
	uolen hadde . wo groet vn(de) wo guet dat des
	se pe(n)nincg wesen solde . Do antworde de
	pawes . vnde seghede dussen knechte . de pen
	<122v>
	nincg dar du na vraghest . sal he rechtueerde
	like vervullen dat ghebet enes gude(n) mensche(n)
	de gode deent . so sal de pe(n)nincg also breet rech
	te runt wesen . dat he alle de werlt bedecken
	moghe . van den oesten to den westen . van
	den zuden to den norden . also wijt als alle
	de werlt is . Wante enes guden menschen
	ghebet dat mach men gheneten vn(de) de bet
	hebben also wijt als de werlt is vn(de) de he
	mel bedecket . Hijr v(m)me so sal de pe(n)nincg al
	dus breet wesen . sal he de rechte weerde
	vervullen . Voert so sal he also dicke wesen
	van den aller fijnsten golde . dat de pe(n)ni(n)cg
	vpgaen mach van der eerden in den hoghes
	ten throne des hemels . dar got in syner glo
	rie sit . Wante rede war bi . wa(n)te enes gude(n)
	menschen ghebet stighet vp van der eerde(n)
	in den ouersten throne des hemels dar got
	suluen is in syner glorien . Nu ga heen wed(er)
	to dinen heren . vn(de) seghe em weder dat ick
	di dit gheantwort hebbe . De knecht woert
	seer bedrouet do he dit hoerde . vn(de) ghencg
	weder v(m)me to syne(n) here(n) . vn(de) seghede synen
	here(n) wat eme de pawes gheantwort had
	de . vn(de) wo groet . vnde wo guet dat dusse
	pe(n)nincg wesen solde . vn(de) bat ghenade an
	<123r>
	syne(n) here(n) . wa(n)te he ghene macht hadde de(n) pe(n)
	nincg to betalen vor alsulke misdaet als he
	mit rechte misdaen hadde . ¶ By dussen voer
	schreuen exempel . so mach men wal claer
	like merken . wo guet . vn(de) wo nutte . elken
	sundighen menschen . enes gude(n) mensche(n)
	ghebet is . vn(de) wo nutte elken sundighen me(n)
	schen is de der werlt volghen . dat se doch
	hebben gude lude de gode denen . de truwe
	like vor em bidden . vp dat got oere quade
	sunde nicht mit haeste vp em en wreke .
	vn(de) in oere(n) sunde(n) se hijr nicht v(er)derue(n) en late .
	¶ Dit is . van nutticheit des ghebedes . vn(de) i(n) wat
	maniere(n) dat men bidde(n) sal . vn(de) wa(n)neer dat
	ghebet ghehoert wert of nicht dat wi bidde(n) .
	vn(de) wat de hillighen hijr van seggen .
	Als ghi hijr voer in dussen exempel <a.r.R.: . xiiii . >
	wal ghehoert hebben . de vor ene(n) sun
	der bidden sal . de behouet dat he bute(n) houet
	sunde(n) sy . Wante dauid in den salter spreket .
	Jniq(ui)tate(m) si aspexi in corde meo . no(n) exaudiet
	dominus . Jst dat ick de boesheit see in my
	nen herten . de h(er)e sal my nicht horen . Vnde
	oeck secht su(n)te ioha(n)nes in synen ewa(n)gelio .
	Scimus . quia deus peccatores non exaudit .
	Wi weten dat wal . dat got de sunders
	<123v>
	nicht en hoert . Wa(n)te de wise salomon secht
	openbaerlike . Qui obstruit aure(m) sua(m) ne au
	diat lege(m) . oracio eius erit execrabilis . We sy
	ne oren stoppet dat he de ee nicht en hore .
	sijn ghebet sal w(er)den v(er)maledijt . ofte v(er)smaet .
	Vn(de) also als des sunders ghebet vnbequeme
	is . also bequeme vn(de) nutte is enes guden
	menschen ghebet dar teghen . Wante got
	suluen in synen ewa(n)gelio secht . Petite et
	accipietis . Biddet vn(de) ghi sullen vntfancge(n) .
	Oeck secht got vp ene ander stede to syne(n)
	iu(n)cgeren . Quicq(ui)d pecieritis patre(m) in no(m)i(n)e
	meo . credite et dabitur vobis . Wat ghi my
	nen vader biddet in mynen namen . ghe
	louet des vn(de) et sal iv ghegheue(n) w(er)den . Vnde
	al dit vorschreuen sprack got to syne(n) iu(n)cgere(n) .
	vn(de) de syne ghebode helden . of holden sullen
	to den einde der werlt . wante he et nicht en
	seghede to den ghemenen volke . als de ewa(n)
	gelisten beschriue(n) . Vn(de) hijr bi so moghe ghi
	wal merken . wat gude lude bidde(n) de de ghe
	bode godes holden . dat en got des nicht en
	weighert . so veer als se bidden dat nutte
	vn(de) salich is . vn(de) wa(n)neer een guet mensche
	so bidt vn(de) <gestr.: vp dat> he stantaftich in syner
	bede bliuet . so sal em got dat sulue gheue(n)
	<124r>
	dat he biddet . al en ghift em got dat rechte
	voert nicht . ofte got sal em gheue(n) een ander
	dat veel beter is . dan dat ghene dat he biddet .
	wante de hillighe schrift claerlike secht . Mul
	tu(m) valet deprecacio iusti assidua . Seer vele so
	helpet dat stedich ghebet des rechtueerdighe(n)
	menschen . Wa(n)te su(n)t bernhard de secht claer
	like ouer een boeck dat heet cantica ca(n)ticor(um)
	vn(de) ludet aldus . Credimus a(n)gelos sa(n)c(t)os astare
	orantib(us) . (et cetera) . Wi ghelouen dat de hillighen
	encgele(n) staen bi de ghenen de rechtueerdich
	bidden . vn(de) dat ghebet . vn(de) des menschen be
	gheerten gode offeren . so veer als de encgele(n)
	seen den menschen sonder toern ofte ienighe
	bedroefnisse . sijn herte puer vprichte(n) to gode .
	Ysidorus secht in enen boke . We vele of ste
	des bi gode wesen wil . de sal gode stedelikes
	bidden . wante wa(n)neer wi gode truwelike
	bidden . so spreke(n) wi mit gode : of wi sullen
	stedelike wat gudes lesen . wante wanneer
	wi wat gudes lesen . so spreket got mit vns .
	Aldus secht de grote lerer ysidorus vorschreue(n) <in HS: vorscreue(n); h ü.d.Z. ergänzt> .
	Sunderlincge van al dussen ghebede dat vor
	schreue(n) staet . so is dit de menincge vnde de
	syn dar van . Na den dat got sulue(n) an syne(n)
	vader badt do he lazarus verweckede . al en
	<124v>
	was et em gheen noet . mer vns to ene(n) exem
	pel . Hijr bi so mene ick . dattet nutte is alle(n)
	sundere(n) de in doetsunde(n) wonen . v(m)me dat se
	lazarus gheliken . de vier daghe begraue(n) was .
	dat doch hebben gude lude de de ghebode go
	des holden vn(de) gode dienen . de truwelike
	vor se bidden dat se got in oeren sunden
	nicht v(er)dampen late . vn(de) em got rechte be
	beka(n)tnisse <sic> gheue eer se steruen sullen . So
	is dit dan de ander pu(n)t . dat is guder lude
	bede . dat den sunder de in doetsunde(n) woent
	noet vn(de) orbaerlick is . sal he van sunden v(er)
	wecket w(er)de(n) . ¶ Dit is . wo dat ellick sundich
	mensche oeck sal mede bidde(n) . vn(de) almisse gheue(n) .
	vn(de) and(er) gude w(er)ke doen . vn(de) hijr va(n) een schoen exe(m)pel .
	<a.l.R.: . xv . > De derde pu(n)t is sul wi van sunden v(er)
	wecket werden . dat is . dat wi oeck
	sullen mit almissen suluen mede wat gu
	des doen . als almissen to gheuen . to beden .
	vn(de) dat woert godes . vn(de) v(er)mani(n)cge to hoere(n) .
	vn(de) andere gude werke to doen . vnde oeck
	ander lude gude werke vn(de) doechde lief to
	hebben . vn(de) na vnsen v(er)moghe(n) pyne(n) na to
	volghen . wante al synt dar gude lude de
	vor vns bidden . nochta(n)t so is et vns noet
	dat wi seluen alleweeghe guet doen . vn(de)
	<125r>
	oeck mede bidden . Hijr van sulle ghi een
	exempel hoeren . ¶ Men lest in enen boke <a.r.R.: Exempel>
	dat hetet vitaspatru(m) . wo dat een hillich
	vader in der woestenye sat in ener cluse .
	vn(de) bi desser cluse so plach vake de richt(er)
	van den lande to riden vn(de) to iaghe(n) . Vn(de)
	desse richt(er) was een iu(n)cg man vol va(n) d(er)
	werlt . nochtan so hadde he dessen vader
	lief . vn(de) plach altoes als he daer voer bi
	reet . dessen hillighe(n) vader an to spreken
	vn(de) bat en vn(de) seghede . lieue vader bidde
	vor my . Desse vader seghede he wolde
	dat gheerne doen . vn(de) he bat vake vor de(n)
	richter dat em got rechte bekantnisse
	gheue(n) wolde . Des so bleef allike wal des
	se richter allike wal quaet . Vn(de) do desse
	vader dat v(er)nam . echter vp ene and(er) tijt
	do desse richter daer vor bi riden solde .
	do vullede desse hillighe vader enen sack
	mit zande vnde sette den bi sick . vnde do
	desse richt(er) daer quam . do bat he echter
	dessen hillighen vad(er) dat he vor em bidde(n)
	den wolde . Do sprack desse hillighe vad(er)
	to dessen richt(er) vnde seghede . kum help
	my dessen sack vp myne scholdere(n) boren .
	De richt(er) sprack . seer gheerne . Vn(de) de richt(er)
	<125v>
	tasten den sack an vn(de) begu(n)de to boren . vn(de)
	do de richt(er) vpboerde . do druckede desse vad(er)
	den sack neder . vn(de) dit gheschach eenwerf .
	anderwerf . vn(de) derdewerf . also wat desse
	richt(er) vpboerde . dat druckede desse vader
	wed(er) neder . Noch sprack desse vad(er) to den
	richt(er) . wo en boerstu dessen sack nicht vp .
	De richt(er) sprack . wo solde ick dessen sware(n)
	sack sunder iuwe hulpe . vn(de) teghen iuwe(n)
	willen vpboren . wa(n)te als ick vpbore so
	drucke ghi ned(er) . hulpe ghi my boren . wy
	wolden en wal vpkrighen . Vn(de) do de vad(er)
	dat hoerde . do sprack he . weerlike du se
	ghest waer . Vnde aldus so is et in gheli
	ken voghe . Du biddest my vake dat ick
	vor di bidden sal . vn(de) dat hebbe ick ghe
	daen . wa(n)te vake heb ick gode vor di ghe
	beden . vn(de) wat ick vpbidde . dar arbeidestu
	al en teghen . wa(n)te du bliuest al in dine(n)
	olden leuen vn(de) in diner olden ydelheit .
	vn(de) en doest my ghene hulpe . help my to
	bidden vn(de) do wat gudes . so sal vnse ghe
	bet vpgheboert w(er)den vn(de) ghehoert w(er)den
	va(n) gode . Vn(de) do de richt(er) dat hoerde . do
	woert he van enby(n)nen beroert . vn(de) liet
	sijn quaet leuen af . vn(de) bat ghenade va(n)
	<126r>
	vnsen lieue(n) here(n) gode . vn(de) starf een hillich
	mensche . ¶ Hijr bi so moghe ghi merken .
	wo dat et noet is dat he oeck selue(n) mede
	bidde de in sunde(n) wonet . vn(de) altoes wat gu
	des doe . al wiste he oeck verwaer dat he
	ewich v(er)domet solde wesen . nochtan so en
	solde he dar v(m)me <in HS: dar v(m)me a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> nicht laten allike wal guet to
	doen na al synen v(er)moghe(n) . wa(n)te also als
	gheen quaet werck blift vnghepinicht . al
	so en blift oeck gheen guet werck vnghe
	loent . als su(n)te gregorius secht in syne(n) morael .
	¶ Dit is . waer to dat de gude werke(n) den
	sundighe(n) mensche helpen al is he in sun
	den . sijn se doetlick ofte daghelick .
	Daer staet gheschreuen in ene(n) boke <a.r.R.: . xvi . >
	dat hetet sensatus . dat de gude w(er)
	ke de men doet in doetlike(n) sunden . helpet
	in vijf maniere(n) . Dat ijrste is . dat he to
	den iu(n)cgesten daghe voel ghenadichliker
	sal gheordelt w(er)den als he verdomet wert
	dan een ander de nicht so voel gudes ghe
	daen en heuet . Vn(de) hijr bi so mach men
	merken . dat se nicht allike grote pyne
	in der helle(n) krighen . wante daer wart
	de ene v(er)domet v(m)me ene doetsunde . vn(de)
	de ander wart v(er)domet v(m)me dusent doet
	<126v>
	like sunde . vn(de) solden desse twe ghelike
	pyne liden in der hellen . dat en weer
	nicht wal moghelick . Mer doch de my(n)s
	te pyne d(er) helle(n) de de mensche hijr v(er)dient
	myt ener doetsunde . de is grot(er) dan alle
	de pyne der ganser werlt de men bedenc
	ken mach . Dat and(er) is . dat em got ghift
	eerdesche rijcheit . werltsche eere . ofte ghe
	suntheit des liues . lancge to leuen . ofte a(n)
	der voerspoet in dessen leuen . wante se
	dat ewighe rike daer nicht mede v(er)diene(n)
	en moghen . oeck wo veel gudes dat se
	doen . et en sy dat se eerst bijchten als
	dar to behoert . vn(de) de doetlike sunde la
	ten . Vn(de) hijr v(m)me wa(n)te se mit gude(n) w(er)ke(n)
	i(n) doetsunde(n) dat ewighe rike nicht v(er)die
	nen en moghen . so ghift em got willen
	vn(de) voertgancg hijr in dessen leuene daer
	voer . wante got ghene gude werke wil
	vnghelonet laten . Dat derde vn(de) vere
	wech dat beste . dat se got vake sparet
	in oeren sunden . also dat en got wal
	ghift rechte bekantnisse eer se sterue(n) . al
	so dat se de sunde laten vn(de) bijchte(n) vnde
	betere(n) . vn(de) hoeden sick voertmeer va(n) doet
	liken sunden . Dat vierde . dat de guede
	<127r>
	w(er)ke(n) oeck ene(n) mensche(n) to hulpe komen . als
	dat he dar bi ghewonet wert to guden w(er)
	ken . vn(de) als he de quade sunde(n) let . dat he da(n)
	daer bi ghewoen is guet to done . Dat vijf
	te is . dat de viant also grote macht nicht
	en heuet auer den ghenen de in doetliken
	sunden allike wal gude werke doen vnde
	rechtu(er)dich . vn(de) barmhartich syn . ghelijck
	dat de viant heuet auer de ghene de nu(m)m(er)
	ofte selden guet doen vn(de) v(m)mer in quaetheit
	voertuare(n) . Bi dessen vijf pu(n)ten de hijr vor
	schreue(n) staen so komen vns de gude werke
	in doetlike(n) sunden to bate als vorschreuen
	steet . Mer welken pu(n)t van den viue(n) dat
	vns got v(er)lenen wil vn(de) vns mede lonen .
	dat is vns vnkundich . Hijr v(m)me so laet
	vns v(m)mer na al vnser macht pyne(n) guet
	to doene . oeck in wo quaden sunde(n) dat wi
	begrepen sijn . vp dat wi v(m)mer den derden
	pu(n)t dar bi v(er)krighen . dat is rechte beka(n)t
	nisse vor vnsen sterue(n) . dat gu(n)ne vns got .
	Amen . ¶ Dit is . van den scheker de to der
	rechtere(n) syden vnses here(n) ihesu cristi an den
	cruce hiencg . vn(de) is apocriphu(m) . vn(de) nicht dat eua(n)geliu(m) .
	Men lest wal claerlike in enen boke <a.r.R.: . xvii . >
	mer dat is apocriphu(m) . Vp de tijt do
	<127v>
	ihesus mit marien vn(de) ioseph in egipten
	vloe v(m)me den anxt va(n) herodes . Do queme(n)
	se in ene woestenye dar boese moerders
	woende(n) . Vn(de) do desse moerders saghe(n) dat
	ioseph mit marien al daer qua(m) leiden . do
	spruncge(n) se vp vn(de) wolden ioseph vn(de) ma
	rien berouet hebben ofte ghemoerdet als
	se pleghen to done . Vn(de) also als men lest . so
	was daer de scheker mede de an den cruce
	hiencg bi der recht(er) ha(n)t vnses here(n) . vn(de) was
	gheheite(n) dismas . Vn(de) do desse scheker ma
	riam vn(de) ihesu(m) ansach . do sprack he to ha(n)t
	to syne(n) ghesellen . Seet desse moder is so
	wunderlike soete vn(de) mynlick . vnde dat
	kynt noch voel mynliker . dat dat moghe
	lick were dat got seluen van ener moder
	mochte gheboren werden . my solde du(n)cke(n)
	dat eme desse gheliken solde . Hijr v(m)me eer
	ick dat lede . dat men desser moder . ofte
	dessen kinde quaet dede . daer wolde ick
	eer selue(n) vor sterue(n) . Also lief als elke(n) sijn
	lijf is . wat iuwer is de sla sijn ha(n)t hijr af .
	vn(de) aldus so liete(n) se maria(m) mit ihesu(m) wan
	deren vnghehindert . Vn(de) dit menen somi
	ghe dat de sake een deel was dat got de(n)
	scheker alsulke beka(n)tnisse gaf an den cruce .
	<128r>
	<am oberen Blattrand: si no paucisi [...] s(an)c(tus) augustin(us) de elemosina ali . Jnt(er) <gestr.: o(mn)ia> op(er)a misericore d[...] nullum maius est . q(uam) cu(m) corde dimittim(us) q(uo)d in no q(ui)sq(ue) peccauit>
	als dat he got bekande an den cruce vn(de) sprack .
	H(er)e wil myner ghedencke(n) als du komest in
	dijn rike . vn(de) verwarf dar mede dat he de
	eerste solde wesen de myt gode in dat pa
	radijs komen solde . Hijr bi mach men oeck
	merken wo nutte et is altoes guet to done .
	¶ Dit is van gheestliker almissen . vn(de) een
	schoen exempel . wo nutte dat et is dat wi
	v(m)me godes wille(n) v(er)gheue(n) dat vns misdaen is .
	Su(n)te augustinus secht dat dar ma <a.r.R.: . xviii . >
	nigherhande maneer is va(n) almisse(n) .
	Doch machmen se noemen in twen . dat
	is gheestlike almisse . vn(de) lijflike almisse .
	vn(de) beide synt se <in HS: se ü.d.Z. ergänzt> seer nutte . Lijcha(m)like almis
	sen . dat is arme(n) lude(n) . vn(de) to hillighe(n) stede(n)
	tijtlick guet to gheuen . Gheestlike almisse
	is noch hogher . dat syn de w(er)ke der barm
	harticheit . dat is de misdaet to v(er)gheuen .
	vor de viande to bidden . de dwasen to le
	ren . Vn(de) sund(er)lincge . al dat yema(n)t misdaen
	mach w(er)den . dat he dat gheerne v(er)gheue
	mit helen harten v(m)me godes willen . daer
	sul ghi eerst een exempel van hoeren to
	godes eren . vn(de) to iuwer nutticheit .
	¶ Men lest van twen ridders de broders
	weren na den vleesche . vn(de) de malck ander <a.r.R.: . Exempel . >
	<128v>
	sund(er)lincge seer liefhadden also dat eer
	gheen en <in HS: en ü.d.Z. ergänzt> wolde wijf nemen vp dat se nicht
	ghescheden en worden mer v(m)mer to same(n)
	bleuen . Des qua(m) vp ene tijt dat de ene rid
	dere reet iaghen vn(de) hadde vaste ghelt bi
	em . also dat sijn knecht dat v(er)nam . vnde
	qua(m) bi rade des viandes vn(de) sloech dessen
	ridd(er) doet . vn(de) nam dat guet dat desse rid
	der bi sick hadde . vn(de) reet mit den peerde(n)
	veer in een ander lant dar he <in HS: he a.l.R. ergänzt und hier eingefügt> vnbekant vn(de)
	velich was . Vn(de) do de ander ridder dat v(er)
	nam . dat sijn lieue brod(er) aldus iamerlike
	ghemordet was . do schreide he vn(de) hielt
	sick also qualike dat en niema(n)t en kunde
	troesten . vn(de) he en mochte in lancger tijt
	eten of drincken van groten yamer vn(de)
	rouwen den he dreef vm synen broder .
	Daer na do de knecht de dit ghedaen had
	de sick bedachte . wo iamerlike dat he des
	sen guden ridder aldus ghemoerdet hadde
	buten syne scholt . do woert em also we to
	mode . vn(de) et berouwede em also seer . dat
	em duchte dat em alle de werlt to encge
	were . vn(de) dachte to lesten in em seluen .
	Sich du heuest got verwrocht . vnde alle di
	ne vriende v(er)toernt . wat salstu lancger be
	<129r>
	leuen . Vn(de) dachte . du wilst gaen to dessen
	ridder den du synen broder af ghemoert he
	uest . vn(de) bidden an em ghenade . vn(de) en mach
	et nicht anders . dat he di dan neme vn(de)
	do di dijn recht als men enen moerdener
	schuldich is to done . vp dat dijn siele v(m)
	mer beholden bliue . Nu hoert wund(er) . Des
	se knecht ghincg heen al vnu(er)toghe(n) vn(de) qua(m)
	weder in des ridders lant vorschreue(n) vp de(n)
	witten donredach . vn(de) dachte . morghe(n) vroe
	voer daghe so sal desse ridder to der kerken
	gaen als he plach . vn(de) dan so wilstu di em
	openbaren . vn(de) des he di dan gu(n)nen wil .
	dat machstu nemen . Des guden vryda
	ghes vor daghe als desse ridder to der ker
	ken solde gaen . so lach desse knecht in syne(n)
	weghe vn(de) riep lude . Ghenadighe here wes
	myner barmhartich . De ridder antworde .
	Wee bistu de aldus ghenade biddest . De
	knecht sprack . Jck bin de ghene de dinen lie
	uen broder so iamerlike hebbe ghemoerdet
	buten syne scholt . Nu wes myner ghenedich
	v(m)me des ghenen willen de hude vor vns
	allen in den cruce hiencg . Vn(de) also vroe als
	de ridder dat hoerde . do qua(m) he mit beiden
	handen vn(de) greep den knecht v(m)me den hals
	<129v>
	vn(de) kusscheden vor syne(n) mont . vn(de) boerde en
	vp mit grot(er) lieue . vn(de) sprack . Och lieue wt
	uerkorene vrient . v(m)me des goenen willen
	de hude vor vns an den cruce hiencg . so ver
	gheue ick dy dit puerlike alheel wattu te
	ghen my misdaen heuest . al weert oeck ve
	le meer . vn(de) ick gheue dy myne tafelen . vn(de)
	en wil nu(m)mer meer ghedencke(n) wattu te
	ghen my misdaen heues . mer ick wil dy
	vrientliker wesen dan ick dy ye to voeren
	was . Desse knecht wort v(er)blydet . vn(de) danc
	kede den ridder sere . Vn(de) desse ridder ghincg
	to der kerken . vn(de) desse knecht volghede em
	na . Vn(de) do desse ridder to der kerken quam
	vn(de) in den hillighe(n) ampte also veer quam
	dat de priest(er) dat crucifix neder leghede .
	vn(de) de lude komen solden vn(de) dat hillighe
	cruce kussen <in HS: kussen aus kusschen korrigiert> . als noch ghewoenlick is
	in der hillighen kerken . Vn(de) als do de ridd(er)
	vorschreuen . vp synen knyen quam to de(n)
	hillighe(n) cruce vn(de) solde syne voete kussen .
	so hoef sick dat beelde van den cruce neder .
	vn(de) greep den ridder mit beiden arme(n) vm
	den hals vn(de) sprack . Du en salst nicht my
	ne voete kussen <in HS: kussen aus kusschen korrigiert> . wa(n)te du heuest huden
	den knecht desse grote misdaet vergheue(n)
	<130r>
	dar du my also denclike(n) an ghedaen heuest
	dat ick di alle dine sunde v(er)gheue . Vn(de) rech
	teuoert do de ridder dit hoerde do sprack
	he mede . Och lieue h(er)e so bidde ick di . wes
	doch dessen armen knechte ghenedich . Vn(de)
	to ha(n)t sprack got weder to den ridder . Salich
	so bistu . dattu nv mede biddest vor dessen
	knecht de dy so voel misdaen heuet . Hijr
	v(m)me so sette dy dar to . du salst by(n)nen vier
	daghen mit den knechte to samen bi my
	wesen in den ewighen rike . Vn(de) desse ridd(er)
	vn(de) desse knecht de deden beide oer bicht . vn(de)
	bereiden sick to steruen . vn(de) storuen beyde
	mit groter begheerten vn(de) vroude(n) . vnde que
	men in dat ewighe leuen . als got den rid
	dere ghesecht hadde . got sy ghebenediet .
	Amen . ¶ Och lieue(n) wtu(er)koren vriende vn(de)
	menschen alle de ghene de dit horen ofte
	lesen . nv wilt doch dit grote mirakel an
	dencken . want dit grote teiken is nicht
	allene van dessen ridder vorschreue(n) ghe
	schien . mer vns allen to ener lere . wo gro
	te almissen . vn(de) wo danclike wi gode doen
	als wi rundelike dat gheerne vm synen
	willen v(er)gheuen dat vns misdaen is . wa(n)
	te wi sullen alle daghe in vnsen pater
	<130v>
	noster bidden . Et dimitte nobis debita n(ost)ra
	sicut et nos dimittim(us) debitoribus n(ost)ris .
	Dat is . Here v(er)ghif vns vnse misdaet
	ghelijck dat v(er)gheuen den ghenen de te
	ghen vns misdoet of misdaen hebben .
	Wante wolde wi vnsen toren vn(de) alle
	dincg mit so vryen vn(de) helen harten ver
	gheuen v(m)me godes willen als desse vor
	schreuen ridder dede . des wil ick vryelike
	ghelouen . alle dat dessen ridder schach . dat
	solde vns <in HS: s hochgestellt> ghescheen lijchamlike ofte gheest
	like . wante got de en is gheen wtnemer
	der parsonen . als su(n)te peter claerlike schrift <in HS: scrift; h ü.d.Z. ergänzt> .
	Mer men vynt wal lude de wal seggen .
	Jck wilt v(m)me godes wille v(er)gheuen . vnde
	dencken wal dat se dar gheen quaet v(m)me
	doen en willen . dat nochtan beter dan
	een quader is of se nicht mit allen v(er)ghe
	uen . vn(de) desse dencken wal . ick en wil my
	nen vyanden gheen quaet doen . na den
	dat ick et v(m)me godes willen vergheuen
	hebbe . ofte na den dat ick mit em ghe
	zoent bin . mer want he my so sere ghe
	moyet vn(de) misdaen heuet . so wil ick en
	schuwen . wa(n)te ick en mach dat v(m)mer
	int eerste nicht hebben dat ick eme vrient
	<131r>
	schap bewise ofte guet do . mer ick en laten
	bliuen dat he is . Seet lieuen vriende wo
	veer dat desse den ridd(er)e vorschreuen synt .
	de den knecht rechteuoert syne tafele(n) gaf .
	vn(de) kusschede en . vn(de) seghede . he wolde(n) vrient
	liker wesen dan he ye to voren was . Wa(n)
	te wa(n)neer wi vnsen vyanden ghene vru(n)t
	schap ku(n)nen doen . ofte willen . wat is dat
	anders dan wi vns ordelen . als wi bidde(n)
	dat vns got vnse misdaet v(er)gheue . Dat
	vns got mit vnses selues w(er)ken mach ant
	worden . vn(de) segge(n) . Sich ick wil di dyne mis
	daet v(er)gheuen . mer ick wil di late(n) blyue(n)
	vor dattu bist . wil di de vyant quaet
	doen daer sich seluen to . ick en wil di helpen
	noch hinderen . ghelijck dattu dynen euenen
	kersten ghedaen heuest . wa(n)te also hefstu de(n)
	ghenen ghedaen de teghen dy misdaen heb
	ben . Hijr bi lieuen vrunde alle de ghene de
	dit lesen ofte horen . de v(er)gheuen vryelike
	mit al oeren harten vm godes willen alle
	de misdaet de em misdaen is . vn(de) bewise
	daer na synen vyanden vrientschap vnde
	my(n)ne . vp dat vns got vnse misdaet v(er)ghe
	ue . vn(de) daer na mynlike vns to em in sijn
	ewighe rike neme . Amen . ¶ Dit is van
	<131v>
	lijchamliker almissen . vn(de) een schoen exe(m)pel
	wo lieue dat wi gode doen als wi arme lude liefhebbe(n) vn(de) guet doen . <in HS: lude - doen . u.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: Exemplu(m)> Men lest
	<a.l.R.: . xix . > va(n) enen bisscope de gheerne almisse(n)
	gaf armen luden vn(de) vake my(n)ne bewisede .
	Des so qua(m) he vp ene tijt riden . vn(de) em qua(m)
	een arm mensche in syne ghemoete de seer
	malatisch was . de nese was em bi na al
	af v(er)rottet <in HS: v(er)rotet; t ü.d.Z. ergänzt> va(n) recht(er) malatischeit . Des bat
	desse arme man den bisscope vm ene almis
	se . des so qua(m) de bisscop vn(de) wolde em <in HS: em ü.d.Z. ergänzt> ghelt ghe
	uen . neen sprack desse arme mensche . wol
	tu my my(n)ne bewisen . so sitte va(n) den peerde <in HS: perde; e ü.d.Z. ergänzt>
	vn(de) make my myne nesen schone <a.l.R. und v.a.H. und hier eingefügt: de my myt blode vn(de) vnreynich(ei)t seer beslagen ys> . Desse bis
	scop sat van den perde vn(de) seghede . he wol
	det gheerne doen . Vn(de) nam synen mantel
	vn(de) wolde em syne nesen veghen <in HS: veghen v.a.H. durchgestrichen; reynige(n) ü.d.Z. ergänzt> . vn(de) de nese
	was em so sere v(er)rottet vn(de) so lelick va(n) etter
	vn(de) van blode . dattet em to der nesen wt
	hiencg . also <in HS: dattet - also v.a.H. gestrichen> dat he seghede to den bisscope .
	Och desse nese is my so seer . ick en mach des
	nicht liden dattu se mit diner ma(n)tele rey
	ne makest . <v.a.H.: Do nam de biscopp weke doke
	vn(de) water vn(de) beddede em de nase vn(de) de se
	richeit . mer want dat bloet nicht volgen
	wolde so schickede <in HS: schicke; de u.d.Z. ergänzt> he syne(n) mu(n)t by de seeren>
	<132r>
	vn(de) wolde <in HS: wolde ü.d.Z. ergänzt> dat bloet wt der nesen <in HS: wt der nesen v.a.H. geschwärzt> sughen . vn(de) to ha(n)t
	so viel den bisscope een durbar steen in syne(n)
	mont . vn(de) he wart des armen mensche(n) quijt
	vn(de) en sach es nicht lancger vp de tijt . wa(n)te
	et was got selue(n) . vn(de) he behielt den durba
	ren steen . de so edel vn(de) kostel was dat en
	niemant v(er)ghelden en kunde . Hijr v(m)me
	so moghe ghi gheerne den arme(n) my(n)ne
	bewisen . ¶ Een schoen exempel dat ghe
	schien is in korte(n) iare(n) va(n) almisse(n) . vn(de) den arme(n) to diene(n) . <in HS: to diene(n) u.d.Z. ergänzt>
	Daer was een groet rike man <a.r.R.: . xx . >
	to vtrecht de gode diende vn(de) de ar
	me(n) lude liefhadde . also dat he den arme(n)
	sieken gaf een schoen huus in to wonen .
	Vn(de) oeck so plach desse rike man den ar
	men sieken seluen to dienen vn(de) oere vn
	reinicheit van en to dreghen . nochta(n) dat
	he oeck subtijl va(n) naturen was . Vn(de) als
	he dan dessen dreck vn(de) vnreynicheit roeck
	so begunde he to koren vnde spygen . also
	dat de krancke natuer den stanck nicht
	v(er)draghen en mochte . vn(de) dit gheschach
	vaken alle daghe . Also dat he quam to
	lesten mit enen harden mode vn(de) nam
	den dreck vn(de) de pisse to samen in ene ka
	nne vn(de) leghede syne ha(n)t boue(n) vp de ka(n)ne
	<132v>
	vnde schudde de ka(n)ne vp vn(de) neder . also dat de
	dreck vn(de) pisse euen dicke woert . vnde sprack
	mit enen harden mode to em seluen . alse to
	synes selues vleesche . Sich du vule vleesch
	du en machst dit nicht liden dat ick my
	nen got vn(de) myne(n) schepper diene . vnde du
	en wilst de lucht van dessen drecke nicht
	v(er)draghen noch ruken . sich wilstu en nicht
	rucken . nv salstu en smaken . al soldestu dar
	an bersten . vn(de) mitten so sette he de ka(n)ne
	an den mont . dar beide dreck vn(de) pisse y(n)
	ne was . vn(de) he dra(n)ck . vn(de) rechteuoert do
	was et alre beste wijn den men in alle
	der werlt solde hebben ghevu(n)den . Vnde
	rechteuoert do he dat smakede . do viel he
	neder vp syne knyen vn(de) woert seer schrei
	ende . vnde da(n)ckede gode sunderli(n)cge sere
	vor dat grote mirakel dat em got ghe
	daen hadde . vn(de) behelt dessen wijn hei
	melike bi em . vn(de) he en woldet nieman
	de seggen de leuede . dan alleen syne(n) bicht
	vader . Vn(de) dit v(er)tellede my een reecklick
	eerbar man de do sijn knecht was do dit
	gheschach . got sy ghelouet . ¶ Een schoen
	mirakel dat gheschach do konincg kar
	lo vor dat ordel godes quam .
	<133r>
	Men lest in der legende(n) van koni(n)cg <a.r.R.: . xxi . >
	kaerle . Vp de tijt do he sterue(n) sol
	de . do quam de vyant wanderen vor ene
	cluse dar een hillich eensedel y(n)ne was . Vn(de)
	do de eensedel den viant sach . do seghede
	he to den vyande . waer wilstu vyant heen .
	De vyant antworde vn(de) seghede . Jck wil
	hen to koni(n)cg kaerle . to syner wtuaert .
	wa(n)te he sal nv steruen . vn(de) ick mene dat
	wi syne siel hebben sullen . De eensedel
	sprack . pyne di heen to komen . vn(de) ick beue
	le di van godes weghen . also vro als du
	dat ordel v(er)nomen heuest waer sijn siele
	bliuen sal . dattu dan rechteuoert hijr we
	der to my komes vn(de) my dat seggest wo
	dar gheuaren sy of nicht . De vya(n)t sprack
	he solde dat doen . al dede he dat al vnda(n)x .
	wa(n)te desse eensedel was so hillich va(n) leue(n) .
	dat des de vyant nicht laten en mochte .
	wat eme de eensedel beuoel . De vyant
	toech heen . vn(de) was so lancge bi konincg
	kaerle wente he ghestorue(n) was . vn(de) gheor
	delt was van gode . vn(de) to ha(n)t dar na so
	toech de vyant weder v(m)me to dessen een
	sedel als em beuolen was . Vn(de) do desse
	eensedel den vya(n)t sach . do vraghede he de(n)
	<133v>
	vyant wo syne reyse gheweset hadde . De vy
	ant antworde dat syne reyse vuel vn(de) quaet
	gheweset hadde . De eensedel sprack . wo ko
	met dat bi . segge my . waer is koni(n)cg kaerls
	siele ghebleuen . De vya(n)t sprack . se is mit
	gode . De eensedel sprack . Jck beuele di dat
	tu my de rechte waerheit seggest wat daer
	ghescheen is vor den ordel godes vp desse
	tijt . De vya(n)t sprack . ick salt doen . al do ick
	et node . Wy waren vor dat ordel godes
	bi konincg kaerls siele . vn(de) do hadde(n) wy
	al syne sunde vn(de) boese werke vergadert
	vn(de) leghede(n) de to samen in ene weechscha
	le . Do quam sijn encgel vn(de) leghede syne
	gude werke(n) in de ander weechschale . vn(de)
	do men dit woech . do weren syne boese
	werke(n) . dat vnse deel was . voel meer . vn(de)
	alto voel swarer . dan syne gude werken .
	also dat vnse schale neder ghencg . vnde
	de ander dar syne gude werke(n) y(n)ne we
	ren . de ghencg vp in de lucht . vn(de) do wy
	dat seghen . do meende wi plat wi solde(n)
	rechteuoert de siele hebben . vn(de) meenden
	vnsen willen dar mede to done . vnde
	al to ha(n)t eer wy et wisten so qua(m) ghin
	der een man al sonder houet . dat was
	<134r>
	de selue dyonisius de sijn houet droech i(n)
	synen twen handen den sijn houet afghe
	slaghen was to parijs buten daer nv sijn
	cloester steet . vn(de) desse dyonisius warp al
	so voel kalkes vn(de) stenes yn de ander scha
	le dar syne gude werke(n) y(n)ne weren . dat
	rechteuoert do de kalck vn(de) steen de schale
	roerden . dat woech so swaer . dat de schale
	to ha(n)tes nederghincg . vn(de) alle koni(n)cg kaerls
	bose werke de wi v(er)gadert hadde(n) in vnser
	schalen . de ghincge(n) vp in de lucht . vn(de) do
	wi dat saghen . do v(er)name(n) wi wal dattet
	vuelike wolde . vn(de) wi woerden altomael
	confues . vn(de) stouen en wech itlick synes
	weghes . so dat wi nouwe wiste(n) wo dat
	wi hene quemen . vn(de) desse co(n)fusie heft vns
	su(n)te dyonisius ghedaen mit syne(n) cloestere
	vn(de) ty(m)merincge . dat wi al vnda(n)ckes liden
	moten . Vn(de) do de eensedel dit hoerde . do
	woert he seer <in HS: see; r ü.d.Z. ergänzt> blide . vn(de) lauede gode . Vn(de) woert
	do denckende . wo dat konincg kaerl een
	cloest(er) hadde ghestichtet . vn(de) ty(m)mere(n) laten
	buten parijs in de ere godes vn(de) su(n)te dyo
	nisius . vn(de) wo dat de kalck vn(de) steen was
	dat konincg kaerle so seer gheholpe(n) hadde i(n)
	syner notruft . Vn(de) do schreef de eensedel
	<134v>
	dit mirakel vn(de) openbaerdet . vns allen to
	ener lere . wante dit vorschreue(n) cloest(er) noch
	huden daghes steet buten parijs . dat koni(n)cg
	kaerl in de eer godes vn(de) sunte dyonisius ty(m)
	meren liet . Vn(de) hijr bi alle de ghene de yn
	sunden wonen . vn(de) also voel hebben dat
	se et doen moghen itlick na syner macht .
	de solden billike exempel hijr an neme(n) dat se
	nv hulpen gheestlike huse stichte(n) de wile
	dat se mochten . vp dat als se vor dat
	ordel godes quemen . dat em dat beholde(n)
	were vn(de) to hulpe(n) queme . dar gheen twiuel
	an en is . vn(de) v(n)moghelick were deet nv mit
	guden willen doen . et en moeste em helpe(n) .
	Wa(n)te dit vorschreue(n) mirakel v(m)me koni(n)cg
	kaerls willen nicht allene ghescheen en is .
	so gheue got dat elck dat doen mote dat
	godes hogheste ere sy vn(de) synes selues bes
	te salicheit . ¶ Dit is dat slot va(n) d(er) almisse(n) .
	vn(de) wat de hillighe(n) lerers hijr vp schriuen .
	<a.l.R.: . xxii . > Hijr voer hebbe ghi vaste exempele
	ghehoert wo nutte dat et is almisse(n)
	to gheuen . wa(n)te men dar bi va(n) sunde(n) mach
	verwecket w(er)den . vn(de) de sunde(n) afwasschen .
	Wa(n)te de hillighe schrift claerlike secht . Al
	so als dat water lesschet dat vuer . also les
	<135r>
	schet almisse de sunde . Oeck lest men in der
	biblie . dat de gude thobias leerde synen so
	ne vn(de) seghede . Ghif almisse van dynen
	gude . vn(de) en wil dijn ansichte nicht kiere(n)
	van ienighen armen . dan salt ghescheen
	dat got sijn anghesichte nicht sal va(n) dy
	kieren . na den dattu voel heuest . dar na
	ghif voel . hefstu luttick . so ghif luttick . vn(de)
	also v(er)gaderstu enen groten schat in den
	hemele . wa(n)te de almisse en lat de siele
	nicht gaen in de dusternisse . de almisse
	ghift grote betruwen vor den ouersten
	gode alle den ghenen de se doen . Dit sel
	ue leerde thobias synen enighen sone . De
	hillighe su(n)te iheronim(us) secht in ener epis
	tolen . Mi en ghedencket nicht dat he ye
	quades dodes storue de altoes rundelike <a.r.R. und v.a.H.: myldelike>
	de w(er)ke der barmh(er)ticheit dede . Oeck secht
	su(n)te iheronim(us) Och wo groet is de salicheit
	almissen to gheuen . vor kleine dincge . grote
	dincge to kopen . vor tijtlick guet ewich guet .
	vor sterflike sake . ewich leuen . vn(de) dat to
	maken . dat got vnse here selue(n) moet schul
	dener bliuen . Vn(de) also voel als wi v(m)me got
	gheuen hijr beneden in almissen .
	also voel blift vns got v(m)mer schuldich als
	<135v>
	wi bouen komen . vn(de) aldus so blift got vm
	mer vnse schuldener . Su(n)te augustin(us) secht .
	O mensche ghif almissen ru(n)delike . v(er)lose
	di selue(n) de wile dattu di machst v(er)losen .
	v(er)lose di de wile dattu tijtlick guet in den
	handen heuest . vp dat de bitter doet nicht
	en kome vnuerseens vn(de) neme di beyde
	guet vn(de) loen eer du dat wetest . Van des
	ser materien so mach men voel schriuen .
	wa(n)te alle de hillighe(n) lerers wunderlike
	voel hijr va(n) schriue(n) . Wante wat mach e
	nen sunder saligher wesen dan de almisse(n) .
	Wa(n)te wat wi gheuen in eertrike dat wart
	rechteuoert van vns vntfancge(n) in den hemel
	rike . wi seyen dat tijtlick is . vn(de) meyen dat
	ewich is . Hijr bi so du(n)cket my dat ick gheen
	nutter sake en weet den sunder de in sunden
	wonet . dan dat he <a.l.R. und v.a.H. und hier eingefügt: myldelike> ru(n)delike altoes syne al
	misse(n) gheue . vn(de) volghe de w(er)ke der barmh(er)
	ticheit . So is dit dan de derde pu(n)t dar de
	sunder de in sunden wonet . bi sal v(er)wecket
	w(er)den . Wa(n)te ghemeenlike de also v(er)hardet
	synt in sunden . vn(de) va(n) daghe to daghe va(n)
	de ene sunde in de anderen gaen . de w(er)den
	to den lesten also blynt . dat em sunde gheen
	sunde duncket wesen . vn(de) steruen also eer
	<136r>
	se dat weten . Vn(de) hijr v(m)me is dit iv gheschreue(n) <in HS: ghescreue(n); h ü.d.Z. ergänzt>
	sul ghi verwecket w(er)den van sunden eer ghi
	va(n) hene varen . dat sijn bi dessen vorscreuen
	pu(n)ten . Vn(de) dat eerste is wederstoet . vnde als
	vns dat komet . dat wi dat verduldichlike
	draghe(n) . Dat ander is dat wi dat verw(er)ue(n)
	dat gude lude vor vns bidden . Dat derde is .
	dat wi ru(n)delike <a.l.R. und v.a.H. und hier eingefügt: myldelike> vnse almissen gheue(n) sulle(n) .
	vn(de) oeck mede bidden vn(de) gude werke doen .
	Vn(de) desse drie pu(n)te de leerden vns got do he
	lazaru(m) verweckede . Ten eerste(n) so leet he we
	derstoet . wa(n)te he twewerf v(er)schrickede . Vn(de)
	to den andere(n) mael do bat he an syne(n) vad(er)
	vn(de) danckede em . To den derden mael so
	gaf got almissen . wa(n)te he leerde de ghene
	de in vnweghe weren vn(de) nicht en wisten .
	Al hijr bi so moghe ghi merken . dat alle
	de(n) ghene(n) de in sunden wonen . desse drie
	vorscreue(n) pu(n)te notroftich syn . sullen se ghe
	waer w(er)den dat se dwalen . vn(de) enen volko
	men willen v(er)krighen dat se de sunde voert
	an laten willen . Vn(de) wa(n)neer de sunder de(n)
	willen volkomelike krighet . dat he de
	sware sunden nu(m)mer meer bet doen en
	wil . so sal he to rechte beghi(n)nen to vole(n) .
	dat he doet in sunden ghewest heft vnde
	<136v>
	nv verwecket is van den dode . dat got alle
	den ghenen de in sunden wonen mote v(er)
	lenen . Amen . Vn(de) hijr mede so eindet dat
	eerste derdedeel van den anderen boke . wo
	men va(n) sunde(n) v(er)risen sal . vn(de) willen nv in de(n)
	namen godes dat ander derdedeel beghi(n)ne(n) .
	wo men den sunder helpen sal . vn(de) war bi
	dat men en vntbinden sal . benedictus ih(esus) .
	¶ Hijr beghint dat ander derde deel van den
	andere(n) boke . vn(de) is va(n) twierhande berouwe .
	de ene is gotlick vn(de) de and(er) vleeschlick . wat
	ware vn(de) rechte berouwe is . dat moghe ghi hore(n) .
	<a.l.R.: . xiii . > Hijr to voeren so hebbe ghi ghehoert
	wo . ofte war bi ghi van sunden v(er)
	risen sullen . Nu weert guet dat
	ghi wisten wo . ofte war bi dat men enen
	sunder van sunden vntbinden sal . ¶ Men
	lest do got lazaru(m) verweckede vn(de) do lazar(us)
	v(er)rees . do en kunde lazarus em seluen nicht
	vntbinden . Oeck so vntbant en got nicht
	alst na den texte ludet . mer got sprack to
	synen iu(n)cgeren dat se en vntbinden solden .
	Waer bi ghi v(er)staen moghen . sal de sund(er)
	vntbunden wesen . dat sal bi den priester
	ghescheen . wa(n)te bi den iu(n)cgere(n) godes so
	sul ghi de priesters bekennen . Vn(de) voert . sal
	<137r>
	iv de priest(er) vntbinde(n) moghe(n) . so wetet dat
	daer v(m)mer eerst moten to drie pu(n)te . Dat ers
	te is . recht berouwe . Dat ander is . waer
	bijcht . Dat derde is . penitencie . dat is vol
	komen willen to hebben vol to done vor
	de sunde na al synen v(er)moghen . Nu wil
	wi eerst spreken van den eersten pu(n)te . dat is .
	recht berouwe . Men lest in den boke va(n) de(n)
	twelf dogheden . dat dar twierhande berou
	we is . De eerste is gotlick . de ander is vleisch
	lick . De vleischlike berouwe w(er)pet de(n) sun
	der al vnder sonder inwendighen troest
	vn(de) brencget en gherne in mishope . rechte
	ofte he vry van gode v(er)scheden were . of gode
	nicht to en hoerde . wante em berouwet
	meer dat he sick seluen v(er)loren heuet . dan
	en berouwet dat he de gud(er)tierenheit go
	des v(er)toernt heft . vn(de) dit en is de rechte be
	rouwe nicht . De gotlike berouwe de is
	voel anders . Wa(n)te de den gotlike(n) berou
	wen to rechte heft de weghet meer dat
	aller mynste pu(n)t dat he teghen got mys
	daen heuet . dan he alle den schaden ofte schan
	de den he v(m)mermeer v(m)me der sunden wille
	liden mochte . wante he meer wecht dat he
	gode mishaget . dan dat of he selue(n) v(er)lore(n)
	<137v>
	bleue . Vn(de) de dessen berouwen heft . de heuet een
	volkomen vpsate mit al synen harte(n) nu(m)mer
	meer bet sunde to done . Vn(de) wt dessen berouwe(n)
	komet der siele(n) een suete vrolicheit . de se vnt
	bynt van allen ku(m)mer . vn(de) verbynt se een vol
	komelike mit gode . Vn(de) wo desse meer troes
	tes van gode v(er)krighet . wo et em meer berou
	wet dat he ye teghen gode misdede . Wante
	als he to grunde bedencket de groetheit vnde
	hoecheit godes dar he teghen misdaen heuet .
	vn(de) dan bedencket syne eyghene cleynheit of
	te snoetheit . so wart he so seer vntsteke(n) van
	rouwen . dat em du(n)cket dat he nu(m)mermeer
	rouwen ghenoech ku(n)ne hebben . van recht(er)
	lieue . Vnde als he aldus vurighe lieue to go
	de mit aldusdanigher rouwe v(er)kreghen heft .
	so ku(m)pt he also veer . dat he nicht allene
	biddet dat em got syne sunde v(er)gheue dor
	syne barmh(er)ticheit . mer he begheert also ve
	re als et gode loueliker vn(de) meer ere weer
	dat got de sunde vp em wreke na syner
	grundeloser rechtuerdicheit . vp dat he de
	meer pyne kreghe vn(de) meer mochte liden
	v(m)me godes willen . wa(n)te wo eme got
	gudertierener is . so he dat meer wecht . dat
	he teghen gode misdaen heft . Vnde de also
	<138r>
	veer komen kunde in der lieue dat he de
	rechtuerdicheit godes also seer my(n)nede vp
	em to komen als he de barmh(er)ticheit godes .
	alle syne sunde solden em also kort wesen
	v(er)gheuen als een drope waters v(er)droghen
	solde in enen bernenden ouene . Vn(de) oeck so
	wetet . de aldus wolde . dattet em gheen ar
	beit ofte rechte swaerheit solde wesen . mer
	et solde eme wesen een soete gheestlike vu
	richeit . vn(de) dessen so weert v(n)moghelick dat
	em got oere sunde nicht solde v(er)gheue(n) . wa(n)
	te got dor den p(ro)phete spreket . Al mach een
	moder oer enighe kynt verghete(n) . ick en
	sal nochtan iuwer nicht vergheten . wa(n)te
	wat is de my(n)ne der moder to oeren enighe(n)
	kynde . teghen de lieue de got to vns heft .
	recht als een drope waters is teghen een
	gantze zee . Hijr v(m)me so latet vns seluen
	vnse sunde groet du(n)cken mit enen starke(n)
	berouwen . vn(de) hopen . dat se got vns v(er)gheue(n)
	sal . Vn(de) wo wi vnse sunde swarer weghen
	wo got bereider is . vns vnse sunde to v(er)ghe
	uen . Vn(de) oeck mede . wo vnse sunde swarer
	synt . wo se meer teghen got syn . vn(de) hijr v(m)
	me so v(er)ghift se got lieuer . dan of se my(n)re
	weren . nicht dat ghi et also v(er)staen sullen
	<138v>
	dat de kleyne sunde gode leder syn . of dat
	se got noder of later v(er)ghift . dat veer is . mer
	v(m)me dat de grote sunde meer teghen got
	synt . so heft got de bekierincge lieuer van
	enen groten sunder . dan he de bekierincge
	van enen de myn ghesundighet heuet . also
	veer als he so grote berouwe wt my(n)ne he
	uet als vorschreue(n) is . welke berouwe vns
	got allen v(er)lene . Amen . ¶ Dit is van
	vleeschliker berouwe . de nicht en v(er)deent de
	ghenade godes . vn(de) hijr va(n) een gruwelick exe(m)pel .
	<a.l.R.: . xiiii . > Hijr voer hebbe ghi ghehoert wat
	ware berouwe is . vn(de) nv is dar een
	ander berouwe . als hijr vorschreuen steet
	in den synne . vn(de) de hetet de schrift vleisch
	lick . vn(de) is veer van waren berouwe . Wa(n)te
	waer ware berouwe is . de komet wt my(n)ne .
	mer vleischlick berouwe de komet wt a(n)xte .
	vn(de) mochte mit rechte bet anxt heite(n) dan
	berouwe . Recht als een dief de in des rich
	ters stocke sittet . den berouwet dat he ghe
	stalen heuet . vn(de) dat v(m)me den anxt . want
	he wal seet dat he ha(n)cgen moet . wa(n)te en
	berouwet nicht dat he de ee . ofte des richt(er)s
	verbot ghebroken heuet . vn(de) dat he teghen
	dat rechte misdaen heuet . Wa(n)te rede waer
	<139r>
	by . Hadde de dief dat guet dat he ghestale(n)
	heft . in enen anderen lande dar he vry were
	vn(de) ghenen anxt en drofte vor dat recht heb
	ben . he solde des kleine achten v(m)me dat ghe
	stalen guet weder to senden . of v(m)me dat
	to beteren dat he teghen dat recht misdaen
	hadde . Vn(de) aldus is et oeck leider mit ma
	nighen sunder . als he steruen sal . so ropet
	he wal vn(de) karmet . och here got wes miner
	ghenedich . mer dat voel meer v(m)me den
	doet den he voelt . vn(de) v(m)me de pyne daer
	he anxt vor heuet . dan dat he ropet wt
	ienigher lieue . dat he synen got vn(de) synen
	schepper v(er)toernt heft . Vn(de) dat aldusdanighe
	rouwe gode nicht bequeme en is . dar wilt
	een exempel van hoeren . ¶ Dar was i(n) ene(n) <a.r.R.: Exemplu(m) . >
	lande een seer vrome ridder . welken ridd(er)
	den de konincg seer lief hadde . Vnde desse
	ridder wart kranck vn(de) viel to bedde . also
	dat de konincg to em qua(m) vn(de) vandede
	en . Vn(de) wante de konincg wal sach dat
	he steruen moeste . so bat he den ridd(er) dat
	he syne bicht doen wolde vn(de) dat he dat
	hillighe sacramente begheren solde vn(de) sick
	bereiden wolde . oft got v(er)saghe dat he ster
	uen solde . Desse ridder dede al dat em de
	<139v>
	koni(n)cg bat . he bijchtede . he nam dat hillighe
	sacrament . he woert gheoliet . he beschreyede
	vn(de) bekarmede syne sunde also sere . vn(de) riep
	so vele vp to gode dattet alle den ghenen v(er)
	wunderde de dar bi waren . Also dat to den
	lesten de ridder starf . vn(de) voel lude wisten
	to seggen van wo grote(n) berouwe(n) dat desse
	ridder vor syne(n) dode hadde . vn(de) danckede
	gode dat he so redelike ghestorue(n) was . Des
	se mere v(er)nam een rekelick priester van des
	sen riddere . dat he so redelike ghestoruen
	were . wa(n)te he sijn leuen wal bekande . wo
	dat he een sundich man plach to wesen .
	vn(de) na ghenoechte(n) der werlt . vn(de) na den lo
	pe des vleisches he plach to leuen . Vn(de) na
	den dat he nv hoerde dat desse ridder so
	grote berouwe vp sijn leste hadde ghehat .
	so bat desse hillighe priester sunderlincge
	an vnsen heren got . dat he em openbare(n)
	wolde . in wat maniere dat de siele van
	dessen ridd(er)e vorschreue(n) were . also dat
	got syne ghebede hoerde . Vn(de) desse siele
	quam ghelijck ofte de ridd(er) noch leuede
	ofte in dessen leuene were . vn(de) ghincg
	vor den priester staen . Vn(de) do de priester
	den ridder sach . to hant do vraghede he
	<140r>
	wie dat he were . De siele antworde . Jck
	byn de siele des ridders de du begherest to
	spreken . Do sprack de priest(er) . So beuele ick
	di va(n) godes weghen dattu my de rechte
	waerheit seggest wo dattet mit di sy . De
	siele antworde vn(de) sprack . Och arme vnde
	we my dat ick ye mensche ghewoert . wa(n)te
	mit rechte(n) ordel so byn ick ewich v(er)domet . vn(de)
	mit den so sloech de ridder syne mantelen
	vp . do sach de priest(er) dat al sijn lijf brande
	noch swarter dan een kale . Vn(de) do de pries
	ter dat sach . do seghede he . vn(de) wo mach dit
	v(m)mer to komen . wa(n)te du doch redelike
	vn(de) wal dyne bicht sprekest . vn(de) dat hilli
	ghe sacrament vntfiencgest . vn(de) woerdest
	gheoliet . vn(de) haddest so groten berouwe(n)
	dat dar elck man wiste wat va(n) to seg
	gen de dar bi weren . Do sprack de siele .
	Och arme . mijn berouwen dat salstu we
	ten . do my de doet begunde to naken . do
	woert ick so seer begrepen vn(de) kreech so
	grote pyne . dat ick anders nerghe(n) to gru(n)
	de v(m)me dencken en kunde dan v(m)me de py
	ne des dodes . vn(de) dat alle de anxt vn(de) be
	rouwe den ick hadde . was van de grote <in HS: de grote v.a.H. zu der groter geändert>
	pyne de my to komende was . dat ick
	<140v>
	mijn lieue wijf . vn(de) kind(er)e . vn(de) de schone
	werlt laten solde . Hijr v(m)me so riep ick
	vn(de) karmede . vn(de) dachte luttick dat ick
	beklaghet hadde vn(de) berouwet . dat ick
	mynen got vn(de) mynen schepper so iamer
	like v(er)toernt hadde . mit enen starke(n) vp
	sette . of ick lancger mochte gheleuet heb
	ben . dat ick nu(m)mer meer wolde myne(n)
	got v(er)toernt hebben . Hijr dachte ick leid(er)
	luttick v(m)me . dat ick mijn leuen so icht
	beteren wolde . Mer mijn berouwe was
	altomael v(m)me de pyne de my anstont . vn(de)
	v(m)me de schone werlt de ick laten solde .
	vn(de) nicht v(m)me dat ick mynen lieflike(n) got
	v(er)toernt hadde . wa(n)te hadde ick ghesunt
	gheweest . of sonder twiuel v(er)modet dat
	ick kort solde weder vp ghesunt ghewor
	den hebben . sonder twiuel ick en hadde al
	so nicht ghekarmet vn(de) ghenade ghebede(n) .
	Vn(de) want got mijn harte vn(de) myne byn
	nesten synne voel bet kande dan ick sel
	uen my bekande . wa(n)te vor gode de my(n)
	neste ghedachte(n) nicht moghen verhole(n)
	bliuen . hijr v(m)me so heft got een recht or
	del ouer my ghegheuen . Wante hadde ick
	ghemoghen . ick hadde noch gherne hu(n)dert
	<141r>
	iaer ofte voel la(n)cger in myne(n) quaden sun
	den gheleuet . vn(de) in alsulken ghenoechte(n) d(er)
	werlt als ick plach to leuen . vn(de) dachte lut
	tick mit vollenkomen vpsette v(m)me ienich
	beteren . vn(de) de sunde ofte de ydelheit d(er) werl
	de to laten . Aldus heft mijn leste berouwe
	al gheweest van anxte vn(de) nicht van lieue .
	mer allene v(m)me de grote pyne de my anstont .
	vn(de) hebbe do leider dat kleine beclaghet ofte
	berouwet . dat ick de gud(er)tierenheit godes so
	iamerlike v(er)toernt hadde . vn(de) dachte luttick
	dat ick wt lieue beclaghet hadde mit enen
	volkomen vpsette my voert to beteren . Vn(de)
	leider dat noch quader is . wa(n)te ick en wiste
	nicht wat rechte berouwe was . wa(n)te ick
	en sloech dar nee ienighe achte vp . Wante
	de wile dat ick ghesu(n)t was . do gaf ick my
	so seer to der werlde . dat ick dar harde kley
	ne v(m)me dachte to weten wat dat rechte
	berouwe were . Vn(de) do ick leider sieck was
	vn(de) steruen solde . och arme dat ick oeck do
	niemant en vant de my rechte berouwe
	inghesproken hadde . mer se seghede(n) wal .
	laet iv iuwe sunde leet wesen . vn(de) doet iv
	bicht . vn(de) reidet iv to steruen . vn(de) ander pu(n)
	te des ghelikes . mer se en segheden my
	<141v>
	luttick . kiert v(m)mer dat vnrechte guet we
	der na al iuwen v(er)moghen . vn(de) ghedincket
	wo iamerlike dat ghi de gudertierenheit
	godes v(er)toernt hebbet . vn(de) wo gud(er)tierlike
	dat iv de mynlike got ghespaert heuet .
	vn(de) wo mildelike dat iv de gud(er)tierene
	got al iuwe sunde v(er)gheuen wil . dar ghe
	nerhande twiuel an en is . so veer als ghi
	nv een volkomen vpsette in iv maket . dat
	ghi sonder ienich twiuel na iuwen v(er)mo
	ghen nu(m)mer meer bet sundighe(n) willen .
	ofte icht doen dar ghi iuwen mynliken
	got y(n)ne v(er)toernen moghen . Dit en seghede
	my leyder niemant to voren . vn(de) selue en
	wiste ick des nicht . vn(de) hadde ghenoech to
	done in der pyne de ick leet . Vn(de) aldus so
	moet ick ewelick vn(de) v(m)mermeer v(er)domet
	blyuen . vn(de) liden pyne also wunderlike
	swaer . dat dar een vuer also wu(n)derlike
	groet were dattet van der eerden vp an
	den hemel ghincge . vn(de) also hete brande
	alse ye sterflick mensche dincken kunde .
	vnde dat ick dar y(n)ne were . dat weer my
	een cleyn brant vn(de) een cleyne pyne bi de(n)
	brande vn(de) der pyne de ick nv lyde . vnde
	ewelike sonder eynde lyden moet . Nu heb
	<142r>
	be ick dy den syn va(n) myner v(er)domenisse v(er)
	tellet . also als du va(n) gode ghebeden heuest .
	vn(de) my beuolen is dat ick di hijr van de
	waerheit vn(de) den rechten grunt vertellen
	solde . Vn(de) mit den dat de siele dit ghesecht
	hadde . so vloech se en wech . vn(de) de priester
	en sach se nicht meer . Vn(de) desse hillighe
	priester danckede gode sere . vn(de) schreef
	dit vorschreuen mirakel . wo dat he et
	ghehoert vn(de) gheseen hadde . vns allen to
	enen exempel . vn(de) dat wi daer bi gheleert
	mochte(n) w(er)den . ¶ Hijr bi so moghe wi mer
	ken dat et al gheen berouwe en is . dat so
	mighe lude voel klaghen vn(de) karmen in
	oeren dode . vn(de) oeck dat dar voele lude sint
	de nicht en weten wat rechte berouwe is .
	Hijr v(m)me so pine sick een itlick mensche
	de wile dat he mechtich vn(de) ghesunt is .
	dat he lere wat rechte berouwe sy . vn(de) le
	re syne sunde to berouwen vn(de) to beclaghe(n) .
	vp dat wa(n)neer he steruen sal . dat em dan
	de pine des dodes also seer nicht en quel
	le dat he dar bi rechte berouwe icht ver
	ghete . dar vns got vor behoeden mote .
	Nu mochten wal somighe lude seggen .
	Jck wolde dat ick rechte waer berouwe
	<142v>
	hadde . mer ick en weet <in HS: nicht ü.d.Z. mit Bleistift ergänzt> wo dat ick se v(er)kry
	ghen sal . Hijr vp so wil ick antworde(n) . wil
	ghi et weten wo ghi rechte berouwe kry
	ghen sullen . so leset vn(de) volghet dessen capit
	tel dat hijr na steet gheschreuen . ¶ Wo me(n)
	rechte berouwe v(er)krighe(n) sal . dar vier pu(n)te to syn . vn(de) dit is de erste pu(n)t . <in HS: vn(de) - pu(n)t . u.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . xxv . > Na den dat manich
	mensche is de gheern ware(n) berouwe
	hadde . so hoert wo men den v(er)krighen sal .
	Su(n)te gregorius de secht in synen morale .
	in den . xxiij . capittele . Vier sake synt de e
	nen guden menschen syne siele haestelike
	in compu(n)ccien brencgen . dat is to versta
	ne . dat he rechte berouwe kricht . Dat
	eerste is . dat he syne vorledene tijt vnde
	sunde ouerdencke . vn(de) wo vnnuttelike
	dat he syne tijt to bracht heft . Dat ander
	is . dat he bedincke de tijt de tokomende is .
	dat strencge ordel . vn(de) de sware pyne . Dat
	derde is . dat he bedincke de tijt de nv teghe(n)
	wordich is . wo vnseker vn(de) kort se is . Dat
	vierde vn(de) veerwech dat alre beste vn(de) hoech
	ste is . dat wi mit y(n)nicheit ouerdencke(n) de
	grote gud(er)tierenheit de vns got bewiset
	heft . vnde de vnsprekelike vroude de hijr
	bouen in den ewighen rike is . vn(de) dat wi
	<143r>
	so veer va(n) gode syn v(er)scheden . ¶ Jnt erste
	so wilt to grunde ou(er)dencken de tijt de vor
	leden is . wo ghi gheleuet hebben . vn(de) wat
	sunde ghi ghedaen hebben . Vn(de) dincket
	doch . wat hebbe ghi mit iuwen leuen in
	sunden voertghewu(n)nen . de tijt is ghelede(n)
	se en komet nicht weder . De gude werke(n)
	de ghi in vorleden tyden wal mochte(n) ghe
	daen hebben . de synt v(er)sumet vn(de) v(er)loren .
	vn(de) de quade werke(n) de ghi ghedaen hebbe(n)
	de synt beholden . Wante dat alre mynste
	woert ofte ghedachte de quaet gheweest
	hebben de en sullen nicht v(er)ghete(n) sijn vor
	den ordel godes . ten sy dat ghi et bijchten
	vn(de) beteren als ghi van rechte schuldich
	syn to doen . vn(de) oeck des ghelike(n) dat alre
	mynste gude woert . ofte gude ghedachte .
	ofte gude w(er)ke dat ghi ye ghedede(n) . dat sal
	iv vn(de) elken guden menschen va(n) grade to
	grade vollenkomen gheloent w(er)den . Vnde
	wert et elken menschen aldus beholden
	wat he doet . guet ofte quaet . mach vns
	dan nicht billix seer berouwen dat wy
	vnse tijt so lelike in sunden vor bi ghebracht
	hebben . Wa(n)te dencket doch . wat vaere wi
	de bet va(n) den sunden de wi in voertyden
	<143v>
	ghedaen hebbe(n) . Hebbe wi in hou(er)dye . in hate .
	in nyde gheleuet . dar hebbe wi vnse eighene
	synne mede ghekrencket . Hebbe wi i(n) ienigh(er)
	vnkuscheit . in gulsicheit . vn(de) in druncken
	drincken gheleuet . dar hebbe wi vnse licha(m)
	mede ghekrencket . vn(de) vnse leuen dar mede
	ghekortet . Hebbe wi gheleuet i(n) ghiricheit . i(n)
	vnrecht guet to v(er)samende . dat verdu(n)ckert vns <in HS: vns a.r.R. ergänzt>
	van gode . vn(de) maket ene begancgende qua
	de consciencie . vn(de) wi moten v(m)mer dat vn
	rechte guet . na vnsen v(er)moghe(n) weder kie
	ren . sul wi beholden bliuen . Hebbe wi in
	ledicheit . in ydelheit vnse tijt vor bi ghe
	bracht . dat is v(m)mer to den mynste(n) v(er)loren .
	Wa(n)te wi en hebbens de bet nicht . mer voel
	quader . vn(de) wil wi et to grunde bedencke(n) .
	so vinde wi dat wi gode dar mede v(er)toernt
	hebben . vn(de) vnse leuen dar mede ghekortet
	hebben . vn(de) vnse licha(m) dar mede ghekrenc
	ket hebbe(n) . vn(de) vnse siele dar mede v(er)duestert
	vn(de) beulecket hebben . vn(de) in vnraste vns
	seluen dar mede ghebracht hebbe(n) . De al
	dit vorschreue(n) to grunde bedencken wil .
	den mach et v(m)mer billike berouwe(n) dat
	he aldus ghesundighet heuet . vn(de) de ede
	le tijt so vnnuttelike vor bi ghebracht he
	<144r>
	uet . also dat he de bet nicht en v(er)mach . mer
	de qualiker <gestr.: de> in liue vn(de) in siele ald(us) ghe
	storuen is . Vn(de) dit is dat eerste punt .
	¶ Dit is de and(er) pu(n)t wo wi ware(n) berouwe v(er)krighe(n)
	sulle(n) . vn(de) wo wi by(n)nen ghestellet sy(n)t . als wi sterue(n) sulle(n) .
	De ander pu(n)t is . dat wi de tijt de to <a.r.R.: . xxvi . >
	komende is . mit vlite ouerdencken .
	Wante wolde wi to grunde ouerdencken
	de pyne de wi in vnsen dode liden sullen .
	wo de adem kortet . wo de oghen du(n)ckere(n) .
	wo de oren douen . wo de nese krempet .
	wo de lippen blawen . wo de wa(n)cge(n) valen .
	wo dat voerhouet schrympet . wo de smaeck
	verbittert . wo de tuncge split . wo de kele
	swellet . wo dat harte slaet . wo de hande
	beuen vn(de) nedersighen . wo de voete kolden .
	wo de huet vlecket vn(de) vntfarwet . wo alle
	de zenen vn(de) aderen de een mensche in sine(n)
	liue heuet van groten vnuerdrachliken
	pynen ghebreke(n) <in HS: ghebreke(n) a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> . dat de lijcha(m) bouen syn natuere
	liden moet . wa(n)te he alsulke pine vor der
	tijt nye gheuoelt en heuet als he
	doet als et den dode beghint to
	naken . Vn(de) dat de doet den lijcha(m) boue(n)
	alle pine swaer is . dat moghe ghi ald(us)
	bi natuerliken reden claerlike proeuen .
	<144v>
	Jnt eerste v(er)middes dat de lijcha(m) va(n) itlike(n)
	menschen in den beghy(n)ne van vier eleme(n)
	ten ghemaket is . als van der lucht . van
	vuere . van water . vn(de) van der eerden . Vn(de)
	van dessen vier elementen vorschreue(n) so
	heft itlick mensche syne co(m)plexie in den
	lijcha(m) vntfancgen . als vns de meist(er) in der
	natuere(n) claerlike leert . Vn(de) der complexien
	synt vier . vn(de) heiten . sangwinea . colerica .
	flegmatica . melancolica . Vn(de) wa(n)neer de
	doet dan komet in den menschen vn(de) be
	ghint to w(er)ken . so brencget he den lijcham
	in ene vnu(er)drachlike grote pine de he vor
	der tijt nye eer also gheuoelt en heuet . also
	dat de lijcha(m) bi noet moet dan leren ene
	nye ghewoente . Wa(n)te rede war bi . de doet
	wil dan den lijcha(m) wederbrencgen to den
	oerspru(n)cge als to der eerden ofte materie(n)
	dar he eerst va(n) ghemaket is . Vn(de) va(n) ald(us)
	danigher vnghewoente(n) vn(de) moyenisse
	als de doet den lijcham dan mit ghewelt
	anbrencget . so w(er)den de vijf synne
	in den mensche . als sien . hore(n) .
	ruken . smaken . vn(de) tasten . desse vijf sy(n)ne
	w(er)den dan alheel v(er)stoert vn(de) verdu(n)ckert .
	vn(de) v(er)liesen oer macht allentelen v(er)mids
	<145r>
	grot(er) vnghewoenliker pine . als ghi vake alle
	daghe vndervinden moghen . Vn(de) al hijr bi w(er)
	den aldus de co(m)plexien alle vier also wunder
	like v(er)stoert . als dat de ene wil vp . de ander
	wil neder . itlick wil dan syne(n) wech . vn(de) va(n)
	recht(er) noet oer gheen dan weet war se ruste
	ofte v(er)lichtenisse krighen moghe . vn(de) v(er)gade
	ren to lesten to der stede dar de zukede
	dan meest trecket . vn(de) dat in grote(n) swaer
	heiden vn(de) perse . of se volghen der com
	plexien de dan de weldichste is van de(n) vie
	ren . Vn(de) is et sake dat de complexien vnde
	de materien bouen in der borst v(er)gadere(n)
	so beghint de ste(m)me in den sieken rechte
	voert to rotelen . vn(de) rotelt dan recht of
	em een korf mit byen in der kele were .
	Wante in der natuere so claghet itlick
	co(m)plexie der andere(n) oer noet vn(de) dat se
	scheiden sullen . Vn(de) dit moghe ghi vake
	mit der waerheit vndervinden in den
	ghenen de steruen sullen . Vn(de) is et oeck
	sake . dat de co(m)plexie ofte materie in de(n)
	buke beneden den nauel v(er)gadere(n) . so mach
	de sieke de materie nicht beholde . vnde
	wert dar bi so vnreyne in rechter noet
	al dar he lecht . also dat nouwe yema(n)t
	<145v>
	bi em duren mach va(n) quader lucht de em
	dan afkomet . als men vake beuinde(n) mach
	Of is dat sake dat de materie in der luch
	ter syden v(er)gadere(n) . so krighet desse sieke vn
	uerseendes enen haestelike(n) korten doet .
	eer men dat weet so is he voert . Vn(de) is et
	oeck sake dat de co(m)plexie ofte materie in
	de rechte syde of dar wor bi v(er)gadere(n) . so
	wert de sieke seer ghequellet . vnde kricht
	enen swaren lancgen arbeideliken doet .
	Nu kieset een guet van allen dessen vie
	ren vorschreuen . nochtan so motet v(m)mer
	wesen . he sy kleyn ofte groet . arm ofte
	rijck . dar en mach niemant ouer . wa(n)te
	et is dan to laet meisters hulpe van me
	dicinen ofte ienich menschelick troest .
	Vn(de) wa(n)neer aldus de vijf synne . vn(de) de
	vier co(m)plexien . vn(de) dat lijcham alheel al
	dus v(er)stoert is . so w(er)den de krachte der
	sielen . dat is verstant . memorie . vn(de) wil
	le . desse w(er)den dan mede ghequetset . vn(de)
	v(er)du(n)ckert . so dat dat v(er)stant verduestert .
	wa(n)te dan de sieke van pinen nicht v(er)
	staen en kan wat men em gudes secht .
	de memorie v(er)gheet . want de sieke ver
	ghet dan van wunderliken pinen al
	<146r>
	dat he eer gheleden heuet . Vn(de) als dat
	v(er)stant vn(de) memorie aldus ghebroken
	synt . so en weet de arme sieke nicht wat
	he willen sal . Vn(de) als et aldus veer ghe
	komen is . so is alle menschelike troest
	ouer . heuet he dan voel gudes ghedaen
	daer mach he an tasten . Vnde dat noch
	voel swarer is . so komet de viant vnde
	brencget vns gherne al vnse quade sun
	de vor de oghen vn(de) in vnse ghedachten .
	vp dat he vns dar bi in mistroest brenc
	gen moghe . vn(de) dar to sijn verueerlike
	ansichte . dat gheen menschelick harte
	sonder de hulpe godes verdraghen mach .
	vn(de) wo wi dan ghenen troest in alle d(er)
	werlde anders en hebben noch toeuerlaet .
	dan allene de gude w(er)ken de wi ghedaen
	moghen hebben . wante dan so en mach
	nicht helpen ghelt . noch acker . vrunde .
	noch maghe . mer hebbe wi wat gudes
	ghedaen . daer moghe wi vns dan vp
	troesten . De dit to grunde ou(er)dencken
	wolde . de solde v(m)mer billike wal berou
	wen krighen . Vn(de) voert dat wi bede(n)c
	ken dat gry(m)mende ordel dat vns v(m)mer
	tokomende is . wo daer de guden vn(de) de
	<146v>
	quaden v(er)scheden synt . de guden to der rech
	ter hant mit alle den lieuen hillighen . vn(de)
	de quaden to der luchter hant mit alle den
	v(er)ueerliken duuelen . vn(de) wo my(n)like dan
	got to den guden spreken sal . de nv syne ghe
	bode holden . komet ghi benediden kindere
	in dat rike mynes vaders . (et cetera) . vn(de) to den
	quaden wo bitterlike dat he sal spreken .
	gaet ghi v(er)malediden heen in dat ewighe
	vuer . (et cetera) . vn(de) wo de guden dan gaen mit
	gode vn(de) mit al synen lieuen hillighe(n) in
	de grote vroude . de so groet is . dat gheen
	oghe en sach . noch ore en hoerde . noch me(n)
	schelick harte voldencken en kunde de de
	guden dan ewelike mit gode bruken sul
	len . vn(de) wo de quaden dan w(er)den ghesle
	pet van den vianden to der hellen mit gro
	ter confusien vn(de) schanden in den ewighen
	brant . vn(de) w(er)den dan to samen daer beslo
	ten . dar de brant also hete sal ewelike ber
	nen . dat alle de brant in eertrike also vn
	ghelike heet dar bi is . recht als een bra(n)t
	de mit varwen ghemaelt is an de want .
	ghelijck is enen heten vuer dat seer brant .
	vn(de) dit sal ewilike vn(de) v(m)mer meer duren
	sonder ienighe v(er)lichtnisse . Vn(de) al dit vor
	<147r>
	schreuen . beide doet vn(de) ordel dat moten wi
	v(m)mer wis wachtende wesen . Vn(de) de dit to
	grunde mit stadicheit ouerdi(n)cken wolde .
	dat weer io een stenen harte dat dar nicht
	van beweghet en worde to berouwen . Vn(de)
	dit is de ander punt . ¶ Dit is de derde pu(n)t .
	wo men ware(n) berouwe v(er)krighe(n) sal .
	De derde punt is . dat wi mit vlyte <a.r.R.: . xxvii . >
	ouerdincken desse teghenwordighe tijt
	dar wi nv y(n)ne synt . wo vnseker vn(de) vnste
	dich dat se is . Wa(n)te wi alle daghe seen de
	vromesten van alle den lande . wo dat se
	steruen vn(de) hene varen . he sy rike ofte arm .
	iu(n)cg ofte olt . wi seen dat se alle daghe
	van hene gaen . de in korter tijt voel ghe
	suner weren lancge to leuen dan wi nv
	synt . Wante leset alle daghe de hillighe
	schrift vn(de) kroniken van beghy(n)ne d(er) werlt .
	so vinde ghi van daghe to daghe dat de
	lude vnlancger leuen dan se pleghen to
	done van oldes . Vn(de) oeck so wil ick dat
	ghi weten . mochte een mensche van by(n)
	nen em seluen beseen wo vele zukede in
	synen liue v(er)holen liggen . vn(de) wo na dat
	et der tijt is dat de sukede sick van noet
	v(m)mer openbaren moet . vn(de) mochte he
	<147v>
	dan seen wo kranck dat syne nature van
	by(n)nen ghestalt is de sukede to kieren . vnde
	mochte he dan seen wo na dat de sukede
	alrede der stede is . al en voelt he se nicht .
	vn(de) als de sukede to der stede komet . dat
	he dan v(m)mer steruen moet . Mochte een
	mensche dit volkomelike seen als et in
	der waerheit is . he en solde nu(m)mer blide
	moghen w(er)den . Mer want wi vnse kra(n)c
	heit nicht en moghen besien . vn(de) al vole
	wi vnder tiden al wat seers van by(n)nen .
	wi en dincken dat nicht dattet ienich
	doet oeuel wesen moghe . vn(de) aldus so
	ga wi rechte heen . of wi ewelike leuen
	solden . vn(de) nochtan so heft vns got v(m)mer
	ene tijt gheset to steruen . als de p(ro)pheet
	secht . dar wi v(m)mer nicht ouer en moghe(n) .
	Mer wi moghen vnse leuen wal korte(n)
	mit ou(er)ate . mit ou(er)drancke . mit vorsu
	micheit . mit manighen anderen quade(n)
	sunden . Wante seghen wi dat nv claer
	like vor vns . wo na dat de doet vake
	al vaste bi vns gheweest heuet . vn(de) wo
	nauwe dat wi vntquemen . al en wiste
	wi dat nicht . Weerlike seghe wi dit .
	vns solde wal gruwele(n) . vnde solde(n) wal
	<148r>
	berouwe ouer vnse sunde krighe(n) . als wi
	dit stedelike ou(er)dencken . wo datter nicht
	dan een luttick adems in vns en is . vnde
	also vro als de adem wt vns is . wat sin
	wi dan anders dan een aes dar alle
	man vor gruwelt . vn(de) v(er)smaet . vn(de) als
	su(n)te bernard secht . so en syn wi nicht a(n)
	ders dan een sack vol dreckes . vnde een
	spyse der wormen . ¶ De vierde pu(n)t vn(de) dat
	hoechste ware(n) berouwe to v(er)krighe(n) . vn(de) oeck wo de tien ghebode vns nutte vn(de) licht syn to holden . <in HS: de - holden . u.d.Z. ergänzt>
	De vierde pu(n)t
	vn(de) veerwech de hoechste de vns <a.r.R.: . xxviii . >
	billike berouwen inbrencgen solde . dat
	is . dat wi vaken ouerdencken solden de
	wunderlike grote gud(er)tierenheit godes .
	vn(de) syne soete vnbegripelike menscheit .
	vn(de) de grote my(n)ne de he vns allen so va
	ken bewiset heft . vn(de) noch synen lieuen
	vrienden bewisen wil . Vn(de) de dit nicht o
	uerdechte ghelijck als een hane ouer de
	heten kalen lopet . mer dat wi et mit y(n)
	nicheit vnses harten ou(er)dechten . vn(de) dat
	wi daghelix ene gude wile dar in duer
	den . Wante we solde sundighen moghe(n) .
	ofte wen en solden syne sunde nicht be
	rouwen . als he de soete menscheit godes
	<148v>
	na synen v(er)moghe(n) in syner ghedancken
	hadde . dar de p(ro)phete van seghet in den
	salter . Speciosus forma pre filijs ho(m)inum (et cetera) .
	Dar ghi bi v(er)staen moghen . dat syne
	ghestaltnisse ofte forme . schoen was bo
	uen allen menschen . Als men dat wal
	dincken mach . dar alle schoenheit vn(de) soe
	ticheit wt komet . wo soet vn(de) mynlick
	dat he seluen heft ghewesen an to siene
	vn(de) bi to wesen . als men vele lest i(n) ihesus
	leuen . dat he also soete was in synen an
	siene . vn(de) so mynlick . vn(de) so gudertieren
	in syner wanderincge . vnde also wun
	derlike soet in synen woerden . als de lie
	uen apostole(n) bi em ghincgen dat sick
	elk v(m)mer gheerne pijnde so he best kun
	de dat he na bi ihesus gaen mochte . vm
	de honichvloiende woerde vn(de) de soete le
	re to horen de wt synen ghebenediden
	munde ghincgen . Wa(n)te men vele lest .
	dat ihesus nee woert so kleine en sprack .
	et en hadde ene volkomen lieue ofte le
	re yn . vn(de) wal weerdich ghewesen had
	de . dat ment mit gulden littere(n) rechte
	voert na gheschreuen hadde . vn(de) hijr bi
	so en kunden de apostolen syner soete(n)
	<149r>
	woerde . vn(de) sijn soete bi wesen . vn(de) sijn myn
	like anseen nee v(er)sadet w(er)den . oeck wo seer
	dat em ghehu(n)cgert hadde . wa(n)te wie solde
	dit voldencken moghen . Su(n)te matheus
	schrift in den ewa(n)gelio . dat de ioden vra
	gheden vnsen heren vn(de) seghede(n) . wo ku(m)pt
	dat to . dat dine iu(n)cgere nicht en vasten .
	vn(de) ioha(n)nes baptisten iu(n)cgere(n) . vn(de) der scri
	ben . vn(de) der phariseen . oere iu(n)cgere de vas
	teden . Jhesus de antworde vn(de) seghede . wo
	solden de kindere vasten also lancge als
	se den brudega(m)me bi sick hebben . mer wa(n)
	neer em de brudega(m)me af ghenome(n) wert
	so sullen se vasten . Hijr wt mochte men
	dincken . ghelijck of got seghede . wo solde(n)
	mijn iu(n)cgere(n) vasten als se mijn my(n)like soete <in HS: soete a.r.R. ergänzt>
	ansichte seen . wa(n)te se mijn ansichte v(er)
	sadet . vn(de) ghenoechlick is bouen alle e
	ten of drincken . Hijr wt mach men m(er)
	ken . wo mynlick vn(de) wo soete dat de
	gud(er)tierene ihesus in syner menscheit
	was . he gaf synen iu(n)cgere(n) to eten . he
	gaf em to drincken . he ghincg vp der
	eerden bi em sitten to der tafelen . he
	brack em dat broet to voeren . he woesch
	em oere voete vn(de) kussede se mede . Men
	<149v>
	lest . des nachtes do syne iu(n)cgere(n) laghen vn(de)
	sliepen . dat he vpstont vn(de) besach se . vnde
	plach se to bestoppen als he iemant va(n)t
	de kolde lach . Aldus was he sorchuoldich
	nachtes vn(de) daghes vor syne iu(n)cgeren vn(de)
	al to vnser leer . Vn(de) dit was oeck een groet
	deel dat su(n)te peter beschreiede also bitterli
	ke seer do he godes v(er)saket hadde . wa(n)te alse
	he bedachte dat soete anseen van synen
	meister . vn(de) syne wunderlike mynlike gu
	dertierenheit . so en mochte he des nicht la
	ten he moeste schreyen . vn(de) he en kunde
	oeck nicht va(n) schreyen sat w(er)den also la(n)c
	ge als he dat bedachte . Nu seet lieuen
	vriende . sulle wi nv nicht mit su(n)te pet(er)
	beschreyen . vn(de) mach et vns nicht so seer
	berouwen als et su(n)te peter dede . dat wi
	enen also soete(n) got vnde so mynliken
	menschen also iamerlike v(er)toernt hebbe(n) .
	vn(de) he vns aldus wu(n)derlike lief heuet .
	vn(de) wi nochtan syne ghebode alle daghe
	so lelike v(er)smaden . de vns nochtan so
	nutte vn(de) so guet to beholden were(n) . wol
	den wi vns dar to gheuen . Wa(n)te als
	su(n)te ioha(n)nes guldenmu(n)t secht . so en
	heft he vns nicht gheboden dat wi sul
	<150r>
	len draghe(n) haren hemede . he en heft vns nicht
	gheboden . water vn(de) broet to eten . of dat wi
	vns in duestere(n) kerkener besluten sullen . of
	ienighe sware penitencie to done . dar wi
	vnsen lijcha(m) mede v(er)deruen mochte . Mer
	wi moghen de grote my(n)ne godes to vns
	dar bi merken . dat he vns ghene sware sa
	ke gheboden heuet . ghelijck als vorschreue(n)
	steet . wa(n)te hedde vns got alsulke sware sa
	ke gheboden . so mochte wi kronen vn(de) seg
	gen . wie mach aldus strencge leuen vn(de) de
	werlt ou(er)gheuen . Mer nv en heuet he vns
	nicht gheboden . dat en sy vns guet vn(de) nut
	te gheholden . vn(de) alle den ghenen den mit
	vreden vn(de) ruste beholpen is . Al en solde
	wi dar oeck gheen ewich leuen an v(er)die
	nen . nochtan so were vns de tien ghebode
	nutte gheholden . vn(de) dat moghe wi claer
	like bi reden prouen alle de ghene de rede(n)
	v(er)staen willen . Nu merket int eerste . Dat
	eerste ghebot is . dat wi enen got baue(n) al
	eeren vn(de) my(n)nen sullen . Vn(de) is dit nicht na
	tuerlick . vn(de) redelick . vn(de) guet to doene . dat
	wi den ghenen bauen al my(n)nen de vns
	so sere ghemynt heuet . vn(de) vns van nichte
	gheschapen heuet . vn(de) na em selue(n) ghebel
	<150v>
	det . vn(de) vns dat ewighe leuen gheuen wil . vn(de)
	en dede wi dit nicht wat were wi dan an
	<a.l.R.: [ . i]i . > ders dan graue beeste(n) . Dat ander ghebot
	is . dat wi bi gode nicht idele sweren en sul
	len . dat is doch v(m)mer nutte . vn(de) guet to hol
	den . wa(n)te vele to sweren dat ghift <in HS: ghift a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> gherne een
	quade ghewoente . vn(de) is oeck teghen de
	lieue godes . vn(de) dar en bauen . we dat ve
	le doet . de wart dar vnweert bi . vn(de) dat
	<a.l.R.: [ . ii]i . > en niemant en lauet . Dat derde ghebot
	is . dat wi den sundach vieren sullen . vn(de)
	is vns nicht nutte vn(de) guet to holden . dat wy <in HS: wy a.r.R. ergänzt>
	to der eere godes den seuenden dach viere(n)
	vn(de) vnsen lijcha(m) rusten . als wi de ses da
	ghe ghearbeidet hebben . Desse drie ghe
	bode vorschreue(n) gaen sunderlincge to der
	eere godes . vn(de) leren vns een ewich leuen
	to wesen na dessen leuen . vn(de) wi dat to
	bruken . mer de seuene de dar na volghe(n)
	de dienen vns to maken vnder vns selue(n)
	<a.l.R.: [ . iii]i . > vrede vn(de) my(n)ne to hebben . Nu voert dat
	vierde ghebot is . dat wi vader vn(de) moder
	eeren sullen . vn(de) is vns dat nicht nutte
	vn(de) guet to holden . wante deden de iu(n)cge(n)
	den oldere(n) ghene hulpe . als de olderen
	kranck w(er)den . solden se dan nicht v(er)derue(n) .
	<151r>
	Dat vijfte is . en slaet niemande doet . en is <a.r.R.: [ . v . ]>
	vns dat oeck nicht guet to holden . wante
	we enen anderen doet slaet . de slaet vake(n)
	sick selue(n) doet . of he komet dar bi in vn
	raste . vn(de) moeste elck den andere(n) slaen we
	wolde . vn(de) got des nicht v(er)boden en hadde .
	waer solde de krancke dan bliuen . of we
	solde dan velich wesen . et is doch quaet
	ghenoech . Dat seste is . en doet buten echt <a.r.R.: . v[i . ]>
	schap ghene vnkuescheit . vn(de) dit is oeck
	nutte . vn(de) guet to holden . wa(n)te bi vntemelik(er)
	vnkuescheit so krencket men lijcham vn(de)
	synne . vn(de) maket vnvrede bi den huse .
	Dat seuende is . du en salst nicht stelen . <a.r.R.: . vi[i . ]>
	vn(de) dat is vns v(m)mer nutte . vn(de) guet to
	holden . wa(n)te mochte itlick stelen wat
	he wolde . wat wiste dan iemant wat
	he hadde . vn(de) dat solde vele vnvredes ma
	ken vnder vns seluen . Dat achtende ghe <a.r.R.: . vii[i . ]>
	bot is . doet niemande valsch tuech . vnde
	dat is vns v(m)mer nutte . vn(de) guet to holde(n) .
	wa(n)te wolde niemant valsch tuech schu
	wen . we solde dan guet ofte eere beholde(n) .
	Dat neghende is . mit consente so en be <a.r.R.: . ix . >
	gheere niemandes guet . dat is vns vm
	mer nutte . vn(de) guet to holden . wante be
	<151v>
	ghere wi dat wi nicht v(er)krighe(n) en moghe(n)
	so do wi vns seluen vnraste . vn(de) krighen
	wi dat enes anderen is . dat is teghen de
	lieue . vn(de) maket viantschap vn(de) vnvrede .
	vn(de) als wi doen so doet men vns gherne
	<a.l.R.: . x . > weder . Dat tiende ghebot is . beghere nie
	mandes beddeghenote . vn(de) dit is vns vm
	mer oeck nutte . vn(de) guet to holde(n) . als ghi
	merken moghen bi den neghende ghebo
	de dat hijr vorschreue(n) steet . Nu synt dar
	wal somighe lude de seggen . we mach
	de ghebode godes altomale holden . vnde <in HS: vnde v.a.H. gestrichen; über den Punkt v.a.H. ¶ gesetzt>
	och here got . Nu ga doch itlick mensche
	to grunde in em seluen vn(de) besie of vns
	got ienich ghebot gheboden heuet . dat
	vns vnnutte . ofte quaet to holde(n) sy . den
	ghenen de mit vrede vn(de) mit raste behol
	pen syn . al solde wi oeck daer v(m)me gheen
	ewich leuen mede v(er)dienen . wa(n)te v(m)mer
	de gru(n)t van alle den gheboden daer vp
	gaet . v(m)me raste vn(de) vrede vnder vns sel
	uen to hebben . Dit mach v(m)mer wal een
	mynlick vn(de) een soete got wesen . de vns
	aldus mynlike vn(de) wijslike versorghet he
	uet . als dat he vns nicht gheboden en he
	uet vm ewich leuen mede to krighen . et
	<152r>
	en sy vns nutte vn(de) oerbar vm vrede vnde
	raste hijr vp eerden mede to v(er)krighen . Vn(de)
	och here got . vn(de) of wi al puer heiden were(n) .
	de natuerlike bi reden wolde voertvaren .
	wo solde dar iemant ouer moghen . he
	weer v(m)mer ten mynsten de ghebode schul
	dich to holden . Hijr bi so moghe wi wal vri
	elike seggen . dat wi enen mynliken gud(er)tie
	ren got hebben . de vns anders nicht ghebode(n)
	en heuet . dan dat vns nutte vn(de) salich is .
	Vn(de) en mach et vns nicht iamerlike seer be
	rouwen . dat wi teghen vnse eighene salich(ei)t
	den gud(er)tieren got so vake v(er)toernt hebbe(n) .
	Vn(de) nochtan hijr en bouen vp dat wi vns
	eighen salicheit doen als vorschreuen is .
	vn(de) wi de ghebode godes holden . so wil <gestr.: v>
	vns got nochtan de ewighe vroude ghe
	uen daer to . de so groet is . dat alle men
	schen in eertrike ghene ghelikenisse dar
	bi dencken en moghen . dar ghi een schoen
	exempel van horen moghen . ¶ Een schoen
	exempel van der vroude des ewighen leuens . <a.r.R.: . xxix . >
	Men lest van enen reckelike(n) priest(er) <a.r.R.: Exemplu(m)>
	de sunderlincge in synen ghebede
	van gode begheerde . dat em got een we
	nich wolde vertoenen van der mynsten
	<152v>
	blijtschap de in den ewighen leuen were . al
	so dat got syne ghebede hoerde . Vn(de) vp ene
	tijt des morghens als desse priester misse
	doen wolde . so liet he dat eerste teiken to
	der missen luden . vn(de) nam sijn tyde boeck
	in syne hant vn(de) ghincg wt een luttick i(n)
	den busch allene v(m)me syne tyde to lesen .
	vn(de) als syne tyde ghelesen weren . dat he
	dan mochte wederkomen vn(de) misse doen .
	Vn(de) als de priester aldus ghincg vnde las
	syne ghetide . so quam ghinder een cleyne
	voghelkijn vn(de) begunde to sincgen . vnde
	sancg also soete . Do de priester dat hoer
	de . do quam he al heel van em seluen . vn(de)
	van groter blijtschap nicht en wiste wat
	he doen wolde . Also als men lest . so was
	desse priester bi desser vroude . vn(de) hoerde
	dat sincgen van dessen voghelkijn . bet
	dan twehundert iaer . vn(de) do vloech dat
	voghelkin heen . also dat des de priester
	nicht lancger en hoerde . Vn(de) do de priest(er)
	dat v(er)nam . do was em wunderlike lede
	dat em dat voghelkin also vro vntflo
	ghen was . vn(de) he meende . he en hedde dat
	nicht een halue vre ghehoert . vn(de) dachte
	he wolde weder v(m)me gaen . vn(de) sick to der
	<153r>
	missen bereiden . Vn(de) als desse priester weder
	quam to der kerken . so vant he dat de kerke
	altomael v(er)ty(m)mert was . vn(de) dat daer nerghe(n)
	een hues en stont als daer plach to stane .
	Vn(de) he sach dat daer priestere in der kerken
	ghincgen . de sick bereiden misse to done . vn(de)
	he en kande nerghen ene(n) priester noch ander
	menschen . vn(de) oeck so en kande en niema(n)t .
	To den lesten do vraghede desse hillighe <gestr.: p>
	priester den anderen vn(de) seghede . wo mach
	dit wesen dat ghi hijr komen vn(de) willen
	misse doen . vn(de) ick hore v(m)mer to desser ker
	ken . vn(de) mene misse to doen . vn(de) ick en weet
	v(m)mer nicht wo dit is . ick en hebbe v(m)mer
	ghene halue vre van hene ghewest . wante
	ick en vinde gheen dincg noch kleine noch
	groet . also als ick et hude liet do ick wt
	ghincg . vn(de) ick en kenne nerghen enen me(n)
	schen . iu(n)cg . noch olt . Vn(de) do dit de ander
	priester hoerde . do verwunderde he sick se
	re . vn(de) en wiste nicht wat he seggen wolde .
	Mer he woert ten leisten dincken . wo dat
	dar een olt misse boeck was . dar achter
	in gheschreuen stont . wo dat bi olden tide(n)
	een hillich priester des morghens va(n) des
	ser kerken wtghincg v(m)me syne ghetyde
	<153v>
	to lesen . vn(de) de priest(er) en quam nicht wed(er) .
	vn(de) wo dat gheen mensche kunde v(er)neme(n)
	waer desse gude priest(er) ghebleuen were .
	vn(de) oeck was de name des priesters in
	dat boeck gheschreuen . vn(de) wat gheslechte
	dat he to hoerde . vn(de) se lesen dat datu(m) wo
	lancge dattet gheleden were . so vunden se
	dattet meer was dan twehundert iaer .
	Vn(de) do dit de hillighe priester las . do woert
	he ghewaer vn(de) woert dinckende . dat de
	hemelsche vroude hadde ghewesen dat
	voghelken dat he so lancge ghehoert had
	de . vn(de) em so kort duchte wesen . vn(de) danc
	kede gode sere . Vn(de) seghede do alle den ghe
	nen de bi em quemen dat grote mirakel .
	vn(de) he bereide(n) sick vn(de) dede de misse als he
	ghedacht hadde vor twen hundert iaren .
	vn(de) bat gode so y(n)nichlike in der misse mit
	schreiender stemme . dat em got va(n) sulker
	vroude nicht lancger wolde bliuen laten .
	Vn(de) vnse here got de v(er)hoerde syne ghebede .
	also dat he nicht lancger en leuede na
	der misse . mer he starf vn(de) quam to der
	ewighen vrouden . vn(de) also so mote(n) wi
	alle . Amen . ¶ Dit is noch een and(er) seer merck
	lick pu(n)t wo men ware(n) berouwe v(er)krighe(n) mach .
	<154r>
	Nv ga itlick guet mensche to grunde <a.r.R.: . xxx . >
	in em seluen vn(de) bedincke of vns
	mit rechte icht wunderlike leet mach we
	sen . dat wi vnsen mynliken gudertierene
	got also vake vertoernt hebben . de vns so
	vnsprekelike vroude gheuen wil . als een
	deel vorschreuen steet . Vn(de) dat wi so grote
	vroude de ewich duren sal . so lelike v(er)sume(n)
	v(er)mids quaden sunden . de nochtan vns sel
	uen na den vleische vnteghen syn . ghelijck
	als in den tien gheboden hijr voer wal be
	schreuen staet . Vn(de) hijr to <gestr.: voren> so wilt
	noch een pu(n)t to grunde auerdincken . vn(de)
	sult dat vorwaer weten . weer dat sake
	dat wi de ghebode godes al van iuncger
	ioghet gheholden hedden . vn(de) nie teghe(n) vn
	sen got vn(de) schepper misdaen hedden . so
	solde wi dat weten . weert sake dat wi
	gode beden dat de doden wt den graue v(er)
	resen . weert vns nicht quaet . dat solde
	gheschien . of dat wi beden . dat een berch
	ghincge vp den anderen sitten . of wat mi
	rakel dat wi van gode begheerden . dat
	en solde vns nicht gheweighert werden . also
	veer alst vns nicht quaet en were . of te
	ghen vnse salicheit . Nu merket lieuen
	<154v>
	vriende . of vns nv icht berouwen mach . dat
	wi dit v(er)sumet hebben v(er)middes quaden
	leliken sunden . dar wi nv de bet nicht va(n)
	varen . vn(de) nv mochte(n) also groet bi gode we
	sen . vn(de) also mechtich to done wat wi wol
	den . dat veer ghincge bouen allen willen
	vn(de) macht . de nv keyser . of konincg . of her
	toghe . of greue heuet . Vn(de) dat wi leider dit
	aldus iamerlike v(er)loren hebben v(er)middes
	vnsen leliken sunden . de nv vorgheleden
	synt . vn(de) nv ghene bate dar van hebben .
	mer leider meer schade vn(de) schande is . Wie
	dit to grunde wolde auerdincke(n) . so soldet
	billike v(n)moghelick wesen . em en solde(n) sy
	ne sunde berouwen . vn(de) em solde lieuer we
	sen . dat he nie sunde ghedaen hadde . vp
	dat he so mechtich bi gode wesen mochte
	als vorschreuen is . vn(de) de grote vroude ewe
	like bruken . Dat mote vns got v(er)lene(n) de
	ghebenediet is in ewicheit . Amen .
	¶ Dit is de vterste graet ofte pu(n)t van berouwe
	dar men bi beholden mach bliue(n) . vn(de) hetet in der schrift . attricio . <in HS: der - attricio . u.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . xxxi . > Nv mochten wal
	somighe lude seggen . al dit . dat
	hijr vorschreuen is . dat hebbe ick auerle
	sen . vn(de) to grunde auerdacht . vn(de) nochta(n)
	<155r>
	so en kan ick leider gheen rechte berou
	wen krighen . Waer vp antwort su(n)te au
	gustinus . vn(de) oeck su(n)te gregorius . vn(de) segge(n)
	aldus . Jst sake dattu dine sunde nicht be
	schreyen kanst . vn(de) ghene rechte berouwe
	krighen . so laet di doch leet wesen dattu
	ghene rechte berouwe hebben machst . vn(de)
	wil de sunde bijchten mit enen vollen vp
	sette . nicht meer to sundighen . vn(de) dat sal
	di ghenoech wesen to diner ewighen sa
	licheit . wa(n)te du salst dar bi beholde(n) bli
	uen . vn(de) dat heit in der schrift . attricio .
	dat is . dat een mensche dat leet is . dat
	he ghene rechte berouwe hebbe(n) en mach .
	Vn(de) hijr vp secht su(n)te thomas de aquino .
	dat attricio . v(er)middes der ghenaden godes
	wal wert ghewandelt in contricionem .
	dat is . in rechte berouwe . Dat is to ver
	staende . Al ist sake . dat ghi int eerste
	gheen rechte berouwe hebben en moghe(n) .
	so hebbet doch attricio . dat moghe ghi
	doch wal hebben . Wa(n)te dar en is nie
	mant . wie wil . de mach v(m)mer syne su(n)
	de wal bijchten vn(de) aflaten vn(de) dat be
	klaghen in em seluen . vn(de) dat leet late(n)
	wesen . dat em syne sunde nicht leder
	<155v>
	en synt . vn(de) dat he ghene rechte berouwe
	hebben en mach . Vn(de) aldus so moghe ghi
	v(er)middes der . attricio . de vorschreuen is . v(m)
	mer beholden bliuen . vn(de) v(er)middes der ghe
	naden godes . ten lesten wal so groten be
	rouwen krighen . dat iv dat veghevuer
	mit den sunden al to samen vergheuen
	worde . dat weer . a pena . et a culpa . dat
	is . beide pine vn(de) scholt . Wa(n)te na der groet
	heit des berouwen vn(de) penitencien . wart
	iv dat veghevuer ghemynret . Aldus so
	en mach sick niemant vntschuldighen .
	wil wi seluen . wi moghen beholden bli
	uen . al ist sake dat wi pine ofte veghe
	vuer liden na den dode . So is dan dit
	de vterste graet . vn(de) de leste pu(n)t . dat is .
	attricio . dar wi bi <in HS: bi ü.d.Z. ergänzt> beholden moghe(n) bliue(n) .
	Vn(de) oeck dar men den sunder bi va(n) sunde(n)
	vntbinden sal . dar moet v(m)mer contricio
	ofte ten mynsten . attricio to . vn(de) is de erste
	punt van dren . de wi hijr mede einden .
	Vn(de) wil wi gheerne volkomen berouwe(n)
	hebben . so laet vns vaken mit ynnicheit
	vnses herten auerlesen vn(de) dincken dat
	selue dat van rechter berouwe gheschre
	uen steet hijr voer . vp dat vns got den
	<156r>
	berouwe v(er)lene . den maria magdalena
	hadde . des gunne vns got allen . Amen .
	¶ Dit is van der bijcht . vn(de) wat der recht(er) bijcht to behoert . <in HS: to behoert . u.d.Z. ergänzt>
	De ander pu(n)t dar wi bi <a.r.R.: . xxxii . >
	van sunden vntbunden moghen
	werden . dat is de bijcht . Want als sunte
	iheronim(us) auer den salter secht . so heuet
	got den priesters de macht ghegheuen
	dat se moghen binden vn(de) vntbinde(n) . dar
	ghi bi v(er)staen sullen . als de priester in der
	bijcht penitencie set . dat is de sake dat
	he bint . vn(de) wa(n)neer he absoluiert . so vnt
	bint he . Got de verghift de scholt v(er)middest
	dat berouwen . al eer de sunder absoluiert
	wart . Nochtan so heft got den priester
	de macht beuolen . dat he den sunder
	v(er)middest der bijcht vntbinden sal . vp
	dat he weder kome in den staet der hil
	lighen kerken . vn(de) deelachtich w(er)den mo
	ghe alle der guden w(er)ken de men auer
	alle de ghemene kerstenheit doet . Wa(n)
	te dat moghe wi claerlike al dar bi
	merken . do got lazaru(m) verweckede . vn(de)
	he vten graue v(er)rees . do vntbant ene
	got seluen nicht . al hadde he em syne
	scholt v(er)gheuen vn(de) verwecket . Mer got
	<156v>
	sprack to synen discipulen . Soluite eum .
	dat is . vntbindet en . vn(de) de iu(n)cgere(n) vnt
	bunden lazaru(m) . Oeck lestmen in den e
	wangelio . do got enen malaetsche(n) had
	de ghesu(n)t ghemaket . do gheboet he em
	dat he gaen solde . vn(de) bewisen sick den
	priester . Dar bi machmen v(er)staen . dat
	en got hadde ghesu(n)t ghemaket . vnde
	syne sunde v(er)gheuen . mer de priester
	solde iudicieren vn(de) penite(n)cie setten . Ald(us)
	secht . magister sentenciaru(m) . in syne(n) vier
	den boke . Aldus so v(er)ghift got de sunde .
	mer he heft der hillighen kerken . dat
	syn de priestere . de macht ghelaten . vn(de)
	en beualen to vntbinden vn(de) penitencie
	to setten . Voert dat wi de sunde(n) v(m)mer
	moten claerlike bijchte(n) vn(de) got dat va(n)
	vns begheert . dar wilt een schoen ex
	<a.l.R.: Exempel> empel van horen . ¶ Men lest i(n) der le
	genden van su(n)te egidius . dat he vp e
	ne tijt quam dar konincg karlo was .
	Vn(de) konincg karlo vntfiencg dessen hil
	lighen abbet mit groter weerdicheit .
	Vnde sunderlincge so bat he su(n)te egidi
	um . dat he v(m)me godes willen truweli
	ke vor em bidden wolde . Vn(de) des naes
	<157r>
	ten sundaghes als su(n)te egidius misse dede
	so bad he gode seer vlijtlike in der misse
	vor konincg karlo . als dat got deme ko
	nincge syne sunde v(er)gheuen wolde . Vnde
	als he also in synen ghebede was . so qua(m)
	de hillighe encgel vnde leghede een brieue
	ken vor su(n)te egidius vp dat altaer . dar
	ene sware sunde in gheschreuen was . de
	konincg karlo ghedaen hadde . Vn(de) liet
	dat sunte Eidius weten . dat konincg
	karlo v(m)me syner bede willen de sunde
	v(er)gheuen were also veer als he de sunde
	bijchte mit enen vryen vpsette nicht bet
	de sunde to done . vn(de) penitencie vntfa(n)cge .
	Wante konincg karlo desse vorschreuen
	sunde den abbet noch nie ghenen priest(er)
	den he so lief of hemelick hadde bijchte(n)
	of weten laten dorste . Als su(n)te egidius
	vter misse quam do nam he dessen
	brief vnde ghincg to den konincg vn(de)
	seghede . Jck hebbe gode vor di ghebede(n)
	vnde di synt dine sunde v(er)gheuen . mer
	du heuest ene sunde vnder di de du
	noch nicht ghebijchtet en heuest . de
	moetstu erst bijchten vn(de) de sunde nicht
	bet doen . vnde salst dine penite(n)cie vnt
	<157v>
	fancgen . so is se di v(er)gheuen . Vn(de) mit den so
	liet he den konincg den brief seen dar de
	sunde ingheschreuen stont de he nicht ghe
	bijchtet en hadde of en dorste . Vn(de) mit den
	so de konincg dat sach so viel he oetmo
	delike su(n)te egidius to vote vn(de) kussede sy
	ne vote . vn(de) bekande do syne scholt . vn(de) de
	de syne bijcht . vn(de) nam penitencie . vn(de) hoe
	de sick meer vor de sunde to done . Hijr bi
	so moghe ghi claerlike merken vn(de) proue(n) .
	sulle wi van sunden vntbunden werden
	so mote wi claerlike vnse bijcht doen mit
	enen starken vpsette dat wi vns na vnse(n)
	v(er)moghen dar na van sunden hoede(n) wille(n) .
	¶ Dit is . teghen wen dat wi vnse bijcht doen sulle(n) .
	<a.l.R.: . xxxiii . > Sunte thomas van aquino de secht
	dat wi bijchten sullen vnsen kerck
	heren dar wi vnder wonen . et en were dat
	he so simpel weer dat he nicht en wiste
	wo he iemant binden ofte vntbinden solde .
	ofte dat he ghene bijcht helen en kunde .
	ofte dat he vrouwen to der vnkuescheit
	bekoerde als se bijcht teghen em deden :
	ofte dat he in also openbaren misdade(n)
	were . dat men en mit rechte dar v(m)me
	schuwen mochte . also mochte een wal
	<158r>
	gaen to enen andere(n) priest(er) de dar bi woende
	also veer als et een recklick priester were vn(de)
	van guden gheruchte . Vn(de) oeck so wert wal
	anders wtghenomen . als su(n)te thomas vor
	schreue(n) secht . Jnt eerste so moet men wal
	bijchten teghen de ghene de priuilegien va(n)
	den pawese hebben . als de biddende orden
	vele hebben . of teghen enen recliken priest(er)
	den de rechte cureet ofte pastoer orlof ghift .
	ofte alst noet is in der tijt des steruens . of
	te als men pelgrimasie wandert . De der
	de pawes leo makede bi rade d(er) kerstenheit .
	enen decreet . ofte een capittel in den gheest
	liken rechten . dat aldus voer beghint .
	Omnis vtriusq(ue) sexus . (et cetera) . Dar secht he
	dat itlick kersten mensche de to syne(n) be
	scheden iaren ghekomen is . de is vmmer
	eens des iaers schuldich syne bijcht to done
	teghen synen eighenen curaten . ofte dit is
	to verstane . den ghenen den he dat beuelt .
	wa(n)te dar vaken voel hinders invalt . Wa(n)
	te su(n)te augustinus secht in den boke va(n)
	penitencien . Als du bijchten wilst . so kies
	den alre besten priester den du vinden
	kanst vn(de) de gode vntseet . vn(de) de de macht
	heuet . vn(de) oeck de binden kan vn(de) vntbinde(n) .
	<158v>
	¶ Dit is wo ghi iv bereiden sullen eer ghi to
	der bijcht gaen . vn(de) wat ghi dan bijchte(n) sullen .
	<a.l.R.: . xxxiiii . > Als ghi menen to bijchten so wilt erst
	dat capittel dat hijr voer van den
	berouwe steet gheschreuen . mit y(n)nicheit
	auerlesen vn(de) dincken . vn(de) bereidet iv na
	alle(n) iuwen v(er)moghen dat ghi mit berou
	wen to den priestere komen . vn(de) v(m)mer mit
	enen volkomen vpsette dat ghi iv daer
	na van sunden hoeden willen na allen
	dat iuwe menschlike krancheit v(er)mach .
	Wante anders so en were de bijcht nicht
	dan spot . als sunte augustin(us) secht in
	den boke van penitencien . Vn(de) voert so
	wilt dan alle de tijt dar ghi iv ghebrec
	lick y(n)ne v(er)moden mit vlite au(er)dencken
	wo dat ghi iuwe tijt gheleuet hebben .
	vn(de) sunderlincg synt der tijt dat ghi lest
	iuwe bijcht deden . vn(de) dincket waer in
	dat ghi iv vntgaen hebben . vn(de) in wat
	tiden . hillighes daghes ofte werkel da
	ghes . in hillighen steden ofte in andere(n)
	steden . Vn(de) wilt al iuwe sunden vlijtlike(n)
	to samen schriuen . vn(de) de nicht schriue(n)
	en kan de salt so vaken au(er)dincken dat
	he et vaste in der memorie beholde eer
	<159r>
	he to den priest(er) ga . Su(n)te augustinus de
	secht van penitencie . Wilt iv nouwe hoe
	den dat ghi iuwe bijcht nicht en delen . als
	nv wat enen priester . vn(de) vp ene ander tijt
	oeck wat enen anderen priester . wa(n)te dit
	were ypokrijtschap . als dat een man sick
	schamede syne sunde al heel enen priester
	to bijchten . Hijr v(m)me so en wilt dat nicht
	v(m)me schande weghen laten . Wa(n)te als su(n)
	te augustin(us) hijr vp secht . so doet de scha
	mede wt de men in der bijcht lijt een <gestr.: g>
	groet deel der pine der penite(n)cien de he
	vmme de sunde liden solde . Vn(de) oeck so
	sul ghi weten . een recklick wijs priester
	als he hoert in der bijcht enen menschen
	openbaerlike sonder miden syne sunden
	seggen kleine ofte groet ofte manichuolt
	mit vnuerdeckeden woerden vn(de) bereit
	is to beteren . so sulle ghi weten oeck wo
	groet dat de sunde syn . dat de priester
	na deer tijt den menschen lieuer hebben
	sal dan he eer hadde . wa(n)te he wal mer
	ket dat de ghenade godes dar y(n)ne is .
	Hijr v(m)me so en latet vmme ghene scha(n)
	de . mer wilt alle iuwe bijcht heel vnde
	claerlike doen . Hijr vp secht su(n)te bernard
	<159v>
	in enen boke dat heet cantica . O grote rase
	rye . dat een mensche sick schamet to bijchte(n)
	vn(de) schamet sick nicht to sundighen . Oeck
	secht su(n)te bernard in den seluen boke . Ghi
	sullen iuwe sunde bijchten oetmodelike
	salichlike vnde truwelike vn(de) beschedelike .
	Dat is . humiliter . fideliter . et discrete . Eerst
	oetmodelike . dat is . dat ghi iv nicht en v(er)
	heuen in der bijcht . Wa(n)te men vint mani
	ghen . als he ene sunde bijchtet . de em nv
	leider somich ere to der werlde duncket
	wesen . dat he em dar in v(er)heuet . als he
	ene manlike sunde bijchtet . de men na d(er)
	werlde manlick kloeck ofte wijs heet . vn(de)
	kricht dar in idel ere ofte glorie . dat en
	is nicht oetmodelike ghebijchtet . Voert
	truwelike to bijchten . dat is . als sunte
	bernard secht . dat wi al heel sullen wt
	bijchten al dat wi bedincken kunnen
	vn(de) vns de consciencie wroghet . vn(de) dat wi <in HS: wi a.r.R. ergänzt>
	mit rechte schuldich synt . vn(de) dat mit
	guden betruwen vn(de) hopen . als dat wi
	dar bi van sunden sullen v(er)loest w(er)den .
	Voert beschedelike to bijchten . dat is . dat
	een mensche nicht mit verdeckede(n) woerde(n)
	syne bijcht en segge . vn(de) nicht en mo(m)mele
	<160r>
	mit den woerden . mer dat he puerlike
	wtspreke . also dat de priester beschedeli
	ke beke(n)nen moghe de ene sunde na der
	andere(n) . so weet he wo he den sunder hel
	pen sal . vn(de) oeck wat penite(n)cie dar teghe(n)
	hoert . Hijr van steet gheschreue(n) in der glo
	sen auer een boeck dat heet ecclesiasticus .
	Wa(n)neer de sieke de ghewundet is syne
	wonden den meister nicht en wil ope(n)
	baren . so en helpet em de medicine nicht .
	Wa(n)te de meister nicht en weet wat me
	dicinen he den sieken gheuen sal . Hijr
	bi so is et nutte dat ghi beschedelike den
	priester iuwe sunde seggen . so weet he
	wo he iv helpen sal . ysidorus de secht in
	den boke van den ouersten gude . Va(n) deer
	tijt so beghy(n)ne wi rechtu(er)dich to wesen
	of vnse leuen to beteren . wa(n)neer wi vns
	seluen in der bijcht beschuldighen . Wa(n)te
	waer in dat wi to rechte vns seluen be
	schuldighen in der bijcht . daer en mach
	vns de vyant nicht mede beschuldighen .
	Nu hebbe ghi ghehoert van der bijcht
	een luttick wat dar van gheschreuen is .
	Wa(n)te de bijcht so grote macht heuet . als
	su(n)te augustin(us) secht in synen boke van
	<160v>
	der penitencie . weert sake dat wi van
	noet ghenen priester hebben en moch
	ten . wi solden bijchten enen leyen de
	naest bi vns were . vn(de) wi solden daer
	bi beholden bliuen . weert dat wi rechte
	berouwe hadden in der bijcht als vor
	schreuen is . ¶ Dit is van penitencie vn(de)
	voldone . vn(de) is de derde pu(n)t daer wi bi van sunde(n) vntbu(n)den sulle(n) w(er)de(n) . <in HS: sunde(n) - w(er)de(n) . u.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . xxxv . > De derde pu(n)t
	dar wi bi van sunden sulle(n) vnt
	bunden w(er)den de heet satisfactio . dat is .
	voldoen vn(de) penitencie . Dat is . dat ghi
	na der bijcht rechteuoert na al iuwen
	v(er)moghen iv pinen de penite(n)cie af to leg
	gen de iv de priester ghesat heuet . Hijr
	van secht sunte augustin(us) auer sunte
	pawels epistole(n) . ad corintheos sc(riben)do . Dat
	en is nicht ghenoech dat wi alleen vnse
	quaden zeden int beste verwandele(n) vn(de)
	dat wi vns van sunden scheden . ten sy
	dat wi van den sunden de vorgheleden
	syn voldoen vor gode . vn(de) mit rouwen
	der penitencie vnde mit suchte(n) der oet
	modicheit vn(de) mit <in HS: mit a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> berouwe des herten gode
	almissen to offeren . Oeck secht su(n)te grego
	rius in synen morale . Dat is rechte peni
	<161r>
	tencie . de de vorledene sunde beschreyet
	vn(de) de em vlitelike vor de tokomende
	sunde hoedet . Wante als su(n)te augustin(us)
	secht . in libro soliloquioru(m) . Een <in HS: En; e ü.d.Z. ergänzt> wunde de ny
	es vpbreket of dat een olde lijclawe were
	daer to voere(n) een quaet wunde plach to
	wesen de wunde gheneset node . ysidorus de
	secht in synodo . Assche bistu vn(de) assche moet
	stu w(er)den . Hijr v(m)me so wil dine sunde be
	schreyen vn(de) vol daer voer doen so doestu
	weerdighe penite(n)cie . Men vynt wal lude
	de apenbaer sunde doen dar se bi in den
	ban vallen . als doetslach . gheestlike lude
	to wunden ofte oere guet to benemen ofte
	ghewelde doen . als lude bi nachte wt oere(n)
	huse to nemen ofte vancgen . ofte anders
	guet rouen ofte stelen dat der gheestlich(ei)t
	angheet . also dat se openbaer in den ban
	vallen vn(de) nicht vorsaken en moghen .
	So gaen se wal to enen priester de em
	dan vrientlicst is vn(de) des bisscops macht
	heuet . vn(de) seggen . Wi hebben bi vngheual
	dessen man doetgheslaghen . ofte wi heb
	ben desse(n) gheestliken luden misdaen . ofte
	wi hebben dessen roef bi nachte ghedaen .
	ofte wat dat anders is . vn(de) seggen wy
	<161v>
	willent gheerne verwinnen vn(de) betere(n) bi
	wiser lude rade so wi alre erst moghen .
	Wi bidden iv dat ghi vns willen absol
	uieren . So is dar wal manich priester de
	des nicht laten en dar . ofte somich ghelo
	uet oeren woerden vn(de) nympt oere ghe
	lofte dat se voldoen sullen vor de mis
	daet vn(de) he absoluiert se dar vp . Vn(de) al
	so vro als se absoluiert syn so syn de vol
	dade v(er)gheten . want se makent wo dat
	se dat maken . se brencgen v(m)mer ene kloec
	heit in dat so de sake vnthoghen wert
	vn(de) dat se nicht en doruen beteren vnde
	dat vnrechte guet beholden moghen .
	Och here got welck absolucio dat dit
	vor gode is dat hebbe ghi seer guet to
	dincken . Wante su(n)te augustin(us) de secht
	openbaer in den decrete . Peccatu(m) no(n) di
	mittitur nisi ablatu(m) restituatur . Dat is .
	De sunde en wert nicht v(er)gheuen . ten sy
	dat men dat vnrechte guet weder kiere .
	dat is to verstane de et weet . ofte weten
	moghen dar se et kieren sullen . Vn(de) en
	kan he et v(m)mer nicht gheweten waer
	he dat kieren sal . so sal he dat kiere(n) to
	gheestliken stichten dar he meent dat
	<162r>
	et de meeste ere godes sy . vn(de) oeck of he al
	so voel heuet dat he dat betalen moghe .
	vn(de) de so voel nicht en heuet de sal gheue(n)
	wat he mach . vn(de) enen gueden willen heb
	ben dat he et gheerne betalen wil sonder
	merren also vro als eme got also vele v(er)
	leent dat he dat betalen mach . vn(de) pe
	nitencie doen bi synes bijchters rade vor
	dat ander dat vnbetalet is . vn(de) ofte eme
	got guet v(er)lene dat he dan des nicht en
	verghete mer betale dan na synen v(er)
	moghen . Aldus so moet v(m)mer dat
	vnrechte guet eerst betaelt wesen vn(de)
	ghebetert . vn(de) dat vnrechte guet eerst
	weder ghekiert wesen . wa(n)t itlick me(n)sche
	schuldich is em dar to te haeste(n) heme
	like vor gode vn(de) openbaer vor der
	werlt na al synen v(er)moghen sal de su(n)
	de vor gode vergheuen werden . Nicht
	dat ghi iuwen krijch mit vollen mode
	holden sullen v(m)me iuwe ere to beholde(n)
	in der zoene als ghi betere(n) sullen dat
	en is de rechte wech nicht der peniten
	cie ofte der vntbindincge . Wante su(n)te
	augustin(us) vn(de) su(n)te gregorius de seggen
	beide . Schame ghi iv nicht to sundighe(n)
	<162v>
	vor gode . so en schamet iv oeck nicht
	to beteren vor den luden . Wa(n)te dar steet
	gheschreuen in der glosen auer su(n)te io
	ha(n)nes v(er)halenheit aldus . Dat is vele
	beter dat ghi hijr nv wat schande lide(n)
	vor ene kleyne ghetal van luden dan
	ghi vor dat grymmende ordel godes ve
	le confusie vnde schande solden lide(n) vor
	gode <gestr.: gode> vn(de) synen lieuen hillighe(n) vn(de)
	alle der werlt . Hijr v(m)me so en schamet
	iv nicht to beteren vn(de) dat vnrecht we
	der to kieren . wante als oeck wal vor
	schreuen is . so doet de schamede een <gestr.: g>
	groet deel wt des veghevuers . Sunte
	ioha(n)nes gulde(n)mu(n)t leert vns in ene(n) ser
	mone des ersten sundaghes in der vaste(n)
	van dren w(er)ken der voldaden vn(de) secht
	aldus . Teghen drie quade sunden so syn
	dar ghevunden drie guede waldade me
	de vol to done . Int erste teghe(n) de ghirich(ei)t
	so sal men almissen gheuen . Teghen de
	houerdye vn(de) ydel glorie so sal men heb
	ben hillighe ghebede . Vn(de) teghen de auer
	ulodicheit vnde vnkuescheit so sal men
	vasten . Vn(de) de almissen komen van tijt
	liken guede . vn(de) dat vasten dat komet
	<163r>
	wt den lijchame . vn(de) dat ghebet komet
	wt der sielen . Nu is de almisse dat erste
	van den namen . wa(n)te se is een koepma(n)
	vn(de) een bereidincge des leuendes vor den
	ghebede . wante guede w(er)ken de verwecke(n)
	den ghelouen vn(de) gheuen een betruwen in
	den ghebede . Dat vasten dat volghet na
	nicht dat dat ghebet ene hulpe sy der vas
	ten . mer dat vasten is ene hulpe des ghe
	bedes . Dar v(m)me is dat ghebet hogher va(n)
	dessen twen . Wante ghelijck als de olye
	doet bernen de lampen . also doet dat vue
	righe ghebet de vasten vor gode luchten .
	Dit al secht su(n)te ioha(n)nes gulde(n)mu(n)t . ysido
	rus de secht in ethimologia . Woltu dijn
	ghebet vp vor gode hebben so make eme
	twe vloeghelen . dat is vasten vn(de) almis
	sen to gheuen . Wante dat leuen enes me(n)
	schen to v(er)rechtuerdighen ofte to beteren
	dat licht voel an dessen dren pu(n)ten . als
	vasten vn(de) beden vn(de) almissen to gheuen .
	als secht ysidorus vorschreuen . Oeck secht
	su(n)te ambrosius auer su(n)te lucas ewa(n)geliu(m) .
	Niemant en wil em mistruwen ofte wa(n)
	hopen de rechte penite(n)cie doen wil oeck wat
	sunde he ghedaen heuet . wa(n)te got wal v(er)
	<163v>
	wandelen kan dat ordel vnser v(er)domenis
	se ist sake dat wi <in HS: wi a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> verwandelen ku(n)nen vn
	se sundighe leuen vn(de) doen penitencie .
	Wante als ysidorus secht . De ghene de in
	dessen leuen rechte penitencie doet vn(de) syne
	sunde beschreyet de voldoet van den dat he
	schuldich is . Aldus so moghen wi merke(n)
	bi alle der schrift in dessen vorschreuen ca
	pittel . sullen wi volkomelike van sunden
	vntbunden w(er)den so mote(n) wi erst rechte
	berouwe hebben . vn(de) in der bijcht een guet
	starck vpsat vn(de) volkomen willen vnse
	misdaet to beteren vn(de) dat vnrechte guet
	weder to kieren sonder ienich v(er)trecke vn(de)
	vns voert van sunden to hoeden na al
	vnsen v(er)moghen vn(de) penitencie to doen
	als vns de priester settet . Jst sake dat wi
	aldusdanighen willen volkomeliken
	hebben vn(de) na der bijcht dan willen ver
	volghen vn(de) dat nicht vntrecken bi vnse(n)
	scholden so w(er)den wi to rechte vor gode vn(de)
	der hillighen kerken van sunden vntbu(n)de(n)
	ghelijck als de apostolen lazarus vntbu(n)
	den vor vnsen heren . So is dan dit dat
	ander derdendeel van den anderen boke
	wo men enen sunder van sunden vntbin
	<164r>
	den sal . Vnse lieue h(er)e de moet vns alsulke
	doghede v(er)lenen dat wi al daer bi van alle
	vnsen sunden moten vntbunden werden .
	Des gunne vns de ghene de bouen al ghe
	benediet is in ewicheit . Amen . ¶ Hijr
	beghint dat leste derde deel van den anderen
	boke . vn(de) is . waer bi dat wi vns van sunden
	hoeden sullen . ¶ So is dit de eerste punt .
	dat wi altoes ydel gheselschap schuwen .
	Hijr voer so hebbe ghi ghehoert . erst <a.r.R.: . xxxvi . >
	wo men enen sunder de in sunden
	wonet verwecken sal vn(de) waer
	bi . vnde oeck dat ander wo men en van
	sunden vntbinden sal . Nu weert guet dat
	ghi dat wisten waer bi dat ghi iv va(n) su(n)
	den hoeden sullen . Wa(n)te manich is de so
	ghebunden is mit den echte ofte mit an
	deren saken de eme hinderen dat he de
	werlt noch volkomelike nicht laten en
	kan ofte en wil . vn(de) dat nochtan in rech
	ter meni(n)cge hebben dat se oer leuen wil
	len betere(n) vn(de) va(n) sunde(n) to hoeden . Vn(de) vp
	dat sick een guet mensche van sunde(n) hoe
	den moghe so wilt dit nauwe merken
	vn(de) waren desse selue pu(n)ten de hijr na ghe
	schreuen staen . De eerste pu(n)t is . dat ghi
	<164v>
	schuwen sullen alle idele vn(de) quade ghe
	selschap alle werschapen vn(de) brassen dar
	men idelheit doet . Wante wie des nicht
	en schuwet de sal dar haeste bi besmyt
	w(er)den vn(de) in sunden vallen . Wa(n)te de p(ro)phe
	te in den salter secht . Cu(m) sa(n)c(t)o sanctus eris .
	et cu(m) p(er)u(er)so p(er)u(er)teris . Dat is . Mit hillighen
	luden so wertstu hillich . vn(de) mit v(er)kierde(n)
	luden so wertstu v(er)kiert . Vn(de) hijr vp so
	secht iheronim(us) . Vermids den ghene(n) dar
	men mede v(m)me gheet dar na so w(er)den
	des menschen zeeden formiert . Als su(n)te
	paulus secht . Corru(m)pu(n)t bonos mores col
	loquia praua . Quade klappincge de ver
	deruen de guede zeeden . Hijr van so secht
	de p(ro)phete iob . Dat is voel beter dat ghi
	gaen in dat hues der wenincge dat is
	to v(er)staende dar men enen doden beschrei
	et . dan dat ghi gaen in dat hues der w(er)
	schope . wante daer so ghedi(n)cke ghi alle y
	delheit . vn(de) in dat hues dar men ene(n) do
	den beschreyet dar so ghedincke ghi dat
	also dat eynde sy van allen menscheli
	ken gheslechte vn(de) wat iv to komende is .
	Hijr v(m)me so synt de cloestere eerst ghe
	stichtet . vn(de) de hillighe(n) vaders de worde(n)
	<165r>
	monike vn(de) vloen in de woestenie vp <gestr.: d>
	dat se mit quader gheselschap nicht be
	ulecket en worden . Wante wo hillich dat
	iemant were wil he voel mit ydeler ghe
	selschap wesen vn(de) in werschapen . so en
	sal he sick also nicht hoeden ku(n)nen he
	en sal in sunden vallen eer he dat weet .
	Wante in sulker gheselschap dar vallen
	io ten mynsten idele woerde . vn(de) oeck vn
	der tiden achtersprake . Vn(de) wilt dat wete(n)
	dat de achtersprake is harde grote sunde
	vn(de) nicht allene den ghenen de se spreke(n)
	mer oeck mede den ghenen de se hoeren .
	Hijr v(m)me secht de wise salomon . Wilt
	nicht wesen in den werschapen vn(de) dar
	men vele drincket wilt dar nicht me
	de eten . (et cetera) . Hijr vp secht su(n)te gregorius .
	De in werschapen synt dat se vele pleghe(n)
	nasprake to done dar se oeren euene(n) kerste(n)
	mede v(er)nederen . Vn(de) su(n)te clemens de secht .
	Dat sware nasprake vor gode ene doet
	sunde is vn(de) doetslacht . als men oeck wal
	lest in der glosen auer de tien ghebode . vn(de)
	aldus als de schrift secht <in HS: secht a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> so misdoet he also ve
	le de de achtersprake hoert als de ghene
	de se doet . wa(n)te rede war bi . weer daer
	<165v>
	niemant de de achtersprake hoerde so en weer
	dar oeck niemant de se seghede . Hijr v(m)me
	so wilt idel gheselschap schuwen . vn(de) kome
	ghi dar ghi hoeren dat men iemant an sy
	ne ere ofte to na spreket dar en wilt nicht
	na hoeren . moghe ghi et mit soete(n) woerde(n)
	nicht wederleggen so gaet rechteuoert va(n)
	daer . wa(n)te bleue ghi dar bi de achterspra
	ke mochte sulck wesen dat ghi ene doet
	sunde dar begincgen eer ghi dat wisten .
	Oeck so secht men in idel gheselschap licht
	u(er)dighe loghene . Vn(de) wie gode dienen wil
	de sal em sunderlincge nauwe hoeden ieni
	ghe loghene to spreken kleine ofte groet .
	Wante dar steet gheschreue(n) . Vmme ghene
	sake wo groet dat is en solde ghi nicht e
	ne apenbaer loghene seggen . oeck v(m)me
	enen man sijn lijf dar mede to helpene .
	vn(de) sullen dat hijr bi merken . Jck settet
	aldus . weert dat ghi enen man seghen
	bi iv hene lopen vn(de) sijn viant volghede
	em na vn(de) wolde en doetslaen . vn(de) he vra
	ghede iv of ghi icht enen man hadden
	bi iv hene seen lopen . so en sul ghi nochta(n)
	nicht lieghen vn(de) seggen ick en hebbes
	nicht gheseen . vn(de) oeck so en sul ghi den
	<166r>
	man nicht melden wa(n)te dar mochte ghi
	manslachtich mede w(er)den . Mer ghi mochte(n)
	seggen mit soeten woerden . wo solde de ma(n)
	hijr komen lopen . ghinder den andere(n) wech
	is een man hene ghetoghen of he dat is
	dar moghe ghi en soken . wante dat ghi
	en dessen wech nasoken dat en is iv orber
	nicht . mer wil ghi wijslike doen so haes
	tet heen to den anderen wech wat ghi mo
	ghen . wa(n)te ick segge iv vorwaer et en is
	iv orbar nicht dat ghi den man soeken
	dessen wech wt . Aldus so en lieghe ghi
	nicht . vn(de) moghen also mit der waerheit
	den ma(n)ne sijn lijf behelpen . Wa(n)te in de(n)
	dat ghi seghede den anderen wech were
	een man hene ghetoghen dar en loghe
	ghi nicht an . wante ghi en seghede(n) nicht
	den man den he sochte . dat de rechteuoert
	den anderen wech ghetoghen were . wa(n)te
	al was de rechtschuldighe man de(n) he soch
	te <in HS: sochte aus sochten korrigiert> den anderen wech nicht hene ghetoghe(n)
	so was dar wal een ander man vor der
	tijt hene ghetoghen dar en loghe ghi <gestr.: n>
	nicht an . Vn(de) oeck dat ghi segheden dat
	en is iv orbar nicht dat ghi den manne
	den rechten wech na volghen . dar seghede
	<166v>
	ghi wal vn(de) waer an . wa(n)te et en was vm-
	mer sijn orbar nicht dat he den man
	doetgheslaghen hadde . Bi dessen so mo-
	ghe ghi een exempel vn(de) ghelikenisse ne-
	men in allen pu(n)ten dar men iv vraghet
	vn(de) ghi v(m)mer antworden moten of dat
	iv orbar sy to der ere godes dat ghi antwor-
	den ghelijck een deel vorschreue(n) is . Vn(de) als
	de waerheit nicht en doech ghesecht wa(n)te
	dar solde een groet quaet <gestr.: dar> na van ko-
	men moghen . so moet een man mit soete(n)
	vn(de) subtilen woerden syne rede wal bedec-
	ken sonder loghene . vp dat he syne(n) euen
	kersten dar bi moghe to vreden setten vn(de)
	de sunde vn(de) quaet dar bi letten . dar anders
	of he de rechte waerheit seghede recht wt .
	vele quades wt komen mochte . Vn(de) wan-
	neer de waerheit nutter is ghesecht . wolde
	ghi dan iuwe rede sonder noet mit subtile(n)
	woerden bedecken dat en were nicht dan
	spot vn(de) bedriechnisse dar ghi iuwe(n) euen
	kersten mede bedroeghen vn(de) mochte wal
	ene harde grote sunde wesen . Aldus so mo-
	ghe ghi hijr wal bi merken dat ghi v(m)mer
	nicht lieghen en sullen . Wa(n)te su(n)te augusti-
	nus de secht in enen boke van der loghen .
	<167r>
	My du(n)cket dat alle loghene sunde sy . mer
	et scheelt vele wt wat herten vn(de) ghedachte(n)
	vn(de) bi wat sake dat de loghen to kome dar
	groet vnderscheet y(n)ne is . vn(de) nochtan hijr bi
	wo kleine dat de loghene sy so is et v(m)mer
	sunde se sy kleine ofte groet . Vn(de) sunderlincge
	mit voerrade sonder noet to lieghen dat en
	dar ick nicht wal schriuen wo swaer dat
	desse sunde vor gode is wa(n)te dat solde mani-
	ghen menschen to swaer du(n)cken . Hijr bi de
	gode dienen wil de hoede sick vor alle loghe-
	ne to sprekene se syn kleine <in HS: keine; l ü.d.Z. ergänzt> ofte groet . wante
	een mensche wert dar mede groet bi gode
	vn(de) wert ghemynt van den luden . Vnde en
	swere sonder noet ghenen eet oeck wo recht
	dat he sy he sy kleine ofte groet . mer late <in HS: late aus latet korrigiert>
	dine woerde wesen . ia . ia . neen . neen . aldus
	heft vns got seluen gheleert in den ewa(n)gelio
	als su(n)te lucas beschrift . Voert so sul ghi iv
	hoeden vele to spreken sonder noet . Wante
	de wise salomon de secht aldus . Jn multilo-
	quio non deest peccatu(m) . Dar ghi bi v(er)staen
	moghen . dat vele to spreken sonder sunde
	nicht en is . Dar v(m)me secht de p(ro)phete in de(n)
	salter . pone d(omi)ne custodia(m) ori meo . (et cetera) Here
	sette mynen mu(n)de ene hoede vp dat ick
	<167v>
	my nicht vntga in myner tu(n)cgen . Wante
	als got seluen in den ewa(n)gelio secht . so sul
	wi van den mynsten idelen woerde dat
	wi vnnutlike spreken rede gheuen in den
	daghe des ordels . Vn(de) als su(n)te gregorius hijr
	van secht . so synt dat al idele woerde de ghe
	ne nutticheit ofte rechtuerdicheit in en bre(n)c
	gen . ofte de woerde de een mensche nicht en
	behouet to syner notroft . Nu moghe wi m(er)
	ken of wi icht vele ideler woerde des daghes
	spreken to v(er)gheues . wa(n)te sul wi va(n) itliken
	woerde dat idel is to den iu(n)cgesten daghen
	reden gheuen so behouen wi wal dat wi se
	nouwe merken . wante got heft dat ghesecht
	he en mach nicht lieghen . vn(de) oeck de vele
	spreket also lichtlike valt he i(n) su(n)de(n) eer dat he weet <in HS: he weet a.r.R. ergänzt> .
	Hijr van so secht de glose auer den salme i(n)
	den salter . Dixi custodia(m) vias meas . (et cetera) . vnde
	secht aldus . De tuncge en woent to v(er)gheues
	nicht in ener vuchtigher stede wa(n)te also
	lichtlike glijt se in enen lichten eet to swere(n)
	in loghene to spreken in naklappincge ofte
	in idele woerde to spreken . Hijr v(m)me secht su(n)
	te gregorius in enen boke dat hetet dyalog(us) .
	Seer vele w(er)den wi neder gheleidet wanneer
	wi vele spreken vn(de) vns mencge(n) of selschape(n)
	<168r>
	mit werltliken luden ofte idelen luden . Aldus
	so moghe wi volkomelike merken na de(n) dat
	hijr voergheschreuen is . sul ghi iuwe leue(n) be
	teren vn(de) iv van sunden hoeden so mote ghi
	schuwen alle idele vn(de) quade gheselschap w(er)
	schapen brassen vn(de) ander sake des gheliken .
	¶ Dit is de ander pu(n)t dar wi vns bi van sunde(n) hoede(n) sulle(n) . vn(de) is va(n) de(n) arbeide . <in HS: hoede(n) - arbeide . u.d.Z. ergänzt>
	To den anderen
	male . wil ghi iv van sunden hoede(n) . <a.r.R.: . xxxvii . >
	so sul ghi iv pinen altoes wat gudes to done
	also dat iv de vyant nicht ledich en vinde .
	Wante de pawes i(n)nocencius de secht in den
	gheestliken rechte . ext(ra) de renu(m) t(unc) nisi cu(m) p(ri)de(m) .
	ledicheit vn(de) wallust dat synt de twe wape
	ne dar de olde vyant de vnsalighe siele me
	de vancget . Hijr van secht sunte iheronim(us)
	ad iulianu(m) . De hillich van leuene synt . syn
	se v(er)sumich of ledich se vallen . Su(n)te ioha(n)nes
	gulde(n)mu(n)t de secht . de reparacione lapsoru(m) .
	Also als een kleet dat stille licht de motten
	teen en wech . also teet oeck de voet d(er) traech(ei)t
	ledicheit ofte v(er)sumenheit na eer wanhope
	ofte ander sunde . Hijr v(m)me secht ysidorus
	de su(m)mo bono . libro q(ui)nto . cap(itu)lo secundo . Den
	knecht godes behoert altoes wat gudes to
	lesen to beden ofte anders wat gudes to
	<168v>
	done in wtwendighe(n) werken . vp dat de vy
	ant der vnkuescheit em nicht an en vechte .
	Hijr v(m)me so heft manich hillich mensche in
	der woestenie sick gheneert mit synen han
	den . dat se makede(n) korue vn(de) matten ofte an
	ders des ghelikes . vp dat se de vyant nicht
	ledich en vunde vn(de) to den sunden bekoerde .
	¶ Men lest van su(n)te bernhardes oldeste broder
	de een banrodze vn(de) een groet here was . vnde
	hiet heer gwido . vn(de) su(n)te bernhard de hield en
	seer dar to dat he een monick worde . Vn(de) nv
	hadde dusse here ene echte vrouwe de en <in HS: en aus ene korrigiert> se
	re liefhadde . also dat se eme in ghener¶wijs
	orlof en wolde gheuen . Vn(de) do su(n)te bernhard
	dat v(er)nam . do leerde he synen broder wo dat
	he mit synen wiue in de woestenye vare(n) sol
	de mitter wone vn(de) de ydelheit der werlde
	begheuen . vn(de) leerde em volkomelike wo dat
	he daer gode dienen solde . Also als men lest
	so plach dusse gude h(er)e selue(n) syne ploech to
	holden vn(de) plach to derschene vn(de) to wa(n)nen .
	vn(de) allen wtwendighen arbeit ghelijck ene(n)
	bouman to done als daer to behoerde . Sijn
	wijf plach to spy(n)nen vn(de) to neyen vn(de) allen
	anderen arbeit bi den huse to done als al
	daer to behoert . Seet dit deden grote here(n)
	<169r>
	vn(de) vrouwe(n) vp dat se de vyant nicht ledich en
	vunde . vn(de) lieten de wallust vn(de) rijcheit alhijr .
	vp dat se de ewighe wallust vn(de) rijcheit ewe
	like bi gode bruken mochten . Hijr v(m)me so
	secht de p(ro)phete Dauid in den salter . Labores
	manuu(m) tuaru(m) quia manducabis . beatus es
	et bene tibi erit . Daer ghi bi v(er)staen moghe(n)
	dat de salich is de dat broet et dat he mit
	syne(n) handen rechtuerdichlike wint in den
	arbeide . vn(de) em sal wal gheschien . Vnde de
	ghene de daer v(m)mer nicht to gheschicket en
	sijn wtwendighen arbeit to done of nicht
	en v(er)moghen . de doen anders wat gudes bi
	den huse als beden schriuen ofte lesen de et
	kunnen ofte kloteren ty(m)meren of anders wat
	udes als men ghenoech behouet bi den huse .
	vp dat se v(m)mer in den arbeide vnledich sijn .
	vn(de) dat se de vyant nicht v(er)sumich of ledich
	en vinde . ¶ Men lest in vitaspatru(m) . dat is in d(er)
	vad(er) boeck . Drie krachte heft de vyant dar
	alle sunde bi voertgaen . De eerste is v(er)ghe
	tenheit . de ander is v(er)sumicheit . de derde is
	quade begheerlicheit . Nu rede war bi . En
	v(er)ghete wi godes wt vnsen herten nicht vn(de)
	dat wi also kort hijr steruen solden . wi en
	solden vryelike nicht versumen wat gudes
	<169v>
	to dencken ofte to done . Aldus komet va(n) d(er)
	v(er)ghetenheit de v(er)sumicheit . vn(de) va(n) d(er) v(er)sumich(ei)t
	so komen quade begherte(n) . Wante en v(er)sume
	de wi nicht wat gudes to dencken ofte to do
	ne . so en mochte de vyant ghene quade be
	gherten in vns brencgen . Aldus so komet
	van v(er)ghetenheit de versumenheit . vn(de) va(n) v(er)
	sumenheit komen quade begherte(n) dar wi
	bi in sunde(n) vallen . Vn(de) wa(n)neer de sin also
	nuchteren is vn(de) dat herte ofte memorie also
	strack vn(de) voersynnich is dat wi got wt
	vnsen herten nicht en v(er)gheten so en ku(m)pt
	gheen v(er)sumenheit in vns . Vn(de) ist sake dat
	wi nicht v(er)sumen so en krighe wi ghene
	quade begherte(n) . vn(de) so en sulle wi bi der hul
	pe godes nu(m)mer in quaden sunden vallen .
	Aldus so secht der vad(er) boeck . Dussen voer
	schreuen pu(n)t wilt nouwe merken . wante
	he is wal merkens weert . de sick van sunde(n)
	hoeden wil dat he nicht ledich wesen en sal .
	mer he sal iu(m)mer in den arbeide wesen . als
	in bedincge(n) in schriuen in lesen ofte a(n)ders
	in wat guder werke wat dat is na de(n) dat
	dat in elken menschen gheleghe(n) is . Wante
	su(n)te augustinus secht openbaerlike . Got
	de wrochte ses daghe vnde des seuende(n) da
	<170r>
	ghes do rostede he vns to ener lere wil wy
	de ewighe raste hebben dat vns behoert
	eerst to arbeiden . vn(de) na den arbeide ewelike
	to rusten . Vnse lieue h(er)e got de v(er)lene vns
	alsulke vuericheit to den hillighen arbeide
	dat wi de ledicheit schuwen moten . vn(de)
	bi guden werken de ewighe raste v(er)diene(n)
	moten . Amen . ¶ Van den derden punte
	dar wi de sunde bi schuwen moghen .
	To den derden male so wilt vake(n) mit <a.r.R.: . xxxviii . >
	y(n)nicheit iuwes herten ouerdencken
	de passie vn(de) de pine vnses lieue(n) here(n) ihesu
	cristi . Wante sunte bernhard secht . dat he
	vns gheen krechtigher arzedye en weet
	teghen de sunde dan de passie vn(de) pyne
	vnses lieuen heren stedelike in vnsen her
	ten to hebben . Vn(de) oeck so sul ghi dat va
	ken mit vlyte ouerdencken wo kort dat
	ghi steruen sullen vn(de) in wat manieren .
	vn(de) dat gry(m)mighe ordel godes . vn(de) de gro
	te vroude des ewighen leuens : wil ghi
	iv van sunden hoeden so sul ghi dit va
	ken daghelix in iuwen ghedachte(n) hebbe(n) .
	Vn(de) dit en weet ick iv nicht bet to wisen
	dan hijr voer in dussen boke van den
	berouwe als vorschreuen is . dat ghi
	<170v>
	dat selue vake ou(er)lesen vn(de) mit y(n)nicheit ou(er)
	dencken . dat sal iv sunderlincge seer helpen
	de sunde to schuwen . Vn(de) vm des willen dat
	dat daer vorschreuen steet so en is et gheen
	noet hijr anderwerue to schriuen . ¶ Dit
	is . wo een man vn(de) wijf in den echte to samen
	na werltliker maniere(n) leue(n) sulle(n) v(m)me vrede to hebbe(n) .
	<a.l.R.: . xxxix . > Bynnen den huse so wilt iv v(m)mer al
	so setten vn(de) saten dat ghi vrede hebbe(n) .
	Wante dar steet gheschreue(n) . Dar de vrede is
	dar is got . Vn(de) de mitten echte ghebunden
	is de en sal nicht beghere(n) vntbunde(n) to we
	sen . dat is to v(er)stane . dat em sijn echte syde
	af storue . Mer dat sy man ofte wijf . itlich
	sal sorchuoldich wesen mit vlyte wo se
	elck den anderen behaghen moghe(n) . Dusse(n)
	sin schrift su(n)te paulus in syner epistole(n) to
	den van corinthen in den seuenden capittel .
	Vn(de) oeck so sul ghi et vinden . waer een ma(n)
	vn(de) een wijf nicht eens en sijn in der echte
	vn(de) vele kiuen vnder em seluen dat se son
	der quade sunde nicht leuen en moghe(n) . wa(n)
	te et were vnmoghelick dat se in sulker
	twydracht ere siele nicht beulecken en sol
	den : vn(de) oeck so en sullen se nu(m)mermeer
	ienich tijtlick guet to samen verweruen .
	<171r>
	dat en got wal v(er)lenen solde weert sake dat se
	des beide eens weren vn(de) in vrede to samende le
	ueden . Hijr v(m)me so see elck man dat he sijn
	wijf liefhebbe vn(de) to vreden sette na den doe
	gheden vn(de) dat wijf oeren man . vn(de) itlick
	pine sick mit alle synen herten dat to done
	dat he meent dat den anderen lief sy . ist
	dat dat nicht en sy teghen de ere godes .
	beide in woerden vn(de) in werken to allen ty
	den . Vn(de) oeck so en sal dat wijf ghene sake
	doen buten rade oeres ma(n)nes dar macht
	an lecht . Vn(de) de man sal den wiue oeck
	gherne raed vraghen . is oer raed nutte
	so mach he dar na doen . vn(de) en is he nicht
	nutte so do he na den rade dat beiste is :
	vn(de) al weert oeck sake dat he des wiues
	rades nicht en behoeuet nochtan so brenc
	get dat vru(n)tschap in . Vn(de) sunderlincge so
	sal elck den anderen to aller tijt soete vn(de)
	mynlike woerde gheuen vor den oghen
	vn(de) achter rugge voertsetten vn(de) nicht be
	clappen wante dar vele rastes vn(de) vredes
	van komet ist sake dat se beide dit holde(n) .
	Wante ghi sult vorwaer vinden . waer
	man vnde wijf to samende schelden ofte
	v(n)mynlike to samende wonen mit stuer
	<171v>
	liken woerden ofte mit kiuen na den dat
	dat gheleghen is dat se alleen vnder em
	seluen nicht to vnraste en w(er)den . mer oeck
	mede al dat huesghesinde dat in den huse <gestr.: w>
	woent dat wert dar bi to vnvrede . Vn(de) als
	man vn(de) wijf wal ouer een synt to der ere
	godes . alle de in den huse synt de w(er)den dar
	bi to vreden . vn(de) moghen sonder twiuel vnd(er)
	den gheboden godes hijr vrede in der tijt heb
	ben de ene mitten anderen vn(de) na dussen
	leuen den ewighen vreden in der tijt to ko
	mende mit gode vn(de) groet loen v(er)dienen .
	Hijr v(m)me so sal een guet wijf altoes sorch
	uoldich wesen v(m)me oeren man in vrede to
	holden . Wante de aller mynste sunde de de
	man doet vn(de) sijn wijf dat wetet vn(de) se mit
	kloecheit ofte mit gued(er)tierenheit de sunde
	ofte dat vnrecht wal kieren mochte vn(de) by
	oeren schulde(n) dat v(er)sumet to kieren . als su(n)te
	augustinus schrift . so wert dat wijf der su(n)
	de schuldich ofte se dat selue(n) dede : wa(n)te dat
	is v(m)mer een van den neghen vromede(n) sunde(n) .
	als ghi in den eersten boke wal claerlike in
	den . l . capittel vinden moghen . vn(de) des gheli
	ken is to v(er)stane van den ma(n)ne . Vn(de) al hijr
	v(m)me so is et io em beiden noet dat se malck
	<172r>
	andere(n) to d(er) doghet holden vn(de) to vrede . vp
	dat en got hijr vn(de) hijr bouen in den heme
	le mote verlenen ewighen vrede . Amen .
	¶ Dit is . wo man vn(de) wijf oer huesghesinde le(-)ren vn(de) regiere(n) sulle(n) . <in HS: ren - sulle(n) . u.d.Z. ergänzt>
	Al iuwe huesghesinde <a.r.R.: . xl . >
	de mit iv wonen de syn ghi schul
	dich to stueren vn(de) to leren vn(de) to der doghet
	to trecken vn(de) dat mit mynliken woerden .
	wante men bet mit liste de lude to der do
	ghet brencgen mach dan mit haeste . Dar
	vmme so sul ghi se vake gudertierlike leren
	wat se doen ofte laten sullen . vn(de) sullen en
	oer pater noster . vn(de) aue maria vn(de) de(n) gheloue(n) <in HS: vn(de) - gheloue(n) a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> leren . de des
	nicht en ku(n)nen . Vn(de) oeck so sul ghi en de
	tien ghebode leren . vn(de) beduden en de wo dat
	een rechte kersten leuen al dar vp steet . Vnde
	vp dat ghi de tien ghebode iuwen huesghe
	sinde lichtlike leren moghen so wil ick se
	in korten woerden to ryme ouersette(n) . wa(n)te
	iu(n)cge lude vn(de) sympel lude de moghen dat
	ryme vele beter vnde eer leren vnde oeck
	bet vntholden dan ofte dat slichte woerde
	weren . So hoert hijr na in den name(n) godes . <a.r.R.: Nota . Dit syn de tie ghebode to ry[m]>
	Enen got bouen al wilt mynnen vnde eeren
	Vn(de) bi gode sul ghi to ghener tijt ydel sweeren .
	De hillighe daghe vieret als de preesters biet
	<172v>
	Vnde iuwe olderen de eret to aller tijt .
	Slaet nemande doet hemelich noch ope(n)baer
	Schuwet vnkuescheit . wa(n)te et is een sunde swaer .
	Wilt v(m)mer nicht stelen in ghener tijt
	Vnde dat valsch ghetuech altoes vermijt .
	En beghere mit volbord nemandes guet
	Vn(de) oeck so en beghere nema(n)des bedde ghenoet .
	Dit synt de hillighe tien ghebode
	De vns gheset syn van den ouersten gode .
	Wie deer een breket vnde also sterft
	De is dar ewelike vmme verderft .
	Mer wie se holt de sal sekerlike bi gode wo
	nen ewelike . Dusse tien ghebode vorschre
	uen sulle ghi vlitelike vn(de) gherne holden .
	vn(de) oeck so sul ghi se iuwen huesghesinde
	leren . vn(de) beduden em wat se inhebben . vn(de)
	v(er)manen se vake dat se es nicht v(er)gheten .
	vn(de) oeck so mach se elck den anderen voert
	leren . Vnde voert so en sul ghi et in ghener
	wijs liden dat iuwe huesghesinde icht lie
	ghen of sweren of vloken ofte ienighe yde
	le vnreyne of vnhouesche <in HS: vnhoesche; u ü.d.Z. ergänzt> woerde spreken
	of iemant na den rugge beclappen of va(n)
	enen anderen quaet seggen . Vn(de) moghe ghi
	se mit mynlicheit of mit mynlike(n) woerde(n)
	nicht dwincgen noch v(er)bieden ofte afbrencge(n)
	<173r>
	so sul ghi se dar v(m)me schelden vn(de) oeck mit
	eernstachticheit verbieden vn(de) in ghener wijs
	dat van em liden . Wante mochte ghi et kiere(n)
	vn(de) v(er)sumede ghi dat ghi weren alle der sun
	de deelachtich vn(de) mochten se vele lieuer van
	iv varen laten . wa(n)neer se iv mit liste ofte mit
	haeste nicht horen en willen dan ghi de hel
	le vm oeren willen v(er)diende(n) . Vn(de) moghe ghi
	se van oeren quaden willen vn(de) ghewoente
	brencgen bi iuwen to done also dat se gode
	vntfruchten vn(de) zedelike vn(de) redelike sick heb
	ben in oeren leuene . so wy(n)ne ghi oere siele
	vn(de) sullen al der guden werke al dar van
	deelachtich w(er)den de se v(m)mermeer doen sulle(n) .
	vn(de) ghi sullen dar merkelike bate in vinde(n)
	bi den huse in tijtliken dincgen : Wa(n)te wo
	se meer gode vntseen in oerer wandeli(n)cge
	wo se iv vlijtliker dienen sullen vn(de) iuwe
	tijtlike guet verwaren . Vn(de) aldus moghe
	ghi verkryghen dubbelde bate . Eerst de
	bate vp der eerden . vn(de) hijr na groet loen
	bi gode in den ewighen leuene . Vn(de) v(er)sume
	ghi dit also dat ghi iuwe kindere vnde
	huesghesinde laten vloken vn(de) swere(n) lieghe(n)
	vn(de) naclappen vn(de) ydele vn(de) vnreyne woer
	de spreken ofte anders quade werke doen
	<173v>
	dat teghen de eere godes is vn(de) dat em nicht
	en betemet to done : also als ghi twe bate(n)
	hebben van oeren guden werken . also heb
	be ghi twe schaden van oeren sunde(n) . wa(n)te
	iuwe tijtlike guet wart dar bi v(er)sumet vn(de)
	ghi w(er)den al oerer sunde deelachtich vnde
	ghi moghen de helle dar bi v(er)dienen is et
	sake dat ghi se to d(er) doghet brencgen mo
	ghen vn(de) dat bi iuwer lauheit wart v(er)su
	met . Hijr v(m)me de ghene de der werlt vol
	ghen de moten by(n)nen den huse vn(de) in alle
	den pu(n)ten vorschreuen vlitich vn(de) sorchuol
	dich wesen willen se em hoeden van sunde(n)
	vn(de) gode dienen . ¶ Hijr beghi(n)net een klene
	regiment . wo dat werltlike lude de der werl
	de volghen . dat hemelrike v(er)dienen moghen .
	ist dat se hijr na leuen . vn(de) ghene sunde dar vp en doen . <in HS: vp - doen . u.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . xli . > Vp dat iu got bescherme
	van enen vnvorsienliken quade(n) dode
	vnde ghi iv de bet van sunde(n) hoede(n) moghe(n) .
	so wil ick iv een cleyne regiment schriuen
	vp dat ghi iv v(er)beteren dar ghi in werltli
	ken state na leuen moghen . vnde hope de
	daer na volghet dat he gracie vn(de) ghenade
	van gode verkrighen sal vn(de) nu(m)mer i(n) qua
	den dode sijn lijf laten sal dar gheen twi
	<174r>
	uel an en is . also vere als ghi v(m)mer enen
	guden willen hebben iv van sunde(n) to hoe
	den na iuwer krancheit vn(de) iv bereiden als
	vorschreuen is gode to dienen . vn(de) v(m)mer dat
	ghi iv nicht en verlaten dar vp dat naghe
	schreuen steet ienighe doetsunde of sware
	sunde to doene . wa(n)te dat mochtet al verder
	uen oeck wo hillichlike dat ghi leuede(n) wol
	de ghi vryelike al dar vp sundighen vnde
	qualike leuen . Dar v(m)me so schrift de pa
	wes alle weghe in synen brieuen wa(n)neer
	he een bijcht brief ghift v(er)mits syner macht
	vn(de) gracien als dat men enen absoluieren
	mach vp sijn leste van al synen sunde(n) vn(de)
	pinen . so schrift he aldus altoes . also ve
	re wo se vp dussen brief ghene sunde en
	doen vn(de) se waerachtich bijchte(n) de waren
	berouwe vp oere leste to hebben . Och h(er)e
	got . dar behoert vele to als ghi oeck hijr
	voer in dessen boeck wal ghehoert hebbe(n)
	wat dar to behoert de ware bijcht vnde
	ware berouwe hebben sal . Vn(de) hijr bi so
	segge ick iv oeck vp dat ghi vp dit na
	gheschreuen regiment iv nicht en v(er)late(n)
	ienighe sware sunde to done mer doen
	als vorgheschreuen is . vn(de) volghe(n) dussen
	<174v>
	regimente als hijr na gheschreuen steet .
	so en sul ghi dar in ghener hande wijs
	an twiuelen . vn(de) sullen dar bi beholden
	bliuen vn(de) grote ghenade van gode v(er)kri
	ghen . vn(de) nu(m)mermeer in quaden dode iu
	lijf laten . ¶ Dit is . als ghi eerst vntwaken
	vn(de) als ghi vpstaen . wat ghi dan seggen ofte doen sullen . <in HS: ofte - sullen . u.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . xlii . > Jnt eerste also vaken
	als ghi in der nacht vntwaket vn(de) v(m)mer
	des morghens so latet iuwe eerste woert
	wesen . ihesus . vnde ghi moghen segge(n) ald(us) .
	ihesus marien sone v(er)barme di myner .
	ofte . ihesus marien sone wes ghebenediet .
	vn(de) van beide(n) moghe ghi seggen waer ghi
	meest lieue to hebben . Aldus synt .ihesus .
	vn(de) .maria . de eersten woerde in iuwe(n) mu(n)
	de . Vn(de) hijr so sul ghi iv to we(n)nen dat ghi
	sere kort doen moghen . vp dat ghi hijr na
	lieue vn(de) my(n)ne to hebben . Voert als ghy
	erst vpv(er)risen wilt . so segget rechteuoert
	in den v(er)risen . Jck sta vp in den ghebenedi
	den namen ihesus . vn(de) beuele my in syne
	hillighe vijf wunden . Vn(de) als ghi vpsitte(n)
	eer ghi iuwe <in HS: Rasur; mit Zierstrich gefüllt> erste cleet
	antrecken so slaet dat hillighe cruce vor
	iv vn(de) segget . Jhesus va(n) nazareth koni(n)cg
	<175r>
	der ioden . va(n) ene(n) vnv(er)seenlike(n) dode so wil my
	beschermen . So seghent iv anderwerue vnde
	segget . Van bedriechnisse de vyandes huden
	vn(de) in der vre mijns dodes so wil my bescher
	men . So seghent iv derdewerue vn(de) segget .
	Van alle dat dar ick di in mishaghen mo
	ghe vn(de) va(n) allen anxte ofte sorghe de my
	in liue ofte in siele schaden moghe dar wil
	my van beschermen . in den <in HS: den ü.d.Z. ergänzt> namen des vaders
	vn(de) des sones vn(de) des hillighe(n) gheestes . Ame(n) .
	Vn(de) als ghi dan iuwe cleder anhebben vn(de)
	van iuwen bedde treden . so segget mit den
	p(ro)phete(n) dauid dusse verse de hijr na vol
	ghen in latine ofte in dudeschen welker ghi
	lieuest wilt . vn(de) slaet crueswis vor iv vnde
	segget . Disrupisti d(omi)ne vincula mea . tibi
	sacrificabo hostiam laudis : et nomen d(omi)ni
	i(n)uocabo . Sup(er) aspidem et basiliscu(m) ambula
	bis : et co(n)culcabis leone(m) et dracone(m) . Sic ego
	vada(m) in p(ro)tectione sancte crucis secure inter
	omnes i(n)imicos meos visibiles et i(n)uisibiles .
	in no(m)i(n)e patris et filij et spiritus s(an)c(t)i . Amen .
	Jn dudesche moghe ghi aldus den syn seg
	gen . Here du heuest to broken myne ban
	de . ick sal di offeren een offer des loues <in HS: lous; e ü.d.Z. ergänzt> . vn(de)
	sal dinen namen anropen . Ouer de sla(n)c
	<175v>
	gen vn(de) basiliscus so salstu wandere(n) . vn(de) salst
	to drucken lewen vn(de) draken . Also moet ick
	oeck gaen vnder de beschermi(n)cge des hillighe(n)
	cruces velich vor alle myne vyande seenlick
	vn(de) vnseenlick . in den namen des vaders vn(de)
	des sones vn(de) des hillighen ghestes . Amen .
	Vn(de) de wile dat ghi iv cleden so moghe ghi
	wat gudes lesen dar ghi seluen dan meest
	ghenoechte in hebben . Vn(de) als ghi ghecledet
	syn so vallet oetmodelike vp iuwe knee vor
	iuwe bedde neder ofte vp ene ander stede de
	iv best gheleghen is . vn(de) dancket gode in des
	ser <in HS: desse; r ü.d.Z. ergänzt> wise seggende . O gudertieren ihesus . nv
	wes dusentualt ghebenediet . dattu my desse
	nacht in groter raste vn(de) voerspode heuest
	leuen laten bi euenturen bet dan enen kei
	ser ofte konincg : o lieue ihesus . nv verlene
	my dussen dach to leuen vnder dine(n) ghe
	boden also dattu in mynen leuene weder
	ghebenediet motest werden vn(de) ick dar by
	mote verbetert werden vn(de) bet mote dussen
	dach eynden dan ick en beghi(n)ne . vn(de) v(er)lene
	my myne ghedachte(n) myne woerde vn(de) my
	ne werke in den deenste godes also to done
	dat se di lieue h(er)e vntfanclick syn : vn(de) alle
	gude menschen lieue h(er)e de wille sterken
	<176r>
	in allen guden w(er)ken dat se moten gaen
	va(n) der ener doghet in de andere(n) ewelike .
	vn(de) allen sundighe(n) mensche(n) den wil ene
	rechte bekenni(n)cge gheuen eer se sterue(n) . also
	dat se vp enen guden eynde moten komen
	vn(de) dijn hillighe bloet dar nicht an mote
	v(er)loren bliuen : vn(de) allen ghelouighen sielen
	den wil de ewighe raste verlenen . Amen .
	Pater noster . Aue maria . (et cetera) . Vn(de) hijr na so
	moghe ghi dan doen by(n)nen den huse to
	der ere godes dat ghi menet dat orbar sy .
	¶ Wat ghi seggen sullen als ghi des morghens eerst wt de(n) huse gaet . <in HS: eerst - gaet . u.d.Z. ergänzt>
	Als ghi eerst wt <a.r.R.: . xliii . >
	den huse gaet . so doet mit den dume(n)
	een cruce an iv voerhouet . vn(de) segget . Vrede
	sy in mynen voerhouede . dan een cruce vor
	den munt . vn(de) segget . got sy in myne(n) mu(n)de .
	dan drie cruce vor iv herte . vn(de) segget . de hil
	lighe drieuoldicheit sy in myne(n) herte . ame(n) .
	Vnde segget dan . Jhesus aute(m) transiens p(er)
	mediu(m) illoru(m) ibat . sic ego vada(m) securus
	in p(ro)tectione sancte crucis int(er) omnes i(n)imi
	cos meos visibiles et i(n)uisibiles . in no(m)i(n)e p(at)ris
	et filij et spiritus s(an)c(t)i . amen . Jn dudeschen
	tale moghe ghi den syn aldus wal segge(n) .
	Jhesus de was vp ene tijt gaende vnder dat
	<176v>
	middel der ioden so ghincg he velich . also mo
	te ick velich gaen vor alle myne vyande seen
	lick vn(de) vnseenlick . in de(n) namen des vaders
	vn(de) des sones vn(de) des hillighe(n) gheestes . amen .
	Vn(de) als ghi vp de strate of vp den wech bute(n)
	den huse komen . we dat iv vntmoetet den
	wilt altoes een soete mynlick groet vn(de) ant
	worde gheuen mit enen mynliken blyden
	ansichte . so veer als ghi des nicht en weten
	of he in ienighe(n) swaren ba(n)ne sy . vn(de) maket
	iuwe woerde so ghi na rende(n) mynst moghe(n) .
	ten sy dat ghi de doghet to der ere godes dar
	mede icht vordere(n) moghen . Vn(de) vntmoetet
	iv een arm mensche ist sake dat ghi es nicht
	va(n) staden sijt em lichamlike almissen to
	gheuen . so gheuet em de gheestlike almisse(n)
	de hoech voer gade is . dat is wilt en blide
	like groete(n) vn(de) wat gudes seggen vn(de) leren
	of dat so gheleghen is . vn(de) mynlike en troes
	ten in synen liden . Vn(de) slaet iuwe oghe(n) ned(er)
	vn(de) bewaert se van ydelen seen so ghi aller
	best moghen . wa(n)te dar vake vele sunden
	van komen . ¶ Dit is . wat ghi segge(n) sullen
	als ghi erst vp den kerckhof komen . ofte dar
	dat ghebeente lecht va(n) de(n) kerstene(n) lude(n) .
	<a.l.R.: . xliiii . > Als ghi vp den kerchof komen so wilt
	<177r>
	segge(n) dit ghebet dat hijr na volghet . Vn(de) vp
	dat ghi de bet dat wete(n) wo dit ghebet erst
	vpghekomen is so wil ick et iv erst vertellen .
	Men lest dat de derde pawes i(n)nocencius de <a.r.R.: Exempel>
	also heet . dat he vp ene tijt ouer den kerchof
	ghincg vn(de) hadde anders wat in den synne
	also dat he des v(er)gat vn(de) en bat nicht voer
	de arme(n) sielen der oere ghebeente vp den
	kerchoue lach . Vn(de) als he af solde gaen so
	hoerde he ene grote manichuoldicheit der
	ste(m)men de wt den doden ghebeente em na
	riepen vn(de) segheden . O hillighe vader . wat
	se nicht en segheden de hijr voer hen ghi(n)cge(n)
	de benediccie godes sy vp iv vn(de) wi benedi
	en iv in den namen des heren . Vn(de) als de hil
	lighe pawes dit hoerde do greep he een her
	te vn(de) makede dit ghebet vn(de) seghede aldus .
	Weset ghegroet alle ghelouighe sielen der <a.r.R.: Ghebet>
	oere lichame rusten in den hillighe(n) vrede in (christ)o .
	cristus de iv v(er)loset heuet mit syne(n) alre edels
	ten bloede de mote sick iuwer vnfarme(n) vn(de)
	iuwe pine v(er)mynren . vn(de) mote iuwe siele
	toselschappen den wtuerkorenen vn(de) de(n) hil
	lighen scharen der hillighen . vn(de) ghi vnser
	aldaer mote(n) ghedencken vn(de) mynlike voer
	vns bidden . vnde alle siele der oere lichame
	<177v>
	hijr vn(de) anders waer begrauen synt . vn(de) alle
	ghelouighe sielen moten rusten in den ewi
	ghen vrede . Amen . Vn(de) als dusse hillighe
	pawes dit vorschreuen ghebet ghesproke(n)
	hadde ten eynde . rechteuoert so riepen alle
	de sielen mit luder ste(m)me altomale . Amen .
	Vn(de) do dusse pawes vorschreuen dat
	hoerde . do gaf he rechteuoert alle de(n) ghene(n)
	de dit ghebet vorschreue(n) mit y(n)nicheit lese
	als he ghincge ouer enen kerckhof ofte dar
	kerstene doden begrauen weren ofte dar
	oer ghebeente leghen driehundert daghe
	aflates . Hijr v(m)me so en wilt dit vorschre
	uen ghebet nicht v(er)sumen to lesen als ghy
	komen vp den kerchof dar de doden ruste(n) .
	wante wunderlike grote almisse is et dat
	men vake vor de arme siele(n) biddet de in
	den liden synt . Wante als se bouen in dat
	ewighe leuen komen so sullen se so truwe
	like dat v(er)ghelden vn(de) vnghelike meer we
	der vor den ghenen bidden de em iue halp
	de wile dat se in pinen weren . ¶ Dit
	is . wo ghi iv hebben sullen als ghi in de ker
	ken komen . vn(de) voert vnd(er) der missen .
	<a.l.R.: . xlv . > Als ghi eerst in de kerke komen . so
	segget mit den p(ro)pheten dauid aldus . Jntro
	<178r>
	ibo in domu(m) tua(m) . et adorabo ad templu(m)
	sanctu(m) tuu(m) in timore tuo . Vn(de) ghi moghen
	den syn in vnser taele aldus wal seggen .
	Here ick ga in dijn hues . vn(de) sal vnder dine(n)
	anxte in dine(n) hillighen tempel di anbede(n) .
	sende dinen encgel mi to hulpe de my
	bescherme van allen ydelen ghedachten .
	amen . Als ghi dat wywater nemen so
	segget . Dit ghebenedide water vn(de) vnses
	heren hillighe(n) vijf wunden mote my sijn
	een volkomen v(er)ghifnisse alle myner sunde(n) .
	amen . Dan so gaet vor dat hillighe cruce
	vn(de) kneet neder vn(de) segget . Wes ghegroet du
	hillighe cruce de v(er)middes den lijcham cristi
	ghehillighet bist vn(de) v(er)middes syne(n) leden
	ghecyret bist bouen golt vn(de) durbar steen
	te . wil my beschermen nv vn(de) in der vre
	mines dodes vor al dat my schaden mo
	ghe in liue ofte in siele . Amen . So gaet dan
	vor dat belde vnser soeten vrouwen vnde
	segget vp iuwen kneen oetmodelike seuen
	aue maria . in de ere der seuen vroude de
	vnse vrouwe hijr vp eertrike hadde myt
	oeren lieuen kinde . vnde bidde se oetmodeli
	ke dat se io nv vnde in der vre iuwes dodes
	vn(de) alleweghe truwelike iv to hulpe kome .
	<178v>
	So gaet vp de stede dar ghi misse hore(n) wilt
	oft also gheleghen is . vnde bewaret iv sere nou
	we vnder den dienste godes van allen idele(n)
	siene vn(de) van allen idelen ghedachte(n) : slaet
	iuwe houet neder to der eerden vn(de) dat her
	te vp to den hemel vn(de) doet iuwe ghebet
	mit y(n)nicheit . Vn(de) als men dat hillighe e
	wangeliu(m) lest so slaet dat hillighe cruce vor
	iv . vn(de) horet dat mit y(n)nicheit staende mit
	bloten houede mer de vrouwen mit bedec
	keden houede . Vn(de) als dat ewa(n)geliu(m) wt
	is so maket een cruce mit iuwen dumen
	vn(de) kusset vn(de) segget . Vermids dat hillighe
	ewa(n)geliu(m) vn(de) den bittere(n) doet vnses lieuen
	heren ihesu cristi so mote vns got ghenadeli
	ke al vnse sunde v(er)gheuen . So moghe ghi
	neder kneen of ghi wilt vn(de) saten iv v(m)mer
	dan to der y(n)nicheit alheel . wa(n)te nicht la(n)cge
	en is de priester he en beghint de prefacie
	vor der stille . vn(de) so secht de priester ou(er)luet .
	sursu(m) corda . dat is dat v(er)maent alle de ghe
	ne de in der kerken synt dat se oere herte
	vp to gode hebben sullen . want de salich
	maker alle der werlt neder to vns komen
	wil . vn(de) so antworde de ghene de dar in de(n)
	chore sincge(n) . wi hebbe(n) also vnse herte vp to
	<179r>
	den here(n) . vn(de) dit merket . synt iuwe ghedach
	ten dan to idelheit der werlt en lieghe ghi
	dan nicht . wa(n)te de choerbroeders de hebben
	vor iv gheantwort ghelijck ofte ghi dat sulue(n)
	gheantwort hadden . Hijr bi so bewaret iv al
	so in der kerken dat ghi io nicht en lieghen
	vn(de) iuwe herte vp to gode sy . vn(de) v(m)mer in der
	kerken ofte to ienigher and(er) tijt wilt iv also hoe
	den dat ghi in ghedachten in woerden in
	w(er)ken v(m)mer anders nicht en doen dan dat
	to der ere godes behoert vn(de) dienste . vn(de) latet
	iv du(n)cken dat he lijchamlike vor iv stunde
	vn(de) iuwe ghebet hoerde vn(de) seghe . vn(de) of ghi
	gode also in syner glorie lijchamlike vor iv
	seghen wo ghi dan bidden wolde(n) . also wilt
	altoes bidden mit alsulken ghelate of ghi
	got leuendich vor iv seghen . Dit wilt holde(n)
	in der kerken ofte buten der kerken altoes
	als ghi in iuwen ghebede synt . wa(n)te al dar
	en twiuelt nicht an got is altoes daer al en
	sie ghi es nicht dar men en mit y(n)nicheit i(n)
	den ghebede rechtu(er)delike begheert . Voert
	als men dat hillighe sacrament vp boert
	ofte als men agnus dei sincget ofte leset
	so segget aldus . ¶ Here ihesu criste de dat <a.r.R.: Ghebet>
	alre hillichste vleisch van der glorioser
	<179v>
	maghet marien buke vntfiencgest . vn(de) dat
	selue bloet wt diner aller hillichsten syden
	in den altare des cruces vor vnse salicheit
	hefst wtghegoten . vn(de) in den seluen vleische
	vpstondes van den dode vn(de) to hemele vpvo
	rest . vn(de) and(er)werue bist wederkomende to
	richten ouer leuendighen vn(de) dode in de(n) sel
	uen vleische : v(er)loese vns v(er)middes desen dine(n)
	alre hillichsten lijchame dat nv in dyne(n) hil
	lighen altare ghehandelt wordt van allen
	vnreynicheiden vnser synne vn(de) lijchames
	vn(de) vnser siele vn(de) va(n) <in HS: va(n) ü.d.Z. ergänzt> allen quaden vn(de) anxte vn
	ses lijchames vn(de) v(n)ser siele dat sy ghelede(n) vn(de)
	nv teghenwordich vn(de) oeck tokomende . Ame(n) .
	To dussen vorschreuen ghebede so gaf de ses
	te pawes bonifacius twe dusent iaer afla
	tes den ghenen de dat y(n)nichlike lesen alsme(n)
	dat hillighe sacrament vp boerde ofte als
	men agnus dei leset of sincget in der misse .
	vn(de) dat stont also to iherusalem in den tem
	pel des hillighen graues to latine gheschre
	uen . Voert als men de hillighe pees nemet .
	so segget aldus . De vrede godes de alle me(n)
	schelike synne bouengaet de mote vns sine(n)
	hillighen vrede alhijr v(er)lenen in eertrike vn(de)
	den ewighen vrede bi gode in den hemelrike .
	<180r>
	Amen . Vn(de) als ghi de benedixie va(n) den priester
	vntfancge(n) hebben so vallet oetmodelike vp iu
	we knee vn(de) segget aldus . O du alre hillichs
	te drieuoldicheit . nv laet di vntfenclick we
	sen den armen dienst den wi nv ghemeenli
	ke di gheoffert hebben vor den oghen diner
	moghentheit . vn(de) laet et <in HS: et ü.d.Z. ergänzt> my arme(n) menschen to
	hulpe komen vn(de) <in HS: vn(de) ü.d.Z. ergänzt> alle den ghenen dar ick des
	vor beghere se syn leuendich ofte doet . in den
	name(n) des vaders vn(de) des sones vn(de) des hilli
	ghe(n) gheestes . Ame(n) . ¶ Dit is . wat ghi doen
	sullen al ghi to der maeltijt gaen . vn(de) wo
	ghi iv hebben sulle(n) de wile dat ghi ete(n) .
	Als ghi dan eten sullen so wilt eerst <a.r.R.: . xlvi . >
	oetmodelike iuwen benedicite lesen of ghi en
	ku(n)nen . vn(de) de des nicht en kan de lese een pat(er)
	noster of twe vn(de) Aue maria mit y(n)nicheit .
	vn(de) sla een cruce ouer de spise vn(de) segge . Got
	de dusse spyse to vnser notroft heft ghegheuen
	vn(de) gheschapen de gheweerdighe em syner
	knechte spyse nv hijr to benedyen <in HS: ein rotes Kreuz> vp dusse
	tafele . Amen . Vn(de) etet dan iuwe spyse nicht
	als een peert ofte een mule . mer etet mit de(n)
	anxte godes . vn(de) de eerste(n) vijf beten ses ofte
	seuen na den dat iv got de gracie ghift so
	latet iv du(n)cken of iv got selue(n) den bete in
	<180v>
	den mont steke vn(de) ghi dat seghen vn(de) wilt to
	elken bete een sunderlincge ghedachte maken .
	nv va(n) syner kintheit . nv va(n) syner menscheit .
	nv va(n) syner passie . nv va(n) syner v(er)risenisse .
	nv va(n) syner glorie . ofte in wat maniere(n) va(n)
	vnser soeter vrouwen . ofte dar ghi aller
	meest y(n)nicheit to hebben . dat moghe ghi to
	elken bete wal van by(n)nen dencken al ist
	sake dat ghi nochtan bi notroft in enen
	andere(n) wech va(n) buten spreken . Vn(de) als ghi
	drincket so latet iv du(n)cken of ghi enen toe
	ghe soeghen wt den vijf wu(n)den vnses here(n) .
	eerst wt syner rechterha(n)t . so wt syner lucht(er)
	ha(n)t . nv wt syner recht(er)vote . so wt syner
	lucht(er)vote . so wt syner hillighen syden . vn(de)
	en moghe ghi des altoes nicht doen . so latet
	doch iuwen eerste(n) toeghe vn(de) den lesten toe
	ghe wesen als vorschreue(n) is . Mer wilt iv
	dar to we(n)nen . vn(de) ghi sullen dar kort to
	ghewe(n)net w(er)den so dat ghi des selde(n) v(er)ghe
	ten sullen beide in eten vnde in drincken . vn(de)
	weert sake dat ghi des v(er)ghete(n) so mochte
	ghi vor de penitencie hemelike ene Aue ma
	ria ouerdencke(n) ofte lesen . vn(de) beghi(n)nen wed(er)
	dar ghi et liete(n) . Aldus so sul ghi iuwe mael
	tijt ouerbrencge(n) . vn(de) na der maeltijt hoechli
	<181r>
	ke gode dancke(n) vn(de) iuwen gracias lesen de en
	kan . vn(de) de des nicht en kan de lese sijn pater
	noster vn(de) aue maria . vn(de) da(n)cke godes duse(n)t
	volt de em de spise v(er)leent heuet . vnde bidde
	truwelike vor alle de ghene de em guet ghe
	daen hebben se syn leuendich ofte doet . Vn(de)
	aldus so moghe ghi een groet deel in iuwer
	maeltijt merken of ghi voertgaen in doech
	den dan to rugge . als ghi ouerdencken wo
	manighen muntvol dat ghi eten vn(de) drinc
	ken mit alsulken ghedachte(n) vp to gode als
	vorschreuen is . Vnde biddet oeck dat alle
	ghelouighe sielen raste vn(de) vrede hebben .
	¶ Wat ghi des auendes segge(n) sullen als men
	cleppet na dat nachtluden . vn(de) wat dat bedudet .
	Des daghes moghe ghi dan voert an i(n) <a.r.R.: . xlvii . >
	guden arbeide ofte in guder oefnincge
	de tijt ouerbrencge(n) wente des auendes to als
	iv een deel in dessen boke wal vorschreue(n) is .
	Vn(de) des auendes als ghi dan hoere(n) dat men
	na co(m)plete ofte na nachtlude driewerf clep
	pet . so sul ghi mildelike vp iuwe knee neder
	vallen of dat so gheleghen is . vn(de) is et iv also
	nicht gheleghen so doet dat staende vn(de) leset
	mit y(n)nicheit to itliken cleppen een Aue ma
	ria . Dat eerste aue maria so sul ghi de(n)cke(n)
	<181v>
	dat dan de vrede is dat de encgel gabriel mari
	en de bodeschap brochte dat se cristu(m) vntfie(n)cg .
	dar al vnse salicheit een beghin heft . Dat and(er)
	Aue maria . so sul ghi bedencke(n) iuwer oldere(n)
	siele dar ghi beide tijtlick guet vn(de) iuwen
	lijcha(m) van vntfancge(n) hebben dar ghi den
	dach bi gheleuet hebben bi der ghenaden
	godes . wante em de nacht der pine(n) lichte
	<gestr.: lichte> insteet . dat em god ghenedich sy vn(de)
	alle den ghenen de iv ie guet deden of se in
	den veghevuer syn . Dat derde Aue maria .
	so wilt bedencken dat de dach gheleden is
	vn(de) de nacht tocomende is . vn(de) wa(n)neer de
	dach iuwes leuendes hijr einden sal dat
	iv dan maria in iuwer noet to hulpe ko
	me vn(de) help iv van der nacht der duest(er)nis
	se des steruens in dat schone lecht d(er) ewich(ei)t .
	¶ Dit is . wat ghi des auendes seggen ofte doen
	sullen als ghi to bedde gaen willen .
	<a.l.R.: . xlviii . > Des auendes als ghi to bedde gaen so
	wilt vlitelike vp iuwe knee of anders to
	grunde ouerdencken wo ghi den dach ghe
	leuet hebben of ghi voert dan to rugge sin
	ghetreden . vn(de) vinde ghi icht merkelikes <in HS: ikes steht auf Rasur; evtl. von anderer Hand> daer <in HS: d vermutlich von erster Hand; aer vermutlich von anderer Hand>
	ghi iv in vntgancgen hebben dat wilt schri
	uen of also in iuwen herte(n) vntholden of
	<182r>
	anders teikene(n) dat ghi des nicht v(er)gheten
	hebben als ghi bijchten sullen . Vn(de) wilt dan
	iuwe sunde(n) seer beclaghen vor gode . vn(de) oeck
	gode dusentuolt dancken dat he iv den
	dach behoedet heuet . vn(de) ghespaert heuet va(n)
	quader wrake . vn(de) ghi moghen lesen dat
	selue ghebet dat hijr voer gheschreuen is
	dat ghi vor iuwen bedde lesen sullen als ghi
	vpstaet vn(de) beghint aldus . O gud(er)tierene
	ihesus nv wes dusentuolt ghebenediet
	dattu my dessen dach . (et cetera) . vnde also voert
	wt al daer gheschreue(n) staet . mer allene
	daer de nacht steet gheschreue(n) dat ghi daer
	den dach noemen . Vn(de) alse ghi dan vp iuwe
	bedde treden so slaet een cruce vor iv vn(de) segget .
	Jck ga liggen in den ghebenediden name(n) ihe
	sus . vn(de) als ghi vp den rugge erst gaet liggen
	so schriuet een cruce vor iv houet vn(de) segget
	als oeck vorschreue(n) steet dat ghi seggen als
	ghi erst wt den huse gaet . vn(de) beghint aldus .
	Vrede sy in minen voerhouede . (et cetera) . vn(de) so voert
	als daer steet . Vn(de) sunderlincge so wilt dit
	merken vn(de) nv mit guden vorsy(n)ne ou(er)dencke(n)
	of ghi wu(n)schen mochten enen wtgancg iv
	wes leuens na iuwen willen . dencket wo
	ghi dan lieuest liggen wolden vn(de) wat woer
	<182v>
	de ghi dan lieuest spreken wolde(n) . vn(de) laet iv
	du(n)cken dat ghi dan seluen sukede hebben .
	Hijr y(n)ne so wilt iv alle auende oefenen . vn(de)
	al en ku(n)ne ghi int erste dat hogheste nicht
	vordencken . ist dat ghi et oefenen ghi sulle(n)
	va(n) tyde to tyden wiser dar in w(er)den vnde
	meer smakes dar in vinden . vn(de) lere ghi et
	aldus to voren so ku(n)ne ghi et als ghi sterue(n)
	sullen . vn(de) ick en daert iv nicht schriuen wo
	groet orbar dat iv hijr in gheleghe(n) is : hijr
	vmme so en wilt iv in ghener wijs hijr in
	v(er)sumen . Vn(de) voert als ghi iv dan vp de sy
	den wendet vn(de) slapen willen so legget iu
	we arme crucewis vp iuwe borst vn(de) latet
	iv du(n)cken of ghi got an den cruce in iuwe(n)
	arme(n) hadde(n) . ofte in syne(n) gherichte . ofte a(n)
	ders dar ghi meest my(n)ne to hebben : vnde
	legget iuwe been oeck in een cruce vn(de) bli
	uet also vntslapende . vn(de) latet v(m)mer ihesus
	maria iuwe leste woert sijn . vn(de) oeck als
	ghi vntwaken ihesus . maria . iuwe erste
	woert . als vorschreue(n) is : wa(n)te aldus be
	temet enen kerstene(n) menschen to done .
	Vn(de) vp dat ghi et weten wo nutte dat et is
	dat . ihesus . maria . des auendes iuwe leste
	woert syn vn(de) des morghens iuwe eerste .
	<183r>
	so wilt hijr va(n) hoere(n) . ¶ Alse ick v(er)neme so ghe <a.r.R.: Exempel>
	vielt vp ene tijt dat ouer dobbelspele een
	man rokeloes woert doetghesteke(n) also dat
	he starf sonder bijcht ofte berouwe vn(de) woert
	leider van gode v(er)domet . alst na openbaert
	waert . Wante dar so bad een hillich vader
	dat em got v(er)tonen wolde in wat schine
	de arme siele were . also dat got sijn ghe
	bet hoerde . vn(de) de siele quam verueerlike
	vor dessen hillighen vader . Vn(de) als he de sie
	le sach do vraghede he oer wo dattet myt
	oer were . De siele antworde vnde sprack .
	Mitten rechten ordele godes so bin ick ver
	domet int ewich : wante ick in doetliken
	sunden starf sonder bijcht vn(de) berouwe .
	dar v(m)me so moet ick int ewich de helle
	bouwen . De hillighe vader sprack . Och
	h(er)e got . was dar gheen raet teghe(n) dattu
	aldus rassche nicht ghestoruen en haddest .
	De siele antworde . Hadde ick do gheweten
	dat ick nv weet ick mochte my dar licht
	like voer ghehoet hebben . De hillighe vad(er)
	sprack . so beuele ick di va(n) godes weghen
	dattu my dat seggest wat de maniere sy
	dar du di also lichtlike mede mochtest
	voer ghehoedet hebben . De siele sprack .
	<183v>
	Jck motet di al vndanx segge(n) . dit is et . Hadde
	ick my allene dar to ghewenet . des auendes
	als ick slapen wolde dat dan mijn leste woert
	altoes hadde ihesus ghewesen ick en solde
	nu(m)mermeer so vnvorseenlike ghestorue(n) heb
	ben ick solde beter bekenni(n)cge voer mine(n) do
	de v(er)kreghen hebben . so vere als ick my dar
	vp nicht verlate(n) en hadde ienighe doetsun
	de to done . vn(de) dat mochte ick lichtlike ghe
	daen hebben dat nv leider to late is . Vnde
	mit den dat de siele dit ghesproken hadde
	so en v(er)nam he se nicht meer . Vn(de) hijr bi so
	moghe ghi merken wo nutte dat iv dit woert
	ihesus is des auendes dat leste woert vnde
	des morghens dat erste woert . Voert wo
	nutte dat et iv is dat ghi iuwe armen vn(de)
	beene cruce wis leggen als ghi slapen sullen
	dar wilt oeck een exempel van hoeren .
	<a.l.R.: Exempel> Su(n)te gregorius beschrift . wo dat een iode
	vp ene tijt quam ghegaen ouer een velt dar
	een olt veruallen heidens tempel stont . also
	dat de nacht duester wart vn(de) de noet des
	weders dwancg dessen ioden dar to dat
	he des nachtes in den tempel rasten moste .
	Vn(de) als he dar in kroep so begunde em sere
	to gruwele(n) vn(de) waert sere verueert . To leste(n)
	<184r>
	wart he dencken . ick hebbe v(m)mer kerste(n) lude
	gheseen als se anxt hebben dat se dan een cru
	ce vor em slaen . ick wil oeck also doen lichte
	of et my icht helpen sal . Also dat desse iode
	ghincg liggen vnde seghende em mit den
	teiken des hillighen cruces vn(de) leghede syne
	arme crucewis vor syne borst vn(de) began
	to slapen . Nicht lancge dar na so verga
	derden daer een groet schaer der duuelen .
	vn(de) makeden daer een gherichte . also dat
	de ouerste duuel to richte sat vn(de) vraghede
	itliken duuel wat he voert ghewu(n)nen had
	de in der weke(n) vn(de) wat boesheit dat he be
	dreuen hadde . Also dat desse iode ten leste(n)
	vntwakede vn(de) hoerde dit wu(n)der an wo
	itlick syne boesheit v(er)tellede . Ten lesten so
	quam ghinder een duuel vn(de) seghede . hijr
	ligget een iode in dessen tempel vn(de) slapet .
	wo sul wi dar mede varen . De ouerste
	viant sprack . En hebbe ghi den nicht
	ghedodet dar sulle ghi alle pine vmme
	liden . gaet rechtevoert vn(de) breket em den
	hals vn(de) brencget my de siele . Vn(de) rechte
	voert so stouen se hen ofte dat byen we
	ren vn(de) wolden dessen armen menschen
	ghedodet hebben . Vn(de) do desse iode dit
	<184v>
	hoerde do en wiste he anders ghenen raet in
	alle der werlt dan dat he also bleef ligge(n)
	in dat cruce mit den armen vn(de) benen als
	he to voren lach . Vn(de) als de viande vunden
	in em cruce liggen so ghincgen se en vmme
	vn(de) weder v(m)me vn(de) hadden em gherne quaet
	ghedaen . mer se en mochten em in ghener
	wijs schaden . Vn(de) to lesten do se dat seghen
	dat se syner ghene macht en hadden . do
	quemen se weder to oeren ouersten . vn(de) de
	ouerste viant vraghede den andere waer
	de siele were . vn(de) se antworden mit klaghe(n)
	der ste(m)me vn(de) segheden . we . we . dar lecht
	een ydel vat dar ghene doghet in en is .
	mer dat was so vaste beseghelt v(m)me vn(de)
	v(m)me dat wi to ghenen gate in komen en
	mochten . wa(n)te dat lach so vaste besloten
	dat wi em nerghen naken ofte schaden
	en mochten . wi moten al vndanx beiden
	wante he em seluen vntsluet vn(de) wy em
	dan sijn loen gheuen als ghi vns ghebode(n)
	hebben . Vn(de) do de ouerste viant dat hoer
	de do woert he sere vererret vn(de) gaf alle
	den anderen grote penitencie vn(de) pine to de(n)
	pinen de se hadden . vn(de) gheboet em also vro
	als desse iode em vntslote van den cruce
	<185r>
	dat se em dan rechteuoert den hals to breke(n) .
	Vn(de) do de iode dit hoerde do dede he wijslick
	vn(de) stont vp vn(de) hielt syne arme an een cru
	ce vor syne borst vn(de) louede gode he wolde
	kersten w(er)den vn(de) em dopen laten als he
	alre erste kunde . vn(de) ghincg also rechteuoert
	dar he enen priester vant . vn(de) seghede em
	wat em ghescheen was vn(de) wat he ghe
	hoert hadde . vn(de) liet sick rechteuoert dopen .
	vn(de) leuede vn(de) starf een guet kersten mensch .
	Nu nemet hijr exempel bi . vn(de) we(n)net iv
	also to liggen . wante ghi int einde groten
	smack vnde bate dar in vinden sullen ist
	dat ghi dat oefnen willen . ¶ Dit is . wo
	dat ghi verweruen vn(de) verkrighen sullen
	dat iv de lude int ghemene wijs vn(de) vroet hete(n) .
	vn(de) wo ghi de wijsheit lichtelike v(er)krighen
	moghen wil ghi hijr na volghe(n) . vn(de) is dat
	slot vn(de) dat einde van den anderen boke .
	Nv hebbe ghi hijr voer een deel ghe <a.r.R.: . xlix . >
	hoert waer bi dat ghi iv van sunde(n)
	hoeden moghen . vn(de) oeck ene klene regule
	bi to leuen . Vn(de) ick bidde v(m)me godes wille(n)
	dat sick niema(n)t hijr an en stote . Al ist sa
	ke . dat dit sympelen ofte vngheleerde(n) me(n)
	schen ghesecht is . doch so mach et oeck wal
	<185v>
	diene(n) den ghene(n) de in gheestliker oefnincge
	sick daghelix oefnen vn(de) van gode also ver
	luchtet syn dat se hijr veer bouen gaen als
	ick hope vn(de) dar nicht an en twiuele dat
	der manich leuet . vn(de) oeck de also v(er)luchtet
	syn vn(de) oeck de de hillighe schrift so claer
	ku(n)nen : vm de ghene of vm oeren willen
	en is dit boeck nicht gheschreuen . mer slich
	tes den sympelen leyen de de werlt bouwe(n)
	vn(de) gheen hillighe schrifte ofte latijn en v(er)staen .
	vp dat de in dessen boke moghen ene tovlucht
	hebben wo se em in den werltliken habite va(n)
	sunden hoeden moghen : vn(de) ick hope ist dat
	se dit mit vlyte ouerlesen vn(de) to grunde mer
	ken dat se dar bi sullen v(er)betert wesen ist
	dat se dar icht willen na volghen vn(de) wi
	ser werden van daghe to daghe . Vn(de) dat
	slot vn(de) dat einde . Jst sake . dat ghi wijsh(ei)t
	begheren vn(de) van allen luden willen wijs
	v(er)nomet wesen . so holdet dusse drie pu(n)te
	de hijr na staen gheschreuen . de de hillighe
	vader su(n)te bernard beschrift aldus seggende .
	Tria semp(er) pre oculis tuis habeto . An liceat .
	an deceat . an expediat . Dat is to v(er)stane .
	dat ghi drie sake(n) altoes vor iuwen oghe(n)
	sullen hebben . Eer ghi spreken ofte ieni
	<186r>
	gherhant dincg doen . so dencket erst of iv
	icht gheorlouet is to spreken ofte to done
	dat ghi voerhebben . To den andere(n) male
	oft iv icht beteme also to spreken of to do
	ne als ghi voerhebben . To den derde(n) ma
	le so wilt erst ouerdencken oft iv icht nut
	te sy ofte ienighe orbar inbrencge dat ghi
	also spreken ofte also doen als ghi in den
	synne hebben to done . Vryelike de desse drie
	pu(n)te stedes holt he sal sick wal van sunden
	hoeden . vn(de) sal dar grote bate in dat einde
	van vinden vn(de) sal vor enen wisen man v(er)
	nomet w(er)den waer men van em hoert
	spreken . Vn(de) hijr van secht oeck een wijs
	philosophus . Quidquid agas prudenter
	agas et respice finem . Dat is to v(er)stane .
	Wattu doest dat do wijslike vn(de) bezu an
	dat einde dat dar na komen mach . Hijr
	va(n) secht oeck een ander philosophus ald(us) .
	Tem(er)e nil loq(ua)ris . tem(er)e nil attemptes . nisi
	prius cogites q(ui)d seq(ua)tur . Den syn moghe
	ghi aldus v(er)staen . En spreke of en do nicht
	vermetelicks ofte gheclicks du en denckes
	erst ouer wat dar na volghen mach .
	Vn(de) we sick hijr in to gru(n)de oefent . de sal
	dar bi beholden bliuen beide hijr vn(de) ewe
	<186v>
	lick . So is dit dan dat slot vn(de) dat einde
	van den andere(n) boke to godes eren . Ghe
	louet vn(de) ghebenediet syn ihesus vn(de) ma
	ria . Amen . ¶ Hijr eindet dat and(er) boeck .
	Hijr beghint de tafele van den derde(n) boke .
	<a.l.R.: [ . J . ]> Jtem int erste . een vorga(n)cg ofte een ghebet .
	<a.l.R.: [ . i]j . > Hijr beghint dat derde boeck va(n) der leyen
	spieghel . vn(de) is va(n) den lope desser werlt .
	vnde is in dren ghedeelt . Jnt erste van
	wen vns dat liden komet . Jnt ander
	deel war v(m)me dat vns liden vn(de) v(er)driet tokomet <in HS: tokomet a.r.R. ergänzt> .
	Jnt derde deel war in dat wi liden . mit
	andere(n) lere vn(de) tovalle . Jnt erste va(n) vor
	sichticheit . dat vns dat nutte is teghen alle liden . <a.r.R.: alle liden . u.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . iii . > Wo vns dat liden an
	komet van dren weghen .
	<a.l.R.: . iiii . > Jnt erste wo vns een deel lide(n)s va(n) gode komet . <in HS: komet . u.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . v . > Anderw(er)ue wo vns lide(n) va(n) de(n) viande komet .
	<a.l.R.: . vi . > Van wen vns dat derde liden komet . vn(de)
	hijr mede so eindet dat erste derdedeel .
	<a.l.R.: . vii . > Hijr beghint dat and(er) derdedeel <in HS: derdedel; e ü.d.Z. ergänzt> va(n) de(n) derde(n)
	boke . Jnt erste war v(m)me dat vns got lide(n) to se(n)t .
	<a.l.R.: . viii . > De and(er) sake war v(m)me vns got liden to sent .
	<a.l.R.: . ix . > De derde sake war v(m)me dat got dat ver
	hencget dat vns liden vn(de) v(er)driet tokomet .
	<a.l.R.: . x . > De erste maniere war v(m)me dat vns de
	<187r>
	via(n)t quellet vn(de) wat syne meni(n)cge daer
	mede is . vn(de) in dren maniere(n) ghedeelt .
	ten eerste(n) war mede he de ghirighe(n) bekoert .
	War mede de via(n)t de(n) gulsighen bekoert . <a.r.R.: . xi . >
	Wo he de haestighe menschen bekoert . <a.r.R.: . xii . >
	Wo he de hou(er)dighe menschen bekoert . <a.r.R.: . xiii . >
	Wo he de vnkuesche menschen bekoert . <a.r.R.: . xiiii . >
	Wo he de traghe menschen bekoert . <a.r.R.: . xv . >
	De ander sake war v(m)me dat vns de viant bekoert . <a.r.R.: . xvi . > <in HS: De - bekoert und die Zahl am Rand in Marginalie am oberen Blattrand ergänzt und hier eingefügt>
	De derde sake vn(de) dat ander derdedeel war <a.r.R.: . xvii . >
	v(m)me vns de via(n)t hatet . vn(de) wo dat de vi
	ande nicht allike quaet en synt .
	Van de(n) vijftien teikene(n) de vor de(n) iu(n)cgeste(n) <a.r.R.: . xviii . >
	daghe sulle(n) ghescheen . vn(de) va(n) de(n) gruwelike(n) ordele . <in HS: ordele . u.d.Z. ergänzt>
	Dat slot van der derde(n) sake <a.r.R.: . xviiii . >
	war v(m)me dat vns de via(n)t so vake(n) quellet .
	Jte(m) drie maniere war v(m)me dat vns de via(n)t quellet . <in HS: quellet . u.d.Z. ergänzt> <a.r.R.: . xx . >
	Nu sul ghi hoere(n) drie maniere(n) <a.r.R.: . xxi . >
	war v(m)me dat de ene mensche de(n) andere(n)
	castyet . Jnt erste wo een richter de lude
	vake(n) plaghet . vn(de) oeck wo ghi den rich
	ter eeren sullen vn(de) doghet bewisen .
	War v(m)me dat een richter een richter <a.r.R.: . xii . >
	heet . vn(de) wat enen richter to behoert .
	Een exe(m)pel wat mit rechte een me(n)sche hete(n) mach . <in HS: mach . u.d.Z. ergänzt> <a.r.R.: . xiii . >
	Van enen quaden richter . vn(de) <a.r.R.: . xiiii . >
	waer to dat he gheliket wart .
	<187v>
	<a.l.R.: . xv . > Wo dat gode de wrake to behoert .
	<a.l.R.: . xvi . > Dat ander war v(m)me de ene mensche de(n)
	anderen quellet . vn(de) van der ghiricheit .
	<a.l.R.: . xvii . > De derde sake war v(m)me de ene me(n)sche de(n) andere(n) hatet . <in HS: andere(n) hatet u.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . xviii . > Wo de mechtighe me(n)sche de
	a(n)dere(n) gherne wolde v(er)derue(n) . vn(de) va(n) partye d(er) w(er)lt .
	<a.l.R.: . xviiii . > Dit is . wa(n) de erste strijd quam . vn(de) wo dat
	dar nicht dan twee partye en synt . de
	ene is got . vn(de) de ander is de vyant .
	<a.l.R.: . xxx . > Wo dat alle de gru(n)t va(n) de(n) vechte(n) vn(de) van
	der partye dar v(m)me to done is vn(de) dar to
	drecht we erst to der helle kome(n) mach
	vn(de) daer de depeste stede to verkrighen .
	vn(de) wo dat se oere halue tijt hijr nicht en leue(n) .
	<a.l.R.: . xxxi . > Wo dat de sunde ghewroke(n) wert beide an
	de(n) mensche suluen vn(de) oeck an syne(n) kindere(n) .
	vn(de) nicht la(n)cge hijr vp der eerde(n) en leuen .
	<a.l.R.: . xxxii . > Wo een mensche syne kind(er)e dwincge(n) sal
	vn(de) in wat maniere(n) de wile dat se <in HS: se a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> iu(n)cg synt .
	vn(de) een gruwelick exempel dar van .
	<a.l.R.: . xxxiii . > Een ander gruwelick exempel wo dat
	een man syne(n) sone nicht to tyde en dwa(n)cg .
	vn(de) em vnrecht guet eruede do he sterue(n) solde .
	<a.l.R.: . xxxiiii . > Mit korte(n) woerde(n) drie pu(n)te war v(m)me
	de ene me(n)sche de(n) andere(n) hatet . vn(de) hijr me
	de so eindet dat and(er) derdedeel va(n) de(n) derde(n) boke .
	<188r>
	Hijr beghi(n)t dat leste derdedeel va(n) de(n) derde(n) <a.r.R.: . xxxv . >
	boke . vn(de) is va(n) dren sake(n) dar wi y(n)ne liden
	vn(de) doghe(n) . Vn(de) dit is de erste sake dar wi i(n) lide(n) .
	De ander sake dar wi vaken in ghepinighet <a.r.R.: . xxxvi . >
	w(er)den in desser tijt . vn(de) in wat manieren .
	De derde sake war y(n)ne wi vaken ghepini <a.r.R.: . xxxvii . >
	ghet w(er)den in desser tijt . vn(de) in wat maniere(n) .
	Wat de sukede synt dar wi daghelix mede <a.r.R.: . xxxviii . >
	ghepinighet werden in den lijchame .
	Van der sorghe vn(de) anxte . vn(de) wat sorghe <a.r.R.: . xxxviiii . >
	vn(de) anxte doen vn(de) werken moghen .
	Wo ghi dat verwerue(n) sullen dat ghi noch <a.r.R.: . xl . >
	sorghe noch anxt vor den doet en hebben .
	Hijr na volghe(n) vier vordeel de de guden <a.r.R.: . xli . >
	hebben vor den quade(n) wa(n)neer se sterue(n)
	sullen . Vn(de) dit is dat eerste vordeel .
	Dit is dat ander vordeel dat de gude(n) hebbe(n) . <a.r.R.: . xlii . >
	Dat derde vordeel dat de guden hebben . <a.r.R.: . xliii . >
	Dat vierde vordeel dat de guden hebben . <a.r.R.: . xliiii . >
	Een korte verclarincge der vorschreuene(n)
	pu(n)te(n) . vn(de) voert va(n) dat slot des ganse(n) bokes .
	¶ Dit is een ghebet vnde een voergancg
	van den derden boke des spieghels der leyen .
	<188v>
	<a.l.R.: . J . > Maria ick klaghe di sere
	Dat alle de werlt so grote swere .
	Hijr lijt . vnde wert gheplaghet
	Van wen dit komet du reyne maghet .
	Dar lustet my wal wat van to schryuen
	Wante ick see so manighen yamer dryuen .
	De ene mensche den anderen moert
	Manich in synes sulues blode versmoert .
	Somich lijt sukede of plaghe to sine(n) vnvrome(n)
	We solde dat vngheual moghen noemen .
	Dat den armen menschen beieghent al
	Mer wen ick dusses ouels betyen sal .
	Ofte va(n) wen dat komet dusse grote plaghe
	De de arme mensche lijt va(n) daghe to daghe .
	Dat vns nutte is al vnvergheten
	Oeck wolde ick dat gheerne weten .
	Wat dat de rechte sake were
	Vn(de) war v(m)me dat wi w(er)de(n) ghepijnt so sere
	Dat ick gheerne wolde mede kennen
	Oeck wolde ick dat gheerne mede v(er)sy(n)ne(n) .
	Waer in dat wi dusse plaghe lyden
	Dat claer to vntbinden in dussen tyden .
	Dat is myner dumheit vele to swaer
	Wa(n)te mijn herte is traech dar to vnclaer .
	Dat is dat myner natueren deert
	Mer wa(n)t ick see dat men ene(n) ossen leert .
	<189r>
	Dat he de(n) acker bouwet vn(de) teet de(n) waghen
	Vn(de) de ezele leren dat se den sacke draghen .
	Des se bi sick suluen en kunnen niet
	Oeck een ape wat se voer sick seet .
	Dat pijnt se gherne to doende na
	So is et dat ick hijr bi versta .
	Al bin ick plump vn(de) daer to traech
	Got de alle dincg vermach .
	De de apostole leerde in korter stundt
	Dat en alle tuncgen weren kundt .
	De to voren rued vn(de) sympel weren
	Hijr bi so en wil ick my nicht verueren .
	Mer ick wil my des arbeides vnderwinden
	Vn(de) ist dat my myne sunde nicht v(er)blinden .
	So hope ick got sal hijr to mijn hulpe wese(n)
	Oeck so troeste ick my dat ick hebbe ghelese(n) .
	Jn der biblien wo got to ener stundt
	Enen ezel opende synen mundt .
	Dat de ezel sprack vn(de) leerde den p(ro)pheten
	De balaam in der schrift is gheheten .
	Vn(de) heft got enen ezel spreken gheleert
	Al ist dan sake dat my nv deert .
	Plu(m)pheit . traecheit . ofte anders wat dat sy
	So hope ick . got sal wal helpen my .
	Hijr v(m)me so bidde ick marie(n) de reine maghet
	Der ick i(n) de(n) beghi(n)ne mijn noet heb gheclaghet .
	<189v>
	Dat ghi vor iuwen kinde mijn hulpe sijt
	Wa(n)te iuwe kind iv nicht en weighert to ienigh(er) tijt . <in HS: tijt . ü.d.Z. ergänzt>
	Vn(de) bidde iuwe kind dat he vns wille v(er)lenen
	Dat alle de ghene exempel nemen .
	De dit boeck schriuen ofte horen lesen
	Dat se daer van moten ghebetert wesen .
	Vnde moten hijr bi de sunde haten
	Vnde vns dit gheschee to vnser baten .
	So bidde ick iv alle dat ghi spreken voert
	Aue maria . dat soete encgelsche woert .
	Vn(de) leset gracia plena voert daer na
	Nu spreket ghi mit y(n)nicheit . Aue maria .
	¶ Hijr beghint dat derde boeck van der
	leyen spieghel . vnde is van den lope dusser
	werlt . vnde is in dren ghedeelt . Jnt erste .
	van vns dat liden komet . Jnt ander
	deel . war vmme dat vns liden vnde ver
	driet tokomet . Jnt derde deel . war in
	dat wi liden . mit anderen lere vnde to
	valle . Jnt erste . van voersienicheit .
	wo dat vns dat nutte is teghen alle liden vnde verdriet .
	<190r>
	Ihesus cristus marien sone <a.r.R.: . ii . >
	De heft manich exempel schone .
	Hijr ghelaten to vnsen vromen
	War bi wi moghe(n) ten hemel kome(n) .
	So vere als wi volghe(n) syne(n) raet
	Wante in den boke hijr vorschreuen staet .
	Wo wi van sunden sullen verrisen
	Wa(n)te cristus heft vns den wech doen wise(n) .
	Dat liden hijr sy de rechte graet
	De va(n) beneden vp to den hemele gaet .
	Merket we leet iue dat lide(n) als gheschreue(n) <in HS: ghescreue(n); h ü.d.Z. ergänzt> steet
	Dat cristus va(n) der kribben to den cruce leet .
	Hijr bi so en ist gheen wu(n)der in dessen tyden
	Dat vns beieghent ku(m)mer vnde lyden .
	Vn(de) oeck als ghi hijr voer hebbe(n) ghelesen
	So solde vns liden groet orbar wesen .
	Wa(n)neer wi des bruke(n) na synen behoren
	Mer syn wy <in HS: wy a.l.R. ergänzt und hier eingefügt> vnuerduldich so ist verloren .
	Vn(de) den v(er)duldighe(n) is et groet ghewy(n)ne
	Vn(de) vp dat ghi iv to voren versynnen .
	Of iv to komet ienich ku(m)mer ofte lyden
	Wa(n)te voersy(n)nicheit is nutte to alle(n) tyden .
	Jst sake dat ghi iv wal besynne(n) to voren
	So wete ghi wo ghi lyden sullen boren .
	Wa(n)te een goltsmyt weet voel bet de maniere(n)
	Wo men dat golt sal in den vuere purgiere(n) .
	<190v>
	To mate lesschen ofte gloyen heet
	Wante v(n)mate de doet manighen leet .
	Hijr van so hope ick een wenich to leren
	Van der werlde lope vn(de) va(n) oere(n) ha(n)teren .
	De leider hijr vol is van allen fenyne
	Of iv tokomen ienighe pyne .
	Dat ghi weten moghen va(n) wen se komen
	So moghe ghi der bruke(n) to iuwen vromen .
	Vn(de) oeck dat ghi wete(n) war v(m)me ghi lide(n) sulle(n)
	War yn dat sul ghi wal seluen voelen .
	Nochtan so hope ick desse drie saken
	Mit anderen to valle in ryme to maken .
	Vp dat de symplen dar doghet an leren
	Gans my got to syner eren .
	¶ Wo vns dat liden ankomet va(n) dren we(-)ghen . <in HS: ghen . ü.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . iii . > Sunte gregorius de schrift in ener omelyen <in HS: von jüngerer Hand ein h ü.d.Z. ergänzt: homelyen>
	Dat vns dat liden komet an va(n) drien .
	Vnde vp dat ghi et vorsynnen moghen
	Den grunt van liden vnde doghen .
	So merket va(n) dussen dren woerde(n) de(n) syn
	Waer wt . waer v(m)me . vnde waer yn .
	By dessen dren woerden so sul ghi leren
	Jn itliken woerden drie maneren .
	Waer wt . so is eerst voerghenomet
	Dat is . wt wen vns dat lyden komet .
	Dat hope ick hijr na to vntbynden
	<191r>
	Als ick dat best kan beschreuen vynden .
	¶ Int erste wo vns een deel lidens va(n) gode komet .
	Van gode komet vns vake liden <a.r.R.: . iv . >
	Dat he vns to send in dussen tiden .
	Bi synen encgelen ofte synen knapen
	Of bi den elemente(n) de he heft gheschapen .
	Vn(de) al heft got de(n) elemente(n) macht ghegheue(n)
	Planete(n) . steente(n) . krude(n) . als men vint beschreue(n) .
	Dat se in erer nature moghen regeren
	Somighe(n) mensche(n) bate(n) somighen hindere(n) . <a.r.R.: deeren; Bezug zu hindere(n) hergestellt durch Zeichen>
	Elck na den lope van syner natueren
	Nochtant ist got de et al moet stueren .
	Wa(n)te got heuet oer ghegheue(n) alsulck ghewolt
	Dat he icht dar v(m)me de myn beholt .
	Wante got altoes bouen allen natuere(n) is
	So en is dar nicht des sijt ghewis .
	Ku(m)mer noch plaghe noch groet noch kleen
	De sonder godes verhe(n)cgnisse mach ghescheen .
	Aldus so kumpt vns van gode vaken lyden
	Dat vns beieghent in dussen tyden .
	Vn(de) got let de ghene hijr vaken quellen
	De he na wil bescherme(n) vor de pine d(er) helle(n) .
	Hijr v(m)me so en wil syne ghenade nicht v(er)smede(n)
	Weerlike se were(n) wijs de sick v(er)duldelike lede(n) .
	Vn(de) dat wi oeck sulues wal syn de sake
	Dat vns de elemente schaden also vake .
	<191v>
	Dat sul ghi in de(n) derdendeel dat hijr volghet na <in HS: na u.d.Z. ergänzt>
	Wal claer vinden als ick et vorsta .
	Vn(de) waer v(m)me dat vns got doet vake dere(n)
	Als men dat woert . waer v(m)me . sal exponere(n) .
	Daer sul ghi de sake wal claerlike vinden
	Wil ghi iv soekens vnderwinden .
	Vn(de) hijr mede so wil ick dat iv sy beduet
	Dat vns van gode komet wt .
	¶ Anderwerue wo vns dat liden van den viande komet . <in HS: komet . ü.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . v . > De via(n)t de quellet vns ten a(n)dere(n) mael
	Wt groter boesheit dat weet ick wael .
	Wante ouer al so lecht de viant sijn strick
	Vnde vele so doet he dat hemelick .
	Vn(de) oeck so doet he et vake also openbaer
	De et nouwe wolde merke(n) he wordes ghewaer .
	De syne cloecheit to grunde bedencken wil
	Wante vns to bedrieghen dat is sijn spil .
	He en rastet nicht dat sy nacht ofte dach
	Wo he den armen mensche(n) bedrieghe(n) mach .
	Wante daer na so staen al syne ghedachte
	Als he va(n) beghi(n)ne valschlike in eua wrachte .
	Als ghi i(n) de(n) erste(n) boke vinde(n) beschreue(n) claer
	Vn(de) aldus so plaghet vns de viant swaer .
	Na den dat em go wil ghehencgen
	Vorder so en mach he in ghenen dincgen .
	Dan em got gheorlouet v(m)me vnse sunden
	<192r>
	Des vinde wi manich exempel in desse(n) stu(n)de(n) .
	Wo dat de hillighe encgelen vake
	Jn den olden testamente deden wrake .
	Vn(de) oeck wo de via(n)t vake mitte(n) eleme(n)te(n) speelt
	Vn(de) vaken vns in liden dar mede quelt .
	Van deer materie were vele to schriuen
	Vm de kortheit late wi et hijr bliuen .
	Wa(n)te wi ghemeenlike synt des wal vroet
	Dat vns de viant doet nummer guet .
	Mer na syne(n) wille(n) begheerdt vns to schade(n)
	Vn(de) wo he plecht mit kloken raden .
	Den menschen to deren vn(de) verblinden
	Dat sul ghi na wal beschreuen vinden .
	So is dit dat ander liden dan
	Dat vns komet van den viande an .
	¶ Van wen vns dat derde liden komet . vnde
	hijr mede so eindet dat erste derdedeel .
	Dat derde liden bin ick des vroet <a.r.R.: . vi . >
	Dat komet dat een me(n)sche de(n) andere(n) doet . <in HS: doet . ü.d.Z. ergänzt> >
	Wante vake(n) de ene mensche de(n) andere(n) quelt
	Mit lieghe(n) mit drieghe(n) mit groter ghewelt .
	Of anders wt manigherhande manieren
	Als ghi leider alle daghe seet hantieren .
	Wie solde to vollen schriuen moghen
	So manich iamer vn(de) so manighe droghe(n) .
	Wo dat de ene mensche den andere(n) pynet
	<192v>
	Als nv ghenoech in der werlde schynet .
	By dussen dren de hijr staen vorschreuen
	So w(er)de wi gheplaghet in dussen leuen .
	Wa(n)te de encgele plaghet vns na godes acht
	De viant vns quellet na syner macht .
	De ene mensche quellet den andere(n) mede
	Bi dussen dren dat is waerhede .
	Na den dat de hillighe schrift beduet
	So komet vns vele dat liden dar wt .
	Wan vns liden komet ofte deren
	Dat sul wi schriuen to godes eren .
	¶ Hijr beghint dat ander derdedeel van
	den derden boke . Jnt erste . waer
	vmme dat vns got liden to sent .
	<a.l.R.: . vii . > Dat ander woert . war v(m)me . v(er)synt
	Dat is . war v(m)me dat men vns pynt .
	Dat erste . war v(m)me . wilt aldus verstaen
	Dat vns got vaken sendet plaghe aen .
	Bi synen encgelen vp alsulke manieren
	Vp dat wi de eer van sunden kieren .
	Vm dat wi in welden godes vergheten
	So send vns god plaghe vn(de) armoed mede .
	Vnde lat vns prouen in dussen tyden
	Of wi vermiddes kummer vnde lyden .
	Jcht willen beteren vnse sunden
	Dat wi in welden nicht en kunden .
	<193r>
	¶ De ander sake war v(m)me vns got lide(n) to sent .
	Dat ander . war v(m)me . aldus verstaet <a.r.R.: . viii . >
	Dat got v(er)he(n)cget . dat men vnse su(n)de quaet .
	Mit plaghen hijr wreket in dusser stede
	Dat doet syne grote barmhertichede .
	Wa(n)te de scholde de wi hijr to rechte betale(n)
	De en dorue wi in de(n) veghevuer nicht na v(er)hale(n) .
	Non iudicabit deus bis in idipsum .
	Aldus dat latijn beschreuen lecht
	Got de en ordelt dat sulue twewerf nicht .
	Mer dit verstaet in sulker manieren
	So vere als wi dar bi van sunden kieren .
	Vnde verduldich syn in vnsen lyden
	Vnde wi gode dancken in allen tyden .
	Dat he vnse quade sunde wreke hijr
	So is dat liden vnse veghevuer .
	Mer kome(n) vns plaghe(n) dat sy meer of my(n)
	Vnde syn wi dar vnverduldich yn
	Vnde murmuriere(n) dar v(m)me vro vn(de) late
	Vn(de) bliue(n) allike wal in de(n) sundighe(n) state .
	So syn wi des seker vnde ghewis
	Dat dat een beghin der hellen is .
	Dat mit liden vnde doghe(n) hijr beghint
	Vn(de) ghender nu(m)mermeer en wert gheeint .
	Merket dit nouwe of ghi es begheert
	Wa(n)te weerlike et is wal merkens weert .
	<193v>
	De tijt sal komen dat ghi es behouen
	Al wil ghi es nv nicht wal ghelouen .
	Wa(n)te su(n)te gregorius in syne(n) morale secht
	Ghelijck de schrift hijr to voren lecht .
	Su(n)te ioha(n)nes gulde(n)mo(n)t . vn(de) and(er) lerer mede
	Als ghi wal hoeren sult vp een and(er) stede .
	¶ De derde sake . war vmme dat got dat v(er)
	hencget dat vns liden vn(de) v(er)driet tokomet .
	<a.l.R.: . ix . > De derde . war v(m)me . dat men vns quelt
	Dat is . dat got wal let . ghewelt .
	Kummer . vn(de) liden . den menschen doen
	Vp dat he vntfa de meerre loen .
	Als men van iob beschreuen vynt
	De van den viande woert sere ghepijnt .
	Jn den lichame in kinderen vnde in gude
	So leet he ku(m)mer vnde manighe armode .
	Vn(de) wo sere en de viant brachte in lyden
	Nochtan benedide he gode in allen tyden .
	Wante sijn liden was so manichuolt
	Mer vm syne wunderlike grote verdolt .
	So gaf em got hijr weder to voren
	Dubbelt wat he hadde verloren .
	Daer to so is he in den ewighen rike
	By gode ghekronet nv vnde ewelike .
	Dat was iob een salich lyden
	Also ist vns allen in dussen tyden .
	<194r>
	Dat sy liden of druck of ander plaghen
	Jst dat wi et verduldelike verdraghen .
	Vnde dancken gode vro vnde spade
	So sulle wi van gode wal grote ghenade .
	Verkrighen beide hijr vnde hijr bouen
	Des moghe ghi vrielike to d(er) waerheit gheloue(n) .
	Nu hebbe ghi ghehoert exponieren
	Waer vmme wi liden . in dren manieren .
	Vnde wat de rechte saken sijn
	Dat wi hijr so vaken liden pijn .
	Als de schrift hijr voer verstaen doet
	So is dit liden altoes den menschen guet .
	De des bruken kan na synen behoeren
	Dat gaet der werlde vele to voeren .
	Mer nv sijt des seker vnde ghewis
	Dat vns de viant doet moyenis .
	Des en doet he nicht wt sulker maten
	Dat he icht mene et sulle vns baten .
	Mer he doet et al wt enen anderen waen
	War vmme he et doet dat wilt verstaen .
	Dar mene ick drie moniere(n) oeck to vntbinde(n)
	Als ick best kan beschreuen vinden .
	¶ Dit is de erste maniere . war v(m)me dat vns
	de viant quellet vn(de) wat syne meni(n)cge daer
	mede is . vn(de) is in dren manieren ghedeelt .
	ten ersten . war mede he de ghirighen bekoert .
	<194v>
	<a.l.R.: . x . > Int eerste . waer v(m)me . dat wilt verstaen
	Dat vns de viant brencget liden aen .
	Na den dat got dat wil verhencgen
	So is sijn menincge vns al yn lide(n) to brencge(n) .
	Wante gheen liden groet noch kleen
	Sonder godes v(er)hencnisse mach ghescheen .
	So heft em got de macht ghegheuen
	Dat he vns quellen mach in dussen leue(n) .
	Van gode he de macht vntfaet
	Van em seluen heft he den willen quaet .
	Aldus schrift su(n)te gregorius in sine(n) morale
	Vn(de) wat he vns pijnt mit manigh(er) quale .
	So is dat sijn sin vnde menincge plat
	Dat he meent vns to maken in lide(n) mat .
	Dat wi daer bi sullen in mistroest vallen
	Daer got vor behoeden mote vns allen .
	Sunte thomas gheheten van aquino
	De beschrijft in synen boke also .
	Dat elck mensche de vp eerden leuet
	Enen sunderlincge(n) <in HS: sunderlinge(n); c ü.d.Z. ergänzt> bosen gheest hijr heuet .
	De em quellet vn(de) bekoert . ist nacht . ist dach
	Na alle den dat he van gode vermach .
	Hijr enteghen heft vns got ghegheuen
	Enen hillighen encgel in dussen leuen .
	Also dat de viant in ghener maniere
	Van em seluen vns mach pinen mere .
	<195r>
	Of icht meer brencgen vns hijr in doghen
	Dan wi wal verdraghen moghen .
	Ten were dat wi so veer hijr quemen in sunden <in HS: sunden u.d.Z. ergänzt>
	Dat got hijr in dussen stunden .
	De wreken lieten bi den viande quaet
	Nicht vorder en mach he dat vorstaet .
	Aldus beschrift de hillighe lerer ysidorus
	Pawes leo vnde oeck mede cassianus .
	Dit mach men v(m)mer ene(n) kra(n)cke(n) via(n)t noeme(n)
	De ghenen menschen vorder mach v(er)doeme(n) .
	Of syne siele hijr brencgen in vresen <a.r.R. Erklärung zu vresen: i(d est) anxt>
	Ten sy dat he wille vervvu(n)nen wesen .
	Nochtan so en rastet de via(n)t i(n) ghener tijt
	Mochte he vns schaden he en lietes niet .
	Ten were dat iemant sijn eghen ware
	Vermiddes doetliken sunden openbare .
	Den liete he wal ene clene tijt regniere(n)
	Vm dat ewighe vuer in der helle(n) to ha(n)tiere(n) .
	Mer als he dan na synen waen
	Alre sekerst hijr meent in willen staen .
	So komet de viant de niema(n)t en spaert
	Als he des alre minst de(n)cket dat is sijn aert .
	Vn(de) brencget en eer he et weet in vresen
	Dar he lijf vn(de) siele moet v(m)me verliesen .
	Anders en spaert he groet noch kleen
	Wat he dar v(m)me lijt dat is em alleen .
	<195v>
	Vnde mach he vns nicht pinen openbaer
	So sendet he vns an bekorincge swaer .
	Na den dat dat in elken menschen lecht
	Sunte thomas van aquinen de secht .
	Dat de viant is van natueren vroet
	Subtijl in sijnre boesheit . al en ist nicht guet .
	Houerdich vpblasende in synen daden
	Begheerlich altoes den menschen to schade(n) .
	Wante subtijl so is he va(n) rechter natuere(n)
	Dat he vele tokomender sake weet to voere(n) .
	Oeck so weet he de co(m)plexie va(n) elke(n) me(n)sche(n) al
	Daer bi so merket he vnsen willen wal .
	Men vint dat va(n) su(n)te augustino beschreue(n) <in HS: bescreue(n); h ü.d.Z. ergänzt> steet
	Jn enen boke dat van der stat godes heet .
	Dat de viant nicht quaet van natueren
	En were . wolde he al daer na hoeren .
	Mer sijn v(er)maledide wille is also v(er)keert
	Dat he altoes den menschen deert .
	Na al dat he van gode moet
	So en dencket he de(n) me(n)sche(n) nu(m)mer guet .
	Wante de viant in mistroest is gheualle(n)
	So seghe he dit gheerne van vns allen .
	Su(n)te gregorius de secht in synen morael
	Vnde de lerer ysidorus . dat weet ick wael .
	Dat de viant wal weet . des sijt ghewis
	Waer itlick mensche meer to gheneghet is .
	<196r>
	Daer na so maket he sijn bekoren
	Den ghirighe(n) lecht he wy(n)nincge to voren .
	Wo he wal mach verkrighen dit of dat
	Vmme to vermeren synen schat .
	Vn(de) maket en in ghiricheit also verblint
	Dat he gode ofte sick suluen nouwe kent .
	Wa(n)te se my(n)nen dat guet vn(de) wille(n)s ghenete(n)
	So verliesen se vake eer se dat weten .
	Lijf vnde guet vnde siele dar mede
	Dat al doet de vermaledide ghirichede .
	¶ Dit is . war mede de via(n)t de(n) gulsighen bekoert .
	De gulsighe(n) de viant al anders bekoert <a.r.R.: . xi . >
	Den brencget he lust to brassen voert .
	Mit eten vnde drincken in gulsichede
	Vn(de) dru(n)cken to drincken na der werlde zede .
	Vn(de) verkorte(n) oer leue(n) vn(de) verliesen dat guet
	Vn(de) de siele dar to dat is de meeste noet .
	¶ Wo he de haestighe menschen bekoert .
	De hijr haestich sijn in oerer natuere(n) <a.r.R.: . xii . >
	Den bre(n)cget he drucke ofte lide(n) to vore(n) .
	Vp dat he se daer mede moghe vererren
	Vnde oere siele daer mede van gode verren .
	¶ Wo he de houerdighe menschen bekoert .
	Den houerdighe(n) ofte de in nyde wone(n) <a.r.R.: . xiii . >
	Den doet de viant int herte tonen .
	Dusse ofte de ofte wo he dan hiet
	<196v>
	Dat solde vmmer wesen dijn ghelike niet .
	Vnde sal he dus to der werlde wassen
	Men sal en hogher to der eren passen .
	Dan men di of alle dyne maghen
	Wo solde ick kunnen dit verdraghen .
	Of mach de viant hijr mede icht brencge(n) to
	So sendt he synen boden ick segge iv wo .
	De et mit valscher loghene brencge em aen
	Wat se van enen anderen hebben verstaen .
	Vnde seggen dusse of de meent iv to deeren
	Seet dat ghi iv to tyde verweeren .
	Jck segge iv dat mer meldet my niet
	Wante scheghe iv quaet dat were my leet .
	So wert de houerdighe mit nyde ghequelt
	Dat beide lijf vn(de) guet vn(de) siele vntghelt .
	¶ Wo de vnkuesche mensche bekoert wert .
	<a.l.R.: . xiiii . > Den sijn natuere to der vnkuesch(ei)t drecht
	Den bekoert he gheerne mit gulsicheit .
	Wante va(n) gulsicheit gheerne vnkuesch(ei)t rijst
	De manighen den wech ter hellen wijst
	Wa(n)te wolden se den lijcha(m) mit vaste(n) kastye(n)
	So sold en de vnkuescheit wal vertyen .
	¶ Wo de traghe mensche bekoert werdt .
	<a.l.R.: . xv . > Den traghen lecht he ghemack to vore(n)
	Weelde vn(de) raste na oeren behoren .
	Wante he de natuere alle wal weet
	<197r>
	So is he altoes daer to bereet .
	Jtliken to schencken alsulken most
	Daer syner natueren meer na lust .
	Mer versynnet dit wat is de sake
	Dat he vns gheerne to den vnghemake .
	Brochte daer he seluen is
	Dat is de ewighe verdoemenis .
	Wa(n)te men vint de vnsalich is vn(de) dwaes
	Dat em syne pyne is solaes .
	Dat he vynt in syner tijt
	Enen anderen de pyne ghelijck em lijt .
	Al is syne pyne de mynre niet
	Aldus vint men van den vyande wreet .
	Dat he vns gheerne in de pyne der hellen
	Ewich hadde to synen ghesellen .
	Nochtan so en weren syne pine i(n) ghener maneer
	De mynre nicht . mer vele de meer .
	Wa(n)te wo men meer holtes lecht an dat vuer
	Jo dat meer brant dat vinde ghi schier .
	Bi dussen seuen punten vorschreuen
	So is vns allen to kennen ghegheuen .
	De syn van seuen doetliken sunden
	Daer vns de vyant in dussen stunden .
	Na synen vermoghen mede queldt
	Mer dat mochte heten een vromer heldt .
	He were iuncg ofte olt wijf ofte man
	<197v>
	De to tyde kunde wederstaen .
	Vnde leerde dusse pu(n)ten mit sulker vlijt
	Wo dat he vechten solde in dussen strijt .
	Teghen den viant vnde sijn bekoren
	Vnde en liete se nicht to den enen oren
	Jngaen vnde to den anderen weder wt
	Den so weert to ener saligher tijt beduet .
	Nu hebbe ghi dat erste . waer v(m)me . ghehoert
	Dat vns de viant so vaken bekoert .
	Vn(de) quellet mit pinen na synen v(er)moghen
	Se syn salich de et wal kunnen doghen .
	Of bi tiden wederstaen wa(n)neert sal wesen
	Enen andere(n) syn . waer v(m)me . dat hoert na dese(n) .
	¶ De and(er) sake waer v(m)me vns de via(n)t bekoert . <in HS: ¶ De - bekoert . a.r.R. ergänzt>
	<a.l.R.: . xvi . > Dat ander . waer v(m)me . dat wil ick dan
	Mit korten woerden nv ouergaen .
	Na den dat vns de hillighen schriuen
	Beide den mannen vn(de) oeck den wiuen .
	Dar vmme dat vns de viant quaet
	So sere in dusser werlde hatet <in HS: haet; t ü.d.Z. ergänzt> .
	Dat komet als ick iv seggen sal
	Wante de viant weet de waerheit wal .
	Dat wi bi gode sullen bruken der stede
	Dar he wt viel bi houerdichede .
	So vere als wi suluen wolden
	Vn(de) wi de ghebode godes hijr holden .
	Vn(de) als de viant dencket dat grote v(er)blijdt
	<198r>
	Dat he daer hadde ene korte tijdt .
	Vn(de) nicht weder krighen mach v(m)mermeer
	Vn(de) wi des bruken sullen to syner vneer .
	So heft he so wunderlike(n) nijt vn(de) haet
	Vp den mensche(n) vn(de) is so v(er)bolghende quaet .
	Dat he alle de pyne wil lieuer lyden
	Wat em daer van komet to ewighe(n) tyden .
	Vp dat he den menschen mach verderuen
	Vnde van den ewighen rike vnteruen .
	Vn(de) mit em brencgen to der ewigher pinen
	Aldus schrift sunte thomas van aquinen .
	Vn(de) oeck ander meisters in gheliker wijs
	Dat de via(n)t in der quaetheit also v(er)hardet is .
	Dat he i(n) ghener wijs mach van nyde doghen
	Dat een mensche dat solde besitten moghen .
	De ghemaket is van krancken slike
	De grote vroude ewelike .
	Hijr bouen mit gode al wtverkoren
	Dat he also iamerliken heft verloren .
	Nu hebbe ghi dat ander . war v(m)me ghelesen
	Dat vns de viant so vaken in vresen .
	Vermiddes hat vn(de) nijdt hijr doet bekoren
	Dat derde . war v(m)me . dat wilt hijr na hoeren .
	¶ De derde sake vn(de) dat ander derde deel . waerv(m)
	me vns de vyant hatet . vn(de) wo dat de vyan
	de nicht allike quaet en synt .
	<198v>
	<a.l.R.: . xvij . > Dat derde . war v(m)me . dat verstaet
	Dat vns de viant so sere haet .
	Dat heft meer synnes dan rymes in
	Vn(de) vp dat ghi de bet verstaen moghe(n) de(n) syn .
	So wil wi to den ersten beghinne keren
	Na den dat vns de meisters leren .
	Men lest do got den encgel wrachte
	To hant quam et lucifer in syne ghedachte
	Dat he sick verhoghen wolde
	Vn(de) waerdt gode vnhoersam bi syner scholde .
	Also dat he daer neder veel
	Oeck viel dar mede dat tiende deel .
	Va(n) alle den encgele(n) wt der hemelsche(n) stede
	Wa(n)te se hiencgen an lucifers weldichede .
	Aldus so woerdt de hemel berouet
	Van dat tiende deel des ghelouet .
	De daer vielen van bouen neder
	Vn(de) nu(m)mer daer moghen komen weder .
	Wa(n)te got de loende elken na syne(n) ghedachte(n)
	Wa(n)te de ene encgel lucifer sick hogher achte(n) .
	Dan de and(er)en dede(n) dar na viele(n) se diepe neder
	Also dat se nicht en kunne(n) v(er)risen weder .
	Als oere ghedachten weren quaet
	Daer na loende em got dat verstaet .
	Vn(de) wo se dieper vielen wo se quader bleue(n)
	Ald(us) so vint men wal va(n) su(n)te augustino beschreue(n) <in HS: bescreue(n); h ü.d.Z. ergänzt> .
	<199r>
	Vp dusse tijt so late wi desse materie bliuen
	Vnde willen de vijftien teikene schriuen .
	¶ Va(n) de(n) vijftien teikene(n) de voer de(n) iu(n)cgeste(n) da
	ghe sulle(n) ghescheen . vn(de) va(n) de(n) gruwelike(n) ordele .
	Sunte iheronim(us) schrift . wilt hijr na hoere(n) <a.r.R.: . xviij . >
	Jn ene(n) boke . dat heet . de a(n)nalib(us) hebreoru(m) .
	Dat vijftien teiken in groter plaghe
	Hijr sullen ghescheen eer den iu(n)cgeste(n) daghe .
	Vn(de) dat elkes daghes van den vijfteen
	Een sunderlincg teiken sal ghescheen .
	Des ersten daghes dat merket wal
	Beide meer vnde zee verheuen sal .
	Veertich cubitus . des sijt ghewis
	Hogher dan ienich berch in der werlt is .
	Vnde elck cubitus . na mynen syn
	Mach bi twintich dumen breet sijn .
	Vnde dat wat(er) sal staen in rechter bere
	Oft ene stene muere were .
	Des anderen daghes so sticht dat weder neder
	Vn(de) wert so clene . dat me(n)t nouwe mach seen hijr weder . <in HS: weder . u.d.Z. ergänzt>
	Des derde(n) daghes de vische veruare(n)
	Bouen dat water mit al oeren scharen .
	Vn(de) gheuen gheluet vn(de) gruwelick gheschal
	Dat gheruchte in den hemel donen sal .
	Des veerden daghes al water ghemene
	Sal bernen meer zee groet vnde cleyne .
	<199v>
	Des vijfte(n) daghes sulle(n) alle bome vn(de) krude
	Puer bloet wtdouwen van groter node .
	Des sesten daghes . so valt hijr neder
	Alle ty(m)mer vp eerden wech vnde weder .
	Des seuenden daghes . sullen alle stene
	Vergadderen vnde slechten dan in ene .
	Des achtenden daghes . sal ghemene noet
	Van eertbeuincgen komen sere groet .
	Des neghenden daghes . sal w(er)den recht
	De werlt ouer al ghelike slecht .
	Des tienden daghes . so sullen komen
	De lude wt den holen de vp eerden wonen .
	Daer se schuleden van anxten groet
	Vnde sullen dan liden alsulke noet .
	Dat se gaen of se rasede(n) van grote(n) doghen
	Nouwe sal de ene de(n) andere(n) tospreke(n) moghe(n) .
	Des elften daghes . v(er)risen de ghesunde(n) vn(de) lamen <in HS: lamen u.d.Z. ergänzt>
	Blinden . vn(de) alle mensche(n) to samen .
	Vn(de) dat ghebeente staet vp recht in de(n) daghe
	Vn(de) itlick bouen synes selues graue .
	Des twelften daghes . sal vns du(n)cke(n) mit allen <in HS: allen ü.d.Z. ergänzt>
	Dat alle de sternen van de(n) hemele vallen .
	Des druttiende(n) daghes . alle dat leuet int ghe(-)mene <in HS: mene u.d.Z. ergänzt>
	Sal dan sterue(n) . dat sy groet ofte klene .
	Des viertienden daghes . claer berne(n) sal
	Beide lucht vnde eerde ouer al .
	<200r>
	Des vijftienden daghes . in groter vaerde
	So werdt venyet beide hemel vnde eerde .
	Dit synt de vijftien teikene swaer
	Als su(n)te iheronim(us) beschrift al openbaer .
	De voer de(n) iu(n)cgeste(n) daghe hijr sullen komen
	Daer na so wil got de werlt verdomen .
	Wa(n)te wi anders nicht wal weten moghen
	Wa(n)neer god den gry(m)mighe(n) dach wil toghen .
	Dan bi teikene(n) als vns de schrift doet leren
	Wante de apostele(n) vragheden vnsen heren .
	Wanneer dat nv wesen solde
	Vnde got em des nicht seggen en wolde .
	Mer he sprack et en betemede nicht to wete(n)
	Dat de vad(er) in syner gotheit hadde beseten .
	Su(n)te augustin(us) secht . dussen dach gruwelick
	Holt got al dar vmme so hemelick .
	Wa(n)te he wil . dat alle de daghe de wi leuen
	Sullen wi vor dussen dach zuchte(n) vn(de) beue(n) .
	Su(n)te iheronimus secht in enen boke also
	Jck ete ick drincke ofte wat ick a(n)ders do .
	Dat gry(m)mighe woert is altoes i(n) myne(n) oren
	Ku(m)met . staet vp . wilt dat gry(m)mighe ordel hore(n) .
	Werlike . men macht wal gry(m)mich vn(de) wreet v(er)telle(n)
	Een hillich lerer secht . besluet my in der hellen .
	Wa(n)neer du dijn gry(m)mighe ordel wilst gheue(n)
	Och h(er)e got . wo sal de sund(er) da(n) va(n) anxte beuen .
	<200v>
	Sunte clemens oeck secht va(n) dussen doghe(n)
	Wo solde een mensche sundighen moghe(n) .
	De dat gry(m)mighe ordel vn(de) dat sware liden
	To grunde bedachte in dussen tyden .
	Sunte bernhard in enen boke secht
	Als ick bedencke de grote ellendicheit .
	Wo iob in dussen slike in groten pynen
	Joha(n)nes baptista ellendich in der woestyne(n) .
	Su(n)te peter neder mit de(n) houede an de(n) cruce hie(n)cg
	Su(n)te paulus dat sweert syne(n) hals doerghi(n)cg .
	Jst dat got syne vrunde leet aldus kastyen
	Wat sal va(n) de(n) sund(er) ten iu(n)cgeste(n) daghe(n) da(n) dyen .
	Werlike dussen gry(m)mighen dach allene
	Behouen alle mensche voer to vntseene .
	We em dit nicht en bedincket to voren
	Werlike he weer beter al vngheboren .
	Wante wi dach noch vre en weten plat
	Anders dan bi de(n) teikene(n) de vorschreue(n) staet .
	Mer de<gestr.: r> lerer ysidorus de doet ghewis
	Dat in der vre do got verrees .
	Wt den graue to vnsen vromen
	Jn der sulue(n) vre wil got to den ordel komen .
	Vnde elken lonen na syner daet
	He sy guet ofte he sy quaet .
	Wat wi ye vp eerden wrachten
	Jn werken in woerden ofte in ghedachten .
	<201r>
	Dat aller mynste sal nicht v(er)ghete(n) bliuen
	Na den dat vns de hillighen beschriuen .
	Sunte gregorius secht in ener stede
	Vnde de hillighe lerer ancelmus mede .
	Och waer sal dan de arme sunder bliuen
	Als he seet so groten yamer dryuen .
	Bouen em so seet he den richter vorerret
	Beneden em de vreeselike helle verwerret .
	To der rechterha(n)t . de duuels bi hope(n) vnghebu(n)de(n)
	To der luchterha(n)t toenen se em alle syne sunden .
	Va(n) by(n)ne(n) wroghet em syne berne(n)de co(n)scie(n)cie swaer
	Va(n) bute(n) seet he de werlt berne(n) van vuere claer .
	Waer sal dan de arme sunder heen
	He en suet ghene stede daer he to mach vleen .
	To vntschulen is em dan v(n)moghelick
	To openbaren is em dan vnlidelick .
	Nochtan moet he lide(n) et sy em lief ofte leet
	So besueret he dan syne sunde wreet .
	De grote voersprake to der werlde plaghe(n) to sijn
	De ku(n)nen dan nicht spreke(n) meer noch myn .
	Dan so synt de sympel herte gode bequame
	Vn(de) der werlde wijsheit steet in groter schame .
	Wante dat ordel sal dan kort sijn besneden
	Dan secht niemant dan recht vnde reden .
	Wat de richter dan wiset dat blift ghedaen
	Dar en maket niema(n)t gheen beropen van .
	<201v>
	Smeiken of druwen of ienighe macht
	Dat wert daer myn dan nicht gheacht .
	Wa(n)te su(n)te matheus in syne(n) ewa(n)gelio beduet
	Dat got sal spreken dan al ouerluet .
	To den guden menschen al sonder hinder
	Komet myne ghebenedide kinder .
	Besittet mynes vaders rike in ewicheit
	Dat iv van beghi(n)ne der werlde is bereit .
	Jck was huncgerich . vn(de) ghi spyseden my
	Jck was dorstich . vnde ghi laueden my .
	Jck was gast . vnde ghi herbergheden my
	Jck was naket . vnde ghi cleden my .
	Jck was sieck . vnde ghi vanden my
	Jck was gheuancgen . vn(de) ghi loesede my .
	Vroliken antworden <in HS: anworden; t ü.d.Z. ergänzt> de guden mitten
	Here wanneer so hebben wi di gheseen
	Aldus ellendich in dussen leuen
	Vn(de) dat wi di deende(n) als hijr is vorschreuen .
	So antwordt got mit soeten reden
	Werlike wat ghi den mynsten deden .
	Van mynen broderen al vmme my
	Dat selue guet dat dede ghi my .
	To den quaden sal got seggen in de(n) tiden
	Gaet heen van my ghi vormalediden .
	Jn dat bernende vuer in ewicheit
	Dat den duuelen vn(de) iv allen is bereit .
	<202r>
	Jck was hu(n)cgerich vn(de) dorstich in dusser tijt
	Dar to naket vn(de) ellendich ghi en diende(n) my niet .
	Jck was in de(n) kerkener vn(de) mit sukede beuaen
	Vn(de) seer kleinen troest hebbe ghi my ghedaen .
	So antworden de quaden in groter vare
	Here wanneer so worden wi diner gheware .
	Vnde seghen di ellendich vnser behouen
	Vn(de) wi di nicht en hulpen na vnsen v(er)moghe(n) .
	So antwordt got mit woerden schijr
	Werlike wat ghi myne(n) my(n)ste(n) weigherde(n) hijr .
	Dat weigherde ghi my suluen dat segge ick iv <in HS: iv u.d.Z. ergänzt>
	Dar vmme so gaet to der hellen nv .
	So werden de quade(n) rechte voert to d(er) hellen
	Va(n) de(n) duuele(n) ghesleipet vn(de) mit oere(n) gheselle(n) .
	Daer men se sluet to samende v(m)mermeer
	Vn(de) vele heter sullen berne(n) da(n) ienich vuer .
	Vnde de guden gaen in dat ewighe rike
	Mit gode vnde mit syne(n) encgelen ewelike .
	Daer se got in so groter vroude(n) sal v(er)hoghe(n)
	Dat alle de werlt dat nicht solde di(n)cke(n) mo(-)ghen . <in HS: ghen . u.d.Z. ergänzt>
	Hijr is dat einde va(n) alle(n) sunden
	He is wijs de dat kan grunden .
	¶ Dit is dat slot van der derden sake . waer
	v(m)me . vns de viant so vaken quellet .
	Nv hebbe ghi hoeren spreken <a.r.R.: . xix . >
	Va(n) de(n) gry(m)mighe(n) ordel vn(de) vijftien teke(n) .
	<202v>
	De komen sullen vor den iuncgesten daghe
	Wa(n)t de viant wal weet dat dusse plaghe .
	Syne verdomenisse is to der lesten tijt
	Vnde dat he dan in der hellen wijt .
	Ewich vn(de) v(m)mermeer sal sijn besloten
	Vnde nu(m)mermeer sal wt komen moten .
	Vnde oeck so weet de viant wal
	Dat vns dit ordel nicht eer komen sal .
	Eer dat ghetal vervullet is
	Jn den ewighen rike des sijt ghewis .
	Na der groetheit als got heft gheset
	So is dat . waer v(m)me . dat den viande let .
	Dat he dit ordel gherne solde verlencgen
	Wa(n)te also vake(n) als he mach to valle bre(n)cge(n) .
	Enen menschen neder int helsche habijt
	Also vele verlencget he yo de tijt .
	Dat de chore hijr bouen nicht en vervullen
	Van salighen menschen na godes willen
	So is dit de derde sake dan
	Dat vns de viant brencget liden an .
	Vnde vns bekoert dat sy nacht ofte dach
	Vp dat vns vten hemele kieren mach .
	Vnde dat ordel hijr lancge mach vnteen
	Vnde he der boesheit late vele ghescheen .
	Mit vns armen sunders in dussen ellende
	Dat na de(n) iu(n)cgeste(n) daghe moet hebbe(n) einde .
	<203r>
	¶ Jte(m) drie maniere . war v(m)me dat vns de via(n)t quellet .
	Nv hebbe ick iv in dren maniere(n) vntbu(n)de(n) <a.r.R.: . xx . >
	War v(m)me de viant in dussen stunden .
	Vns vaken mit liden al hijr bekoert
	¶ De eerste sake de ghi hebben ghehoert .
	Dat is dat de viant meent in dussen tiden
	So vnuerdrachlick vns to brencgen in liden .
	Dat des niema(n)t moghe draghe(n) va(n) vns allen
	Mer sullen daer bi mote(n) in mistroest vallen .
	¶ De ander sake de vorstaet
	Dat van rechte(n) nyde de viant vns haet .
	Dar v(m)me dat wi besitte(n) sulle(n) de hemelsche stede
	Dar he wt gheuallen is bi houerdichede .
	¶ De derde sake . dat de viant wal weet
	Dat gry(m)mighe ordel als vorschreue(n) steet .
	Dat he na den ordele mit synen ghenoten
	Ewelike in der hellen moet sijn besloten .
	Weert dan wu(n)der dat he dat vntfruchte
	Vn(de) verlencgede dat ordel ofte he mochte .
	Hijr bi so late wi dit hijr bliuen
	Vnde willen nv van dren saken schriue(n)
	War v(m)me mit liste ofte mit ghewelt
	De ene mensche den anderen quelt .
	Of bi anderen saken manigherhande
	Als ghij hijr na wal sullen verstanden .
	¶ Nu sul ghi hoere(n) drie manieren . waer v(m)me
	<203v>
	dat de ene mensche den anderen castiget .
	Jnt erste . wo een richter de lude vaken
	plaghet . vnde oeck wo ghi den richter ee
	ren sullen vnde doghet bewisen .
	<a.l.R.: . xxi . > Hyr voer doet iv de schrift wal leren
	War v(m)me vns got in dren manere(n) .
	Hijr plaghen ofte liden to sent
	Oeck so doet iv dusse schrift bekent .
	War vmme de duuele vns kastyen
	Dat oeck vntbunden is in dryen .
	Nu sulle ghi hoeren ofte ghi wilt .
	War v(m)me dat de ene mensche de(n) andere(n) quelt .
	Dar machmen wal manighe(n) syn in vynden
	Doch so mene ick et in drien to vntbynden .
	Al is des synnes ofte der capittele meer
	Wa(n)te mijn meni(n)cge is dit to v(er)korte(n) seer .
	Vp dat dit boke nicht en werde to groet
	Doch so behouede de materie wal der noet .
	Ene wile der tijt hijr ouer to blyuen
	Mer we solde ku(n)nen to vollen schryuen .
	So manigherleye als de ene den ander
	Hijr vaken doet ku(m)mer vnde hinder .
	De vroemde nicht allene sunderlincgen
	Mer oeck somighe oere maghe vake v(er)dri(n)cge(n) .
	De ene broder den andere(n) . dat kint de(n) vader
	Vn(de) van tiden to tiden io lancger io quader .
	<204r>
	Vnde salt aldus vmmer quaden voert aen
	So en weet ic <in HS: ic ü.d.Z. ergänzt> nicht wo et kort hijr na sal gaen .
	Dat kiere got na synen willen
	De eerste sake ghi merken sullen .
	Dat ene mensche den anderen quelt
	Een richter kumpt vake al mit ghewelt .
	Vnde al mit reden bin ick des vroet .
	Vnde nympt enen af dat tijtlike guet
	Vnde pynet en in den lyue of in den leden
	Na den dat he de ee heft ouertreden .
	So ist recht dat en de richter pijnt
	Na der misdaet als he des heft verdient .
	Vnde betere den broke vnde de misdaet
	Na den dat he des vorboeret haet .
	Hijr vmme so heft got de macht ghegheue(n)
	Den ene(n) mensche(n) boue(n) de(n) a(n)dere(n) in dusse(n) leue(n) .
	Vp dat se de quaetheit hijr sullen pynen
	Vnde altoes ghelike recht hijr doen v(er)schyne(n) .
	¶ Dit is . war v(m)me dat een richter een richter
	heet . vnde wat enen richter to behoert .
	Een richter dar v(m)me een richter heet <a.r.R.: . xxii . >
	Wat he kru(m)mes ofte vnrechtes weet .
	Dat sal he richten na synen vermoghen
	Vn(de) pine of anxte dar gherne v(m)me doghen .
	Mer wil he vrentschap vn(de) bate gheneten
	So en mach he vorwaer gheen richter heten .
	<204v>
	Dar vmme wante he verkru(m)men leert
	Wa(n)te hete men ene richt(er) dat weer v(er)keert .
	Wat solde men ene een richter noemen
	He en dede ene(n) itlike(n) sijn recht volkomen .
	De recht sal voeren deme behoert dat to
	Vier pu(n)te to hebben ick segge iv wo .
	Jn erste so sal he so mechtich wesen
	Dat he moghe recht doen al sonder vresen <ü.d.Z. Erklärung zu vresen: i(d est) anxt> .
	Vn(de) de quade bedwincge(n) mit syner kracht
	Ofte daer voer steruen na syner macht .
	Dat ander so sal he wijs sijn verheuen
	Dat he wal ku(n)ne recht vnde bindi(n)cge gheue(n) .
	Dat derde he sal sijn rijck van gude
	Dat he gheen recht dorue schuwe(n) vm armode .
	Dat vierde so sal he sijn rechtu(er)dich mit ghenade
	Vn(de) gode denstachtich dat sy vro ofte spade .
	Dat he v(m)me al dat guet dat de su(n)ne mach beschine(n)
	Bouen recht ofte redene niema(n)t en late pinen .
	Dit were de richter den ick sochte
	Vn(de) in al synen rechte gode vntfruchte .
	De richter were weerdich openbaer
	Dat men en altoes vnderdanich waer .
	Su(n)te peter schrift vns als wi lesen
	Ghi sullen den richter vnderdanich wesen .
	Vn(de) bewisen em ere als iv to behoert
	Oeck so beschrift vns su(n)te paulus voert .
	<205r>
	Den guden den eert allene niet
	Mer oeck den ghene(n) de al mislick is den vnt(-)siet . <in HS: siet . ü.d.Z. ergänzt>
	Vn(de) bewiset eme ere mit guden mode
	Vm dat he dat recht hijr vuert van gode .
	Men lest in der passie(n) dat pilatus riep
	To cristu(m) . war v(m)me en antwordestu my niet .
	Weetstu nicht dat ick de macht hebbe ouer dy
	Dat ick di mach doden ofte laten vry .
	Do antworde cristus mit woerden sacht
	Verwaer ouer my en haddestu ghene macht .
	En were se di nicht van bouen ghegheue(n)
	Hijr bi so moghe ghi prouen euen .
	Dat men hijr den richter vntfruchten sal
	Na den dattet van gode komet al .
	Wante got sprack suluen in dusser tijt
	Gheuet gode dat ghi em schuldich sijt .
	Vnde oeck so gheuet den keyser voert
	Dat eme mit rechte to behoert .
	Aldus sul ghi den richter eren
	Vnde altoes holden vor iuwen meerren
	Vmme godes willen wa(n)t he bedwi(n)cge(n) sal
	De ghene de nicht en leuen wal .
	Wa(n)te et is <in HS: is ü.d.Z. ergänzt> oeck ghedaen dat men vnda(n)ckes doet
	Wa(n)te als een in sunden wert also verwoet .
	Dat he godes verghet vnde alle de syne
	So sal men eme gheuen discipline .
	<205v>
	Vnde mit krachten bedwincgen al openbaer
	Vp dat he late de sunde swaer .
	Hijr v(m)me so heft got dat recht gheset
	Vn(de) richters de de . ee . der kerstenheit .
	Sullen beschermen vnde beureden
	Of iemant de . ee . wolde vndertreden .
	Na erer macht sullen se dat keren
	Dat gheestlike recht sal men mit woerde(n) lere(n) .
	Prediken vn(de) vermanen in caritaten
	Vn(de) mach dat dan in ghenerwijs baten .
	So ist reden dat men se to banne doet
	Dat keysers recht em helpen moet .
	Moghen se et allene nicht volbrincgen
	Wa(n)te den quaden moet men altoes dwi(n)cge(n) .
	Als got vns seluen leren doet
	Men lest dat na des waters vloet .
	Do noe wt der archen klam
	Mit synen kinderen vn(de) he vernam .
	Dat de eerde quam boue(n) dat wat(er) claer
	Do gaf em got de macht aldaer .
	Ouer al dat leuede vn(de) he ie ghescheep
	Jn der lucht . vp der eerde(n) . in water deep .
	Van den mynsten to den meesten
	Ouer visch . ouer voghel . vn(de) ouer alle de beeste(n) .
	Mer den menschen scheide got allene wt
	Wat de gheestlike syn hijr van beduet .
	<206r>
	Dat got de macht hijr heft ghegheuen
	Den pawes . den keyser . hertighen . vn(de) greuen .
	De gheestlick recht . of werltlick voeren
	De heft got daer to vorkoren .
	Dat se pinen sullen de misdaet
	Mer ghenen menschen pinen dat v(er)staet .
	De leuen als menschen to behoert
	Een exempel wil ick iv brencgen voert .
	Waer bi ghi moghen de waerheit weten
	We mit rechte mach een mensche heten .
	¶ Een exempel . wat mit rechte een me(n)sche hete(n) mach . <in HS: mach . u.d.Z. ergänzt>
	Ick hebbe in enen boke verstaen <a.r.R.: . xxiii . >
	Jn ene grote stadt so quam ghegaen .
	Een meister wijs van hoghen namen
	De lude quemen ouer al to samen .
	Jtlick wolde dessen groten meister seen
	Do ghincg de grote meister heen .
	Hoghe staen vp een wider velt
	Daer alle dat volck to samende helt .
	Vnde riep mit stemme ouerluet
	O alle menschen nv komet wt .
	Dit riep he vake meer dan eens
	De lude seghen weder vnde ghins .
	Vn(de) verwunderden em vter mate sere
	Noch riep de meister als he dede ere .
	Mit starker stemme al ouerluet
	<206v>
	O menschen menschen nv komet wt .
	Do antworden de lude den meister daer
	Sich hijr van menschen ene grote schaer .
	Hijr is kleine hijr is groet . hijr is iu(n)cg . hijr is olt <olt u.d.Z. ergänzt>
	Nu segge doch meister wattu wolt .
	De meister antworde mit gheuoech
	Jck see der lude hijr meer dan ghenoech .
	Mer myne menincge staet allene in den
	Dat ick hijr kome menschen to seen .
	Laet my menschen hijr komen voert
	So wil ick iv seggen wat iv to behoert .
	Do antworden de lude mit groter vresen
	Wat duncket iv hijr een mensche wesen .
	Nu seet ouer al dit velt alheel
	Ghi hebben va(n) dusser stadt dat meeste deel .
	Do sprack de meister . als ick kan seen
	Och arme so en see ick d(er) me(n)sche(n) nerghe(n) een .
	De mit rechte moghe een mensche heten
	Mer wil ghi de rechte waerheit weten .
	Wat dar mit rechte to behoert al
	Dat mit rechte een mensche heten sal .
	So sul ghi holden de teen ghebode
	De iv van den ouersten gode .
	Synt gheset to holden iuncg vnde olt
	Vnde ick segge iv we se nicht en holt .
	Van den mynsten to den meesten
	<207r>
	Dat en sy(n)t mit rechte ghene me(n)sche(n) mer beeste(n) .
	Men vint van luden wal groet ghetal
	Mer dat ghetal der menschen is seer smal .
	Hijr vmme so secht de wise salomon
	Schone int einde van enen sermoen .
	Elck mensche de vntfruchte gode
	Vn(de) holde mit vlite de teen ghebode .
	Wa(n)te de se nicht en holt als salomo(n) meent
	De en is gheen mensche vor gode bekent .
	Hijr bi so moghe ghi merken voert
	Wat den me(n)schen mit rechte to behoert .
	Wil he eens menschen name beholden
	Wante leuede wi als wi leuen solden .
	Vnde dede elck den anderen als he solde
	Als he wolde dat men em dede i(n) gheliker volde .
	Wat node weert dan vor dat rechte to staen
	Men behouede ghene(n) bodel noch dekensban .
	Al man solde wal bliuen in vreden
	Mer wa(n)te wi nv vnder de vote treden
	De . ee . vnde en holden de ghebode nicht
	Mer wi leue(n) alse beeste(n) vele de beter nicht .
	Js et dan nicht rede(n) dat men vns dwi(n)cgt
	Vn(de) mit ba(n)ne ofte mit sweerde(n) daer to brincgt .
	Dat wi vnse leuen beteren voert
	Vn(de) leuen als enen menschen to behoert .
	Wa(n)te su(n)te paulus in ener epistole(n) breef
	<207v>
	To den ghenen van rome schreef .
	Weset vnderdanich in rechten oetmode
	Juwen richter vm de mynne van gode .
	Wa(n)te alle de in macht vn(de) in rechte leuen
	Den is dat hijr boue(n) va(n) gode ghegheuen .
	Wa(n)te we de(n) richt(er) wedersteet des sijt ghewis
	De wedersteet dat va(n) gode ordiniert is .
	Vnde oeck der oer leuen is to prysen
	De sullen nochtan den richter ere bewyse(n) .
	Wa(n)te de sere misdoen wat wu(n)der is deen
	Dat se den richter sere vntseen .
	De den richter nicht vntfruchten wille
	De do altoes guet dat sy lude ofte stille .
	De sal altoes van den <den ü.d.Z. ergänzt> richter ere vntfaen
	Aldus doet vns sunte pawel verstaen .
	¶ Van den quade(n) richt(er) . vn(de) waer he to gheliket w(er)t .
	<a.l.R.: . xxiiii . > Och we den richter de sick daer to keert
	Dat he nicht dan sijn eghe(n) vordel begheert .
	Vn(de) meer liefheft dat tijtlike voerspoet
	Dat em got van hijr bouen doet .
	De gheliket pylatus in dusser tijt
	Wante pylatus anxt en was anders niet .
	Hadde he cristu(m) nicht verwiset to sterue(n)
	Dat he des keysers hulde ewich solde derue(n) .
	Vn(de) verliesen daer to dat tijtlike guet
	Dar v(m)me dat he meer vntsach sijn voerspoet .
	<208r>
	Dan he gode dede in dussen leuen
	Dar vmme so is he in de helle ghedreuen .
	Vn(de) heuet alle den ghenen exempel ghelate(n)
	De dat recht verkiere(n) v(m)me tijtlike baten .
	Hijr v(m)me so v(er)sy(n)ne sick itlick wal to voren
	Wa(n)te weerlike se weren bet al vngheboren .
	De dat edele recht vmme schat verkeren
	Js et waer als vns de schrifte leren .
	Su(n)te ioha(n)nes gulde(n)mu(n)t de doet verstaen
	De is haeste van der rechtu(er)dicheit ghegaen .
	De hijr de lude meer vntsiet
	Dan he gode doet in dusser tijt .
	Och we den ghenen dat is waer
	De hijr qualiken leuen al openbaer .
	Vnde willen dan de misdaet pynen
	Dar se in misdoen in gheliken schynen .
	Hijr vmme secht su(n)te gregorius openbaer
	Jn synen morale vn(de) secht et is seer waer .
	De sijn leuen kan in maten stueren
	De sal dat recht ouer de anderen vueren .
	Oeck secht salomon des sijt ghewis
	We den lande daer een kint koni(n)cg ouer is .
	Vnde de daer na settet synen wille
	Dat he des morghens vro syne(n) buke vervulle .
	De lerer ysidorus de doet verstaen
	Dat vake den armen wert meer misdaen .
	<208v>
	Van den bosen richter in dusser tijt
	Dan van dieue(n) ofte morders des seker sijt .
	Aldus werden de lude vake(n) verladen
	Van den bosen richter vn(de) van den quaden .
	We et heft verdenet den betemet dat wal
	Mer de des nicht en v(er)denet vn(de) nochtan sal .
	Van den richter liden ku(m)mer ofte plaghen
	De dat v(er)duldelike kunde verdraghen
	So sijt des seker vnde ghewis
	Dat dit de rechte wech to den hemele is .
	¶ Wo dat gode de wrake allene to behoert
	<a.l.R.: . xxv . > Oeck vinde ghi hijr wal openbare
	Vele vaker dant wal nutte ware .
	Dat de ene wal den anderen pijnt
	Vmme dat he ofte syne vrende des hebbe(n) v(er)dient .
	Vn(de) willent dan wreken na den dat et lecht
	Vn(de) vergheten dat got hijr heft ghesecht .
	Gheuet my de wrake vn(de) ick salt wreken
	Nu hebbe ghi hijr to voren hoeren spreken .
	Dat erste . waer v(m)me . na mynen verstaen
	Dat de ene den anderen brencget liden aen .
	Dat komet vele bi den richter voert
	Of bi voller wrake als ghi hebbe(n) ghehoert .
	¶ Dat ander . war v(m)me de ene mensche den a(n)
	dere(n) quellet . vn(de) van der ghiricheit .
	<a.l.R.: . xxvi . > Nv wille wi dat ander . war v(m)me . lere(n)
	<209r>
	Dat alle de werlt doet sere verkeren .
	Dat komet vter v(er)maledider ghiricheit
	De oere telghen ouer de gansen werlt bespreit .
	Als ghi de leider alle daghe wal siet
	Wante alle orloghe of twist in dusser tijt .
	Dat de ene kerstene teghe(n) den anderen doet
	Dat schuet meest v(m)me dat tijtlike guet .
	Twee woerde de doen hijr alle de pijn
	Dat sijn dusse twee alse mijn vnde dijn .
	Dusse twee scheiden kynt . vader vn(de) moder
	Oeme . neuen . suster . vnde broder .
	Dat sy swagher ofte maghe ofte lieue vrende
	Elck heft gherne dat lancgeste einde .
	Wa(n)te selden vintmen vrunde so gheheel
	Der een solde kiesen dat mynste deel .
	Jst dattet were guet ofte schat
	Elck kieset enen budel sonder gat .
	Wante waer men raet ofte pleiten kan
	Al is et v(m)me dat hebben vn(de) holden ghedaen .
	Dit doet de(n) wokener syne siele v(er)teren .
	Dit doet den klerken pleiten leren .
	Dit maket so manighen moerder vn(de) dief
	De dar vmme waghen siele vnde lijf .
	Och wo manich so komet in groter noet
	Dat allene doet dat tijtlike guet .
	We solde dit to vollen schriuen moghe(n)
	<209v>
	So manich iamer so manich doghen <ü.d.Z. Erklärung zu doghen: i(d est) liden> .
	Als de ene hijr den anderen quelt
	Vnde al vmme dat vermaledide ghelt .
	Dat den ghirighen nu(m)mer kan v(er)saden
	Al mochte he to de(n) kneen in de(n) ghelde wade(n) .
	Su(n)te augustinus in enen sermone secht
	Dat en is nicht allene ghiricheit .
	Dat een dat guet hijr rouet mit ghewelt
	Mer oeck de dat syne to vntiden helt .
	Vnde wo een negher den dode is
	So he ghirigher wert dat vintme(n) wis .
	Vn(de) synt dat nicht wu(n)derlike raseryen
	He moet koert vndanx al dat guet v(er)tyen .
	Nochta(n) v(er)gaddert he dat guet in liker vare
	Of he leuen solde meer dan dusent iare .
	Oeck sorghet manich vm koern i(n) liker voech
	Vn(de) heft nochtan backens brodes ghenoech .
	Su(n)te iheronimus doet vns vorstaen
	Dat wi de ghiricheit sullen vorsmaen .
	De rijcheit hefstu ghevunden hijr
	De raste heuestu verloren schijr .
	Wakende sorghestu manichuolt
	Wo du dinen schat v(er)meerren wolt .
	Slapende sal di vake dromen
	Dat een ander bi dine(n) schatte sulle komen .
	Des daghes sorghende des nachtes beuende
	<210r>
	Vn(de) altoes des schattes hijr begherende .
	Dat diner sielen is seer groet verlues
	De wise seneca . de secht aldus .
	Dat syn de rikesten in dussen leuen
	De den schat mit willen ouergheuen .
	Dar en is niemant riker . bin ick des vroet
	Dan de mynst begheert dat eerdesche guet .
	Wil ghi de sunde van der ghiricheit horen
	So soket in den eersten boke hijr to voren .
	Vn(de) hoert nv voert an wat de arme(n) vntfaen
	Sunte augustinus secht na mynen waen
	Dat rike der hemele ick segge iv wo
	Dat behoert allene den armen to .
	Wante de arme vp eerden nicht besit
	Also heft de rike in den hemele niet .
	Sich wo et got ordinieren doet
	Twyerhande luden ghift he sijn guet .
	Den armen ghift he de hemelsche straten
	Den riken den schat in sulker maten .
	Dat se ru(n)delike den schat hijr sulle(n) gheuen
	Vn(de) kopen va(n) den arme(n) dat ewighe leuen .
	Dat den armen mit rechte to behoert
	Als ghi hijr voer wal hebbe(n) ghehoert .
	De armen syn oeck velich bouen maten
	Voer dieue voer rouers in allen straten .
	Mer waer de rike is gheseten
	<210v>
	Dar wil men altoes van gheneten .
	De hillighe lerer Gregorius .
	De leert vns striden vn(de) secht aldus .
	De viant is naket vn(de) en heft ghene kleder
	De altoes vns meent to werpen neder .
	De naket van guede is al sonder scholden
	Den en mach de via(n)t nicht vatte(n) noch holde(n) .
	Wa(n)te de nakede teghe(n) de(n) nakede(n) vra(n)cgen sal
	Wil he sick hoeden voer den val .
	Wa(n)te de mit tijtlike(n) guede is beulecket
	De heft manich hinder dat em va(n) gode trecket .
	Wen dan wasset dat tijtlike guet
	To hant so wasset em oeck de moet .
	Van mode so komet gherne nijt
	Van nyde so ryset hijr manich strijt .
	We dar strijt de moet in armode wone(n)
	De armode doet al vndanx sonen .
	Hijr mach men manich exe(m)pel va(n) gheuen
	Mer va(n) liden so steet een deel vorschreuen .
	Dat nicht vere van der armode en is
	Wil ghi to rechte merken dis .
	Hijr v(m)me so late wi et achter bliuen
	Mer so vele als ick kan lesen vn(de) schriuen .
	So doet et hijr vele dat eerdesche ghelt
	Dat de ene mensche den anderen quelt .
	So is dit de ander sake dan
	<211r>
	Dar ick to schriuen af began .
	¶ De derde sake war v(m)me de ene me(n)sche de(n) a(n)dere(n) hatet . <in HS: hatet . ü.d.Z. ergänzt>
	Dat derde . war vmme . dat verstaet <a.r.R.: . xxvii . >
	Dat de ene mensche den anderen haet .
	Dat rijst wal vaken na den dat leit
	Et komet wt quader houerdicheit .
	Ofte felle nijt dat is de grunt
	Ghi vinden wal lude to dusser stunt .
	De bi na to samende wonen
	Vnde synt se dan van enen doenen .
	Of van ener nerincge . des sijt ghewis
	Dat sy ambocht ofte kope(n)schap of wat et is .
	To hant so seyet de duuel sijn saet
	Dat de ene gherne den anderen haet .
	Wante de ene dencket wal rechte voert
	Wert mijn nabur aldus to der werlde ghehoert .
	Dat sal beide my vn(de) myne(n) kinderen deren
	Wa(n)te he mach em vele bet dan ick ghenere(n) .
	Van den volke beghint he den loep to krighe(n)
	Jck mochte wal alto lancge swighen .
	Wa(n)te he nympt my dat broet wt de(n) mu(n)de
	So beghint he to pinsen dach vn(de) stunde .
	Wat synen nabur sy de meeste hinder
	Dar sijn name worde bi de mynner .
	Vn(de) al vntsiet he en to krencke(n) openbaer
	So nympt he des gherne heymelike waer .
	<211v>
	Vnde dencket dar vmme . ist nacht ist dach
	Wo he synen namen best vermy(n)re(n) mach .
	Dat werket vele de valsche nijt
	Van fellen nyden komet vaken strijt .
	¶ Wo de mechtighe mensche de(n) andere(n) gher
	ne wolde verderue(n) . vn(de) va(n) partye der werlt .
	<a.l.R.: . xxviij . > Oeck vintmen leider alle daghe
	Waer lude hijr synt va(n) grote(n) maghe(n) .
	Vnde in enen bedriue hijr wone(n) to samen
	Synt se dan van groten namen .
	So wil itlick hijr gherne de meeste sijn
	Wante gheen dincg en is em meerre pijn .
	Dan men de(n) ene(n) boue(n) den anderen nomet
	Jn wijsheit . ofte macht . of a(n)ders we(n)t komet .
	Jtlick seet gherne den syn na deen
	Dat he de macht hadde gherne alleen .
	Vnde dat alle de lude en vntsaghen
	So gaen se sorghen van daghe to daghen .
	Wo de ene den anderen verderuen mach
	Dat is oer ghepyns . ist nacht ist dach .
	Vnde de duuel stoet vaste voert
	Wo elck sal krighen dat hogherboert .
	Vnde leert em dan partye maken
	So dencken se dan bi dussen saken .
	So sal mijn sake wal komen to den besten
	So gaen se borghen vnde vesten .
	<212r>
	Elck de maket dan sijn gheholde
	Of he dar ewich in wonen solde .
	Vn(de) en wete(n) nicht wo kort se et sullen laten
	Of wen oer wonincge hijr na sal baten .
	Nochtan so gaen se vechten vnde kyuen
	Elck na den dat he mach bedryuen .
	Oeck so en hate(n) se malck a(n)dere(n) nicht allene
	Mer vru(n)de(n) vn(de) maghe(n) ouer al ghemene .
	Vn(de) dat noch quader is . se haten mede
	De en nie quaet of hinder en dede .
	Js he van oerer wederpartye ghenomet
	Van wen dit anders dan va(n) de(n) duuel komet .
	Dat de ene mensche den andere(n) mach haten
	Al vnverdient . vnde sonder baten .
	Vn(de) v(m)me dat men secht een snoede woert
	Dat he to der ander partye hoert .
	Mer werlike . wil ghi de waerheit lyen
	So synt se beide des duuels partyen .
	De in hate in nyde vn(de) in houerdye leuen
	Dat wil ick mit schrifte wisen beschreuen .
	¶ Dit is . wen de erste strijt quam . vn(de) wo dat
	dar nicht dan twee partye en synt . de ene
	is got . vn(de) de ander is de vyant .
	Vn(de) wo dat alle gru(n)t des vechte(n)s va(n) des du
	uels partye dar to drecht . we de nederste stede
	vn(de) de meeste pine i(n) der helle moghe v(er)krighe(n) . <in HS: Vn(de) wo - v(er)krighe(n) . unten auf der Seite ergänzt>
	Sunte augustin(us) schrift . de erste v(n)my(n)ne
	De eerste houerdye van beghynne .
	De began in den ewighen rike
	<212v>
	Do de encgel wolde wesen godes ghelike .
	Dat was de felle lucifar
	Mit em so viel ene grote schaer .
	De al wolden syne partye wesen
	To hant als ick hebbe ghelesen .
	So was su(n)te michael de ander paert
	De van gode daer to ghesterket waert .
	Dat he de houerdye vn(de) nijt va(n) da(n)ne dreef
	Vnde dat rike godes in vreden bleef .
	Vnde lucifer myt syner partyen
	De in den hemel do nicht mochten dyen .
	Woert neder in de helle verdreuen
	Daer se in hate vn(de) in nyde altoes nv leuen .
	Nu sendet lucifer sijn hat vnde nijt
	Vnde houerdye ouer alle de werlt wijt .
	Vnde wil se altomale nv bi em vlyen
	De hijr nv holden der werlde partyen .
	Wante der werlde partye is nv de syne
	De em nv volghe(n) de valle(n) mit em i(n) de ewighe pine .
	Der partye synt nicht dan twee al sond(er) twiuel
	De ene is got . de ander is de duuel .
	Wa(n)te got de heuet lief alle raste vn(de) vrede
	De duuel alle strijt vnde houerdicheide .
	Alle dat leuet van menschen namen
	Moet een van dussen partyen ramen .
	He moet den vrede mit gode kiesen
	<213r>
	Ofte he moet in stride des duuels wesen
	Leuet he in hate ofte in houerdye
	Ghelijck als dar doen der werlde partye .
	So mach he des seker wesen vn(de) ghewis
	Dat he van des duuels partye is .
	Hijr bouen bi gode in der ouersten stede
	Daer is altoes my(n)ne . rast . vnde vrede .
	Jn der helle daer is altoes nijt
	Houerdye hat vnde ewich strijt .
	Nu merke sick elck mensche suluen voert
	To wat partyen dat he behoert .
	Partyet he nv bouen mit gode
	So holt he gherne <gestr.: de> godes ghebode .
	Vn(de) doet syne(n) euenen kerstenen vrede
	Ghelijck als he wolde dat men em dede .
	Mer leuet he in houerdyen swaer
	Jn vnvrede vnde in nyde openbaer .
	Dat he des duuels partye hoert
	So mach he et vorwaer wal wete(n) voert .
	Recht als de duuele i(n) d(er) helle malck a(n)dere(n) castye(n)
	Vn(de) nochtan synt se va(n) ener partyen .
	Nochta(n) en doet de ene de(n) a(n)deren nu(m)mer vrede
	Also doet de ene me(n)sche de(n) andere(n) mede .
	De nochtan beide to den duuele hoeren
	Nochtan so gaen se nv heffen vn(de) boere(n) .
	We nv hijr de meeste moghe sijn
	<213v>
	Vmme to lidene in de helle de meeste pijn .
	Vn(de) do(mi)n(us) in euangelio . Qui se humiliat
	exaltabitur . et qui se exaltat humiliabitur .
	Dussen syn got sulue(n) in de(n) ewa(n)gelio seit
	De em hijr meest v(er)hoghet in houerdicheit .
	De sal in der helle de nederste bliuen
	Js dit dan weerdich dar vmme to kiue(n) .
	Vm to hebbene in der helle de depeste stede
	Jck segge iv vrilick dar de waerheit mede .
	De in der helle besitten dat hogheste loech
	Dat se krighe(n) der pine(n) meer dan ghenoech .
	¶ Dit is . wo dat se oer halue tijt hijr nicht en
	leue(n) de na des duuels partye vechte(n) vn(de) kiuen .
	<a.l.R.: . xxx . > Nv hebbe ghi den gru(n)t <in HS: gru(n)t a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> van partye ghehoert
	Oeck secht dauid in den salt(er) dusse woert
	Viri sanguinu(m) et dolosi no(n) dimidiabu(n)t dies suos .
	Dussen syn wilt aldus verstaen
	De mit blode to storten vmme gaen .
	Vn(de) sick suluen hijr to der boesheit gheuen
	De en moghe(n) nicht half oer daghe leuen .
	Vn(de) ku(n)nen nicht kome(n) to den haluen olden
	Als se bi euentueren wal leuen solden .
	Ghelijck als of se gode vntsaghen
	Vn(de) helde(n) syne ghebode bi nachte vn(de) bi daghe(n) .
	Vn(de) en wil wi den p(ro)phete(n) nicht ghelouen
	So laet vns bi vndervinden prouen .
	<214r>
	Vn(de) merket doch of se icht lancger leuen
	De in cloesteren synt begheuen .
	Dan de hijr vechten vnde striden
	Nu seet al vmme in korten tiden .
	Wo manich vroem iuncger helt
	De hijr to striden pleghen mit ghewelt .
	De al ghestoruen synt in iu(n)gen daghen
	Oeres sulues dodes of se woerde(n) gheslaghe(n) .
	Se meende(n) got solde se lancge verbeiden
	Mer eer se dat wisten so moste(n) se scheiden .
	Ghi de nv partyen striden vnde twisten
	Soket v(m)me vel nouwe in iuwer kisten .
	Of iv got ienighe brieue heft ghegheuen
	Dat ghi icht lancger moghen leuen .
	Dan de hijr voer iv so manlick waren
	Se hopeden to leuen to olden iaren .
	Mer oer hope heft se doen verblinden
	Vn(de) ku(n)ne ghi ghene brieue va(n) gode vinden .
	Dat ghi hijr lancge leuen moghen
	Al hope ghi dan ghi werden bedroghen .
	Wante dat leuen der lude en v(er)lencget neet
	Mer dat v(er)kort alle daghe als ghi wal seet .
	Nu merket of du merken wolt
	Wo manich wert hijr to sestich iaren olt
	De strijt vn(de) partye nv verwaren
	Komet der een to vijftich iaren .
	<214v>
	Der sterft wal twintich na mynen syn
	De der iare hebben vele myn .
	We em sokens wil vnderwinden
	De sal meer olden in den cloestere vinden .
	Dan anders ierghen in dusser tijt
	De hijr nv vechten vn(de) hebben strijt .
	Wante hele gheslechte nederwert gaen
	De in partyen pleghen starke to staen .
	Vn(de) iuncg vn(de) vroem oer lijf vorliesen
	Js et dan nicht iamer partye to kiesen .
	Dit en schiedt nicht allene in ener stede
	Mer in manighe(n) la(n)de dat is waerheide .
	Werlike dit mach d(er) ga(n)sen werlt wal v(er)drete(n)
	Wa(n)te se v(er)liese(n) oer lijf somighe eer se et wete(n) .
	So moet de siele de pine lyden
	Dat sy gode gheklaghet in dussen tyde(n) .
	Bi dussen vorschreuen so moghe ghi v(er)staen
	De mit partyen vn(de) boesheit v(m)megaen .
	Dat se oer halue older nicht en leuen
	Als de p(ro)pheta dauid heft vorschreuen .
	Hijr bi wen sijns leuens nv verdriet
	De partye . vn(de) stryde . vn(de) korte syne tijt .
	Vint he et beter daer he sal komen
	Ghelucket em dat . so mach he des romen .
	Vint he dat quaet . so moet he dat lyden
	So moet he vp een nye dan leren stryde(n) .
	<215r>
	Een ewich strijt al sonder weer
	Dar vns got voer behoede ewelick vn(de) v(m)mer meer . <in HS: meer . ü.d.Z. ergänzt>
	¶ Dit is . wo dat de sunde ghewroken wert
	beide in den mensche sulue(n) vn(de) oeck an synen
	kindere(n) vn(de) nicht la(n)cge en leue(n) hijr vp eerden .
	Na den als hijr vorschreuen steet <a.r.R.: . xxxi . >
	We mit boesheit vmmegheet .
	De en mach nicht lancge vp eerden leuen
	Vnde oeck als dauid heft beschreuen .
	So en werde(n) de quade(n) allene nicht ghequelt
	Mer oere erfname(n) oeck mede des vntghelt .
	Vn(de) de sunde wert an em beide ghewroken
	Als got dor den p(ro)pheten heft ghesproken .
	Vidi impiu(m) superexaltatum et eleuatum
	sicut cedros libani . ¶ Dit machme(n) dude(n) ald(us) .
	Jck hebbe den quaden verhoghet gheseen
	Als bouen vp den berghen ghelike deen .
	Vn(de) ick ghincg to hant vn(de) sochte en mede
	Vn(de) en kunde nerghe(n) vinde(n) va(n) eme de stede .
	Jniusti disp(er)ibu(n)t si(mu)l reliq(ui)e i(m)pioru(m) i(n)teribu(n)t .
	De bosen sullen in pynen steruen
	Vn(de) oere nakomeli(n)cge sulle(n) mede v(er)derue(n) .
	Js dit nicht ene iamerlike plaghe
	Se setten oere kindere mede to waghe
	Vmme valsche partye vn(de) quaden nijt
	Vp dat se io mochte(n) winnen den strijt .
	<215v>
	Wa(n)te dat is leid(er) so vere in de ghewoente kome(n)
	Spreketme(n) dar teghe(n) dat is em nicht da(n) drome(n) .
	Al partyen se hijr nicht openbaer
	Ghemeenlike partyen se in dat herte swaer .
	Dat moghe ghi merken sonder helen
	Bi kinderen de an der straten spelen .
	Gaen se to samen in enen rincg
	De ene is verkoper de ander schirincg
	Hekers brunchorst hoeck of kabelau
	Vn(de) slaen malck andere(n) blodich ofte blau .
	Vnde de ghene de se nye en saghen
	Dat is wunder dat dit got mach v(er)draghe(n) .
	Dat de kinder leren dus valsche zeden
	Werlike den oldere(n) hoert de scholt al mede .
	Wante en dede der olderen partye
	De kinder en deden nicht dusse raserye .
	Wa(n)te dat is la(n)cge ghesproke(n) hijr beuoren
	De kuken kreyen als se den hanen horen .
	¶ Wo man vn(de) wijf oer kinder dwincge(n) sulle(n)
	vn(de) wat maniere(n) de wile dat se iu(n)cg sy(n)t . vn(de)
	een gruwelick exempel dar va(n) wt den olden testame(n)te . <in HS: testame(n)te . u.d.Z. ergänzt>
	<a.l.R.: . xxxii . > De gude kinder va(n) gode vntfaet
	De dwincge se iu(n)cg dat is mijn raet .
	Wat de kinder leren des willen se bruken
	Wante kinder de de borste suken .
	Vn(de) de moder noch heft in oeren beuelen
	<216r>
	Komet een ander de dar mede wil spelen .
	De moder sal spreken to den kinde also
	Sw quellike bra(m)me of grawe em to .
	Vn(de) doet den kinde syne ste(m)me verkeren
	Quellike seen dat is dat eerste leren .
	Vn(de) leren em boesheit iu(n)cg to der stunde
	Oftet worde olt dat et se dan kunde .
	Recht als men ene(n) hauick locket vn(de) boghet
	Also leren de kinder van iuncger ioghet .
	Boesheit vechten vn(de) alle quade daet
	Js er dan een van natueren quaet .
	De olderen synt blide vn(de) seggen dan
	Mach dusse leuen dit wert een man .
	Aldus leren se van iu(n)cger ioghet partyen
	Leerde men en dat soete woert . aue maria .
	Vn(de) den benediden namen . ihesus . noemen
	Daer solde wal manich vrede wt komen .
	Vn(de) als se begu(n)den to wassen in den mode
	Dat se en dan leerden de teen ghebode .
	Vn(de) leerden en iu(n)cg de doghet kennen
	So solden se in den older gode mynnen .
	Wil ghi guede kinder maken
	So dwincget se iu(n)cg van allen saken .
	Dar se iemant mede vertornen moghen
	Jn der ioghet so synt se best to boghen .
	Werden se olt so is et to laet
	<216v>
	De vader dat kindt wal vaken slaet .
	Alst de moder seet se en mach es nicht liden
	Se schreyet ofte vloket to den suluen tiden .
	Vnde secht den vader mit haeste groet
	So slaet dat kindt rechte voert doch doet .
	Dat kindt is klenlick vn(de) sieck ghenoech
	Al en sloeghe ghi des nicht in sulker voech .
	Js de moder wijs vn(de) dat kindt wil dwi(n)cge(n)
	De vader wert quaet he en <in HS: en ü.d.Z. ergänzt> wil des nicht he(n)cge(n) .
	Aldus so brencget dat kindt io een vnholt
	Vnde blijft dar bi in boesheit stolt .
	Mer is et vader is et moder een va(n) beiden
	De dat kindt va(n) slaghen dus vntreyden .
	Wiste(n) se dat quaet dat se de(n) kindere(n) dar mede doen . <in HS: doen . u.d.Z. ergänzt>
	Of wat dar af sal wese(n) oer rechte loen .
	Dat en beide(n) hijr na dar van sal komen
	Et solde beide den oldere(n) vn(de) de(n) kinde vrome(n) .
	Wa(n)te men mach de kinder in oerer ioghet
	Dwincge(n) ghelijck ener rode de me(n) boghet .
	Vp dat men se dwincge al sonder smeke(n)
	Vnde dat alle daghe nicht eens i(n) der weke(n) .
	Also vake als de kinder des behouen
	So sal men mit scharpen rode(n) prouen .
	Dat men de kinder to der doghet dwi(n)cge
	Mer wil men dar mede smeken su(n)derli(n)cge .
	Slaen se nv een wenich vn(de) clowe(n)t wed(er) af
	<217r>
	So en helpet dat dwincge(n) nicht een kaf
	Men mach enen voghel in den korue stuere(n)
	Dat he leert spreken bouen natueren .
	Men leert wal ene(n) beeste in dusser tijt
	Dat se van natueren kunnen niet .
	Also mach men een kindt de et to tide(n) slaet
	Ter doghet dwi(n)cge(n) al ist va(n) natuere(n) quaet
	We sijn kinder heuet lief de dwi(n)cge se mit mate(n)
	Dat sal den oldere(n) vn(de) den kinderen baten .
	Een exempel wil ick iv daer van gheuen
	Als in der biblien staet beschreuen .
	¶ Men leset in der olden ee
	Van enen priester de hiet hely .
	De hadde twee soene des sijt ghewis
	De ene hiet ofne de ander phynees .
	De en leueden nicht als se doen solden
	De vader was kra(n)ck vn(de) begu(n)de to olden .
	Als he van synen kinderen hoerde quaet
	De vader scholdt se dat vorstaet .
	Vn(de) sprack en vaken mit woerden voer
	Kindere wat is dit dat ick van iv hoer .
	Et is qualike ghedaen dat ghi ald(us) leuen
	Ghi sullen iv al bet to der doghet gheuen .
	Mer he en dwa(n)cg se nicht mit scharpe(n) rode(n)
	Vn(de) meende se allene mit woerde(n) bevrode(n) .
	Hadde he se bi tiden willen slaen
	<217v>
	Dat were em allen bet vorgaen .
	Wa(n)te got de wrack et an allen dren
	De kinder worden to hant na den .
	Van quaden luden gheslaghen doet
	Den vader quam de bodeschap groet .
	Dat he et hoerde daer he sat in sijn ghemack
	He viel neder vnde den hals to brack .
	De men groet hiet ouer dat volck ghemene
	Vn(de) nicht quades van lest dan dit allene .
	Dat he syne kindere mit scharpheit nicht en dwa(n)cg <in HS: dwa(n)cg u.d.Z. ergänzt>
	Nu nemet exempel int anevancg .
	Alle de ghene de nv kinder voeden
	Dat ghi to tiden mit scharpen roeden .
	Juwen kinderen also doghet leren
	Dat se hijr na van boesheit keren .
	Heft got so swaerlike dit ghewroken
	Ghelijck als <gestr.: nv> hijr voer is ghesproken .
	An dussen priester in sulker voech
	Vm dat he syne kinder nicht en sloech .
	Mer schaldt se slechtes mit spreken
	Wo salt got dan daer an wreken .
	De nicht half so gherne gode denen
	Als dusse priester mit gueden menen .
	Of wat sal van den ghenen dyen
	De oeren kindere(n) in der ioghet lere(n) partyen .
	Vnde leren en vro de verkierde lexen
	<218r>
	Mit pieke mit sweerde of mit holten messen .
	Als de kinder nouwe moghen gaen
	So binden se em de wapen aen .
	Vn(de) leren en iuncg de wapen draghen
	Vp dat se et io ku(n)nen in den olden daghe(n) .
	Vn(de) seggen da(n) to de(n) kinde werp stoet vn(de) slach
	Vn(de) dat kindt hadde des gherne verdrach .
	Et moet al vnda(n)ckes de boesheit leren
	Vn(de) van der iu(n)cger ioghet to der boesh(ei)t kere(n) .
	Ald(us) wert manich kint so iamerlick bedroghe(n)
	Dat de oldere(n) wal solden kieren moghen .
	Wolden se bi tiden oere kinder dwincge(n)
	Vn(de) liete(n) se nicht wt den bande(n) sprincgen .
	Eer se in der doghet bewortelt weren
	Mer se laten de kindere boesheit leren .
	Al openbaer in der ioghet klene
	Wes is a(n)ders de scholt da(n) der oldere(n) allene .
	Ald(us) meent manich ma(n) he hebbe lief sijn kindt
	Vmme dat he des nicht iuncg en dwincgt .
	Vnde set daer na al synen moet
	Dat he synen kinde io vorgaddere guet .
	Vmme en hijr na in grote(n) state to brincge(n)
	Dat em nutter du(n)cket dan ienich dwi(n)cge(n) .
	Nochta(n) dat vader vn(de) kint in dussen leue(n)
	Dat beide besuren als ick vinde beschreue(n) .
	Dar wil ick een exempel schriuen van
	<218v>
	Als ick dat in hilligher schrift hebbe v(er)staen .
	¶ Een ander gruwelick exempel . wo dat een
	man synen sone nicht to tijde en dwancg . vn(de)
	em vnrecht guet eruede do he steruen solde .
	<a.l.R.: . xxxiii . > Den syn hijr van den vinde ghi claer
	Jn enen boke al openbaer .
	En man hadde enen iuncgen soen
	Den he van iuncger ioghet was ghewoen .
	To done den kinde al sijn gheuoech
	Dat kindt he seiden dwancg ofte sloech .
	Wante he hadde dat kindt lief boue(n) mate(n)
	Dar v(m)me wolde he em syne(n) willen laten .
	Wat dat kindt va(n) syner natuere begheerde
	Oeck selden dat he em doghet leerde .
	Mer he smekede mit de(n) kinde vro vn(de) spade
	Dusse man was oeck van sulken rade .
	Dat he des gudes vele to v(er)gadderen pleech
	Vn(de) achtede des klene wo he dat kreech .
	Erue of schat of ander guet
	Wante altoes so stont daer na sijn moet .
	Dat he dat kindt io rike maken wolde
	Wa(n)neer dat et queme to rechten olde
	Dattet dan des gudes io hadde ghenoech
	Hijr na so stont den ma(n)ne sijn gheuoech .
	Also dat he des gudes vele verwarf
	Nicht lancge hijr na dusse ma(n) de starf .
	<219r>
	Vnde woert van gode to der helle ghesant
	Daer he ewelike moet sijn gheschant .
	De sone was iuncg van lichame schone
	He vntfiencg dat erue als men is ghewone .
	Vnde leuede voert na der werlde lope
	Van luden so qua(m) dar een deel to hope .
	Vnde spreken den sone mit woerden aen
	Juwe vader heft vns to kort ghedaen .
	Mit vnrechte heft he vns dit ghenomen
	Nu wilt syner siele to hulpe komen .
	Vn(de) gheuet vns weder dat vns mach boren
	De sone sprack wat hebbe ghi nv voren .
	Wer syn ghi in den synnen verdoruen
	Mijn vader is witlike vn(de) wal ghestoruen .
	Weer iv wat van em vntbroken
	Ghi haddent io billike wal eer ghesproken .
	Daer mijn vader doerste mede steruen
	Dat doer ick vrilike myne(n) kindere(n) wal erue(n) .
	Aldus so beheelde he dat in voller maten
	Alst em sijn vader hadde ghelaten .
	Vnde leuede dar na ene korte tijt
	Vnde nicht lancge dar na des seker sijt .
	So moste de sone oeck mede steruen
	Vn(de) moste sijn vleesch den wormen eruen .
	Mer sijn siele woert ghewiset to d(er) helsche(n) gloet
	Daer he synen vader vandt in groter noet .
	<219v>
	To hant do de vader den sone vernam
	Mit fellen woerden sprack he en an .
	Vermaledide sone nv to der tijt
	Mit rechte so bistu vermaledijt .
	Wante du bist alle de sake
	Dat ick hijr lide de helsche wrake .
	Vm dat ick di na den vleische hebbe ghemy(n)t
	Van iuncger ioghet alst wal is bekent .
	Vnde vergadderde di guet . erue . vn(de) schat
	Vmme di rike to maken plat .
	Vnde liet di iu(n)cg dinen willen bruken
	Des so mote ick nv in den picke duken .
	Vnde liden ku(m)mer vnde grote ellende
	Des sijstu vermaledijt al sonder einde .
	Vermaledijt sy de vre vnde dach
	Dat ick di ofte dine moder ye besach .
	Bi di so lide ick dusse ellende
	Dar ick nu(m)mermeer sal hebben einde
	De sone de antworden do den vader
	De in den pinen weren beide gader .
	Vnde sprack mit fellen woerden do
	Vermaledijt so sy ghi vader nv .
	Van gode so synt ghi vermaledijt
	Wante ghi de rechte sake sijt .
	Dat ick der helle(n) hijr moet pleghen
	Wa(n)te dat guet dat ghi valsch hebbe(n) v(er)kreghe(n)
	<220r>
	Vnde my to erueden na iuwen v(er)moghen
	Dat heft my iamerlike bedroghen .
	Wat ghi my eruede(n) dat wolde ick holden
	Dar vmme ist plat bi iuwen scholden .
	Dat ick aldus iamerlike bin verloren
	O wi dat ick van iv ye woert gheboren .
	Vermaledijt so synt ghi beide to gader
	Alse beide moder vnde vader .
	Jv was wijsheit vn(de) reden ghegheuen
	War v(m)me so liet ghi mijns willen pleghe(n) .
	Jck was iu(n)cg vn(de) dwaes als de kinder synt
	War v(m)me en dwo(n)cge ghi my nicht als een ki(n)t .
	Hadde ghi my ghedwu(n)cgen vn(de) gheslaghe(n)
	Als gude olderen to done plaghen .
	Vn(de) in myner ioghet leren gode denen
	So en lede ick nicht dusse grote penen .
	Vm iuwe v(er)maledide vnrecht guet
	Dat ghi my eruede na iuwen doet .
	Dat mote wi beide in pynen betalen
	Vn(de) vm iuwe v(er)maledide kintsche drale(n) .
	De v(er)toghentheit de ghi mit my plaghe(n)
	Dar v(m)me w(er)den wi nv so sere gheslaghe(n) .
	Vermaledijt so sy de vre hijr beuoren
	Dat ick ye van iv solde w(er)den gheboren .
	Aldus v(er)maledide de sone de(n) vader
	Vermaledyet so syn se beide gader .
	<220v>
	An dussen exempel so wilt bevroden
	Alle de ghene de kinder voden .
	Vn(de) dwincge(n) iuwe kinder in iu(n)cger ioghet
	Vnde leert en to tide ere vnde doghet .
	En wilt en eruen gheen vnrecht guet
	So moghe ghi schuwen de helsche gloet .
	¶ Myt korte(n) woerde(n) dree punte . waer v(m)me de ene
	me(n)sche den andere(n) hatet . vn(de) hijr mede so eyndet
	dat ander derde deel van den derden boke .
	<a.l.R.: . xxxiiii . > Nv hebbe ghi voer in dren maneren
	Vntbinden horen dat ghi moghe(n) lere(n) .
	War vmme in dussen menschliken staet
	De ene mensche den anderen haet .
	De eerste sake verstaet also
	De komet vaken bi verdienste to .
	Dat somighe mit broken dat verdiene(n)
	Dat de richters se dar vmme pynen .
	Ofte pinet se de richter vnrechtuerdelike
	So ist em de wech to den hemelrike .
	Vn(de) verdient dat somich mit boser daet
	Dat men en al daer vmme haet .
	Wreket he <in HS: he gestrichen; evtl. von jüngerer Hand> dat sijn oldere(n) . se hebbe(n) misdaen
	Al en salt men mit rechte also nicht v(er)staen .
	Wante gode behoert allene de wrake
	Aldus so is dat verdienen de eerste sake .
	Dat een mensche den anderen pijnt .
	<221r>
	De ander sake also vorsynt .
	Dat doet de schat des sijt ghewis
	Des ghiricheit de rechte moder is .
	Wa(n)te v(m)me hebbe(n) vn(de) holde(n) is et vele ghedaen
	Wat men kyuen vnde pleiten kan .
	De derde sake is vorseit
	De komet wt nyde vn(de) houerdicheit .
	Dat elck mensche hijr al openbaer
	De meeste gherne vernomet waer .
	Vnde were gherne syner nabuer here
	Dit brencget de werlt seer wt den kere .
	Drie sake hijr vorschreuen staet
	War v(m)me de ene den andere(n) benydet vn(de) haet .
	Al orloghe twist vn(de) valsche partyen
	Vele so komet wt dussen dryen .
	Mer got wt syne barmhertichede
	De verlene vns syne ghenade vn(de) vrede .
	¶ Hijr beghynt dat leste derde deel va(n) de(n) derden
	boke . vn(de) is va(n) dren sake(n) daer wy y(n)ne liden vn(de)
	doghe(n) . Vn(de) dit is de eirste sake daer wi in liden .
	Int eerste so liden wi grote noet <a.r.R.: . xxxv . >
	Als vns afgheet dat tijtlike guet .
	Somich dat vns de dief af stelt
	Ofte de rouers nement mit ghewelt .
	Somighe(n) v(er)bra(n)t al sijn guet mit vngheual
	Ofte syne beesten steruen ouer al .
	<221v>
	Dat sy to water ofte to lande
	Dat v(er)lues des gudes is manigherhande .
	De richters nement bi groten hopen
	Somich de meent em rike to kopen .
	Vn(de) verlieset den houettal mitter baten
	Somich de en weet nicht bi wat maten .
	Dat he van haue wert so bloet
	Wa(n)te vnverseens v(er)liesen se dat guet .
	Vn(de) ke(n)nen des nicht waert hene kiert
	Dan got de et heft gheordeniert .
	Dit du(n)cket dan manighe(n) to lide(n) swaer
	Mer wiste(n) se dat wal wo nutte dat weer .
	Se solden sick billike dar in verbliden
	Wante dat guet is wandel in dussen tide(n) .
	De ene de riket de ander verteert
	Na den dat got heft gheordeneert .
	Van wen dat komet of war v(m)me . de sake
	Dat vinde ghi voerbeschreuen vake .
	Wante got de et al bi reden doet
	De weet wat elken menschen is guet .
	Weer vns rijcheit nutte vor vngheual
	Got heft des ghenoech he gheuet wal .
	Also vaken als wi in tijtliken guede
	Hijr werden gheplaghet of liden armode .
	So laet vns spreken mit ynnichede
	Als de gude iob hijr voermaels dede .
	<222r>
	Got heft vns ghenome(n) he haddet vns ghegheue(n)
	Haddet vnse ghewesen et were vnse ghebleue(n) .
	De name godes sy ghebenedijt
	Nu vnde ewich to aller tijt .
	De dit mit ynnighen herten dede
	So vaken als wi ienighe(n) schade(n) leden .
	Dat were de man al den ick sochte
	O got de dit volbrencgen mochte .
	Nu hebbe ghi dat erste pu(n)t <in HS: erste pu(n)t aus erstepu(n)t korrigiert> ghehoert
	War ynne wi vaken werden bekoert .
	Dat ander punt dat wil ick dan
	Hijr na vntbinden . als ick best kan .
	¶ De ander sake daer wy vake(n) yn ghepinighet
	weerden in desser tijt . vn(de) in wat maneeren .
	Got de alle herte kent <a.r.R.: . xxxvi . >
	Vaken so sendt he vns torment .
	Vnde wil dat vns dat nutte sy
	Nu is somich van herten also vry .
	Al verliest he een deel van erdeschen gude
	Dat he allike wal blijft hijr hoech va(n) mode .
	Wa(n)te he is groet va(n) vru(n)de(n) vn(de) va(n) maghen
	Vn(de) heft schone kindere de em wal behaghe(n) .
	Hijr vmme got de et al beraden doet
	De suet an synen houerdighen moet .
	Vn(de) nemet vru(n)de kinder vn(de) maghe mede
	Vn(de) sendt em oeck wal kra(n)cheit in syne(n) lede(n) .
	<222v>
	Of is et sake dat se to liue bliuen
	Syne vru(n)de mit em wrancgen vn(de) kiuen .
	Wa(n)te de sijn troest vn(de) hulpe solden sijn
	De achten syner noch meer noch myn .
	Al ist sake dat syne vru(n)de nicht en steruen
	Leuendes liues sal he oerer vru(n)tschap deruen .
	He en mach troest noch raet an vru(n)de(n) soken
	Wante se synt eme teghen in allen hoken .
	Wat eme ghescheet se dar na nicht en vraghe(n)
	Wante he moet sijn last allene draghen .
	Dit mach wal sijn een groet verdriet
	He meent vru(n)de to hebbe(n) vn(de) en heft der niet .
	So is dit dan de ander sake
	War in . dat wi hijr mit vnghemake .
	Werden gheplaghet in dussen leuen
	Jn kindere(n) vn(de) in vru(n)den alst is vorschreuen .
	¶ De derde sake waer y(n)ne wi vaken ghepini
	ghet weerde(n) in desser tijt . vn(de) yn wat manieren .
	<a.l.R.: . xxxvii . > Als de schrift hijr voer doet bekent
	So w(er)de wi i(n) gude vn(de) i(n) vru(n)de(n) vake ghepijnt .
	Dat nochta(n) manich is hijr also verhaert
	Dat he seer klene daer voer is veruaert .
	Mer he blijft allike wal in sunden staen
	Als got dus seet syne drysticheit aen .
	So let he em wal vaken deren <a.r.R.: schaden; Bezug zu deren hergestellt durch Zeichen>
	Vnde let em dan een ander lexe leren .
	<223r>
	Vnde let em oeck in den lijchame pinen
	Vp dat he dar mede mach verdienen .
	Ewich to wesen godes vrient
	Wante de gude iob al vnverdient .
	Heft drierhande grote plaghe gheleden
	Alse in gude in kindere(n) in de(n) lijchame mede .
	Wante got erst den viant gaf de macht
	Dat he iob nam al sijn guet mit der kracht .
	He en liet em beholden klene noch groet
	Daer na so bracht he en in meerre noet .
	He nam syne(n) schone(n) kindere(n) dat leuen
	Der soene weren allene seuen .
	Der dochter drie heb ick vorstaen
	Den de viant allen dat leuen nam .
	Oeck so pinede de via(n)t to de(n) derde(n) male
	Synen lijcham mit groter quale
	Mit malaetscheit he en also vernuwede
	De en seghen dat em dar voer gruwede .
	He was bloet ki(n)dere vn(de) vru(n)de hadde he v(er)lore(n)
	Noch sijn wijf noch vru(n)t mochte(n) en seen noch hore(n) .
	He was ellendich vol sweren iamerlike
	He lach verworpen al in den slike .
	Recht of he van gode vergheten waer
	Nochtan so benedide he gode al openbaer .
	Jn allen tyden vro vnde spade
	Dar v(m)me so dede em got al sulke ghenade .
	<223v>
	Dat he em dubbelt liet wedergheuen
	Wat he verloren hadde in dussen leuen .
	Vn(de) gaf em daer to dat ewighe rike
	Nu merket hijr bi al dusses ghelike .
	So let vns got wal vaken pinen
	Vn(de) wil syne macht dor vns doen schinen .
	Wat wi vmme en willen draghen
	So komet vns wal manigherha(n)de plaghe(n) .
	Jn den lijchame oeck in manigherha(n)de stede
	Somich kricht den daghelikes rede . <a.r.R. Erklärung zu rede: i(d est) dat kolde>
	Of quartane feber in manighe(n) maniere(n)
	Somich droese ofte blader of ander kliere(n) .
	Kra(n)cke houede schoerde lippen zere oghen
	Manich en mach syne(n) rugge nicht boghen .
	Hoest voetkolde oft der tande swere
	Lenden ouel de ghelesocht of ander sere .
	Dat he de pine mach nouwe v(er)draghe(n) hijr
	Somighen vntsteket dat quade vuer .
	Somich is waterzuchtich rudich lam of du(m)
	De ene valt de a(n)der blint doef ofte stum .
	De ene is kra(n)ck bute(n) de a(n)der bi(n)ne(n) in de(n) liue
	Al is et sake dat ick een deel hijr va(n) schriue .
	Alle zukede of ouele of wo dat se heten
	Des en wil ick my to schriue(n) nicht v(er)mete(n) .
	Jck beuelet den meisters van medicinen
	Vn(de) van cyrorgyen dat se dat pynen .
	<224r>
	Want menschliker kra(n)cheit der is so vele
	Doch wat wi liden . dat meeste deele .
	Dar synt wi al suluen de sake van
	Of got de sendt vns plaghen an .
	War v(m)me he vns brencgen let in liden
	Dat is vorschreuen al sonder vermiden .
	Mer zukedaghe vn(de) anders vngheual
	Dat wi vake mochten kieren wal .
	Noch alle de zukede de vorschreuen staen
	Dar mochte men wal ghenesen vaen .
	Oeck so mochte men i(n) d(er) my(n)neste(n) wal v(er)derue(n)
	Mer wa(n)neer dat komet dat rechte steruen .
	Alle ouele of <in HS: ouele of aus oueleof korrigiert> zukede oeck wat dat sijn
	Dat is beschreuen ene kleine pijn .
	Als de meisters tughen in der natueren
	So gheet dat steruen de zukede to voeren .
	Et en were dat een so hillich ware
	Dat he vor den doet en hadde ghene vare <ü.d.Z. Erklärung zu vare: i(d est) anxt> .
	Dat somich hadde to gode so vuerighe my(n)ne
	Dat eme de doet was so soete vn(de) ghene pine .
	Mer hijr van to schriuen ofte to lesen
	Dat en du(n)cket my hijr nicht to pu(n)te wese(n) .
	Na de(n) dat wi va(n) zukede(n) hebbe(n) begu(n)nen
	Mer wils vns got hijr gunnen .
	So wil wi de materien wal bet v(er)claren
	Vn(de) willen va(n) de(n) zukede(n) nv voert varen .
	<224v>
	Wan se komen . of bi wat maneeren
	Dat so manich mensche hijr komet i(n) dere(n) <ü.d.Z. Erklärung zu dere(n): lide(n)> .
	¶ Wat de sukede synt daer wi daghelix mede
	ghepinighet werden in den lichame .
	<a.l.R.: . xxxviii . > Vake so werde wi hijr ghequellet
	Waer bi ten erste(n) ghi merke(n) sullet .
	Dat van allen plaghen vn(de) vnghemake
	Wi suluen synt vele de sake .
	Na den dat de schriftuere holt
	Wa(n)te mit ouerulodicheit so manichuolt .
	Komet so manich mensche in deeren . <a.r.R. Erklärung zu deeren: i(d est) lide(n)>
	Dat he mit soberheit so wal mochte kiere(n) .
	Wa(n)te in boeke(n) schone gheschreuen steet
	Dat meer lude sterue(n) va(n) ouerulodicheit .
	Dan van den sweerde in dusser tijt
	Nu merket . of ghi icht sulue(n) de sake sijt .
	Oeck mit voersenicheit mochte wi wal kere(n)
	Manich vngheual dat vns mach deren .
	Wolde wi vns mit sachticheit wal voerseen
	Wa(n)te manich breket ribbe hals ofte been .
	Hadde he em to voren wal vorwaert
	He were wal ghebleuen al vngheschoert .
	Wa(n)te got heft vns vijf synne ghegheue(n)
	Der wi bruken sullen in dussen leuen .
	Wen moghe wi de scholt da(n) vns sulue(n) gheue(n)
	Wil wi vns nicht ware(n) als nv is vorschreue(n) .
	<225r>
	Wante alle dincg heft een voerseen
	Ghi vindent vaken int ghemeen .
	De hoghe klymmen sonder behoden
	Dat se des valles moghen vermoden .
	Nochtan so is de du(m)me also verkeert
	Dat he dar bi nicht en wert gheleert .
	Wa(n)te schiplude de meest to water tiden
	Wat ku(m)mer of anxte dat se liden .
	Nochta(n) sal em myn vor dat wat(er) gruwen
	Dan den ghenen de den acker buwen .
	Nochtan verdri(n)cket der schiplude wal teen
	Daer der boulude nouwe een .
	Oeck de meest hijr vechten vn(de) kyuen
	Ghi seet dat se ghemeenlick i(n) de(n) stride bliue(n) .
	Nochta(n) vechte(n) se dar v(m)me de noder nicht
	Al sloeghe men alle daghe dusentich .
	Got sprack suluen als de schrift secht
	De mit den sweerde gherne vecht .
	Bi den sweerde moet he vorderuen
	Dat mach wal wesen een vrezelick sterue(n) .
	Na den dat vns de boeke leren
	Wi mochte(n) wal manighe(n) ku(m)mer keren .
	Als wi vns voerseenlike wolden saten
	Oeck soldet vns in liue vn(de) in siele baten .
	Wolde wi de gulsicheit schuwe(n) in dusser tijt
	Wa(n)te ghi seet als ene(n) een vngheual gheschiet .
	<225v>
	Jn liue in gude of wat dat sy
	Dat he valle een ribbe ofte een been entwee .
	He sal haest seggen mit vnuerdolt
	Dat is mines luckes oft euentuere(n) scholt .
	Vnde wil dat men deme euentueren tye
	Dat he heuet versumet v(er)mits raserye .
	Ghincg ick mit du(m)heit vp dat sant sitte(n)
	Dar daghelix de vloet pleghe ouer to vlete(n) .
	Vn(de) bi myner kra(n)cheit begunde to slapen
	Of de vloet dan komet eer ick vntwake .
	Vn(de) ick my nicht va(n) de(n) water mach vryen
	Wo wil ick dan dat den euentuere tyen .
	Wa(n)te hadde ick my wijslike to vore(n) v(er)su(n)ne(n)
	So hadde ick den water io wal vntru(n)ne(n) .
	Mer myne v(er)sumicheit heft my bracht i(n) dere(n)
	Jck hadde lichtlike dat wal moghe(n) kiere(n) .
	Hijr v(m)me de nicht van meele wil wesen wit
	De hoede sick to komen dar de molen sijt .
	De wise katho secht in den boke syne
	Voerseenicheit is int einde een medicyne .
	Dit is ghesecht to iuwer leren
	Vp dat ghi voerseenlike iv regieren .
	So moghe ghi wal schuwe(n) manighe pijn
	Mer wil ghi mit allen vorsekert sijn .
	Va(n) alle(n) oeuele(n) of ku(m)mer wo dattet heet
	So holdet volkomen dat got ghebeet .
	<226r>
	Vn(de) steruet der werlde vn(de) iuwen willen mede
	Werlike he were salich de hijr na dede .
	Vn(de) dit ghincge alle voerseenicheit voer
	Mer de et vorsumet he is seer doer .
	Mer nv mochte(n) wal manighe lude vraghe(n)
	Wo komet dat de guden liden plaghen
	De gode denen in al oere(n) tyden
	Wa(n)te ick see dat se v(er)driet vn(de) ku(m)mer lide(n) .
	Als de ghene de der werlde denen
	Mer wat de hillighe(n) meisters hijr va(n) mene(n) .
	Dat wil ick wilt got . hijr na vntbinden
	Als ick dat best kan beschreuen vinden .
	War v(m)me dat got den guden quellet
	De daer den syn van weten willet .
	Jn dren manieren vinde ghi dat claer
	Wil ghi dat weten so soket al daer .
	Mer dat hijr de guden vnde de quaden
	Jn gheliken sukeden werden verladen .
	Of in gheliken ku(m)mer ofte wo dat heet
	Wat hijr van is dat vnderscheet .
	Dat de ene de notte kraken
	Vnde de ander de kernen smaken .
	De merke twee woerde vnder en beiden
	Alse hope vn(de) sorghe wo vele de scheiden .
	Bi dussen twen woerde(n) so sul ghi leren
	Van allen ku(m)mer of allen deeren .
	<226v>
	Dat den gude(n) beide vn(de) de(n) quade(n) gheschiet
	Wo em dit smaket in dusser tijt .
	De den ghenen int einde komen willen
	De hijr qualike gheleuet hebben .
	¶ Van der sorghe vn(de) anxte . vn(de) wat sorghe
	vn(de) anxt doen vn(de) wercken moghen .
	<a.l.R.: . xxxix . > Ghi vindet vake in dussen leuen
	Va(n) de(n) ghene(n) de em nv ter werlde gheue(n) .
	Datter luttick synt de de ghebode holden
	Nochta(n) hoere(n) se dat wal datme(n) se sal holde(n) .
	Mer dat slaen se al lichtlike in den wint
	Wa(n)te manich hijr alsulken smack vint .
	Jn ghenoechte der werlt vn(de) tijtliken gude
	Dat se luttick achten de teen ghebode .
	Mer volghe(n) der werlt in dat ghemene
	Vn(de) wa(n)neer en komet al vnversene .
	Zukede ofte plaghe ofte ander deeren
	Des se dan nicht moghen kieren .
	So seen se dattet qualike is ghemaket
	Wante se syn in den lijchame also gheraket .
	Dat se van pinen moghe(n) nerghe(n) duere(n)
	So gaet dat vp een sorghe(n) vn(de) trueren .
	Vn(de) hebben twiuolde pine bouen mate
	Wa(n)te in den lijchame seen se kra(n)cke bate .
	Vnde waer de arme siele varen sal
	Dat tughet em dan oer consciencie wal .
	<227r>
	Se en moghe(n) troest noch ruste mit ghelde kope(n)
	De sorghe brencget se dan in wanhope .
	Nu merket doch nouwe vn(de) wal beseet
	Alsulken anxt of sorghe en hebbet niet .
	De vrunde godes wtverkoren
	Als ghi wil got hijr na sullen horen .
	Wa(n)neer de materie dat eeschet . of de sin so lecht
	Joha(n)nes gulde(n)mu(n)t in ene(n) sermone secht .
	Jn sulker noet alst gaet an steruen
	Va(n) mistroeste wil manich em sulue(n) v(er)derue(n) .
	Somich kricht in sukeden so grote wee
	Dat he bijt lippen ofte tuncgen vntwee .
	Somich lopet va(n) de(n) bedde vn(de) meent to vleen
	Somich verkiert de oghe(n) mit leliken seen .
	Somich verkiert de ste(m)me vn(de) al sijn ghelaet
	Och wo et dan mit den ghenen staet .
	De em nicht moghe(n) troeste(n) vp oere gude w(er)ke(n)
	Hijr bi so moghe ghi de waerheit wal m(er)ke(n) .
	Dat den dat steruen is ene grote pijn
	Jhesus sydrach sone . secht in den boke sijn
	Och wo bitter is den herten de doet
	De in weelden hijr syn vpgheuoet .
	Vn(de) in weelden hijr oere leuen leiden
	Den is de doet een gruwelick scheiden .
	Wante pine anxt vnde sorghe groet
	De moten se dan liden in groter noet .
	<227v>
	Wante se hebben dan anxt bouen maten
	Dat se de luste der werlde hijr sulle(n) laten .
	Vn(de) en gruwet vor dat sware steruen
	Se sorghen wen se dat guet sulle(n) eruen
	Oeck hebben se mede vor de helle vresen
	Wat mach dan meer ku(m)mer wesen .
	Hijr to so moghe(n) se em wijslike saten
	De der werlde ghenoechte nicht wille(n) late(n) .
	Eer dat komet de leste tijt
	Wil ghi van sorghe vn(de) anxte wese(n) quijt .
	Als ghi van hene sullen keren
	So doet als dit boeck hijr na sal leren .
	¶ Wo ghy dat verweruen sullen dat ghy noch
	sorghe noch anxt vor den doet en hebben .
	<a.l.R.: . xl . > Hijr voer so hebbe ghi wal verstaen
	De mitter werlde ghenoechte hijr v(m)me gaen . <in HS: gaen . u.d.Z. ergänzt>
	Wa(n)neer dat komet to den lesten tide(n)
	Wante . sorghe droefheit . anxt se liden .
	Nu wilt to den eersten merken wis
	Wat dussen dren enteghen is .
	Jnt eerste . de mit sorghen is besmet
	Daer is de troest enteghen gheset .
	Teghe(n) den anxt is hope . na myne(n) waen
	Teghe(n) de droefheit . vroude . heb ick v(er)staen .
	Wat sorghe vn(de) droefheit mach deeren
	Dat mach troest vn(de) hope wal kieren .
	<228r>
	Mer wo wi verkrighe(n) dusdanighe(n) vrede
	Alse hope vn(de) troest . vnde vroude mede .
	Dat wi de wis hebben voer vnsen steruen
	So wilt hoeren wo ghi et sullen verwerue(n) .
	Hijr van secht ysidorus . als ick vermode
	Jn enen boke . dat heet . va(n) de(n) ouersten gude .
	Wilstu van droefheit sijn verloest
	So leue altoes wal so vinstu troest .
	Wa(n)te he secht . de ene gude consciencie heuet
	Dat he sonder vroude is nu(m)mer de wile he leuet .
	De hillighe vader sunte augustijn
	Secht hijr van in enen boke sijn .
	Dat de ghene de ene gude consciencie heuet
	Vele vroliker in allen verdriete leuet .
	Dan in alle der werlt doen de quaden
	Vn(de) mit ener quader consciencie syn v(er)lade(n) .
	Jck wilt setten . ofte et nv aldus ware .
	Dat een va(n) natuere(n) queme in zukede sware .
	De gode hijr diende bi nachte vn(de) bi daghe
	Jck sette . dat een a(n)der krighe de sulue(n) plaghe .
	De der werldt ghenoechte plecht to hantiere(n)
	Van natueren ghelijck in allen manieren .
	Mer wo ghelike dat dussen de pine smake(n)
	Dar luste my den gru(n)t wal van to rake(n) .
	Na den dat vns de schrift wil leren
	So heft de gude wal dat vordel in veren .
	<228v>
	¶ Hijr na volghen vier vordel de de guden
	hebben vor den quaden wa(n)neer se steruen
	sullen . Vnde dit is dat eerste vordel .
	<a.l.R.: . xli . > Dat eerste is een vordel groet
	Dat got de gueden in ghener noet .
	Hijr let quellen in ghener vren
	Van den viande bi naturen .
	Anders dan em nutte vn(de) orbar is
	Hijr van schrift su(n)te paulus . des sijt ghewis .
	Dat got syne vrunde hijr nicht let plaghe(n)
	Vorder dan se wal moghen verdraghen .
	Wa(n)te haddet got an iob gheseen to voren
	Dat he sulck lide(n) nicht hadde moghe(n) bore(n) .
	Als em de viandt dede in dussen leuen
	Got hadde nicht sulke macht de(n) via(n)de ghegheue(n) .
	Jobs v(er)duldicheit kande got bouen mate
	Dar v(m)me so liet he en quelle(n) to syner bate .
	Wante als got is boue(n) allen natueren vry
	So weet he wal wat elke(n) me(n)sche(n) v(er)drachlick sy .
	Wante got en wil van syne(n) lieue(n) vru(n)den
	Syne barmh(er)ticheit nu(m)mermeer wenden .
	Bouen oere macht en let he se nu(m)mer in node(n)
	Ghelijck den vulen heide(n) ofte ghelijck ioden .
	De gode nicht vntfruchten in dussen leuen
	De mote(n)t nemen als de natuere kan gheue(n) .
	Vm dat se vp got nicht en pleghe(n) to achte(n)
	<229r>
	So mote(n) se den troest va(n) em sulue(n) wachte(n) .
	Ofte va(n) meisters de sick medicine(n) vnderwinde(n)
	Ku(n)nen em de helpen dat moghen se bevinde(n) .
	Mer den syn hijr van also nicht en verstaet
	Dat ic <in HS: ic ü.d.Z. ergänzt> icht mene . dat de medicine sy quaet .
	Of dat de gude der medicine nicht en behoue(n)
	Jck wil dat ghi dat vnderscheet hijr bi proue(n) .
	Wo vele dat schelet tusschen gude(n) vn(de) quaden
	De mit gheliken sukeden synt verladen .
	¶ Dat ander vordel dat de guden hebben wa(n)
	neer se steruen sullen voer den quaden .
	Dat ander vordel sy iv bekent <a.r.R.: . xlii . >
	Dat de gude em ten doghede(n) heft ghewe(n)t .
	Mit waken . mit vaste(n) . vn(de) anderen pinen
	Vn(de) mit manighen hemeliken disciplinen .
	Al komet em bi tiden dan vngheual
	So heft he et gheleert wo he et hauene(n) sal .
	Wa(n)te de ghewoente heft em gheleert v(er)duldich(ei)t
	Hijr van een wijs philosophus aldus seit .
	Dat lancge ghewoente des sijt ghewis
	Jn den menschen een ander natuere is .
	Wa(n)te een smyt solde bet de hette v(er)dreghen
	Dan de visscher de stedes to vissche(n) pleghe(n) .
	Als de smyt der vuencken is ghewone
	So is de visscher der kulde in ghelike(n) done .
	Vn(de) oeck de em vele to wandere(n) heft ghesat
	<229v>
	De mach buten duren . dat sy kolt of nat .
	Nu merket de na der werlde ghenoechte daghelix leue(n)
	Wan se de ghenoechte vndanx hijr mote(n) begheue(n) .
	Vn(de) em dan ku(m)mer in den lijchame deert
	So moten se io sijn vele meer verueert .
	Dan de ghene de to den ku(m)mer synt ghewe(n)t
	Dit is dat <in HS: dat a.l.R. ergänzt und hier eingefügt> ihesus sydrach vns doet bekent .
	Dar he secht . och wo swaer is de doet
	Den ghenen de in weelden syn vpgheuoet .
	¶ Dat derde vordel dat de guden hebben .
	<a.l.R.: . xliii . > Dat derde vordel . na den dat luet
	So is dat to voren ghenoech beduet .
	Vn(de) is . dat sorghe vn(de) anxt hijr den quaden
	Bi natueren vake(n) oeren lijcham schaden .
	Wan se mit sukede syn beuaen
	Des ghelike(n) so moghe ghi wal verstaen .
	Also als sorghe vn(de) anxt den quade(n) schaet
	So mene ick dat hope vn(de) troest de(n) gude(n) baet .
	Hijr mene ick dat ghenoch gheschreuen sy
	Dar ghi dit vordel wal moghe(n) merke(n) by .
	Hijr vmme so wil ick dit laten bliuen
	Vn(de) wil van den vierden vordel schriuen .
	Dar de grunt mit alle an lecht
	Na den dat de hillighe schrift hijr va(n) secht .
	Dat de hillighe vader sunte gregorius
	Jn synen morale secht aldus .
	<230r>
	Den ghenen wert troest hijr ghegheuen
	De mit armode korten hijr oer leuen .
	Vn(de) anxt is den ghenen hijr togheuoghet
	De em an troest der werlde hijr v(er)hoghet .
	Aldus krighen de gude(n) troest va(n) by(n)ne(n) ope(n)baer
	De quaden anxt vn(de) sorghe in gheliker vaer .
	¶ Dat vierde vordel der gude(n) als se sterue(n) sulle(n) .
	Dat vierde vordel mach ick beghi(n)nen <a.r.R.: . xliiij . >
	Dat alle riete d(er) werlde hijr were(n) pe(n)ne(n) .
	Vnde alle water incket in gheliker voghen
	So en soldemen to gru(n)de nicht volschriue(n) moghe(n) .
	Ofte weerdicheit dusses pu(n)tes to gru(n)de mete(n)
	Vnde is in den latine . caritas gheheten .
	Vn(de) men mach et i(n) duetsche . de lieue godes noeme(n)
	Wa(n)te we in dusser lieue is vollenkomen .
	Dat alle de werlt em teghen waer
	Vnde alle de pine al openbaer .
	De alle de werlt hijr gheuen mach
	Dat were dussen to liden seer klene v(er)drach .
	Vn(de) oeck dussen pu(n)t also nicht en verstaet
	Dat elck gude dusse my(n)ne volkomen haet .
	Mer elck na den dat he gode vele mynnet
	Dar na is he hoghe vor gode bekennet .
	Somich my(n)net gode meer . somich myn
	Vn(de) is et dat wi nicht al volkomen syn .
	Js et dat wi v(m)mer in der my(n)ne godes bliue(n)
	<230v>
	So machme(n) vns v(m)mer vor de gude(n) schriue(n) .
	Mer de gode nicht en my(n)ne(n) in ghene(n) staet
	De machmen mit reden schriuen quaet .
	Mer war bi dat ghi et moghe(n) wete(n) i(n) dusser tijt
	Of ghi gode mynnen ofte niet .
	Hijr van schrift su(n)te ioha(n)nes ewangelist
	De vp den borsten godes heft gherest .
	Vn(de) dar wt toech den hemelschen schat
	De secht in syner epistolen plat .
	De der werlde ghenoechte wint in dusser tijt
	Dar ynne en blift de mynne godes niet .
	War bi so moghe wi et bet bekenne(n) claer
	Wante got sprack suluen al openbaer .
	Js et sake dat ghi my mynt
	So holdet myne ghebode . so syn ghi mijn vre(n)t .
	Wa(n)te de myne ghebode holde(n) vn(de) volbre(n)cge(n)
	De bliuen stede in myner mynnen .
	Dussen syn leerde got vake(n) in dussen leue(n)
	Oeck so vy(n)t me(n) anders to manigh(er) stede beschreue(n) .
	We gode wil mynnen in dusser tijt
	De moet holden dat got ghebiet .
	Nu gaet in iv suluen vn(de) wal versynt
	Of ghi meer gode dan de werldt mynt .
	Hijr bi so moghe ghi es ghenoech v(er)staen
	Nu wil wi weder to der mynne(n) gaen .
	De so edel is . des sijt ghewis
	<231r>
	Dat gheen sake hogher to der werlde en is .
	De mit der mynne wart recht ghewu(n)t
	Al leghe he in der hellen grunt .
	De mynne solde syne pine verdriuen
	Ghelijck dat de hillighen hijr va(n) schriue(n) .
	Wat mach dan hogher wese(n) da(n) godes my(n)ne
	Wa(n)te de got dus mynne(n) mit vurighe(n) synne .
	Dat em alle de werldt du(n)cket of se were slijck
	Weerlike dat were meer dan v(n)moghelijck .
	Dat got de in pinen verderuen lete
	Nu merket dat de iu(n)cvrouwe su(n)te agnete .
	De olt mochte wesen van derteen iaren
	Se en liet oer van ghene(n) pine(n) veruaren .
	Dar se in den vuere stont in groten node
	Se hielt oer ha(n)deke(n) vp mit vrolike(n) mode .
	Vn(de) ghebenedide gode in gheliker bare
	Of oer v(m)me alle de pine nicht ene vu(n)cke ware .
	Dat dede oere grote hope to de(n) ewighe(n) rike
	Oer vuerighe my(n)ne . vn(de) reine co(n)scie(n)cie des ghelike .
	¶ Oeck so vyntmen den syn als vorschreue(n) steet
	Va(n) ener vrouwe(n) de me(n) kropel margareta heet .
	De verkropelt so sere in pinen lach
	Dat alle den verwunderde de se sach .
	Wa(n)te se nouwe een lit sond(er) pine mochte rore(n)
	Als oer de pine aller starkest queme(n) to vore(n) .
	So sprack se mit vroliken woerden aldus
	<231v>
	So mijn wtuerkorene ihesus .
	Ghif wat meer van dussen plaghen
	Jck mach noch vele meer vm di verdraghe(n) .
	Suech machstu my meer plaghe(n) in dusse(n) tide(n)
	Dan ick hijr meer v(m)me dine(n) wille(n) mach lide(n) .
	Wa(n)neer de pine icht sachtede i(n) ienighe(n) lede
	So schreide se <in HS: se a.l.R. ergänzt und hier eingefügt> to rechte vn(de) karmede mede .
	Lieue ihesus . war in hebbe ick ghesundighet nv
	Dattu myne pine verlichtes aldus vro .
	Och arme en bin icks nicht w(er)dich i(n) dusse(n) tide(n)
	Dat ick wat pine meer vor di moghe liden .
	Och ihesus verghet my doch nicht i(n) dusser stede
	Mer wil myne pine v(er)mere(n) . so vi(n)de ick vreede .
	Nu merken de ghene de in sunden waken
	Wo den ghenen de pine al hijr bi smaken .
	Bi de(n) ghene(n) de i(n) guder co(n)sciencie gode my(n)ne(n)
	De hillighe su(n)te bernhard doet bekennen
	We ene gude consciencie in mynne besit
	Alle der werlt der vntfruchtet he niet .
	He en achtet ghenes vloke(n)s ofte dreghens
	Alle de pine des lijchams de synt em klene .
	Teghen den doet so sal he em so v(er)hoghen
	Meer dan ienich di(n)cg dat em sal v(er)nedere(n) moghe(n) .
	Hijr bi so en machmen in der werlt ghene sake(n)
	Der mynne godes ghelyke maken .
	Den edele(n) patriarchen dede dusse my(n)ne vorseit
	<232r>
	So sere dorsten de ewighe salicheit .
	Dusse my(n)ne heft de wisen p(ro)phete(n) gheleert
	Dat se de waerheit hebben gheprofeteert .
	Dit dede de(n) hillighe(n) apostole(n) dorstlike spreke(n)
	Dit dede de(n) durbare(n) mertelere(n) oere lede to breke(n) .
	Dit dede de(n) milde(n) co(n)fessore(n) stre(n)cge leue(n) leide(n)
	Dit dede de(n) lieue(n) iu(n)cvrouwe(n) va(n) d(er) werld ghenoech(-)te scheide(n) . <in HS: te scheide(n) . u.d.Z. ergänzt>
	Dusse my(n)ne heft gode also behaghet
	Dat en vntfancge(n) solde een reyne maghet
	De en solde telen vnde maghet bliuen
	Dar vns allen heil solde van beklyuen .
	De my(n)ne dede dat he wort besneden
	De my(n)ne dede en vasten vn(de) beden .
	De my(n)ne dede dat he em liet vancgen
	Vn(de) tussche(n) twe mordener an een cruce ha(n)cge(n) .
	Wat mach da(n) wese(n) dat dusse my(n)ne nicht verwi(n)t
	Dat mene ick datme(n) nicht ter werlde en vint .
	Hijr v(m)me so moghe(n) se wal vrielike sterue(n)
	De dusdanighe my(n)ne ku(n)nen verweruen .
	Ghelijck dat gheschreuen staet hijr voer
	Meister richard secht van su(n)te victoer
	Dat gotlike mynne sy ene grote soeticheit
	Wa(n)te we sijn herte volkome(n) in mynnen leit .
	De my(n)ne doet em de pine allene nicht soete make(n)
	Mer se doet em de(n) bittere(n) doet oeck soete smake(n) .
	Dat den quaden vaken sere veruaert
	<232v>
	Nu ist iv ghenoech hijr openbaert .
	Wo groet dat sy dat vnderscheit
	Dat tusschen den guden vn(de) quaden scheit .
	De in gheliken sukeden syn beuaen
	Hijr bi so rade ick nv sonder waen .
	Alle den ghenen de de werlt hanteren
	Dat se de mynne godes to tyde leren .
	Of em sukede beieghent of ander pine
	Dat em de my(n)ne dan sy ene medicine .
	¶ Een korte v(er)clari(n)cge der vorschreuene(n)
	pu(n)te(n) . vn(de) mede va(n) dat slot des ga(n)sen bokes .
	<a.l.R.: . xlv . > Myne woerde heb ick to vnsen leren
	Hijr voer begu(n)nen to exponeren .
	Dat eerste woert . dat is . waer wt
	Dat in dren manieren is beduet .
	Wt wen vns dat liden komet
	Ofte van wen . als dat voer is ghenomet
	Dat ander woerdt . waer v(m)me heet
	Drewerf in dren vntbunden steet .
	Dat erste . waer v(m)me vns got wil deren
	Dat oeck vntbunden is in dren maneren .
	Dat oeck vntbunden staet i(n) duetscher tale(n)
	Dat gheen noedt en is nv weder to hale(n) .
	Dat voer in der schrift is openbaer
	Wante dit boke dar bi verlencget waer .
	Vn(de) so groet orbar nicht kan brencgen in
	<233r>
	Hijr vmme so wil ick nv korte(n) den syn .
	Vnde wil dussen boke een einde gheuen
	Wa(n)te weerlike . hijr is wal so vele gheschreue(n) .
	De et lest ofte hoert mit guden menen
	He mach dat ewighe rike dar mede v(er)dene(n) .
	Wa(n)te wt manighe(n) boke(n) ist to same(n) ghesocht
	Eer dit boeck to den einde is ghebrocht .
	Vn(de) manich swaer arbeit in gheliker mate(n)
	Vn(de) en soldet dan ghenen menschen bate(n) .
	De dit schriuen vnde lesen ofte lesen hore(n)
	So hadde ick iamerlike mijn tijt verlore(n) .
	Wa(n)te wat men vns mach to bate(n) schriue(n)
	Sal vns ienich heyl daer van becliuen .
	Wi mote(n) mitte(n) werken volghe(n) dar na
	Hijr v(m)me staet dar gheschreue(n) . als ick v(er)sta .
	Qui creauit te sine te . no(n) iustificabit te sine te . Augustin(us) . <in HS: Augustin(us) . neben der Zeile ergänzt>
	Bi dusser schrift hebbe ghi guet to merken
	Dat sy pape . leye . ofte clerken .
	Se mote(n) der schrift mitte(n) werke(n) volghen na <in HS: na ü.d.Z. ergänzt>
	Ofte se lesent to vergheues als ick versta .
	Hijr v(m)me de dit horen ofte suluen lesen
	Willen se dar bi verbetert wesen .
	So volghe(n) se der schrift mitte(n) werken na
	So wert en raet als ick versta .
	Vn(de) moghen hijr bi den hemel verdenen
	Vp dat vns got dat mote verlenen .
	<233v>
	So bidde ick <in HS: ick ü.d.Z. ergänzt> dat ghi willen lesen hijr na
	Een . pater noster . vnde . aue maria .
	Jck bidde dencket des ghene(n) in iuwe(n) ghebet
	De dit boeck mit arbeide heft gheset .
	Of he in ienigher tijt . ofte in ienigher mate(n)
	Jenich arbeit hebbe achter ghelaten .
	Dat eme dat got wille vergheuen
	Vn(de) vor synen arbeit v(er)lene(n) dat ewighe leue(n) .
	Vn(de) allen sielen de in pinen karmen
	Dat sick got dar ouer wille verbarmen .
	Hebbe ick my icht v(er)grepe(n) in ienigher maniere(n)
	Dat wil ick my gherne laten corrigieren .
	So eindet dit boeck to godes eren aldus
	Ghelouet sy maria . benedictus ihesus .
	Hijr eindet dat spieghel der leyen .
	Ghescreuen yn der frater hues Ten sprync-
	borne . bynnen monster Jnt iaer vnses he
	ren m . cccc . xliiii . vermiddes gherardu(m) buck <in HS: buck von jüngerer Hand unterstrichen>
	van buederick enen snoeden vnnutte(n) brod(er) <in HS: er von jüngerer Hand am Ende des Wortes hinter dem Kürzel für (er) ergänzt>
	des vorscreuen huses . We desses boekes
	ghebruket . de bidde vor em . vnde bewaer
	dat boeck reyne v(m)me godes wille . vp dat
	vele lude v(er)middes der ghenaden des hilli
	ghen gheestes daer wt ghebetert werden
	to der eren godes . Amen .
	Deo gracias semper . Amen . Jhesus . <in HS: Jhesus . ü.d.Z. ergänzt> Maria . <in HS: Ghescreue(n) - Maria . v.a.H.>