Die Legende des heiligen Ludger nach der HS Gertrudenberg 3 des Diözesanarchivs in Osnabrück

Hyr behynt de prolo
gus in dat bock va(n)
den leuende en(de) myrake
le sunte ludgers de eyn
bysschopp was der stad
van mu(n)ster welke stad
was gheheite(n) my my gar
deuoert
Allen criste
nen ghe
louyghe(n)
waraffti
ghe(n) leff
hebbers godes ende sy
ner hillighen vop alle(n)
steden schryuet de bro
ders van den closter
vnses hillighe(n) ghesu(n)t
makers vn(de) des hillige(n)
confessors sunte lud
gers vn(de) begert ene
to hebbene de salich
eyt de dar ys in (christ)o
vnsen ghesontmak(er)
Wante alse betuget
de hillige schryfft
dat ys grot dat me(n)
appenbart de wercke <120rb>
godes so dancket
vns dar nutte wese(n)
yst dat wy <gestr.:> dat> be
schryue(n) van den
doghede(n) des aller
hilligeste(n) vaders su(n)te
ludghers vn(de) van syne(n)
hemelschen leuende
vp ertryke Dat ys
Erbarlick dat men
den sterfflike(n) men
schen bedude des
ghenne(n) leuend wel
kes name ys ghe
schreuen ynt bock des
leuendes Aldus sal
vervullet werden
dauides word De
rechtuerdighe sal
wesen yn der ewiger
ghedechtnysse wan
ner vns de hillighe
schryft bewiset yn
vortganghe der
tijt sunder lyttere(n)
syne memorie vn(de) <120va>
syne dogheden Wat
tan de schult de behor
licheit vnde de wille
trecket vns de syne
eghene gheuodede(n)
kynder synt to des
sen wercken nochta(n)t
cleynheit der kunst
vn(de) de quaet many
ghe gheloue somy
ghe menschen van
den <gestr.: ghelouen> doghe
den to vertellen e
verbot vns dit an
to nemene Vns
duncket dat wy
sollen begeren na
der wyse des me(n)
scheliken verstan
des <gestr.: al l> als lelike
kynder bergeren de
schone olderen heb
ben vn(de) als oldere(n)
de nycht louelick
en syn vn(de) eer kyn
der seer louelick sy(n) <120vb>
Wan vns de wercke
desses hilligen vaders
sunte luders vn(de) beson
de(r)n vnses houet heren
behagen bauen dat ver
denst offte werdet ghe
louet bauen mate Jn
dessen dyncghen wat
tan wy vryliken mo
gen seggen <gestr.: D> Dat wi
ene genssliken so vele
nycht en konne(n) louen
als wy wolden noch
tant so daner ghedach
ten ofte weder spreky(n)c
ge mach men veervol
delike wederstaen wa(n)
te wo danych dattet
ys dat wy schryuet de
dat lesen sollet ofte se
synt wyser ofte vnwy
ser dan den ghenen de
dyt schryue(n)t Synt se
wyser so veer als men
waer dyn eghe segge
na den worden sun
te pauwels sollen se
gerne lyde(n) de onwy
sen wante sy eys sy(n)t <121ra>
Synt se vnwiser yn
den dat se sick soluer
mercken en(de) ander lu
de so sollen se van rech
te lyden de cleyn wys
synd ofte luttick wys
heit hebben Verwar
wer yemand den ycht
twyuelde an den dy(n)c
ghen de wy seggen sol
let den moghen de
nyen myrakele de to
synen graue scheyn
ghelouych maken
off de ghenne de sy(n)
hillighe leuend <ü.d.Z.: be>kan
den de noch ey(n) deel
leuet moghet se vn
der richten Mer wat
tan vnse here vele an
der dyncghe vermyd
dest em heuet ghewer
ket Wy wilt allene
yn dessen boke schry
uen de dyncghe de
wy hebben vernome(n)
van den de myt em <121rb>
plegen to conuerse
rene off de dyncge
de wy beschreuen
gheun(n)de(n) hebbet
off de wy gheseyn
hebbe(n) myt vnsen
ogen de gheschey(n)
synt to syne(n) hillige(n)
reliquien vn(de) ghe
beenten Dyt werk
sal twe boke heb
ben Dat erste bok
sal holden syn leue(n)d
vn(de) syne(n) doet Dat
ander bok sal be
schryue(n) de myra
kele de na synen
dode to syner me
morie(n) ghescheyn
synd Jn desse(n) wer-
ke wille wy also
matyghen de wy
se vnses schreyue(n)s
na cleynheit vnse<gestr.: s>r
verstantnysse dat
de kortheit nycht <121va>
en schade der versta(n)t
nysse noch de la(n)kh
eit nyn verdretync
ghe [...] en make So
wil wy ou(er)myds hol
pe godes en(de) verde(n)ste
syner hillige(n) vnde
besondere(n) vermyd
dest holpe dar wy
van schryuet wil
let to der ere(n) godes
vn(de) totter glorifice
rynghe synes knech
tes to nutticheyt
der genner de dit
horen schryue(n) als
wy warlikest kon
net dat leuent des
alder hilligesten bis
schoppes su(n)te lud
hgers des confessors (christ)i
<gestr.: ys> Hyr begynd
dat leuend sunte lud
gers de bisschop was
to monster Jn den
namen des heren <121vb>
IN den ty
den <ü.d.Z.: do> leuede
rabbadus
de kony(n)k
der vrese(n)
was eyn
edel man geheten
wirsyngus wattan
dat he nycht en be
kande den gheloue(n)
der hilligen dreuol
dicheit nochtant was
he eyn holper der
arme(n) vn(de) bescherm
er der bedrucked(er)
vn(de) rechtuerdich y(n)
den gherichte Mer
wante dat volk in
der tijt was verbly(n)
det mytter dwelync
ghe der vnghelo-
uen so worde(n) vele
mensschen bedruc
ket myt vnrechte <122ra>
van den bosen kony(n)
ghe vn(de) van synen de(n)
ren Wante desse ko
nynck dodede ey(n) deel
desses volcke em la
ghe leggende vnde
besat eer erffnysse
somyge vor dreff he
vt den lande vn(de) na(m)
nochtant oer eerff
nysse MEr desse vor ge
nomede wyrsyncg(us)
satte sich hir en te
gen to beschermene
de waerheit vor den
konyncghe vnder vor
synen pryncen vn(de) v(n)t
sach nemandes p(er)sone(n)
yn rechtuerdelike to
ry chtene vnde bescher
mede de warheit Hir
van gheschach dat
he grote laghe leet
van den wrede(n) kony(n)
ghe so dat de kony(n)k
geboet dat men ene <122rb>
solde klocklicke do
den vn(de) neme(n) syn
gut Mer desse fe-
nynde raet wort
em vor ghekundi
ghet van eyne(n) rat
gheuer desses ko
nyncghes wante
ene vele me(n)schen
leeff hadde(n) Do dit
wyrsyncgus vor
nam do vlo he he
melike myt syn(er)
husfrouwe(n) myt
eyne(n) syne(n) sonne
vn(de) myt somyge(n)
syne(n) van syne(n) hus
ghesy(n)ne vn(de) qua(m)
to den greuen
van franckrijke
de gheheyten
was grijmold
Dar wart he
van dessen gr
uen goetlike v(n)t <122va>
fancgen vn(de) wonde
yn den lande van
franck rike vnde
leerde dar den ker
stenen geloue(n) vn(de)
he vntfenck de do
pe myt synre hus
vrouwen mynt syne(n)
sonne vn(de) myt syne(n)
andere(n) ghesy(n)de
Do desse greue gry
mold ghestoruen
was de andere(n)
greuen van franc
ryke behelde(n) de(n)
ersame(n) man wir
sincgus myt em
vn(de) erede(n) em my t
gaue(n) Syn husfro
we telede em yn
desser vart eyne(n)
anderen so(n)ne ghe
heite(n) thijtgrijm
vn(de) nege(n) dochter
vn(de) starff do in de(n)
vrede vn(de) sesse eere <122vb>
dochtere storue(n) yn
erer iunfferschop
De vader wirsunc
gus vodede syne twe
so(n)ne mytten dren
dochteren yn den
anxte godes vnde
bewarde syne kus-
scheit de ander tyt
synes leuendes
Van rabbodus den
konynck van vresla(n)t
DO dit gheschey(n)
was do veel de
konynck rabbodus
yn eyne kranckheit
da er he ynne starff
vn(de) ses yaer stedelike
vor synen dode qua(m)
he allentele(n) to ener
droffheit dat syn rike
begaen to vermy(n)re(n)
vnde dat franckes-
scheryke began to
wassene Desse kony(n)k
yn syner kranckheit <123ra>
sande he boden to
wirsyncgu(m) vnde be
geerde dat he wol
de to em kome(n) vn(de)
vntfaen syne erff
nysse weder Daer
en bauen louede he
em vele gaue ander
to gheunene wer t
dat he vrede my t
em wolde holden wa(n)
te he kersten was so
en achtede he syner
bede nycht Ander
werue sande rabbo
dus boden to wirsync
gu(m) vnde bat em w(er)t
dat he selue(n) nycht en
wolde kome(n) dat he
em doch sande syne(n)
sonne vn(de) swor em
he wolde em gheue(n)
wat he em ghelouet
hadde Ten leste(n) wort
wirsyncgus verwo(n)
nen myt bede(n) vn(de) <123rb>
sande synen yunc
gesten sonne tot
em den vntfe(n)ck
de konynck gutli
ke ande leyt ene
eersamlike myt em
wonne(n) vn(de) gaff
em weder synes
vaders erff nysse
mer de vader wo
nede myt syne n
oldesten sonne vn(de)
myt syne(n) dochte
ren yn den lan
de van franck ry
ke to der tijt to
der tyt to dat rab
badus de kony(n)k
was vorstoruen
Van karolus den
greuen wo he vres
land wan
DAr na ghe-
schach dat
<gestr.: pp> pippyn de gre
ue van franckry- <123va>
ke starff vn(de) ka
rolus syn sonn e
besat dat rike
Desse karolus wa(n)
vele volkes to sy
nen ryke(n) He wa(n)
vreesland to syne(n)
ryke vnde dode
de den konynck
rabbodus vn(de) sat
te sunte willebror
dus to eyne(n) pre
diker der vrese(n)
vn(de) satte em den
bysdomes stol y(n)
den castelle va(n)
vtrecht als dat
gheschreue(n) steit
yn den bok e
van syne(n) leue(n)
de Do gaff ka
rolus den vor
gheschreuen
wyrsyncgum
eyne gaue yn <123vb>
vresland vn(de) schic
kede em weder
to synen lande v(m)
me sterckyncge
des ghelouen
Do quam he vn(de)
weder vntfenck
syn erffnysse vn(de)
wonde by vtrecht
vn(de) he was eyn
hulper sunte wil
lebrord(us) myt sy
nen kyndere(n) vn(de)
myt synen ma
gen yn alle(n) dat
he vermochte
Sunte willebror
dus hadde ne ser
leff wante he was
eyn gut ma(n) vast
van geloue(n) vn(de) vn(de)
vntfencklick de(n)
ghemeyne(n) vol
ke vn(de) bewarde <124ra>
de kusscheit Wo me(n)
sunte ludgers moder
drenck en solde do se
gheborn was
DO wirsincgus
was ghestorue(n)
dar na thyt grij m sy(n)
sonne iungeste sonne
truwede eyn husfrou
wen de was gheheite(n)
liffburgis Dosse lijffburch
hadde eyne older mo
der van eres vaders
weghen de was hey
denssch Desse older
moder bedrouede sik
hyr v(m)me dat oeren
sonne allene dochters
gheboren woerden
vn(de) gheboet van tor
nycheyt dat men yn
der seluen vre(n) drenc
ken solde sunte ludger<ü.d.Z.: s>
moder als se ghebo
ren was Do eyn va(n)
den ghesnyde den
<gestr.: dyt> ghebode(n) was <124rb>
wolde dat meghe
dekyn steken in ey(n)
emmer vol waters
Do greep dat ky(n)
dekyn myt bey
den handen ba
uen an de(n) emmer
vn(de) beschermede
sick so vele als dat
mochte vp dat
et nycht verdre(n)c
ket en worde She(n)<sic>
selike dit was ey(n)
wo(n)derlick cape-
spil dat eyn kley
ne kyndekyn yn
der seluer vre ge
boren mochte wor-
stelen tege(n) ene(n) ma(n)
van vollenkome(n) ol
der Jn desser won
derliker worstelync
ge vnder dessen
twen so gheschach
dat na der bat in-
hertigesten schicky(n)
ghe des allemech- <124va>
tigen godes dat dar
eyn naberssche vp de
mate quam vn(de) wort
beweget van barm
herticheit vn(de) verlo
se dat kynd wth der
macht des ghennes
de dit drencke(n) wol
dem Ende wante de
heydene hadden ene
wise dat me(n) nyne
kynder doden en moch
te de ens wat gheget
ten hadde(n) so leyp dit
wyff hastlike(n) my t des
sen kynde to oeren hus
vn(de) stack em wat ha
nyges yn de(n) mo(n)t
vn(de) dat verstynde
det van stonden
an op vn(de) wort so<Korrektur: so wort>
dat kynd verloset
van den per yckel
des anstaenden do
des Wante de ge
ne dem dit kynt
beuolen was to do
dene de en moch <124vb>
tes do nycht dode(n)
teghen de wise der
heydesschen yn setty(n)c
ge noch ock so en dor
ste he nycht belyen
syne vnghehorsam
heit de older moder
de hersschopie hadde
yn oers sonnes hues
vnde leyt stillike de
ser vrouwe(n) dyt kynt
vode(n) ten leste(n) wort dit
kynd hemelike ghe
uodet yn syns vaders
hues vn(de) na desser old(er)
moder dode word id
syner moder weder
gegeue(n) O (christ)e va(n) wes
gaue ys dit gheschey(n)
dan van dyner gha
ue We gaff so kleyne(n)
kynde verstantnysse (?)
We gaff em starckheit
dattet sick werde O
god dyne myldich
eit dyne heitheit he
uet dat ghedaen
Du heuest dir meghe- <125ra>
kyn verloset van den
peryckel de dodes v(m)
me verdenst sunte lud
ghers de van em sol
de gheboren werde(n)
Wante dar tho he
uestu dat bewaret
Verwar de moder
desses kyndes dar by
so dane wyckyncghe
vn(de) teken gheschege(n)
was selich vn(de) wer-
dich alles loues Wa(n)
te wattan dat <gestr.: me>
<gestr.: ghedynck> me ghe
dekyn vele kleyner
was van verdenste(n)
vn(de) werdicheit dan
moyses de gode sach
van an ghesichte to
an ghesichte nochta(n)t
wort dat em wat ghe
liket yn den ordele
des dodes vn(de) yn der
verlosyncghe van
den dode Als yn vor
tyden de bose kony(n)ck <125rb>
pharao gheboden
hadde dat men moy
ses yn den water
verdrencken solde
als hadde ock dyt
meghedekyn dat
selue ordel des do
des vntfancghen
van der wreder ol
der moder moyses
moder wante he
eyn schone kynt
was so hudde se ene
dre mant. meer
dessen meghede
ky(n) en wart nyne
tyt gegeuen vn(de)
als dat ordel de
dodes was <gestr.: y>a<ü.d.Z.: r>me<ü.d.Z.: e>r
vn(de) scharper so wort
se erer moder we
der ghegheuen
Des konyncghes
dochter pharaonis
verkoes moyses
in eynen sonne mer <125va>
dytarme vrouwe
ken vodede dit me
ghedekyn vor oer
dochter Pharaonis
dochter verbarmede
sick ouer dat kynd
moyses do dat schre
eyede mer desse na
berssche vorlosede dat
meghedekyn dat
sick beschermede Te(n)
lesten leydede moy
ses dat hebressche
volck wth egipte(n)
mer dit meghede
kyn dattet yn der
naturen nycht had
de heuet oer son
ne vervullet de so
veke heydensches
volkes van oerer
dwellyncge heuet
verloset De ber
nycheit desser er
samen vrouwe(n) yn
erer kyntheit wert
belouet myt desse(n)
tekene(n) vn(de) bewysi(n)ge
<125vb>
Wo sunte Ludgers mo
der vol vp eyne(n) schar
pen pael dp se ene drochy
DAr na do se was
mamber<sic> gewor
den vn(de) ene(n) ma(n) ghe
truwet hadde Do se
swancger was vnde
droch su(n)te ludgheer
yn oere(n) buke do vol se
to eyner tyt vp eyne(n)
<gestr.: pael> scharpe(n) pael de
oer syden dorstack so
dat se by na vor doet
wart hen ghedrege(n)
Groeten anxt vn(de) ny
ne kleyne droffnys
se hadde dat volck
Wante se bedrouede(n)
sick om den anstaen
den doet der moder
vn(de) beanxte(n)den dat
de vrucht yn der mo
der buke solde ster
uen Mer de myldich
eyt godes de dar ys
ey(n) hulpper yn der no<ü.d.Z.: e>t
yn der droffnysse was <126ra>
by er Wante desse vrou
we to hantes Do se sick
verhalet hadde yn
den gheiste wort se
weder ghesu(n)t vnde
yn den kynde sunte
ludgher dat se dar na
to hantes to der werl
de brachte en wort ny
ne quessyncghe ghe
funden Wo solde god
de to vore(n) bekande
de hillicheit su(n)te lud
gers dat moghen
lyden dat so dane mo
der also steruen solde
de so hillighen kynt
solde ter werld brenc
ghen off dat sick dat
kynd ge quesset ha
de Desse ersame vrou
we vol nycht op dat
se sick quetsede mer
vp dat se grotlike
verloset worde Ve
le meer <ü.d.Z.: was> dat dat se
van den dode ent <126rb>
genck dan dat se
nycht gheualle(n)
en hadde We twy
uelt hyr an dan
dit gesscheyn sy
van verdenste des
kyndes dat van
oer solde gebore(n)
werde(n) Wante al
se yn vortyde(n) de
hillige moder go
des Maria vn(de) de
hillighe Elizabeth
sunte Joha(n)nes mo
der van vorde(n)ste(n)
vn(de) van den geiste
oerer beider kyn
der p(ro)pherereden
<gestr.: also heuet> alzo he
uet och dit gu
de wyff betuget
ore vorlosyncge
van den verden
sten eres hilligen
kyndes Verwar
myt de(n) beghy(n)ne <126va>
syner gheburte he
uet he bewiset wo
groet dat he to ko
mende wesen sol
de Wat sunte lud
gher bedreff yn sy
ner kyndschap
DAer na do dat
kynd ludger(us)
ghedopet was vn(de)
beghan to gane vn(de)
stamerende to spre
kene to hand na(m)
dat to sich de syn
ne der wyser ma(n)
ne vn(de) eyn herte
der olden Jn syn(er)
knelliker yoget
was he rype van
zeden vn(de) vnbe-
ulecket va(n) leuen
de syne synne en
gaff he to ny ner
walluste(n) offte ou(er)
uoldicheit He vlo
dat spyl dat den <126vb>
kyndere(n) seer ghenoch
lick ys als eyn suke
De hillighe schrijft
dat he v(m)me gebreck
des olders nycht ko(n)
de lere(n) bewysede he
myt somyge(n) teke(n)
dat he de vorbedach
te myt ener beger
te synes synnes vn(de)
synes dancke(n) Wan
neer ander kyndere
speleden so versa-
melde he barck der
bome dar men me
de to luchtene plecht
vn(de) makede dar van
als boke Vnde wan
he dar myt natich
eit myt enen halme
wat nǔttlike als
em duchte yn ghe
schreuen hadde so
brachte he desse
boke syner mod(er)
to bewarene off dat <127ra>
wat nuttes ghewe
sen hadde Ende dat
dede he alse eyn ky(n)d
na den kyntliken sy(n)
nen na den dat su(n)
te pauwel secht Do
ick eyn kynd was
so sprack ich als ey(n)
kynd ick smakede
als eyn kynd. ick
dachte als eyn ky(n)d
Mer god van wes
vorsichtiger schicky(n)
ghe nycht en ghe
scheit vp der erden
sunder sake bewise
de ene myt dessen
tekenen eyne(n) toko
menden lerer syner
kercken Wanneer
em ghevraget wort
wat he yn de(n) dage
ghedaen hadde so
antworde he <a.r.R.: dat he> alde(n)
dach hadde he bo- <127rb>
ke ghemaket off
gheschreue(n) ofte ge
lesen Wan men eme
dan vort vragede
we eme dat gelert
hadde So antwor
de he god heuet
my ghelert O wa-
re lerer der aposte
le. werdich enen
vullenkome(n) ma(n)
ne vn(de) seer to ver
wonderde yn so
kleyner borst He
uet he aldus nicht
gheantwert Waer
v(m)me heuestu my
ghevraget we my
ghelert heuet
Leert ock we an
ders de me(n)schen
dan god (?) We dot
vp de monde der
stu(m)men en(de) maket
wys de <gestr.: stu(m)men>
tuncghen der ky(n)- <127vb>
bedreff so dane offe
nyncghe Mer na vort
gancge der tyt do
lutgerus de vrent
godes wos yn we-
tenheit vn(de) yn v(er)denste(n)
begerde he myt <gestr.: gr>
groter begerte(n) dat
he mochte de schrift
leren He wyste wal
na den worde(n) des
apostels dat vele me(n)
schen hebbet <gestr.: de> de
drijfft ende de leue
godes mer nycht na
der wettenheit En
de vp dat he nycht
en volle ofte dede y(n)
yenyghen dy(n)cghen
van vnwettenheit
teghen syn vp sate
vn(de) teghen syne(n) wil
len so bat he vlytte
like syne(n) oldere(n)
dat se ene wolden
beuelen eyne(n) ghe- <128ra>
leerden manne yn
der hillghen schrift
Syne olderen ver
blideden em van syn(er)
guder ghedachte vn(de)
vpsate. vn(de) hir van
danckeden se gode
vn(de) arbeideden dar
na wo se dat moch
ten vullenbre(n)cghe(n)
Wo gregorius de bis
schopp van vtrecht le
rende sunte Ludger
De was de derde bis
schop Sunte Bonifa
cius was de ander
JN der tyt was eyn
man gheheiten gre
gorius groest van ku(n)
sten vn(de) gut van leue(n)
de Desse gregorius
was eyn dyscippel vn(de)
eyn nauolger des hil
ligen mertelers <a.l.R.: su(n)te> bo
nifacius vn(de) besat de(n)
stoel to vttrecht yn- <128rb>
yn den grate der
prestorschap Desse(n)
manne beuoelen de
olderen sunte Lud
ger vn(de) do he ver
nam de wysheyt
vn(de) de ynnycheyt
sunte Ludgers do v(n)t
fenck he ene gut
liker vn(de) dede eme
eere vn(de) vodde ene
myt vlyticheyt
Daer en hadde he
nynen kleyne(n) vort
ganck yn de(n) anxte
godes yn den god
liken denste vnde
yn den leeryngen
der hillighe(n) schrijft
so dachte he to ver
sakene der wert
liken vnder wyn
dyncghe Wante
he wyste wal dat
sunte Pauwel ghe
secht hadde Ne
mant de gode dene(n)<128rb>
wil vnderwynt
sick wertliker sa
ken vp dat he mo
ge behagen den
he sick ghegeue(n)
heuet Dar na do
he de erste wy<gestr.: n>
:yncghe vntfa(n)c
gen hadde ker
de he sick gensli
ken yn den clost(er)
to vttrecht to den
denste godes vn(de) to
der reeschap der
geistliken ku(n)st
Wonderlike leue
hadde he to syne(n)
scholbrode(r)n gro
te ynnycheit ha
de he to de(n) amp
te godes alle tyt
als he las wat
of he sanck of he
bedede He en ach
tede nycht seer
to wettene der wert <128vb>
like schryfte. sted eli
ke dachte he de hil
ligen scricht Ende
gerne behelt he de
schryfft de was to
den loue godes off
de horde to den cris
tenen geloue(n) Desse
hillige man was
alle tyt van eynen
anghesichte vnde
van eyne(n) synne
He was blyde va(n)
anghesichte vn(de) so
wat vrolyck mer
nycht lychtu er
dich to lachgene
Jn alle syne(n) werc
ken hadde he vor
sichticheit myt me
ticheit Nich<ü.d.Z.: t> alley
ne wart he leyff
ghehat als eyn
enych sonne van
synen mester mer <129r>
ock alle syne schol
brodere vn(de) de ene
bekanden hadden
ene yn groter be
gherte(n) Dat bete
mede dat ene al
man leyffhadde
den god vervullet
hadde myt so gro
ter ghenade der
dogheden Jn den
tyden quam wth
engeland eyn ma(n)
geheyte(n) Albricius
to den abte Grego
rius Desse Albricus
wolde gregorius
make(n) dat he solde
myt em besytten
dat bisschedom to
vtrecht vnde v(m)me syn(er)
ku(n)st vnde v(m)me syn(er)
guder sede willen
Do antwerde Albric(us) <129rb>
des en wolde he
nycht doen dat
en weer dat he
ghewyet worde
van syne(n) bisscho
pe vnde so san
de he ene wed(er)
v(m)me Mer wan
te desse selue gre
gori(us) en was noch
nyn bissch op ge
wyet mer he was
prester vn(de) also be
sat he den bisdo
mes stoel Do san
de he yn enghe
lant myt albri
cus sunte ludger
dat he dat sol
de dyake(n) wer
den Wo sunte lu
ger dyaken wort
IN der tijt was
do yn engela(n)t <129va>
eyn ser beruchtet
man van alle(n) kun
sten de dar de scho
le regeerde ghehei
ten alchwynus By
desse(n) mester was
sunter Ludger eyn
yaer lanck vn(de) leer
de van em de hil
lighe schryfft Do he
dar eyn yaer had
de ghewesen vn(de)
was dyacke(n) ghe
worden do quam
he weder v(m)me myt
albrycus Do ghe
uol dat to eyner
tyt dat he solde
dat Ewangelium
lesen yn sunte gre
gorius y eghe(n)wor
dicheit vnde he las
eyn wort to vn-
rechte dat wy lo
uet dat ghe schey(n) <129vb>
sy van godes ver
hencknysse Dat wort
corygerde gregori(us)
vor al den voclke
mer desse appenba
re corectie vn(de) be
schemyncghe ker
de he to syner nut
ticheit Wante van
der tyt dat he wth
encgheland gheko
men was so hadde
he grote begerte
weder to treckene
to synen mester vn(de)
als he oersake ghe
funden hadde so
bad he orleff dat he
weder mochte wa(n)
deren to munster
to synen mester vn(de)
so seghede he dat
he vnwerdich wer
to ghe brukene <130ra>
synes amptes Wan
te he des nycht en
konde als he solde
vn(de) so en wolde he
dat Ewangeliu(m) nicht
lezen dat en were
dat he dat moch
te betteren van syn(er)
cracht van der hol
pe godes Dat gre
gorius horde dat
he ene verlate(n) wol
de dat nam he seer
swarlike meer he en
wolde em nycht ap
penbarlike wey ge
ren op dat he nicht
bedrouet en worde
vnde began ene mit
smekene van syner
vpsate to radene
Do he nycht en vor
derde do na(m) he syne(n)
vader to holpe wert
sake dat he eyne(n) <130rb>
weygerde twen sol
de he wyke Do su(n)-
te Gregorius sack
dat sunte ludger vas
te en(de) starckelike
yn synen begry
pe bleff ten leste(n)
vnt wydede he syn(er)
begherte vn(de) wort
verwonne(n) van syn(er)
vasten vpsate vnde
ok myt rede(n) Do
alle dynck beret
was des em not
was vp den we
ghe do leyt he ene
wa(n)dere(n) myt der
ghenade godes
vn(de) myt syne(n) orleue
Waer he qua(m) dar
leyt he eyemple
syner hillicheit
Ten lesten quam
he to der stad de
gheiten was <130va>
eboraica Jn desser
stad leerde de mest(er)
alch win(us) de hillige(n)
schryfft al den ghe(n)
nen de to em que
men Dar wart he
vntfancge(n) myt gro
ter eere vn(de) blijtschap
vn(de) bleff myt eme
dre yaer vn(de) sees ma(n)
de Jn desser stad
wo leyff he synen
meister was wo
begeerlick syne me
de dyscipelen wo
eerachtich den mo
nyken de dar we
ren wo vtuerkore(n)
van allen de ene
bekanden des en
konne wy nycht
to vulle(n) wth spre
ken Syn mester
hadde ene leeff
v(m)me beruycheyt <130vb>
syner seden vn(de) vly
ticheit syner leeren
ghe syne mede dys
cipulen begheerde(n)
ene wante se ver
bunden weren mit
gheselsschap vn(de) myt
denste De monyke
eerden ene wante
se seghe(n) syne gude
wanderyncge vnde
hillicheit syner ver
denste ten leesten al
de ene bekande(n) had
den ene leyfff wante
he al manne bewy
sede eere vn(de) leue me
en solde <ü.d.Z.: ene> nych<ü.d.Z.: t> leyff
hebben Wante he
al mensschen leyffhad
de vn(de) eerde Wattan
dat ene alle menssche(n)
leyff hadden nochta(n)t
syn mester hadde ene
by sonderen sser leyf <131ra>
Dat men hyr ynne
mercken mach Wa(n)
te he plach to segge
ne Wert dat he wo(n)
schen mochte he wol
de leuer setruen dan
he synen leue(n) sonne
so plach he ene to hei
ten ghicht quades of
verdretes to komen
leyte Och werlike
eynen mester de w(er)
dich was so danes
dyscipels ofte solken
dyscipel de werdich
was so ghedanes
mesters Wante des
se twe were(n) vervul
let myt der leue des
hillighen ewangelij
Wante Nemant en
heuet grotter leue
dan dat he syne se
le sette vor syne vre(n)
de se begherde(n) vor <131rb>
malckandere(n) to ster
uene Sunte ludger
bleff by synen mes
ter dre yaer vn(de) sess
maende vn(de) las myt
em nycht allene dat
olde vn(de) <ü.d.Z:: dat> nye testa
ment vnde somy
ghe wertlike bo
ke meer he leerde
ock vullenkomeli
ke yn der stat dat
leuend der mony
ke de dar weren
Dar na qua(m) he we
der to synen vren
den vnde was dar
na em ghenemer
vn(de) weerdiger de(n)
hilligen vader Gre
gorius vn(de) alle(n) an
dere(n) menssche(n) als
he wyser ghewor
den was yn der
hillige(n) schryfft <131va>
vn(de) vullenkomener
yn oueruoldicheit
der boke vn(de) gheleer
der yn den regule(n)
der monyke Wo
sunte Ludger pre
dikede todeuenter
vnde vant sunte
lebuijns licham
Albricus was dever
de bisschop to vt
trecht
DO gregorius
de bisschop va(n)
vttrecht ghestor
uen was dar na
wort albricus sy(n)
neue yn syne stede
gekoren Desse al
bricus hadde su(n)
te Ludger seer leff
Ende wante he
wal bekande su(n)
te ludgers wys
heit vn(de) syne(n) ghe
louen. reet he <131vb>
em dat he solde trec
ken to eyner stede
yn synen kerspele
gheheiten deuen
ter omme te pre
dike(n) den rechte(n)
ghelouen <a.o.R.: To desser stede wort y(n) vor ty
de(n) va(n) gode vt enegela(n)t ey(n) vre(n)t
godes geheite(n) lebuyn v(m)me to;
a.l.R.: preke(n) de(n) rech te(n) geloue(n)> ghesa(n)t
Desse bekerde dar
vele volkes he ty(m)
merde dar eyne
kercke(n) vn(de) starff
al daer vn(de) wort
yn de selue kerc
ken begraue(n) Mer
wante desse stede
deuenter ghele
gen was yn den
ende van franck
ryke vn(de) der sasse(n)
so wart se vake(n)
versturt vn(de) ver
doruen van den
sassen do se noch
heyden vn(de) vnge- <132ra>
louych weren vn(de)
de kercke wort van
em verbrant Vn(de)
want desen vorghe
nomeden prester al
bricus ontemelick
duchte dat de predi
cate van den hilli
ghen ghelouen de
to deuenter be gu(n)
nen was solde ver
blijuen off dat de
stede d<gestr.: e> ghehilliget
was den lichame
des hillighen confes
sors (christ)i solde ver
gette(n) werden so v(er)
mande he sunte lud
gers als wy ghese
get hebben dat he
dar wa(n)deren solde
Sunte Ludger was
beretlike horsam
albricus willen vn(de)
quam to deue(n)ter vn(de) <132rb>
sochte leif<ü.d.Z.: f>wy nus
licham mer he en
vand des nycht
Do beghan he to
tymeren de kerc
ken v(m)me de ste
de dar he men
de dat de licha(m)
begrauen weer
Do he dat fun
dament ghele
get hadde van
der kercken vn(de)
wolde de wende
ty(m)meren vn(de) vp
richte(n). yn der
nacht appenbar
de em de <a.r.R.: hillige> prester
(christ)i Su(n)te leyffwy
nus yn eyner
visione(n) vn(de) se
ghede em dat
he wal ghe daen
hadde dat he de
kercken de de hei- <132va>
denen versturt
hadden weder ge
ty(m)mert hadden
vn(de) hyr van solde
he syn loen van
gode vntfaen mer
syn lycham weer
begrauen yn dat
suden van der kerc
ken Des morgens
vro do sunte lud-
ger syne tyde ge
lesen hadde vnde
he den licham y(n)
der stede als em
gheappenbart
was ghevunde(n)
hadde Do verhof
he ene myt gro
ter eere in der sel
uer kercke(n) so ge
scheyt dar van
der ghenade go
des groete myra
kele hent to des
sen daghe to to <133rb>
bewy<ü.d.Z.: se>ne dat verde(n)st
su(n)te ludgers ofte su(n)
te lebuijns vn(de) ouer
myddest oerer be
de so ys desse stede
na der tyt bewaret
vn(de) beschermet va(n)
anuechtyncge der
heydene Wo albri
cus sande sunte lud
ger in vreesland vn(de)
dar versturde de
aff gode
DO sunte ludger
hadde to de
uenter syne predi
cate vervullet do wort
albricus ghemodet
van der wysheyt
vn(de) van den gheluc
le su(n)te ludgers vn(de)
dachte noch grot(er)
dyncghe ouer myd
dest em to done Do- <133va>
sande he ene yn
vreesland dat he
dar solde versture(n)
de tempele der go
de vn(de) menygher
hande belde der af
gode Wante dar
noch vele van den
heydene(n) sick myt
affgoddyen beku(m)
merden Do wan
derde he gherync
ghe yn vreesland
vn(de) merede nycht
lancge wattan myt
peryckele syns lich
ames Wonderlike
genade godes was
myt em grote ste
dicheit was in em
he to brack oer tem
pele vn(de) versturde
eer afgode voer ere(n)
<gestr.: [...]> ogen sunder ye <133rb>
mandes weder
seggen Wede-
de dit dan de ge
ne dar men va(n)
leset in den ewa(n)
gelio. de make
de alse ey ne gey
sele van reepen
vn(de) yaghede see
alle wth den te(m)
pel We vorstur
de ouermyds
sunte ludger der
affgode te(m)pel
dan de ghene
de yn vortyde(n)
ouermyddest sik
selue(n) v(m)me keer
de de stoele der
verkopere der
duue(n) We ver
gadderde vele
geldes der hilli
ge(n) kercken v(er)- <133va>
myddest sunte Lud
ger van de(n) roue
der aff gode. dan
de ghenne de yn
vortyden vermyd
dest sick selue(n) v(m)me
warp dat geld der
wesselers Onsele
ue her gaff sy
nen knechte sun
te ludger so da
ne cracht vnde
makede den hei
dene(n) syne(n) wed(er)
sake so dane cley(n)
modicheyt dat
se seyghe(n) voer ere(n)
oghen dat oer w(er)
ke versturt woer
den golt vn(de) sul
uer wort en wech
ghenome(n) ende
se en satte(n) syck
nycht dar en
teghen Wo su(n)
te ludger prest(er) <133vb>
wort en(de) eyn kerckh(er)
yn vreesland Jn der
stede gheheiten
ostraghe
JN der tyt was noch
sunte ludger dya
ken mer do Albri
cus wort bysschop
ghewyet do leet
he sunte ludger myt
em prester wy ghe(n)
Vnde wante de vre
sen were(n) noch vn
wette(n) yn den ghe
louen so satte he
sunte ludgher eyne(n)
kerckheren en(de) lerer
der <gestr.: lude> kercken
in der stede ghe
heiten ostraghe
in der stede dar
sunte bonifaci(us) mer
teler ghecronet
wort nycht allene <134ra>
v(m)me purheit des ge
louen vn(de) v(m)me ste
dicheit sijns danc
ken mer ock vme
syner olderen wille(n)
de dar seer mech
tich weren Ver-
waer de prester
sunte ludger was
werdich so daner
stede vn(de) de stede
was werdich so da
nes preisters Wan
te so danen preister
hadde van rechte
verdeynet de stede
de gehilliget was
myt den blode des
mertelers vn(de) de
stede was werdich
so danes preisters
vn(de) so wort de pres
ter van verdenste
geliket de(n) merte <134rb>
ler da de stede
van ghehilliget
ys Ende aldus be
louet em desse
vnder sich. de ste
de preyset de(n) pres
ter vn(de) de prester
de stede Van des
sen hilligen ma(n)
ne sunte ludger
gaff eyn tuchnys
se eyn dyscipule
des mesters alch
wyn(us) als desse
rijme wth spre
ket de hyr na
volghet
BRoder yn
der leue go
des hebbe ick dy
vtuerkore(n) Baue(n)
al myne mage
vn(de) de van myne(n)
blode syn ghebore(n) <134va>
ludgher du bist <gestr.: n>
my seer leyff vn(de)
angheneme De
ghenade godes
make dy gheso(n)t
vn(de) bequemen Du
bist eyn claer colu(m)-
pne des volkes
van vreesland vn(de)
<gestr.: ey(n) de> louelick pres
ter bijstu iu wes
ten ghesant Du
byst wys van
sprekene vnde
clock Deyp van
synne bistu ock
De versyrync
ghe dyns grades
synt gude zede
Hillige wercke sy(n)
al dar mede Du
byst eyn kynt vn(de)
den est den olde(n)
yn oetmodicheit
Du ist ey(n) brod(er)
vn(de) geist en baue(n) <134vb>
dyner gelijckheit
Du bist eyn vader
vn(de) gyfst den kyn
deren leuendi ghe
leer Opreister byd
de vor myn dat ik
wasse yn doghede(n)
seer Beuel de(n) alle
mechtigen gode
myt dynen ghe
bede Den ghen
nen de dy gelouet
heuet myt desser
rede Jst dattu my
gifst vor dit loff ey
ne cleyne gaue Du
byst salich ick seg
ge dy aue Wo sun
te Ludger yn den
herueste verwarde
de kercke(n) to vtrecht
TO dren tyden
des yars als
yn den wynter yn <135ra>
den meyghe in de(n)
sommer als merer
vn(de) grotter hochty
de weren so leerde
Sunte ludgher sy(n)
volck yn syner ker
ken Mer yn den
herueste so verwar
de he besunderen
van gheheite synes
bisschoppes den stoel
vn(de) kercke va(n) vtrecht
myt leryncghen
Wante Albricus de
bysschop van vtrech
was sorchuoldioch
vp dat to nyner
tyt de godlike le
re vntbrecke den
ouersten stoele sy
nes byssdomes so
ordynerde he veer
deele so dat de(n) sto
le vn(de) den kercke(n)
to veertyde(n) des yars <135rb>
veyr lerer ver-
warden Jn de(n)
meye want da(n)
meer noet was
syn teghenwor
dicheit so ver
warde he se sol
uen Des som
mers so waerde
se algerus de
prester Des her
uest so beual
he se su(n)te ludger
Des wynter
was se ridbert(us)
beuolen Als sun
te ludger ver
warde syne tyt
vn(de) syne stede to
vtrecht wa(n) he
dan yenyghe
tyt mochte heb
ben dat he nicht
beku(m)mert en
was van lery(n)ge <135va>
van sorgen des vol
kes so plach he to
lesen de hillige(n)
schryfft ofte he be
dene myt beson
derlyncge des
nachtes so moch
te he hemelike
bede(n) dat he seer
begherde So was
by(n)ne(n) vtrecht ey
ne kercke de yn
vortyde(n) de hilli
ge bisschop wille
brord(us) ghety(m)mert
vn(de) ghewyet had
de yn de eere vn
ses hilligen ge
sontmakers dar
plachs su(n)te lud
ger to rustene wa(n)
he syne ghetyde <135vb>
gelesen hadde vn(de)
syne gebede ver
vullet hadde
Van eynen vision
dat sunte ludgher
sach yn eyner ker
ken de wilbror
d(us) ghety(m)mert
hadde
TO eyner nacht
do sich dar sun
te ludgher geleget
hadde to slapene na
synen ghebede Do
aeppenbarde em yn
den slape gregori(us)
de bisschop de enne
ghelerd hadde vn(de)
vpgheuod hadde
vnde sach ene an
myt eynen vroli
ken anghesichte
vn(de) denstafftlike als
he plach yn synen
leuende vn(de) sprack <136ra>
em tho Broder lud
gere volghe my na
Do volgede he em
als em duchte en(de)
quam myt em to
eyner hogher stede
Dar vnsede he em vn(de)
warp vor em breue
vn(de) manygherhan
de cledere. vn(de) ghebot
em dat he daer solde
dre hope van ma-
ken Do he dit ghe
daen hadde Do sprak
gregorius to em De
le se wal den be ho-
uyngen en(de) den ar
men vn(de) ick wil oer
dy ghenoch gheue(n)
Dar na teyke(n)de he
ene mytten teyke
ne des hillige(n) cru
ces vn(de) also vntspra(n)c
he wt den slape De
bedudy(n)cge van des <136rb>
sen visien
JN der tyt was
eyn coster in der
kercken van vt
recht eyn hillich
man gheheiten
marchelm(us) Des
se was wth enge
land gheboren
vn(de) plach to we
sen eyn dyscipel
sunte willebror
dus Do em su(n)
te ludgher had
de des morghe(n)s
<gestr.: hadde> syne(n) drom
vertellet na gys
syncghe des me(n)
schelike(n) v(er)stan
des off van ap
penbaryncge
der godliken y(n)
geuyncghe be
dudede he em <136va>
den drom als dar
na ghescheide de
hoghe stede dar
du to ghekomen
bijst sprack he. be
dudet dat en(de) be
tekent dattu noch
salst eyn bisschop
werden De bre
ue en(de) de cleder
de du verfadderst
vn(de) truwelike de
len salst synt lery(n)
ghe vnde exem
ple der hilligen
vadere dar du me
de leren salst vn(de)
stercke(n) salst dat
volck dat di sal
beuole(n) werden na
den dat se begri
pen moge(n) vnde
na den dat em not
ys De dre hope
de du dar van
makedest synt
regimente drier
volke de du noch <136vb>
verware(n) vn(de) besorghe(n)
salst Do sunte ludger
hoerde dat marchel
mus hadde wijslike
na der reden den
drom bedudet Wa(n)
te he alletyt oetmo
delike van em sel
uen volde so sprak
he Och v(m)me ers dat ik
eynyghe vrucht
mochte doen yn der
stede de my beuole(n)
ys des weer my wal
noet vn(de) ghenoech
Dar na beghan he
so vurychlike vnde(n)
steden de em beuole(n)
weren to predikene
ofte he to voren
nycht ghedaen
en hadde Wante
he hadde anxt dat
he solde ten ersten
solde ghenome(n) wer
den om welker sake <137ra>
willen van syne(n) vol
ke. eer he se na syne(n)
willen vullenkome
like <a.l.R.: lere(n)> mochte yn de(n)
hilligen ghelonen
vn(de) ghewontlick ma
ken in den zede(n) der
kerstlike(n) geistlich
eyt So bleff he by
na seuen yaer yn der
stede vn(de) leerde dat
volck Daer en by(n)
nen queme(n) de sas
sen ende de heyde
nen vn(de) de weldi
ghe cracht vn(de) ver
uolgheden in den
steden der cristene(n)
vn(de) so vol de meiste
deel van den vrese(n)
weder van de(n) ker
stene(n) ghloue(n) Wo
de vresen vollen va(n)
de(n) geloue(n) vn(de) su(n)te
ludger wa(n)derde to rome
JN dessen storme wy <137rb>
dykynd de herte
ghe van sassen
wattan he was
eyn heydene noch
tant v(m)me ghe
ruchte syner wys
heit vnde v(m)me
clockheit synes
walsprekens
vn(de) vmme ghe
lucke syner strij
de mach me(n) ene
wal rekene(n) ma(n)k
de alder beste(n) gre
uen Desse vorge
schreuen greue
brachte myt em
de sassen in vrees
land vnde verbra(n)
de dar de kercke(n)
en(de) veryaghede
de denre godes
vn(de) do se all ghe
dodet verbrand
vn(de) gherouet had
den dat dar was <137va>
Do dwoncghe(n) se
de vresen hent an
dat wat(er) gheheite(n)
flea dat se moste(n)
den gheloue(n) ver
saken en(de) bede(n) we
der an de aff go
de na der wijse
oerer eersten dwe
lyncghe Jn desser
veruolgyncghe
begherde sunte
ludgher merte
ler to werdene
mer he en moch
te des nycht ver
cryghen noch. sy
ne predicacie en
hadde nyne(n) vort
ganck Wante se
sick dar sament
like(n) teghe(n) satte(n)
so dachte he he
wolde to eyner
tijt wiken so la(n)c
ghe dattet <u.d.Z.: wedder> clarer <137vb>
worde Ende wan
te by desser tyt al
bricus de bysschop
van vtrecht ghestor
uen was. so dachte
he to rome to wan
dere(n). dat he yn vor
tijden beghert had
de Mer de oersake
vn(de) de stede vn(de) de
tijt ontbrack em he(n)t
to der tijt to Do
nam he myt em
hildegrijm syne(n) bro
der de yoncgher
was dan he den
he myt syner lery(n)c
ghe vn(de) myt syne(n)
exemple leerde Vn(de)
wan derde to ro-
me als he vp ghe
sat hadde Do he
to rome mytter hol
pe godes gheko
men was de pawes <138ra>
leo de to den stoel
van rome regeer
de entfenck em seer
eerwerdelike vnde
gudertyrlike Des
se pawest wante
he to voeren beka(n)
de dat sunte ludger
solde werden eyn
tokomende lerer
der hilligen kercke(n)
so was he em seer
vrentlick vn(de) bede(n)
stanafftick ock v(m)
me syner hillicheit
willen de he yn ene
sach vn(de) ock v(m)me
de ghenade wille(n)
de yn ene ghepla(n)
tet ys van gode
den aller oerste(n)
prestere(n) Do de pa
west vernome(n) had
de dat he dach te <138rb>
eyn closter to stich
tene vp syn va
derlike erue vn(de)
syne(n) mylde(n) wil
len geprouet ha
de Do gaff he em
dat orloff myt
syner benedixie(n)
dar to dat he dat
vullen brencgen
mochte Vnde
gaff em seer er
werdich hillige
dom als va(n) vn
sen ghesuntma
ker van vnser
leuen frouwen
van sunter Peter
vn(de) vele anderer
hillihe(n) yn wel
ker hilligen eer
sat closter solde
ghestichtet wer
den. vnde leet <138va>
ene do mytter be
nedictie(n) godes vn(de)
syner hillige(n) van
em trecken Do he
van rome ghe-
wandert was qua(m)
he to der stad ge
heiten b(e)n(e)uentu(m)
to den closter su(n)
te b(e)n(e)dictus dat
men ghelouet
dattet van em
hebbe dattet me(n)
dar wal na der
regulen leuet En(de)
wante de pater
van dessen clost(er)
syn maech was
so bleef he dar
myt em twe yaer
vnde sessmaent
Jn den dat he
daer also lancge
bleff so mach
men clarlike <138vb>
mercken dat he dar
gude exemple sach
vn(de) dat syne wan
deryncge behage
de den broderen
Wen en solde de me(n)
sche nycht behage(n)
de nymandes lestich
en ys vn(de) de seer lef
tallich ys Wante he
dat was ghekome(n)
yn eyn seer nutte
leere myt de(n) ex
empel syner wer
ken Verwar al dat
de monyke dat le
sen yn sunte bene
dictus regule(n) dat
segen se yn sunte
Ludghers wercke(n)
Wante so dane luch
te en konde sick
nycht lancghe v(er)
huden Wattan se <139ra>
was ghesat in den
hoeke van de(n) clost(er)
Wante nycht alley
ne ouerfranckryke
mer ock ouer welsch la(n)d
worden syne guden
wercke verbredet. so
quam van verhenck
nysse godes dat ghe
ruchte syner hillich
eyt vor den keyser
karolus Wo karolus
em leyt hale(n) vn(de) be
usl em eyn regulers
closter
JN der tijt de mest(er)
alchwynus de reger
de de schole in der
stad eborayca als
wy to vorn ghese-
get hebben quam
wth engeland in fra(n)c
ryke Do he wal v(n)t
fan cge(n) was va(n) den
konyncghe karol(us) <139rb>
do en vergath
he nycht synes
olden vrendes
so vro als he ghe
komen was vor
den konynck
so was he sorch
uoldich vor sun
te ludger Do he
vernome(n) had
de waer he was
eens daghes
do he vrentlike
sprack mytten
konyncghe sege
de he em He was
te eynen cler ck
yn synen rijcke
de na gode vn(de)
na synen hilli
gen nemande
nutter en were
dan eme. vn(de) he
hadde eyne tyt
myt em ghelesen <139va>
do en vergath
he nycht synes
olden vrendes
so vro als he ghe
komen was vor den konynck
so was he sorch
uoldich vor sun
te ludger Do he
vernome(n) had
de waer he was
eens daghes
do he vrentlike
sparck mytten
konyncghe sege
de he em He was
te eynen clerck
yn synen rijcke
de na gode vn(de)
na synen hilli
gen nemande
nutter en were
dan eme vn(de) he
hadde syne tyt
myt em ghelesen <139va>
he weer wal ghe
leert vn(de) seer hil
lich van eersam
heit der seden vn(de)
he hette ludge
rus vn(de) weer to
beneuentu(m) yn
sunte b(e)n(e)dictus clos
ter Wante so da
nen man de wijs
vn(de) eersam va(n) zede(n)
weer. solde seer or
berlick wesen de(n)
konyncklike(n) sake(n)
vn(de) den ghemeyne(n)
guden de kony(n)k
karolus sande bo
den na sunte lud
ger vnde ghebot
em dat he to em q(uam)
meer to <gestr.: er> der erste(n)
ropyncghe en qua(m)
he nycht Nochta(n)
vuste(n) he wal na
den gebode des
apostels. dat alle <139va>
zeile ys vnder ghe
worpen den ouerste(n)
trachte(n) Verwar de
sotichet der een
samen <gestr.: ver> wandely(n)
ge de he ens ghe
smaket hadde leet
ene anders nycht be
geren Do de keyser
vernam dat he ene
also nycht lichtlike
en konde wth den
closter kryghen Do
beual he alchwyn(us)
de syn mester yn vor
tyden was dat he
ene myt syne(n) breue(n)
haelen leete Do dit
na des konyncghes
willen gheschey n
was vn(de) sunte lud
ger vor de(n) kony(n)ck
ghekomen was
vnde em beuolen
was Do sprack de <140ra>
konynck to em Jck
gheue dy den koer
vnder twen cloestere(n)
enes groten closters
dar sijnt nu(n)nen y(n)
ne vn(de) enes ande
ren my(n)res daer sy(n)t
regulers ynne Su(n)
te ludger ouerdach
te seer wyslike dat
in den meste(n) were(n)
mer pericule wat
tan he to oer ghe(n)
nutte of werdich
weere so wolde he
leuer dat my(n)neste
verware(n) seghede
he Want vele be
koryncghe komet
van den vrouwe(n)
vele achter sprake
komet van den
mannen. meer wa(n)t
he eyn man weer
so beteme<ü.d.Z.: de> em mer
dat regiment va(n) <140rb>
den manne(n) dan
uan den vrouwe(n)
De konynck v(n)t
fenck ser gerne
syn antworde
vn(de) beual em ey(n)
closter yn braba(n)t
geheite(n) iocusa
Sunte Ludgher
leet em dunc
ken dat em dat
closter gegeuen
vn de beuolen
weer so wal to
syner nutticheit
als to den de(n)ste
syner vndersa
ten vn(de) syn er bro
dere so begherde
he to vervullen
dat exempel des
heren als daer
ghe schreue(n) staet
De sonne des me(n)
schen ijs nycht
ghekomen dat
men eme dene(n) <140va>
sal mer dat he
denen wil Ock
steit gheschre
uen We de meis
te van yw ys de
sal yw deyner
wesen So arbei
dede he to dey
nen vn(de) nycht
hersschopie to
hebbene vnde
verblidede sick
dat he meer
wort leyff ge-
hat dan vnt-
fruchtet nema(n)
de en hette he
to en yger tyt
wat swars doen
dat he seluen
nycht vullen
bracht en had
de Verwar de
was selich vn(de) <140vb>
werdich alles lo
ues de mytte(n) apos
tele seggen <gestr.: wolde>
mochte Weset my
ne nauplgers als
ick byn ey n nauol
ger (christ)i Wo he
vp vyff stede(n) pre
dikede yn vress
land
Iy den tyde(n)
vijff pagi ed(er)
stede yn vreesla(n)d
gheheite(n) hih-
merckti hunus
ga fuulga fe de-
rit ga enusga ge
uen sick myt vul
len vnder franck
ryke Desse bede(n)
den keyser dat he
ene eyne(n) wolde
gheuen den se
<Glosse a.u.R.: Pagi als ysidorus scrift
synt stede opte(m) acker de
me(n) bety(m)mere(n) mach wa(n)te
dar vele volkes to same(n)
wone(n) <141ra>
syne sprake verstae(n)
konden deem den
kerrsten ghelouen
leren mechte so gaf
em de keyer sun-
te ludger myt gro
ter blijtschap vn(de)
beual em daer to
ock eyn eyland dat
geheite n was ba(n)t
Desse vrend godes
sunte ludgher wos
te was na <gestr.: sunte> der
lere des hillige(n)
ewangelij Men
meer beuolen
werd den sal mer
aff gheeschet w(er)
den so began he
to arbeydene na
aller mogentheit
synre cracht to
nutticheyt vnde s
leere synes volke <141rb>
dat em beuolen
was Wante he
versturde de te(m)
ple der aff go
de vn(de) ty(m)merde
dar voer kerc
ken yn de stede
vn(de) leerde se vol
lenkomelike yn
den cristene(n) ge
louen so vele als
em mogelyck
was to begripe
ue vn(de) hadde sick
so ghemeynli
ke vnde byson
deren teghe(n) al
dat volck to sa
mende ofte he
se alle ghetellet
hadde De tu-
ghe syns geloue(n)
sijnre wysheyt
synre leere sy(n)t <141va>
to dessen daghe
to aller dat volk
des landes de he
ghetellet heuet
(crist)o den heren
vermyddest dat
hillige ewa(n)ge
liu(m) vn(de) der ghe
nade der dope
vn(de) heuet se ghe
ropen va(n) oerer
ersten dwellync
ge to der beka(n)t
heit der warheit
Jck fynd syne
tughe de kerc
ken de he yn ve
le steden ghety(m)
mert heuet Ok
synd tughe ver
gadderyncge
de gode deyne(n)
de he y n somy
ghen stede(n) ver
gaddert heuet <141vb>
Ock synd ander tu
ge den h<gestr.: e; ü.d.Z.:e > nicht
van node meer de(n)
he myt wille(n) pre
diket heuet dat
wort godes Ock
wante he wyste
dat gheschreuen
ys dattet wort go
des ys ny cht ge
bonden meer de
wysheit godes
rort vn(de) begynd
van den eyne(n) en
de ten anderen
starcklike(n) vn(de) v er
sadet alle dyncge
ghenochlike. so en
wolde he nycht
dat de leere synre
predicacie solde be
dwoncghen wese(n)
yn vreesslande mer
he wolde och de
vleyte syner lery(n)c<142ra>
ge vp ander ste
den verbrede(n) Wo
he eyne insule be
keerde gheheiten
phosetesland
JN der scheydincge
des landes der vre
sen en(de) der dennen
ys gelege(n) eyn insu
le gheheite(n) na oers
landes dudessche(n)
tuncghe(n) phosetes
land de geno(m)pt is
na eynen manne
gheheite(n) phosetes
den se na erer hey
denssche(n) dw ellync
ghe vor eyne(n) god
rekeden To desseir<überzähliger Schaft>
insulen van rade
vn(de) wille(n) godes wa(n)
derde sunte ludger
to predikende dat
wort godes Do se <142rb>
dar na weren
dat se de visule
aff seyn moch
ten na(m) sunte
ludger eyn cru
ce yn sy ne hand
vnde seghede
God moet vp
staen vn(de) syne
vyande motte(n)
verstroyet wer
den vnde de ene
ghechatet hebbe(n)
motten vleyn
van synen an-
ghesichte Se
motten vntbre
ken als roeck v(er)
geyt Do he dit
gheseget had
de al de myt
em yn de(n) schep
pe were(n) seghe(n)
eyne seer swarte- <142va>
dusternysse als ey(n)
roeck gaen wth
der <gestr.: seluen> insule(n)
vn(de) na der duster
nysse auq(m) allen
telen clarheyt vn(de)
dp verstond sun
te ludger dat de
vorgaende gena
de goddes hadde
den duuel van
der stede ver ya
ghet so sprack he
O ihesu (christ)e ey n
oeker alles gudes
ick dancke di dat
tu vnsen wech he
uest vorghek o-
men en(de) heuest
den olden vya(n)t
des mensschely
ken gheslechtes
wth desser insu
len ver yaghet
dat wy ghesey(n) <142vb>
hebbet Ja here des
en was dy nycht
ghenoech dattu dat
vnseynlyke wecke
des. du en bewyse
dest dat ock semlik
to ster ckene dyne
deeners Nu gae
ick seker vn(de) vrolik
to predykene dyn
wort wantu onse(n)
weder sake(n) veer
stuert heuest. so ka(n)t
nycht aerbeidelik
wesen. vn(de) wantu
de herte des vol
kes van der insule(n)
beredest to de(n) ghe
louen so en mach
dat nycht vntfruch-
baer wesen So ge(n)k
he to der insulen
myt groeter snel
heit vnde begaen
to predikene dat
wort godes myt<143ra>
vlyticheyt De guder
tyrenheit godes wer
kede do groete dync
ge ver myddest syn
predicate dat int er
ste to hantes de prin
ce van den lande ge
louede vn(de) oefferde
em syne(n) sonne ghe
heiten laudricus
den sunte ludgher
hoeff wth der dope
den he dar na ordy
neerde eyn prester
do he yn der hillige(n)
schryfft ghelert was
Do he alle de in der
insule(n) were(n) bekert
hadde to de(n) cristene(n)
gheloue(n) ende gedoft
na ynsettyncghe
der hilligen kercke(n)
do verstuerde he alle
de tempele de du
uele vn(de) ty(m)merden <143rb>
da weder vor de
kercken godes
Wo he prediken
wolde de(n) norma(n)
nen mer karolus
en woldes nycht
to laten
Vnde want
van aldus
danyghen wercke(n)
dat verdenst syn(er)
hillicheit wort v(er)
mert by gode vn(de)
syn gheruchte
wort meer vnde
meer verbredet
by den menssche(n)
so dachte he to wa(n)
der en to de(n) nort
manne(n) tp predy
kene den ghelo
uen Vn(de) yn desse(n)
wille(n) vn(de) yn dessen
vpsate volghede
he na gode. de <143va>
de wil dat alle
mensschen behol
den blyue(n) vn(de) ko
men to bekant
heyt der warheit
vnde ok was he
vervullet myt der
caritate(n) de na de(n)
worden des apos
tels paulus nicht
en soket da<ü.d.Z.: t> er to
behort. mer dat
dar ys in der le
eue eynes andere(n)
Mer wante de ko
nynck larolus<sic> en
wolde em dest
nycht gonnen
so wort he ser be
drouet v(m)me ver
treckyncghe erer
salicheit vnde be
ker yncghe vn(de)
vmme dat quaet <143vb>
dat he to vore va(n)
verhencknysse sach
dat de nortma(n)nen
doen solden den
cristenen volke
Wo sunte ludger
wolde een closter
tij(m)meren vp syn
vaderlike erue
Mer he sach en e vi
sie dattet nycht
wesen en mochte
TO eyner tyd
do sunte lud-
ger was by der zee
yn eyner stede(n) ghe
heiten werna Dar
he vp syn vaderlike
erue ene kercke ge
ty(m)mert hadde so
dachte he daer oec
to makene ey(n) clost(er)
van monyken. mer
te hantes wort em
geappe(n)bart va(n) gode <144ra>
dattet dar nycht wese(n)
en mochte D<gestr.: l>o
he yn dusser sorghe
vn(de) yn desser vpsate
was Do sach he al
dusdanen droem He
sach vpstighen van
der noert syden der
zee seer dicke vnde
swarte wolke(n) de al
lentelen vp wossen
vn(de) quemen an de
sunnen Ende de su(n)
ne vlo desse wolke(n)
als de se veruolge(n)
wolde vn(de) qua(m) veer
van den steden der
zee so dat men er
nycht seyn en ko(n)
de Do de su(n)ne was
hen gheuloen va(n)
dyckheit der wol
ken quemen gro
te dusternysse vn(de)
vnghemetene du(n)c
kerheit ouer de ste <144rb>
de der zee <gestr.: ze dat
men eer nycht sey(n)
en konde> Vn(de) alle
de dar wonnede(n)
hadden groten
anxt want eyn
yewelick w as be
anxtet vor em sel
uen vn(de) vor syn
gut Do se lancge
yn dessen anxte
bleuen allentele(n)
beghan de sun
ne oeren schijn
weder to gheue
ne went so lanc
ge dat se heel we
der wort vn(de) wat
tan se my(n)ren schy(n)
van oer gaff de
vpghegancghe(n)
wolken myt der
verdreuene(n) duster
nysse yagede se
ouer de zee Des <144vb>
morgens vro do
sunte ludgher syn(er)
suster herburch
de do lichte by em
was vertellet had
de desse visien be
ghan he seer to
suchtene vn(de) ouer
ulodelike to schrey
ene Do vragede
se em wat de dro(m)
betekende vnde
war v(m)me dat he
schreyede Do se
ghede he ick had
de ghedacht vp
desse stede to tym
meren eyn mony
ke kloster. mer dat
en mach nycht ge
scheyn na mynen
willen Wante v(m)me
vnser sunde willen
so sollet alle desse <144vb>
stede by desser zee
gherouet werden
vn(de) ghemaket to
eyner woste(n)ny en
Wante de wolken
de ick hebbe ghe
seyn opstyghen
wth der zee bete-
kent de rouers En
de als de wolkern
so same(n) wasse(n) van
vuchticheit der zee
also sollet de rouers
to vns kome(n) ouer
de zee Dat de wol
ken synt vp gheste
gen van der nort-
zijd der zee beteke(n)t
de nortmanne(n) de
dar wonnen yn dat
norden Vnde als
de wolke(n) allentele(n)
wossen vn(de) quemen
ten latesten to der <145ra>
sunne so sollet de
rouers to den erste(n)
dit land roue(n) na
denes ghewijs. te(n)
latesten myt eyn(er)
appenbaren vede
sollet se dit land
verderue(n) Dat de
sunne vlo de wolke(n)
so dat men oer nicht
seyn en konde vn(de)
dat dat volk by der
zee wort beanxtet
betekent dat vn
se volk sak strijde(n)
myt den zee rouer<ü.d.Z.: s>
vnde sal vleen. vn(de)
alle verghancge
ne blijtschap sal
vergetten werde(n)
Vnde dan sollen
alle desse stede myt
rouen myt brande
vn(de) myt doet slage(n) <145rb>
vervullet werde(n)
Mer wante god
en ver yaget syn
volk ny cht to ewi
gen tyden so sal
he weder kome(n)
to synen knecht
ten vn(de) gheuen
vrede dessen ste
den Wante de
su(n)ne wattan se
my(n)re was do se
weder quam to
<gestr.: der> oer seluen vn(de)
se krech oer e(n) erste(n)
schijn weder so
sal ock dat volk
desses landes va(n)
der gaue godes
weder kome(n) to
eren erste(n) state
vn(de) to ouerulodich
eyt erer ersten
gude Wattan se
vermynret syn <145va>
van doetslage vnde
vencknysse van bra(n)
de der ty(m)mere en(de)
schade erer gude bort
dat de su(n)ne do se
weder ghekomen
was ver yaghede
de wolken vn(de) de
dusternysse de yn
den stede(n) was ver
yaghede ouer de
zee betekent de
boesheit de de nor
ma(n)nen hebbet
anderen stede(n) ghe
daen vn(de) den les
ten sollet andere
stede de yn gro
ten vrede synd
de norma(n)n en myt
vele quades we
der veruolghen
Do sunte ludgers
suster ghehort ha
de de versturync
ge oers landes <144vb>
do schreyede se vn(de)
begherde dat se
yo ersten moste ster
uen eer dyt ghe-
schege Do antwor
de sunte Ludger ne(n)e
dat en mach so nicht
wesen Jck sal dit
nycht seyn wan
te ick sal ersten
steruen meer du
salt my vorleuen
vn(de) salst seyn dar to
kome [v]nde quaet
der tribulacien wel
ke p(ro)phecie en ghe
loue wy nycht al
lene van syne(n) wer
den. mer wy beke(n)
net se ock van de(n)
dyncghe(n) de ghe-
scheyn syn Ver-
waer na synre p(ro)phe
cie so leuede syn
suster na em vn(de) <146ra>
sach dat quade dat
he vorgheseget had
de vn(de) so lancge als
he leuede so en leit
vreesland nyne ver
sturyncge vn(de) was
ok nycht to gelo
uene dattet moch
te ghescheyn heb
ben Wo de nor
mannen vreesla(n)t
wonnen
Na sunte Ludge
rus do de to
hantes des naeste(n)
yaers quemen de nor
manne(n) to scheppe y(n)
vreesland vn(de) dede(n)
daer vele barmly-
kes quades in lanc
ghen iaren Want se
neme(n) daer dat guet
vn(de) verbranden de
kercke(n) vn(de) verstur
den de closters se do
deden eyn deel des <146rb>
volkes vn(de) vencge(n)
oer eyn deel. vn(de)
seworde(n) de zee ste
de by na to eyner
<gestr.: to ener> woste(n)nye(n) ge-
bracht <a.r.R.: Mer> Wante wy
de norma(n)ne(n) seen
gekert in oer by(n)n
nesten so gheloue
wy ock dat na der
barmherticheit
godes vrede sal
weder gegeuen
werden den stede(n)
de se versturt heb
ben na ghelofte
des hillige(n) ma(n)nes
ende dat de see ro
uere de alduslanc
ge hebbet de see
vnde andere wat(er)
dar by beco(m)mert
en(de) gheslotte(n) solle(n)
van strijde van
schick<gestr.: b>pbrocke <146va>
van suke off y n
ander wyse ver-
deleghet werde(n)
Jn dessen dyncge(n)
moghe wy vlyt
like mercke(n) va(n)
wo groter hillich
eyt vn(de) verdenste(n)
was desse hillige
man by gode de(n)
god so dane toko
mende quaet be
wysede ende en
wolde des nycht
komen laten yn
synen daghen wa(n)t
des not was dat
so danen lyden
dar quam v(m)me
des volkes sunde
willen. nochtant
v(m)me syne verde(n)ste
appenbarde em
god dattet yn sy
nen leuende nicht <146rb>
komen en solde Dar
ynne was de he
re ghedechtich syn
r gheloffte de he
dor den p(ro)pheten
ghelouet heuet
dat he nycht kle
nes ofte grotes
doen en wyl he
en hebbe dat erste(n)
appenbart syne n
knechte(n) de p(ro)phe
ten Hyt v(m)me wa(n)
de rechtuerdige
vn(de) barmhertige
god kundiget to
komende quaet
Wat beghert he
anders dan dat
wy ene bidde(n) solle(n)
ofte vnse leuend
bettere(n) Verwaer
de barmhertyge
vnde mylde god <147ra>
ys werlike na den
worden dauyds recht
uerdich yn al syne(n) we
gen vn(de) wercke(n) der
gudertyrenheit go
des hoerde to dat he
so dane quaet vn(de) by
den leyt to voer en
kundige(n) vp dat me(n)
vleen mochte. mer der
rechtuerdicheit godes
horde tho dat de ge(n)
ne de nycht wyken
en wolde(n) gheslage(n)
worden Wo sunte
Ludger gheappen
bart wort dat he
eyn closter ty(m)mere(n)
solde to werde(n) by
de rure
WAnte sunte
ludger be
kande de tokome(n)
de versturyncghe
der zee stede so ker-
de he syne(n) sy(n) van <147rb>
den closter dar to
ty(m)merene Mer
he ouertrachtede
stedelike war he
dat ty(m)meren moch
te He schuwede
henslike de stede
by der zee v(m)me der
rouer wille(n) Vnde
so reet he gheest
liken vn(de) godfruch
tygen p(er)sone(n) wert
dat se wat gheue(n)
wolden van oere(n)
erff nyssen to den
de(n)ste godes dat se
dat dede(n) yn den
steden dar de storm
der heyndene(n) nycht
komen en mochte
Vnde wa(n)te em twe
stede gegeue(n) we-
ren to den hillige
domme dat em
de pawest gegeue(n) <147va>
hadde ene yn wich
mundi by der ysle
de ander yn eyner
stede geheiten ad
cruces by de(n) wat(er)
gheheiten ar na-
pa so dachte he y(n)
eyn desser stede
eyn closter to tym
meren Mer vp dat
nycht lychttelike
syn ghedachte
dwellen mochte
in verkesyn cghe
der stede so wolde
he hyr ynne go
des raet na vol
gen Dar na do he
v(m)me desser sak e
willen waked e to
eyner nacht vp
de stede Ad cruces
in eynen grote(n)
snee do wort em
van gode appen
bart dat dar ock <147vb>
nyn closter en moch
te werden Mer ey(n)
stede weer yn eyne(n)
wolde geheite(n) wydu
berch by den water ge
heiten de ruer de ghe
hilliget wer van go
de to eyne(n) closter Daer
to ty(m)mere(n) vn(de) dar solde
he ey n fundament leg
gen to der ersamen
p(ro)fessien Hyr v(m)me do
he gode hyr van da(n)c
ket gadde dat he ene
nycht lencger en leit
herwart vn(de) derwart
becom mert wesen vn(de)
hadde vertellet syne(n)
gheselle(n) syne appen-
barijncghe van gode
do wanderde he myt
groter hasticheit to
der stede de em gelo
uet was van gode
Vnde dit ghescha
by na negen yaer
vor dat he bisschopp <148ra>
wort Do wolde he
vort myt haest dat
closter beghynnen
to ty(m)meren meer
wante de stede <gestr.: wo>
was vol holtes vn(de)
veer gelegen van
syner noettrofftich
eyt so en leite se em
dat nycht vulle(n)bre(n)
gen wante de stede
ock yn vromecheit
gelegen was Wo
karolus bekerde de
sassen vn(de) satte dar
sunte Ludger int wes
ten to eynen leerer
vn(de) van der vullen
brencghyncge sun
te Ludgers visien
By na yn der
tyt worden
de sassen bekert va(n)
erer affgoddyen vn(de)
vntfencgen de(n) cris
tenen gelouen vn(de) <148rb>
de genade de do
pe De aller seghe
aechtigeste key-
ser karolus de se
dwanck myt wal
daden vn(de) my t
macht to den ker
stenen gelouen de
satte sunte Ludger
to eyne(n) lerer ynt
weste van sassen
lande vn(de) aldus
wort vervullet
de visie de dosse
hillige man sach
yn vortyde(n) van
den hopen dat
betekent als wy
gheseget hebbet
regimente dryer
volke Wante sor
ge van twe(n) volke(n)
hadde gehad ey(n)s
closters yn bra
bant vnde des
volkes i(n) vreesland <148va>
Dat derde is de sorge
dat em beuole(n) wort
dat bysdoem der
kercken van mymy
gardeuort Vnde
yn desser kercke(n)
was he by na twelf
yaer dat he nyn
bysschop en waswa(n)
te he weyste wal dat
sunte pawel ghe-
seget haddde we ey(n)
bysschedoem begert
de begert eyn gut
werck Dat werck
des bisschopps be-
gan he to done na
synre macht mer
den graet versmade
he to vntfane he
vntfenck de borde(n)
vn(de) de last. vn(de) vlo
de eer He versmade
dar he sich va(n) ver
houerdigen moch
te Vn(de) dede dat
stichten moch te <148vb>
Wo sunte Ludger
wort bisschopp to
monster
Wante sunte Lud
ger en wolde
nycht laten sy(n) stich
te dat em beuolen
was sunder bisscop
vn(de) he en wolde ny(n)
bisschop wesen so
begerde he stedeli
ke vor em yn syne
stede eynen andere(n)
to settene van den
klercken de he vp
geuodet hadde to
vntfane de(n) grat
des byssedoems Do
dat vornam hylde
baldus de erzebis
schop van kolne de
em seer vrentlick
was do<ü.d.Z.: r> en wolde
des gensslike nicht
to laten mer he
bat em dat he em <149ra>
bysschoppwyen late
wante he weer wer
dich to entfane <gestr.: so
dane> so dane regi
menten vn(de) staet Do
antworde sunte Lud
ger He wyste wal
dat <gestr.: he dar> he dar
vnwerdich to wer
Wante he vruch
tede dat wort des
apostel sunte Pau
wels daer he secht
Des ys noet dat
eyn bysschop sy vn
berijspelick. meer
want he yn velen
dyncgen berijsspelik
weer so en dorste he
nycht vntfaen so
hogen staet tegen
de wort des apostels
Do segede em hil
debaldus dat en
weer yn em nicht
vervullet noch so en <145rb>
solde nemant eyn
byssdom vntfaen
wert dat de alley
ne solden bisschop
werden de sich y(n)
nynen dyncghen
bekande berijspe
lick to wesene <gestr.: be
schryfft> <a.o.R.: Wante de selue su(n)te Pau
wel beschryft> dat Petrus
de prynce der apos
telen wort berijs
pelick gheseen Te
lesten wykede he
der macht ende
de redene des erze
bisschopes vn(de) vnt
fenck dat byssdom
Want als de ge
ne de seer begert
eer vn(de) staet de
men em beuald.
valt yn houerdie
so vald ock de ge
ne nycht myn
yn houerdie wat.
tan dattet ys va(n) <149va>
van eyner an de
ren wyse de der
eere vnseghelike
weder steyt wan.
men se em beuelt
Guden me(n)schen
hort to dat se ny
nen eer ofte staet
en begheren. mer
wan men se em
beuelen wyl so
en sollet se er nicht
versmaen. Aldus
dede moyses vnde
vele andere hillige
vaders Wan se de
here saende wolde
se segheden se em
oetmodelike oere
kran ckheyt vnde
myt mynre swar
heit en weren se
horsam den here(n)
So moge wy wal
eyn cleyne dat
werck desses hil <149vb>
ligen ma(n)nes <ü.d.Z.: gelike(n)> myt
moyses wer cken
Moy ses wort yn
vortyden ghesant
vam den herem to
den hartnackede(n)
hebre esschen volke
do beclaghede he
oeren vngheloue(n)
Sunte Ludger wort
ghesand eyn pastor
to den harden nycht
myn. vn(de) haluen
cristenen sassessche(n)
volke Moyses wort
ghesand <gestr.: a> myt der
roden eyns heer
den Sunte Ludger
wart gesant myt
eyns bysschopes
staue Moyses be-
clagede em na de(n)
dat de here em had
de to gesproke(n). so
weer he vertraget
vn(de) ghehyndert <150ra>
yn synre tuncgen
Sunte Ludger na de(n)
rat he gehort had
de van den aposte
le dat ys noet dat
eyn bisschop sy vn
beryspelick. ordel-
de he em selue(n) vn
werdich des bisdo(m)s
Moyses segede ick
bidde here sende de(n)
du senden salst Su(n)
te Ludger arbey de
de eynen anderen.
yn syne stede to sette
<gestr.: r> ne Ten lesten Moy
ses was horsam go
de vn(de) wer<gestr.: ck>ckede
vele tekene yn de(n)
volke Su(n)te ludger
vntfenck dat volk
dat em beuole(n) was
vn(de) dede manck eme
vele myrackele Ve
le mensschen de v(er) <150rb>
bly(n)det weren myt
vngelouen de
nycht en bekande(n)
(cristu)m de su(n)nen der
rechtuerdicheyt
vn(de) dat ware lecht
synd ouermyddest
em verluchtet Ve
le menssche(n) de de
oeren ghestoppet
hadden to ver ma
ledyene de recht
uerdicheyt hefft
vermyddest em
dat hoere(n) vnt-
fancgen Veler
mensschen mon
de de stu m we
ren yn de n lo
ue godes heuet
he vpghedaen
to belyuene gode
Vele mensschen
de traech were(n)
to guden wercke(n) <150va>
vn(de) dorre weren ofte
hynckende in wel
ker dwellyncge ma
kede he weder dat
ampt der hande
ofte de gebrukync
ge der vote Vele
menschen heuet
he ghesunt ghema
ket myt der arcze
die der doghede(n)
de vp gheblasen
weren mytter
watersucht der
houerdye. de ho
uerdich weren
van begeryncge
erscher dyncge de
gecru(m)met were(n)
van taheyt der
gyricheit de kru(n)k
weren van stancke
des hates de seeck
were(n) van droff
heit der werld
de vnsynnych we <150vb>
ren van douendich
eyt des torns de
vpbul gende were(n)
van gulficheit des
bukes. de dat kolde
hadden van berny(n)
ghe der vnkusscheit
Ten lesten vele me(n)
schen de ghestorue(n)
were(n) vn(de) begraue(n)
van grotheit oerer
sunde heuet he vor
wecket van de(n) do
de(n) vn(de) van den gra
ue Vormer watta(n)
desse tekene(n) de
geistlike wercket
der selen saliche yt
ver myddest der
predicate werden
mer vorghesat de(n)
tekene(n) de gheschey(n)
yn ghesont to ma
kene de lichame
nochtant de dync
ghe de lijfflike ge- <151ra>
ghewercket werde(n)
verwecket <gestr.: weerde(n)>
meer den dancken
vnde <ü.d.Z.: de> tekene de sey(n)
like gheschen. sy nt
den mensschen an-
ghenemer So wille
wy der lijffliken te
kene en clene ver-
tellen Hyr begyn
net somyghe my
rackele de sunte
ludger werckede
Van eyne(n) blynde(n)
de(n) he seynde ma
kede
TO eyner tyt do
sunte Ludger
om to predikene
was gekome(n) yn vres
land in een dorpp
gheheite(n) ghele-
guurd Onder ande
ren menssche(n) de dar
gekomen were(n) ene <151rb>
to hoerne. dat so qua(m)
dar ock eyn blynde
gheheiten isbernlef
Desse was leefftal
lich onder den vol
ke wante he konde
seer houeschelike sy(n)c
ghen na ghewon
tesyns volkes de
wercke vn(de) de stry
de der konyncghe
meer yn dren ya
ren was he so ste
delike verblyndet
dat he myt allen
nycht konde seyn<Korrektur: seyn konde>
De ghene de d<gestr.: a>e dar
weren beden sun
te ludger dat he
gode wolde byd
den vor syne ver
luchtyncge Dat
vertreckede sunte
ludger meer he
en wegherde des <151va>
nycht wante se set
ten to der taffelen
so en konde he des
nycht hemelike do(n)
mer v(m)me de ydele
glorie to schuwene
en wolde he des
nycht doen. by
den vole de dar
war eten Verwar
seghede he Myra
kele to done hort
to hilligen man
nen. he weer ghe(n)s
like onwerdich ene(n)
menssche(n) gesont
to makene Wan
te den blynden
were meer noet
ghesuntheit der
selen Wante om
syner sunde wille(n)
mach em lichte
de blyntheit ghe
scheyn wesen vn(de)
so moet me(n) ten <151vb>
ersten arbeyde(n) vm
verluchtyncge va(n)
bynnen dan allen
telen mach men
verdryue(n) de dus
ternysse van bute(n)
Do vraghede he
em ofte he wolde
bichten syne sunde
vn(de) doen dar peny
tencie voer Do a(n)t
worde he dat wolde
he gerne doen Do
segede em sunte Lud
ger Morghene vro
kom to my en(de) de
als du gheseget
heuest Jsset dattu
dat doest dat en
sal dy nycht vn-
fruchtbar ween
Wante god ijs
mechtich dy dyne
sunde to vergeue
ne vn(de) di dy(n) ghe-
<u.d.Z.: sichte> <152ra>
weder to makene
Hijr van wort de
blynde ghe modet
ende verwachtede
blydelike den toko
menden dach De
nacht was nouwe
verghancgen vn(de)
vro morghens be
gaen he to gaene
to dessen hilligen
manne Ende wan
te he was war va(n)
der stede getogen
so wandere he em
na den selue(n) wech
Do he by sunte lud
gher was gheko
men nam he syn
perd by den tome
vn(de) toch ene ouer
ene zijd van den
volke dat em na
volghede. vn(de) dar
bichtede he syne
sunde vn(de) he satte <152rb>
em <gestr.: syne> daer vor
boete vn(de) penyten
cie Dar na teken
de he des blynde(n)
ogen myt den te-
ken des hilligen
cruces vn(de) helt sy
ne hand vor em
vn(de) vraghede em
ofte he icht zeghe
Do sprack he myt
groter vroude he
seghe syne hand
O waerlike eyne(n)
dyscipel des hilli
gen ewangelij
O waerlike ene(n)
na volgher (christ)i
yn allen dyncge(n)
Want als in vor
tijden (christu)s gaff v(er)-
ten erste(n) de(n) gich-
tyghen me(n)schen
de em gebracht
was syne sunde
vnde daer na ma- 152va>
kede he ene geso(n)t
also satte ock sunte
ludger den blyn
den ersten bote vor
syne sunde dar ny
makede he ene sey(n)
de Desse blynde v(er)
krech allentelen
syn zuene weder
vn(de) qua(m) myr em
to eynen dorppe
dat dar by gele
gen was ghehei
ten werthem Do
wolde sunte Ludger
versoken ofte he
ock ganslike z yn
zuen weder vnt-
fancgen hadde vn(de)
vraghede em off
he dat dorpp w al
seyn mochte den
se ghenakeden
So nomede he
dat dorpp als dat <152vb>
hette vn(de) bewysede
em de boeme vnde
de huse bysondere(n)
Sunte ludger trec
kede dit myrackel
tot der eere godes
vn(de) sprack to em de
blijnt was Dancke
dyne(n) ghesuntmak(er)
vn(de) gyfft nycht my(n)
re macht to y(n) des
sen wercke. want
dat vleyssch en ba
tet nych<gestr.: t>t de geist
yst de leue(n)dich ma
ket God eyn ver
luchter aller dy(n)c
ghe heuet dy ver
luchtet Do se ghe
komen weren to
den dorppe ghehei
ten wscurd na(m) he
ene myt sick yn
den kercke(n) to be
dene ende gode <153ra>
to danckene vor sy
ne verluchty(n)cghe
Vn(De) dar moste he
em do louen dat he
des nycht seggen
en solde vor dat he
ghestorue(n) were dat
he vermyddest em
syne sune hadde
vntfancgen He was
em horsam wattan
dattet tegen synen
willen was. vn(de) sola(n)c
ge als sunte ludger
leuede vn(de) segede
he des nemande
Mer do he ghestor
uen was do belye
de he <gestr.: wo he> wo he
ouermyddest de ge
nade godes weer
van em verluchtet
Vnde vp dat sich dat
volck nycht en ver
wonderde va(n) syner
haster verluchty(n)c <153rb>
ge so vensede he sick
ene wyle zydes vn(de)
leyt sich van eyne(n)
anderen leyden
Daer na beagen
he allentelen to
seene vn(de) seghede
dat he van gode
weder verluchtet
weer Jn desse n
wercke sunte lud
gers moge wy <gestr.: wer>
mercken vn(de) ghis
sen wo vele syner
doghede syn ver
holen de he alle
ne gode to tughe
ghedaen heuet
vn(de) de he ock also
yn andere(n) me(n)sche(n)
wercket heuet. dat
se oet vor syne(n) dode
nycht appenbare(n)
en solden Vn(de) also
mochte dat gesche(n) <153va>
dat erer vele de he ge
sunt hadde ghema
ket ghestoruen we
ren vor syn dode
Dosse blynde als wy
vernomen hebbet
was dat erste my
rackel dat god ver
myddest em ghe
werckez heuet Des
se selue isbernleff
was berne vn(de) vly-
tich to gode darv(m)
me was em te bet
to ghelouen Wan
te wattan he had
de eyne husfrouwe(n)
nochtant na syner
verluchty(n)cge plach
he to sokene ghe
leerde lude vn(de) leer
de van em de psal
men off war anders
wth der hilligen
schryfft Vn(de) hyr
ynne hadde sunte
ludger genochte <153vb>
so dachte he syne to
gebrukene yn der
sake des hilligen
geloue(n) Wante yn
der tijt vressland
was anderwerffe ge
vallen van de(n) hilli
gen gelouen vnde
hadden de knechte
godes v(er)dreuen so
mochte he dat lich
te komen so wolde
he den kleyne(n) kyn
deren to holpe kome(n)
ver myddest em
wa(n)te he en moch-
te des nycht vul
lenkomelike(n) doen
Hyr v(m)me wante
dat volk ene leyff
hadde vn(de) he eyn
leye was so en had
de men nyne sus-
picie van em so ge
bot he em dat he
solde den vrouwe(n) <154ra>
raden wan oer kyn
der steruen wolden dat
se de doypen leite(n) vn(de)
so solde he de kynde(re)
dopen yn den name(n)
der hilligen dreoul
dicheit yn water dat
benediet were yn de(n)
namen des heren Vn(de)
aldus dopste he (18)
kynde(re) de alte same(n)
de storuene in albis
behalue(n) twe sunte
Ludger na de(n) dat se
weder geloffden cree
seemde vn(de) ror de se
myt syne(n) handen
Vnde aldus bleef
desse mensche seynde
to syne(n) lesten older
Do he sterue(n) solde be
clagede syn husfrou
wen myt tranen
oer ellndicheit. dat
se nycht leuen en
mochte na em Do
antworde he eer <154rb>
Jst dat ick wat ver
kryghen mach van
gode so en salstu nicht
lancge leue(n) yn des
ser werld na myne(n)
dode Vn(de) na den wor
den starff he. vn(de) na
den vijfftende(n) dach
starff syn husfrouwe
Vnde wante wy
hijr wat wth den
wege synt gegaen
so hebbe wy dit dar
v(m)me vertellet dat
ment to beth ghe
loue den tuge va(n)
verdenst des tu
ges
HJr moge wy
mercke(n) sunte
ludgers vuricheyt
vn(de) vnse lauheyt <a.u.R.: yn der leue godes vn(de)
synes negesten>
He verwarff de do
pe den kynderen
des volkes de ge
vallen were(n) van de(n)
gelouen mer wy <154va>
en achtet nycht to
helppene den kerste
nen mensschen yn
der vtersten not des
dodes He verwarff
den genne(n) geua
de de se nycht en
wolden vnde de v(er)
dreuen van em de
genade godes mer
wy trecket se aff
de vns bidde(n) vnde
de vns trecke(n) He
holpp den kyndere(n)
de gebunde(n) were(n)
myt der erff sun
den vermy ddest
eynen leygen Wa(n)
te he des nycht do(n)
en konde vermyd
dest eyne(n) prester
meer wy seyt de
gebonden syn myt
erff sunden vor de(n)
ogen der prestere(n) <154vb>
steruen dat wy so
seggen solt vn(de) enbe
drouen vns dar nicht
v(m)me Vort so ver vul
lede he in ver uol
gyncge der hillige(n)
kercke(n) dat wy arbey
delick rekent yn
eren vrede Vnde
hijr v(m)me solle wy
vnghelick loen vnt
faen vor manyger
hande verdenst
He sal ghecronet
werden <gestr.: w> v(m)me
alle de genne de
he van der gena
de godes heuet ge
sunt ghemaket mer
wy sunder penyte(n)
cien sollet de pyne
lyden dat en sy
dat wy vul doen
vor alle de genne
de vm vnser ver- <155ra>
sumenysse ver do-
met syn Van ener
frouwe(n) de yn vn
plicht lach de em
sande eyn vat myt
honyncghe
TO eyner ande
ren tijt do he
v(m)me toech syn stich
te na synen pastor
liken ampmete
quam he to den
dorppe geheiten
bilrebecke Dar by
wonnede eyn edel
frouwe. mer se lach
yn onplicht myt
eren manne yn vn
betem meliker
echtschap Do se
v(er)nam dat he
dar komen wolde
do arbeydede se
wo se dessen hilli
hgen man mochte <155rb>
bre(n)cgen van syn(er)
vpsate wante he
se van eyn sche
den wolde so be
korte se eme vm
to keren myt ga
uen Vnde sande
em to wilkome
eyn groet eerde(n)
vat vul honyges
He wyste wal
dat vnder den ha
nyge schulede de
bytterheit der
warmode vnde
dat de gaue(n) ver
blyndet de ogen
der wysen so b(er)
smade he dat
genslyke ro vnt
fane vnde sege
de he en wolde
myt oer nyne
ghesellschap heb
ben de syck vro- <155va>
mede maken myt
vngeorleffder echt
schap van der hil
ligen kercke(n) vn(de)
wolde god so en
wolde he nycht ros
ten <gestr.: h> eer he so da
ne vnplicht vnde
incestu(m) tusschen
den twen ghe
scheide(n) hadde Al
dus worden de myt
der gaue wth ge
sant weren ver
samt van em vn(de)
so gencgen se to
so mygen synre dys
cipule(n) dat se doch
desse gaue(n) vnt-
fencgen vnde be
den vor em De
dyscipule worde(n)
verleydet van
der gyricheit vn(de)
nemen dat ho
nych bute(n) wete(n) <155vb>
des bysschopes vn(de)
loueden em dat se
or wort to em spre
ken wolden vnde
oer beste doen En
de wante se hastli
ken nyn stede en
hadden dar se dat
honych laten moch
ten so satten se dat
vnder dat altaer
vnde bedeckede(n)
dat myt dwelen
Do was dat by der
tyt dat he wolde
mysse doen Do he
uor den altaer sto(n)t
vnde syne(n) mont
vpgelocke(n) hadde
to bedene. do barst
dat vat vnder de(n)
altaer ofte he vor
dat gebet eynen
sten an dat vat ghe
worppen hadde vn(de) <156ra>
dat hanych vloet
dar wth vn(de) dat vat
wart to kleynen
stucken Do se dat
hanych dar wth
gebracht hadden
do loueden se same(n)t
liken den heren vn(de)
sunte ludger syne(n)
knecht Wante syn
verdenst wert ghe
presen van nauol
gyncge des hilli
gen ewangelij ofte
dat wort bewyset
mytten tekenen
do danes myracke
les Wante ysset dat
de bode des heren
sunte iohanndes bap
tista wort gelouet
dat he berijspede
den konynck de
sijns brodes hus
frouwen hadde by <156rb>
syne(n) leuende Wo
en solde men sun
te ludger nycht
hebben werdich
alles loues de den
ghennen de de
vnplicht dede nicht
alleyne bestraffe
de mer to veruer
nysse anderer me(n)
schen verdreef he
ene wth den lan
de Sunte Johan
nes en weck nicht
der veruolgyncge
des wyues hero
dyas Sunte Lud
ger en wort nicht
getogen van de(n)
rechten wege
myt den gaue(n)
des edelen wy-
ues Alle beyde
worden se anghe
uochten vn(de) bekort <156va>
van vnkusschen
wyuen sunte Joha(n)
nes myt druwe
he sunte Ludger
myt smekene Te(n)
lesten sunte Joha(n)
nes waert vme
de warheit yn de(n)
kerckener ghe-
worppen vnde v(n)t
houedet Su(n)te Lud
ger na worden
des apostels. de
ghebot dat men
so dane menssche(n)
solde geuen den
vyande yn doet
des vlessches Glo
sa So dat de du-
uel macht kreck
ouer syn vlessch
als men iob leste
de dodede myt pe
nytencie(n) desse twe
de yn onplijcht le
ghen. vp dat de <156va>
gheyst leuendich
worde Wo eyn star
buten tydes ghena(n)c
ghen wart ver myd
dest synen gebede
Iy der tijt wa(n)
derde sunte
Ludger yn vreesla(n)t
v(m)me to predykene
Do he ghekomen
was to syner kerc
ken yn der stede
gheheyte(n) theri by
den water ghehei
ten lada v(m)me der
gaste wille(n) de to em
quemen bat he de(n)
vysschers de dar wo
neden dat se wolde(n)
eynen stoer vaen vn(de)
brencgen em Do a(n)t
worden se dat de tijt
stoer to vane weer
vor by ge gaen wa(n)
te de wynter nv ge
nakede so en plege <157ra>
men so dane vyssche
nycht to vaene Su(n)
te ludger antworde
O kyndere de schep
per der tyt en ys
nycht en wech ge
gaen myt der tyt
gaet hen vn(de) doet
als yck yw ghe-
secht hebbe Wyl god
ghy solt vaen dat
yck begheert neb
be Wante god is
mechtich to aller
tyt to gheuen sy
nen knechten dat
se begere(n) Do de vis
schers berededen
em to vuldone sy
nen wille(n) vnde sy
nen geboden Do
seghen se yn der
lucht als eynen
vogel de vloech
allentele(n) neder vn(de)
vol nycht veer va(n) <157rb>
em ynt water De(n)
vysschers duchte
dat dyt eyn teke(n)
weer van gode vn(de)
vp de stede daer
de vogel ynt wa
ter veel worppen
se er nette Vnde de
hoppe den se had
den van den ver
denste(n) vn(de) van de(n)
dogeden sunte lud
gers en bedroch
em nycht Wante
se hastliken venc
gen eynen groe
ten stor den se em
brachte vnde vor
telleden em wo
dattet em ghegae(n)
hadde Sunte lud
ger na syner ghe
woente thoech he
alle dynck to der
eere gode. vn(de) <157va>
vn(de) gaff nycht syn
re macht so sprack
he Dancket de(n) alle
mechtige(n) goede de
eyn oecker ys al
les gudes. de spy
se gyfft alle(n) vles
sche Vnde vp dat
gy ghesichte
nycht to en schry
uet mynen ver-
denste noch ande
ren luden vertel
len Wante god
gyfft alle(n) men
schen de yn em
hoppen spise yn
tijt der noet he
doet vp synen ha(n)
de vnde vervullet
alle deir myt be
nedictioen Eer se
em yn ewicheyt
Amen <157vb>
JN dessen wercke
des hilligen man
nes syn dre dync
ghe de wy ver
wonderen vn(de) loue(n)
sollen als bakantheit
tokomender dync
ghe werckyncghe
des myrackels oet
modicheit yn nycht
to appenbarene dyt
myrackel Wante
he wyste wal dat
gheschreue(n) ys. wo
du grotter nyst ver
oethmodige dy yn
allen dyncghen Vn(de)
hijr v(m)me so vele als
yn em was begher
de he al syn doghe
de verholen to we-
sen vn(de) gheboet se
to swyghene. nycht
dat he hatede syne
doghede mer he <158ra>
volghede (chris)i na. de
als men lezet in de(n)
ewangelio gheboet
dat men syne my ra
kele swygen solde
vp dat he vns eyn
exempel bewysede
Wattan he bekan
de dat v(m)me ander
lude salicheit wille(n)
aolden syne myracke
le vertellet werde(n)
Mer god en beke(n)
ner der verholen
dyncghe vn(de) eyn
rychter de krone
de syne(n) wille(n) do he
sich oethmodelike
beghherde to bewar
ne vor de sunde der
beromenysse Wan
te to der eer syns
name(n) vn(de) to stichty(n)
ge ander me(n)Sche(n)
heeft he syne ver <158rb>
denste myt teke
nen verbredet vn(de)
anderen me(n)sche(n)
kundich gemaket
Van eynen blynde(n)
de he seende ma
kede
Meer wattan
sunte ludger
wolde verhuden al
synw wercke noch
tan van verhenck
nysse godes en kon
de he des nycht
doen vp alle(n) stede(n)
Jn sassen ys eyn
dorpp geheiten alua
yn pago sudergo
Do he syne kers
pele v(m)me genck
vnde quam to des
sen dorppe to ener
tyt do he sat to
der tafele(n) hoer
den men ropen
ene(n) arme(n) man <158va>
vor der doer vnde
bat dat de bysschop
wolde an seyn eyne(n)
blynden menssche(n)
De dyake(n) de dat
vor eyn ampt had
de hastede vn(de) men
de dat daer ey(n) arm
menssche were vn(de)
eyn almyssen be
de vn(de) nam brot
vn(de) spyse vn(de) brach
te eme De blyn
de en woldes nicht
neme(n) vn(de) seghede
em weer eynes
anderen dyncghes
meer noet Men
brachte em dry(n)c
ken he antworde
he en wolde des
nycht. wante he
daer nycht ghe
komen en were
vmme allemys- <158vb>
sen to byddene meer
dat men ene brach
te voer den bysschop
dat he ene(n) blynde(n)
menssche(n) to holpe
queme De dyacke(n)
en verstont nycht
wat he bat vnde
genck weder int
hues vnde leyt ene
dar en buten Do me(n)
ene nycht yn en
leyt begaen he an
derwerff myt lud(er)
stemme to ropen
ten lesten sach sun
te ludger v(m)me
vn(de) sprack to den
dyacke(n) wr v(m)me
woltu dy so lancge
vensen dattu hoerst
De dyacke(n) antwor
de em Jck hebbe
em spise vn(de) dranck <159ra>
gebracht mer he
en wil orer nyn
Sunte ludger <gestr.: er>
sprack ghijff em
eynen pennynck
Do he dat ghedaen
hadde vn(de) des ock
nycht en wolde Do
gheboet de byss-
chop dat men ene
vor em brachte Do
he vor em gebracht
was vragede he
em Wat heuestu
broder wat ysset
dattu biddest De
blijnde antworde
Jck bidde v(m)me de
leue godes dattu
my willest seynde
make(n) Sunte Lud
ger antworde Su
v(m)me de leue godes
Hoert eyne won
derlike maner <159rb>
Sunte ludger en
sprack de wort
nycht ghebeyden
de meer allene to
verwonderne de
bede des blyn
den antworde he
ghelyck den sel
uen woerde en(de)
van stunde(n) an sach
de blynde Vn(de)
quam to der tafe
len vn(de) at vn(de) dra(n)k
myt vrolicheit
vnde genck syns
weges Van ey ne(n)
doden menssche(n)
den he vorweckede>
Varafft yghe
manne van
synen dyscipulen
vortelleden Do he
wanderde dor hes
sen land to der
greuesschap ver <159va>
weckede he eynen
doden mensschen v(er)
myddest syne(n) ge
bede Desse mens-
sche v(m)me deeftale
willen wante he
ghestollen hadde
greue wydikens
henxte van sasse(n)
was he verordelt
to aldus dane(n) dode
dat men ene vp
den velde bynden
solde an eyne(n) sta-
ken vn(de) werppen
ene myt scharppe(n)
tuenstaken vnde
stenen to den do
de Do dyt ghe-
scheyn was so le
ten sen dat dode lich
am liggen vp de(n)
velde Sunte lud
ger by de stede
quam vn(de) do he
vernomen hadde <159vb>
do dit was eyn ker
sten menssche sande
he boden to greue(n)
wydikene vn(de) bat
dat he den doden
licham begrauen
moste Do em dit
o<gestr.: r>rleff gegeuen
was gebot he dat
men solde vergad
deren de to schorde(n)
lede des gansen lich
ames y n eyn lake(n)
vn(de) brencgen se yn
syn pauluen so la(n)c
ge dat men ey n
graff makede Do
dat graff beredet
was vn(de) de dode
liacham dar ynge
leget was dar su(n)
te ludger by stond
do sprack he Brenc
get ene weder wth
dern graue wante
de sele is bynnen <160ra>
em Do se ene vp ho
uen began he to
ademen Do brach
te(n) se ene weder ynt
pauluen vn(de) lauede
ene myt drancke
vn(de) sunte ludger ge
bot dat men syne
wonde(n) verbynden
solde vn(de) yn korter
tyt wart he weder
ghesond Jn der ste
de stent noch eyn ste
nen cruce yn eyn
teken desses myra
kels dat dar ghe
sat wa van den
volke dat dar won
net van den name(n)
desses mannes de
buddo hette ijs dat
velt genomet bud
den velt to desse(n) da
ge Wo he eynen mys
dadigen menssche(n)
de ghehancghe(n) was <160rb>
by meppe(n) verlo
sede van der gal
gen
JN sassen licht eyne
stad bekand vele
me(n)schen bekand
geheite(n) meppen
By desser stad do
sunte ludger ge
komen was vnde
wolde yn vreesla(n)t
wandere(n). sach he
nycht vere van
den wege vp de(n)
hilligen sundach
eyn hopp volckes
vergaddert Dar
toch he to vnde
wolde wette(n) de sa
ke oers rades vn(de)
wat se dat vp <a.u.R.: so dane(n) dach bredreue(n)
so sach he dat se dar vp> ey
nen berghe dar
<gestr.: vp> se vmme ston
den eyne(n) mysda
digen me(n)schen <160va>
eynen galgen be
redden He quam
dar by vnde sprak
em vrentlike to
vn(de) bat em dat se
em den menssche(n)
wolden geuen
ofte solde me(n) em
yo doden dat se
dat ses sondage<ü.d.Z.: s>
nycht en deden
mer dat se to ker
ken gencge(n) vn(de)
horden mysse Do
he nycht van
den huesmenne(n)
krygen en on
de meer se geu e(n)
em hoenlike wor
de wante de stede
en horde nycht
to syne(n) kerspele
so en verkrech he
doch nouwe dat
he mochte eyn <160vb>
kleyn sprecken
mytten mensche(n)
van syner peny
tencien vnde be
rouwe(n) Do dat
ghescheyn was
treckede de bys-
schop van dan vn(de)
de menssche wort
gehancgen Des
auendes van de(n)
daghe do sunte
ludger gekome(n)
was van der ste
de ses myle we
ges to eyne(n) dor
pe geheite(n) assche(n)
torp dar quam de
menssche de ghe
hancghen was vn(de)
veel vor syne voe-
te De dar were(n)
verwonderden
em vnde vragede(n) <161ra>
em wo dat hijr vm
me were do vertel
de he em wo dattet
em gegaen were vn(de)
sprack Do de bys-
schop van daer toch
vnde yck ghehanc
gen wort do sach ik
twe schone mans ry
den by des byssco
pes syde(n) vn(de) myt
ene eyne wyle to sa
mene spreke(n) Daer
na eyne kleyne tyt
quam de ene haste
like weder v(m)me vn(de)
satte wat vnder my
dat yck nycht en
weyt <gestr.: mo, ü.d.Z.: wat> dat was
dar stont yck vast
like vp so dat yk
nyne pyne en voel
de vn(de) do dat volk
was hen gegaen
vn(de) de su(n)ne wolde <161rb>
vnder gaen sat
te my desse sel
ue van der gal
gen vn(de) geboet
my dat yck yw
solde nauolgen vn(de)
bedancken den
hilligen bysscho
pe vor dat leue(n)t
dat my gheheue(n)
was Welck leue(n)t
he nycht verkry
gen en konde va(n)
den dwasen men
schen verkr ech
he van gode Vort
segede he dat he
des nycht wet
ten en konde wo
he so lancghe(n) wech
yn so korter tijt
na den bysscho
oe weer ouer ge
gaen De erwer
digen manne <161va>
de syne dyscipule(n)
weren segget noch
andere wonderli
ke dyncghe de su(n)
te ludgher ghedae(n)
vn(de) ghesprake(n)
hefft wolde wy
al de schryuen
dat solde to lanck
werden Wo he
eyne(n) manne de
em eyne houelan
den dat houet to
der syde(n) genck
sytten
Hyr vmme
dat dynck
dat wy vertelle(n)
wylt heuet vns ge
seget een seer war-
afftich man bot-
holdus de wa(n)neer
vnse vaget was
Eyn stad en ys <161vb>
nycht veer va(n) de(n)
closter geleghen
gheheite(n) vberici
dar koffte su(n)te lud
ger eyne houelan-
des van eyne(n) ma(n)
ne Dar na wart
dessen manne va(n)
somygen bosen me(n)
schen synen vrende(n)
gherade(n) vn(de) be-
gan des kopes to
versakene Se genc
ghen to rade vnde
satten vnder em
wert dat se dat nycht
myt rechte vn(de) rede
liken beholden en
konden. so wolde(n) se
dat myt vnrechte
vn(de) ghewelde doen
Sunte ludger ver
smaden se vn(de) hate
den ene hijr v(m)me <162ra>
Dar na was dar su(n)te
ludger vnde heilde(n)
dar dage vmme meer
to der eersten tyt en
verwarff he nycht
To der ander tyt helt
he echter enen dach
myt em vn(de) verwarff
echter nycht Tet der
den reysen do se ene(n)
dach helden vn(de) sunte
ludger vele smerlik(er)
vnde hoenliker worde
ghegeuen hadde Do
was daer en vnghe
achtich wanschape(n)
huesmaen de sprack
to den de by em sto(n)
den Jsset nycht gro
te schemede vn(de) con
fusie dat desse vro
mede vn(de) vnbekan
de me(n)sche wil sick
vnser erffnysse vn
der wynde(n) Do de eer <162rb>
werdige bysschopp
dat hoerde sach he
v(m)me vnde wolde wet
ten we dat weer de
so dane worde ghe-
sproken hadde Des
se vorghenomede ge
buer wolde schuwen
da<gestr.: n> angesichte des
bysschopes vn(de) keer
de syn houet acht(er)
rugge als off he
dat nycht ghese
get en hadde mer
eyn ander hadde. mer
dat ghesproken to
hant en konde he
den hals nycht we
der v(m)me bogen vn(de)
so bleff em dat ho
uet also sytten to
synen dode tho. vn(de)
hyr v(m)ms wart he
cato gheheiten
Do de huesma(n)e <162va>
so dane(n) myrakel
segen. do leeten
se em gerne dat
volghen dat se
eme hadden mit
hardicheit ent
holden Van eyne(n)
klercke den he be
ryspede de dar vur
blees vnder de(n) ty
den
Wante wy
hijr to vore(n)
geseget heb
ben van den de(n)ste
vn(de) ampte godes
so en wil wy nicht
achter laten dat se
van em vertellen
Wante wanner su(n)
te ludger was of
te stond yn de(n) de[n]ste
godes so was he
vnsprekelike anxt
uoldich van an-
dacht vn(de) vast va(n)
dancke(n) To ener <162vb>
tyt do he wander
de ouer wech wort
em eyn bedde ghe
maket by den vur
Des nachtes do he
syne mettene las
myt syne(n) clerken
de roeck van den
vuer quam em ynt
amghesichte He sto(n)t
vnbeweget van da(n)ke(n)
vn(de) van lichame of
he nycht en voelede
Mer eyn van de(n) kler
ken de nycht en wol
de dattet em ynt
angesichte rokede
bugede syne knee
vnde bles dar vur dat
tet brande Des mor
gens reyp he den
clerck to sich vnde
vragede em strenc
gelike wo he so ko
ne weer dat he dor
ste dat hillige loff <163ra>
godes staen laten vn(de)
bogen em to de(n) vuer
to boetene Dar satte
he em to penytenci
en somyghe dage
vn(de) leerde syne klerc
ke wan se stonde(n) to
den denste godes dat
se dan solden va(n) em
dryue(n) alle gedach
ten. vn(de) als so vele als
to laten wyl de vn
stedicheit des men
scheliken herte(n) vnde
de genade godes
to vorne v(er)leent so sal
men dar vnder nicht
anders dencken of
te doen Wo sunte lud
ger eyn closter tym
merde to werden
TO desser tyt
was noch deste
de de sunte ludger to
werden ghekofft had
de vnbety(m)mert vnde <163rb>
vnbequ<gestr.: e>eme to
wonnene Wante
syne vele bekomme
ryncghe de he had
de yn stedeliken
prediken in sorchuol
dicheit der kercken
vnde yn sorghen
de he hadde vor dat
volck dat em beuo
len was dat en leyt
em to desser tyt to
nycht ledich wese(n)
Do he dat volk ge
leert hadde mytt(er)
zeden des kerste(n)
leuens vn(de) hadde
closter vn(de) kercken
gety(m)mert na ma
nychuoldicheit der
stede de em beuole(n)
weere(n) keerde he sy
nen syn to tymere(n)
eyn monyke clost(er)
yn desser vorghe
nomeder stede he
nam myt em de <163va>
de em noet weren to
dessen wercke vn(de) wa(n)
derde hen to der stede
Jn desser stede was ey(n)
bussch v(m)me beuanc
gen myt dusterheit
der boeme vn(de) myt
dickheit des woldes
Daer makede(n) se eer
telt vn(de) des morge(n)s
vro begunde(n) se de
boeme wth to rod
den vn(de) reynyghe
den de stede vor dat
ty(m)mer dat [m]<überzähliger Schaft>en
dar maken solde Mer
dit duchte em gen
selike vn mogelik
wesen Vnde so arbei
den se dat se dessen
hilligen man moch
ten gensliken van
syner hilligen vpsa
te brencgen Wante
se segeden dat gen
selike vnmogelik
weer dat me(n) de <163vb>
stede to enyger tyt
mochte bequem e
maken to wo(n)nene
Wante van dick
heit der boeme en(de)
breetheit der twy
gere en onde men
dar dur den hemel
nycht gheseyn Mer
sunte ludger satte sy
nen hoppen yn den
heren vnde segede
De dyncge de den
mensschen vn<gestr.: ge>mo
gelick synd de synt
gode mogelick Hyr
vmme wyl wy yn
yn em geloue(n) Wan
te he nycht allene
alle dyncge en ver
mach. mer helouet
den gelouygen alle
dynck mogelick to
wesene Jn to komen
der <gestr.: tyt> nacht do se
seere vrp vp ghestaen <164ra>
wer<gestr.: en> weren to lese
ne oere mettene vn(de)
do se dat vullenbrucht
hadde gencgen se
weder liggen Do su(n)
te ludger duchte dat
se alle slepen stont he
stilliken weder vp vn(de)
genck wth den pau-
luene eyn cleyn v(m)me
to bedene Mer eyn
klerck geheite n tijd
baldus van synre ghe
selschap wakede to
der seluer vre vn(de) vol
ghede em hastelike
na wth den paulune
Do he dyt gherync
ghe vernomen had
de do stond he eyn
kleyne ofte he seen
wolde wat wat tijt
dat weere vn(de) genck
weder ynd paluen
vn(de) wachtede so lanc
ge dat he weder v(n)t
slapen were Do em <164rb>
durchte dat he wed(er)
slepe genck he an
derwerff wth to
bedene. mer desse
selue klerck volge
de em vort na Al
dus wort anderwerf
syn gebeth ghehy(n)
dert do gebot he
dessen klercke dat
he to bedde genc
ge vnde stond e nicht
vp vor den daghe.
vnde op dat he des
klerckes curiosich
eyt verschalkede
so genck he ock we
der to bedde Do he
eyne wyle tydes ge
wachtet hadde vn(de)
em duchte dat dar
nemant en wacke
de stont he derde
werue weder vp
vn(de) genck dar wth
vnde legede syck <164va>
vnder enen boem
yn syn gebeth Mer
wante desse vorge
nomede klercken
dorste em nycht vol
gen tegen syn ge
both vn(de) gerne ge
wetten hadde wat
he dede so borde he
dat pauluen vp by
synen bedde vnde
sach ene syttene yn
synen gebede De
nacht was do so
clar de mane vn(de)
ster nen schennen
Do he lengest ge
bedet hadde vnde
yn den geyste versta(n)
hadde dat he van
gode verhoret we
re do genck he we
der ynt pauluen
vn(de) he meende dat
tes nemant en
wyste De claer <164vb>
heit do de<Wortumstelllung: de do> was wart
to hantes verwandelt
wante de mane wort
verdunckert vn(de) de
steerne(n) v(m)me betoge(n)
myt wolke(n) de wy(n)t
stont vp herwert vn(de)
der wart dar na qua(m)
eyn groet storm De
olden bome velle(n) to al
len syden vn(de) de elle
mente der werlde de
neden den knechte
godes wattan se al y(n)
groten anxte were(n)
Do se des morgens
were(n) vpghestaen
segen se hijr vnde
daer dat wold wth
gerodet to so breder
stede dat men dar
wal mochte ey(n) clos
ter ty(m)meren vnde
ock legen dar so vele
boeme dale ghestort <165ra>
als men holtes beho
uede to den ty(m)mere
vn(de) dat nyner leye
wys ofte nouwe moch
te gescheyn vermid
dest menschen hande(n)
yn lancger tyt dat
heft de gotliker kracht
ghewercket macht
liken yn eyne(n ogen
blycke Somyghe kle
ne bussche vn(de) lutti
ke boeme weren
daer stane bleuen
de de werck lude
lichtlike mochten
wthroden of aff hou
wen Do de claer dach
gekome(n) was ver
mande sunte ludger
dat volck to de(n) an
deren wercke vnde
vragede em blyde
like of se den he
mel noch van der
stede nycht seen en <165rb>
konden Hjr ynne
moge wy mercke(n)
wo groeten gelo
uen he hadde wa(n)
te v(m)me syn ver
denst wort de wolt
yn eyne(m) ogen blijc
ke wthgeroddet
vn(de) v(m)me syne wal
daet weert em ge
geue(n) de stede de
groet geuoech was
to eynen mo(n)ster to
ty(m)mere(n) Wante na
den ewangeliu(m) vn(de)
na dem worde(n) sunte
pauwels v(m)me des
gheloue(n) wille(n) sollet
de berge van ere(n)
steden gesat wer
den vn(de) sunte lud
der en heuet nyne
mynre cracht ge
wercket yn wth
to rodene de bome <165va>
<gestr.: wth der eerden>
hir v(m)me mo ghe
wy wal gheloue(n)
dat he de berghe
van erer stede ver
myddest de gena
de godes wal ghe
sat hadde haddes
em noet ghewe
sen ofte he dat va(n)
gode begert had
de Wante dar en
ys geyn vnder
schit onder ofte
welck mensche
myt syne(n) gebede
satte de berghe va(n)
oerer stede ofte de
boeme wth der er
den stoerte wan
te dit ys beide vn
mogelick der me(n)
schen starckheit
Ende dat god dit
vermochte daer <165vb>
en ys nycht an to
twyuele(n) mer dyt
ander gheloue wy
billikes dat god he
uet dyt vermyddest
em ghewercket wa(n)
te vele meer ys dat
hynder aff to neme
ue dan to verwaer
ne dat noet ys God
gaff em ene stede
daer he dat closter
ty(m)meren dolde vnde
wthroddede de boe
me vn(de) dat holt dat
noet was to den
ty(m)mer entfoerde he
em nycht Aldus ver
brande dat vuer
de bande dar me
de gebunde(n) were(n)
de dree kyndere de
em yn voer tyden
de konynck van
babilonyen geboet <166ra>
dat men yn de(n) berne(n)
den ouen werppen
solde mer de kleyd(er)
de em noet weren
en verbrande dat vuer
nycht
Mer vp dat wy we
der komen to
der reden de
wy begunde(n) hadde(n)
van den bome(n) de ge
vallen weren by nne(n)
der stede daer men
dat closter ty(m)meren
solde Daer was alle
ne eyn boem staen
ghebleue(n) daer he y(n)
der seluer nacht vn
der gebedet hadde
Do de dach geko
men was do make
de eyne celle vnder
dessen boeme vn(de) ver
maende syn volck
to arbeide(n)de Dar qua(m)
to em eyn van syne(n) <166rb>
klercke(n) geheite(n) odel
gryn den he gesa(n)t
hadde vn(de) vnder wor
den de se to samen
hadden. so vrage
de em sunte ludger
wat em duchte
van der stede ofte
se nycht bequeme
were to eyne(n) mo
nyke cloester Do
desse klerck sach
syn angesichte blij
der vn(de) clarer dant
gewontlick was
segede he Jck see
yn yuwen ange
sichte dat dit werk
sunder den wille(n)
godes nycht en ys
begu(n)nen vn(de) des
se stede ys yn vor
tyde(n) wthuerkoere(n)
van gode daer v(m)me <166va>
ys se bequeme ten
denste godes Sun
te ludger hadde ge
nochte van desser
antowrt vn(de) sprack
to hem Danck heb
be dattu na myne(n)
wille(n) ghe sproke(n)
heuest Du bewysest
dyne gudertyren
heit so vele als eyn
menssche vermach
Wante dyt werck
ys ghesat in der
macht godes Mer
dit wil ick dattu we
ten salst dattu noch
tant nemant appe(n)
baren salst der wy
le dat ick leue Jn
desser stede sal ick
ver wachte(n) de(n) dach
des lesten ordels vn(de)
dar ick nu sytte wa(n)
ick nv sitte wan ik
storuen byn sal ik
begrauen werde(n) <166vb>
aldus bewaerde de
klerck seer vlytlike(n)
desse(n) boem de wyle
dat he dat stont Mer
ten lesten do he gehou
wen wart to behoef
der kercken to eyne(n)
dele de getymmert
wort in westen do
groeff desse klerck ey
nen steyn vor eyn tek
en yn de seluen stede
dat nymant en wyste
Desse steyn wort dar
vp gegraue(n) vn(de) gevo(n)
den do men dar desse(n)
hillige(n) ma(n)ne eyn gruf
solde make(n) Wo su(n)te
ludger an sick hadde
de (9) ghaue de paul(us)
schrijft to de(n) corynchi
en yn der erste(n) epis
tele(n) (10) Ca(pitul)o
Hyr v(m)me watta(n)
su(n)te ludger
heft vele dyncge wo(n)
derlike ouer myddest
de genade godes ge- <167ra>
wercket off proffe-
tert so geloue wy dat
de kleynen dyncge
de wy nv vertellet
hebbet genoech sy(n)t
van vele(n) Wante v(er)
waer to bewysenne sy
ne verdenste to ver
weruene exempele
den ge(n)nen de se ho
ren. den ys so wal ge
noech dat kleyne als
vele Wattan va(n) rech
te en sollet de dync
ge nycht kleyne w(er)
de(n) geheite(n) dar by
na alle de dy(n)cghe
de de apostel ver-
tellet synd gaue der
genade godes Wan
te do de apostel ver
tellet hadde many
gehande gaue der
genade sprack he
Den andere(n) wert
gegeue(n) vermyd-
dest de(n) geiste de <167rb>
rede der wyssheit
eyne(n) andere(n) de re
de der wettenheit
vermyddest den
seluen geiste ene(n)
ande(re)n geloue yn
den selue(n) geiste
ene(n) and(re)n de ga
ue der ghesont
heit in eyne(n) geiste
eyne(n) andere(n) werc
kyncge der mo
gentheit ene(n) ande
re(n) p(ro)phecie eynen
anderen vnder
scheit der geiste
ene(n) andere(n) many
gerhande to(n)ghe(n)
eynen andere(n) be
dudyncghe der
leryncghe Desse
gauen der gena
de(n) werdet vakest
gedelt vn(de) de(n) ende
den wat gegeuen
meer yn sunte lud
ger weren al desse <167va>
gauen to samende
He hadde de rede(n)
der wysheit wante
he nycht allene god
en begreep myt sy
nem verstande vn(de)
vernam myt eyne(n)
smake der leue mer
he heuet ock geop
pent andere(n) men
sche wo me(n) god
geloue(n) solde He had
de ock redde der
wettenheit dar he
mede leerde dat ve
le mensche(n) keghe(n)
dat de apostel secht
hebbet de leue go
des meer nycht
na der wetteheit
Wo me(n) god eere(n)
sal wo men synen
<gestr.: enen> euenen me(n)
schen sal leef heb
ben Wo me(n) yn al
len dyncge(n) sick heb
ben sal wuste <167vb>
he vn(de) dat heuet he
ande(re)n mensschen
geleert He hadde ock
geloue(n) dar he so grote
dyncge vaken mede
verdenet vn(de) gedaen
heuet kegen de(n) loep
der nature(n) vn(de) tegen
ordynancie der dy(n)c
ge he gesont to makene
dat he vake(n) mede he
uet gesont gemaket
dat verdereit vn(de) ka(n)k
heit der lichame he
hadde wercky(n)cge der
mogentheit dar he
vake mede gewerc
ket heuet wonderli
ke dyncge vnseynli
ke van y(n)nen ofte
seyntlike van bute(n)
He hadde p(ro)phecie(n)
dar he vake mede
hefft andere(n) mens
sche(n) to wert geseget <168ra>
hemelike dyncge de
ouerlanck gheschey(n)
solden He hadde vn
derscheit der geiste
dar he mede vnder
schede myt der
rechter wage de w(er)
keden offte rede vn
nutte dyncge He
hadde gheslechte
der tuncgen nycht
en konde nochtant
dudesch vnde latijn
vn(de) ock konde he
welsch vnde romesch
He hadde bedudy(n)c
ge der leerijnchge
dar he mede verclar
de den volcke sun
der vpholden de hil
lige schrijfft De god
like gaue nauolge
de alle tyt syne(n) hilli
gen wandelyncge <168rb>
myt so dane(n) vordele
der dogeden Wo
sunte ludger wal
geleert was vn(de)
hefft somyge le
genden der hilli
gen gheschreuen
Desse hillige
man su(n)te lud
ger was wal ge
leerd yn den hilli
gen schryfte(n) als
dat clarlike(n) schy
net yn somygen
boken de he ghe
maket heuet Wan
te dat vergetten
was yn der passie
sunte bonifacij des
hilligen mertelers
als do oerspronck
synes leuens syne
to kompst ynt stich
te vn(de) syne ordyne
ryncge hefft he
myt enen schonen <168va>
sermone beschreuen
He hefft ok gema
ket eyn boeck der
erwerdigen hillige(n)
leere vn(de) preestere
gregorius vn(de) albrij
cus dar ynne luch
tet de subtijlheyt sy
nes verstandes vn(de)
adelheit syns wth
spreckens Hijr va(n)
mach men sijck
wal verwondere(n)
dat he vnder syne(n)
velen beku(m)mery(n)c
gen wante he ste
deliken beku(m)mert
was myt dychte
ne myt predike(n)
myt beden plach
he stedelike(n) sy nen
dyscipule(n) te lere(n)ne
de hillige schrijfft
vnde bedude em
de deipheit dar va(n)
Wat sick yn der
hillien schryfft <168vb>
treckede to den sede(n)
dat plach he seer to
prysene wat he leer
de dat vervullede
he ersten Myt twe(n)
maneeren leerd e
he de graue(n) sym
pelen me(n)sche(n) trecke
de he ten wegh e der
warheit myt syne(n)
leuen vnde exempe
len De verstendige(n)
menssche(n) leerdehe
myt syner tuncgen
vn(de) myt woerden
Dar v(m)me heuet he
wal verdenet so
danen oen als syn leer
was so was syn leue(n)t
syn leuend was als
syn leer als he leer-
de so werckede <ü.d.Z.: he> als
he <gestr.: [...]> so leerde
he en droech ny-
ne cuculle(n) hijr v(m)me
want he en regu- <169ra>
leer professie gedae(n)
hadde he vullenbrach
te vullenkomelike
dat leuend der mo
nyke vnder enen
canonykes habyte
Syn haere(n) cleet
dat he vnder syne(n)
cledere(n) dat droech
he also to de(n) ende
syns leuens. dat
des nymant en wi
ste dan somyge de
em seer bedenstaff
tich were(n) Dat vlesch
dat dar weder stre
uet den geiste dat
dwanck he myt wa
kene myt bedene
vn(de) myt ande(re)n ma
neren dat he moch
te nochtant hadde
he sich ma tyger vor
ander lude ogen vp
dat ene nemant ene <169rb>
nemant <a.o.R.: na de(n) worde des apostels> en recke
de baue(n) dat he ene
sach offte hoerde
van em Om desser
sake willen vp dat
he bewysede alle
dyncge reyne to
wesene den reyne(n)
vn(de) nycht to versma
dene dat me(n) vnt
feyt myt danckbar
heit so plach he to
somyger tijt vle sch
to etene nochtant
nymant en heuet
em to enyger tijt
gheseen ofte ge
hort dat he versa
det was myt spi
se ofte myt dra(n)cke
Wersschape vn(de) gas
te wante he eyn
bysschop was plach
he vakene to heb
bene dar bat he
to same(n)tlike rijke
vn(de) arme oer licha- <169va>
me lauede he myt
spisen vnde oer sele(n)
myt leryncge Tus
schen de ouersten
vn(de) de my(n)neste(n) ge(n)k
he ynt myddel sit
ten vp dat he der
ouerste(n) hoecheit v(er)
oetmodigede vn(de) der
my(n)nesten oetmo-
dicheit verhochge
de Aldus heuet he
em na rade des apos
tels eyne(n) yewelike(n)
geliket na eynes
yewelike(n) verde(n)st
vn(de) nutticheit vp dat
he de vnder saten
vn(de) de my(n)neste(n) nicht
en versmade na de(n)
reht eres wese(n)s
vn(de) de ouerste(n) nicht
eerde tege(n) de re-
gule(n) der rechtticheit
Wo em karolus
de keyser boden
sande vnder syne(n)
getyde(n) vn(de) he <169vb>
nicht kome(n) en wol
de er he wth ge
lesen hadde
Eyn kleyn dick
wil wy segge(n)
des vns noet ys me
de to bewysene dat
wy gesecht hebbe(n)
Wattan de selden
heit desses exempels
eeschet wal dat me(n)
dit rekene ma(n)k de
groten exempele Kar
rolus de keser van
rome leyt ene to em
rope(n) v(m)me ey ner nut
ticheit wille(n) des ge
meyne(n) gudes Do
he gekome(n) was to
syne(n) gebode vnde
wonnede by den
pallase to hantes
des morgens vulle(n)
vro ghebot em de
konynck by syne(n)
ke(m)mener dat he to <170ra>
em queme To der
seluer stunde las he
myt syne(n) klercken
syne ghetyde Do
antworde he de(n) bo
den so vro als he sy
ne ghetyde gelesen
hadde so wolde he ko
men Do dit de kem
mener den konynck
geseget hadde. da sa(n)
de he em ander wer
ue vnder derde wer
ue boden dat he to
em queme Mer su(n)
te luder wyste wal
dat men nycht vor
den denst godes set
tem sal so en qua(m) he
nycht eer he syne
getyde betalt had
de Do he de wth
gelesen hadde vn(de)
voer de(n) kony(n)ck ge
kome(n) was vrage
de he em Waer <170rb>
v(m)me dat he sy(n) ge
bot vermaet had
de vn(de) en weer
nycht ghekome(n)
do he em boden
sande Su(n)te ludger
antworde em myt
eynen vnversaghe
den anghesichte
vn(de) myt eyne(n) sta(n)t
afftygen gemode
ende sprack Okey
ser nv hebbe ick
my duncke(n) laten
dat yck y n aller
tyt in alle(n) dyncge(n)
also solde vervulle(n)
dyn gebot. dat ik
gide <ü.d.Z.: dy> alle tyt solde
to vo eren sette(n) Wa(n)
te alle mensschen
beke(n)nen vnde be
lyen dat me(n) god
vor alle syncge sal
sette(n) Dyt selue he
uestu my geboden <170va>
do du my beuolest
dey sorghe dat volk
to regeren Dat ick
gode solde ten erste(n)
deyne(n) dar ba solde ik
horsam wesen dyne(n)
geboede ick hebbe
na geuoldet de
macht dynes gbo
des en(de) de regele
der rechty gesten
vnderschedyncge
dat ick gode dy vn(de)
allen steerffliken
creature hebbe
voer ghesat noch ik
en gelouede nycht
dat dit dy(n) ghebot
was dat en tege(n)
was den erste n ge
bode vn(de) der clare(n)
redelicheit so en
hebbe ick dit nicht
gedaen v(m)me to ont
eerne vn(de) to versma
dene de konynck <170vb>
like macht als de bo
sen teghen my be
schuldiget meer v(m)
me dyne salicheit
hebbe ik gode ge
eert vnde betalet
dat my to behorede
vn(de) vp dat ik dar na
vnbeku(m)mert moch
te kome(n) to dynen
denste De seer gu
de konynck ent-
fenck gutlike syn
antworde vn(de) sprack
Danck hebbe bisschop
wante als ich dy al
le tyt gelouet hebbe
dattu werest also heb
be ik dy nv gevun-
den Wante somyge
weren de dit ghe-
sichte anders bedu
deden vn(de) treckede(n)t
to myner versma-
denysse. vn(de) de en
sollet my nycht mer <171ra>
vntfencklick wesen
vnde wil se holden
vor haters dynre hil
licheit Vnde wil god
so loue ik Dat ick
na dessen daghe te
gen dy nymandes
beschuldynge hoe
ren wyl Do du de(n)
willen godes to all(er)
tyt alse du aldusla(n)c
ge ghedaen heuest
vn(de) wes vns truwe
vn(de) deuot vn(de) bidde
vor den staet vnses
rykes Aldus den hat
den de hetesschen vn(de)
de nyders wolde(n) ma
ken dessen hilligen
manne vor den kony(n)
ghe quam em to ge
naden vn(de) to eeren
O wo daen exempel
sollen nauolge(n) de
presters yn dessen
presteer vn(de) de ko- <171rb>
nyncge yn dessen
konyncge De pres
ters solen leren yn
dessen prester vn(de)
dat sey eer bewy
sen den konync
gen meer se en
sollen em nycht
wyke(n) Dat se de(n)
konyncghe(n) also dey
nen dat se ny cht
en vergetten de(n)
denst godes vnde
dat se gode schul
dich syn De ko-
nyncghe sollet lee-
ren yn dessen ko
nyncge dat se sick
vp nyne(n) preister
en toerne(n) de syn
a(m)met vervull et
vnde en sollet em
sick nycht setten
tegen de presters
de holdet de gebo
de godes De prester <171va>
sollen wetten dat
se also eer bewyse(n)
den konyncgen
dat se alle tyt gode
to voere(n) setten
De koyncghe
sollen wetten dat
se also er macht
sollen gebruken
ouer de me(n)schen
yn den wertlike(n)
saken dat se noch
tant gode yn alle(n)
vnderdanch synt
De presters solle(n)
konlike spreken
de gebode godes
yn yeghenwor-
dicheit der kony(n)c
gen vnde en sollet
nycht beschemet
werden De(n) ko-
nyncghe sal beha
gen de vryheyt
der prestere yn der <171vb>
sake godes De pres
ers sollen sick vnder
em vn(de) de konync
ge vnder em na w(er)
dicheit oers amp-
tes vnderdanych
wesen De konyncge
sollen vnder danich
wesen den prestere(n)
yn gotliker geistlich
eyt vn(de) de presters
sollen vnderdanych
wesen de(n) konync
gen yn de(n) rechten
wege der mensche
liken ewen Dyt vn
der scheit sal men
hebben vnder bey
den wa(n)neer de re-
de esschet Wante
dit appenbarlike be
wyset wert in ih(es)u
(christ)o de god vn(de) me(n)
sche was de yn sick
hadde de beide ware(n) <172ra>
p(er)sonen der presters
vnde des konyncges
vn(de) heft se em eerff
like vort gebracht
Vort als wy begun
den to seggene sunte
ludger hefft de houer
dygen mensschen ver
drucket mytte(n) yocke
(christ)i. de arbeydeden
vn(de) beswart were(n) heft
he geholppen vn(de) ver
luchtet He bewysede
em den houerdigen
to enen ouerste(n) vn(de)
den beswarden bewy
sede he em to eynen
geliken De houerdy
gen versmade he ste
delike gude wercke
to done de beswaer
de(n) droch he many
ger hande wys He
vermanede de rijke(n)
dat se wth delichge
den oer sunde myt al-
myssen He was so
mylde to de(n) armen <172rb>
dat he em vake sel
uen blotede vp dat
he se kleyden moch
te Wat he van syne(n)
gude nycht en dele
de den arme(n). dat
verdede he vn(de) ver
delede to ty(m)mery(n)c
ghe der lster vn(de)
der kercken Syn
vaderlike erue dat
seer groet was dat
gaff he to de(n) hillich-
dome dat em de
pawest gegeuen
hadde <gestr.: vn(de) de(n) bro
de(re)n to holppe>. vor
de stede de he to
weerden ghekoft
hadde vn(de) den bro-
deren to holppe de
dar vnsen leuen
heren deynen sol
den Aldus was
he als de nycht
hadde vn(de) alledy(n)k
besat he was ste- <172va>
yn dogheden vnde
yn hillicheyt der
verdensten He ge(n)k
stedeliken van do
geden to dogenden
vp dat he ten leste(n)
mochte seen god
der gode yn syon
Wo he eyne wile
kranck wort vor
syner doet
DO de allemech
tyge god wol
de em ewich loen
geuen vor sy ne gu
de wercke do be-
gaen he eyne wile
tydes vor syne(n) do
de kranck to wer
den To der seluer
tyt toech he v(m)me
syn stichte tostere
kene syn volck yn
der crystenheit vn(de)
quam to eyner <172vb>
stede geheite(n) biller
becke dar he eyne
kercke hadde Dar
wart he kranck als
wy gheseget hebbe(n)
als he my(n) vermoch
te to werckene der
wertliken sake(n) also
was he starcker to
geistliken dyncgen
vn(de) to dogeden na
den worde n des
Apostels Wante ick
krank by n so byn
ik starcker vnde
machty <gestr.: [...]> Alle tyt
las he wat ofte he
sanck alle tyt bede
de he myt wthge
reckeden handen
De ogen des herte(n)
en kerde he to ny-
ner tyt van beschou
wyncge hemelscher
dyncghen Ende <173ra>
wante he v(m)me swar
heit der suke seluen
nycht lesen en kon
de so leyt he em ander
mensschen de hilligen
schryft lesen Jn der
kranckheit celecrer
de he by na stedeli
ke mysse myt vn-
sprekeliker vurich-
eyt De suke wås
allentelen vn(de) quam
em yn alle lede Alle
syne macht verge(n)ck
em ende de ledde des
leuens worde(n) ver
moyet van pynen
nochtant bleef he
yn synen ghemode
onverwo(n)n en wo
sunte ludgher to vo
ren segede de tyt
synes dodes
DEs sondages dar
to voere(n) do he
ynder tokomender
nacht starff va(n) grot(er) <173rb>
y(n)nicheit de he to
gode hadde vn(de) va(n)
vnsprekeliker ber
nyncghe des ge
louen prdikede
he appenbarlike
yn twen syne(n) kerc
ken de nycht veer
van em en legen
Des morens vro
yn eyner stad ge
heiten cosfeld dar
eyn ander prester
mysse sanck to ter
cie tyt in der ste
de dat he kranck
was dar he do yn
nychlike syne les
te mysse dede Do
he de my sse had
de vullenbracht
Do segede he syne(n)
schapen de em be-
uolen were(n) gude(n)
nacht vn(de) vermande <173va>
se guden wercke(n)
vnde beual se den
allemechtige(n) gode
Dar na reip he to
em syne klercke vn(de)
sprack Kynder gy
sollet wette(n) dat
ick yn desser an-
staender nacht
steruen sal en wilt
my nycht graue(n)
yn desser stede mer
brencget myne(n)
licham to de(n) mo(n)-
ster dat ich to wer
den gety(m)mert heb
be vn(de) grauet my
buten de kercken
in <gestr.: de, a.l.R.: de> oest syden
dar sal yck ver
wachten de(n) dach
des lesten ordels
als my yn voer
tyden de heer ge
appenbart heuet <173vb>
Mer ick weet dat
gensslike dat sick dat
volck sal dar en te
gen sette n dat me(n)
my dar nycht bre(n)c
gen en sal Hir v(m)me
hijr en bynne(n) bre(n)c
et myn lycham to
der kercken mymy
ardenuort vnde
latet dat vnbegra
uen hent so lanc
ge dat men boden
sende myne(m) brod(er)
hildegrijm de ey(n)
bysschop ys der
kercken van catho
lanyen vn(de) he sal dat
bestellen myt den
konyncge karolus
dat van synes ghe
bodes wege(n)ne my(n)
licham graue yn
der vorgeomed(er)
stede Vnde van <174ra>
dessen tekene(n) solle gy
wetten dat de kony(n)ck
sal dat to late(n) Wante
na mynen dode solle
gy vynden dat my
wat blodes sy wth der
nesen ghelopen Wo grot
schreyen wo groet drof
nysse was daer al den
de dar al were(n). do se
ghehoert hadde(n) de v(er)
latyncghe vn(de) doet so
danes vaders Watta(n)
he sick bedroffde o(m)me
oere droffheit willen
nochtant sekerlike
verblidede he em van
weder geuyncghe syn(er)
wercke he vermane
de se dat hijr ynne
duldichlike entfencge(n)
den wille(n) godes vn(de) so
vullenbrachte he vort
den anderen tyt des
dages myt salme(n) to le
sene vnde myt gebede(n)
Do de nacht gekome(n)
was anstond de stun
de synes dodes wa(n)te
de hillige sele de gode <174rb>
leef was wort v(n)t
bunden van den
vlessche vnder den
gebeden vn(de) salme(n)
de dar gelesen wor-
den van de(n)de dar ye
genwordich weren
We kondesick de tra
ne verbeyden we ko(n)
de sick vntholdene va(n)
schreyenede so dane(n)
vnde so groeten prest
er sach sterue(n) Al de
dar yegenwordich
weren schreyeden
vn(de) beweynde(n) meer
oer vertayncghe
dan synen doet Se
wyste(n) wal dat he v(n)t
faen solde dat loen sy
nes arb<gestr.: e>eydes vnde
dat se <gestr.: so> so dane(n) pastoer
nu(m)meer meer <a.r.R.: wed(er)> hebben
en solde(n) Vnde wattan
se secker were(n) van sy
ner glorificeryncge
nochtant bedrouede(n)
se em v(m)me oeren scha
den Mer de almechti <174va>
god to trostene syne
knechte vnde to bewi
sene de verdenste des
hilligen mannes yn
der vre syner verschei
dyncghe bewysede he
eyn teken synre gu
dertyrenheit Wante
gerfrid(us) de preist(er)
de syn n eue was vn(de)
na eyn bysschop <gestr.: was>
wort do he yn der sel
uer nacht was myt
somygen broderen
vp den wege ene to
visiterende vn(de) had
de noch eyne cleyne
weges to wanderen
sach he myt alle de(n)
de myt em weren
eyn groet lecht als
eyn vuer vor em vp
stigen vn(de) verluchte
de al de dusterny sse
der nacht Vn(de) by
dessen teke(n) v(er)sto(n)t he
den dot des hilligen
mannes vn(de) erwer-
dichgen vaders <174vb>
do vullenbrachte he myt
groter hastlicheit den
anderen deel des we
ges vn(de) vant dat he
ghestoruen was in der
stunde do he dat lecht
<gestr.: w> sach Wo karolus
eyne clarheit sach do
sunte ludger starff
To desser tyt karo
lus de keyser wo
nede in den pallase to
aken To der seluer vre(n)
was he dar wth gegae(n)
myt de(n) mester alchwy
nus dar he van ghe
leert hadde den loep
der sterne(n) Do he merc
kede na den lope der
sterne(n) do sach he dyt
selue lecht myt alle
den de daer yeghen
wordich were(n). meer
wante he wat dyt bete
kende so verwonder
de he em ser Da na
gheschach dat gerfri
dus sunte ludgers ne <175ra>
ue quam to de(n) palla
se Do vraghede em
de konynck na sunte
ludgers doede vn(de) do
he em alle dynck ver
tellet hade do sege
de he em vande(n) lech
te dat he gheseyn had
de Do em de konynck
ghevraget hadde de(n)
dach vn(de) de vre des nach
tes do bekande he dat
yn der stunde do em dat
lecht was gheappen
baert vnder versche
uen dat do sunte lud
ger de stede beschou
wer vn(de) leyffhebber
des waren lechtes
was vpgheuare(n) to
den heren Hyr v(m)me
ys to merckene wo
claer syn hillige zele
is ghekome(n) voer
dat anghesichte des
heren der so danen
claerheit na volgede <175rb>
wo blenckende se
vort gheit daer dat
vnbrecklike lecht
vn(de) de ewyge dach
ys Wante se ver
luchtede de duster
nysse der werld vn(de)
de dunckerheit der
nacht Se mo chte
do vrolyke syncge(n)
manck deb chore(n)
der encghele n dat
de p(ro)phete dauid
secht Vnde de nacht
ys myne verluch
tyncge yn my(n)nen
wallusten O wack
ken eyne(n) gloriose(n)
prediker dar men
alle tijt aff segge(n)
mach ouer al de
werld de mijt der
ouertredyncghe
des voertgancges
vn(de) des dodes ys
den hillige(n) p(ro)phe
ten helyas to ge
like(n)ne Helyas ys <175va>
v(m)mebeuancghen
myt vuer to bewy
sene de berny(n)cge
der gotlike(n) leue
Sunte ludger ys
verluchtet myt ey
nen lechte to ap
enbaren depuer
heyt syns herten
Helias wort vp
geuort myt eyne(n)
wage(n) vnde myt
perde(n) Su(n)te lud
ger stech vp myt
holppe der encge
len <gestr.: Helias> Helyas
wort yngeuort
myt der mach t
eyns storms Su(n)
te ludger wort
vpgeheuen van
der gracie(n) godes
v(m)me hillicheit sy
ner verdenste(n) he
lyas vntvol sy(n)
mantel do he vp <175vb>
stech Su(n)te ludger
leyt syn licham vp
der erde(n) do he ge
storuen was vnde
vorde de sele yn
den hemel Aldus
hadde sick de ver
scheydncge sunte
ludgers vnde de be
wysyncge syner v(er)
denste van gode
Wo syn liham to
monster gebracht
waert yn vnser
vrouwen kercken
vnde bleef dertich
dage vnbeulecket
sunder stanck
Syne dyscipele
wante se ghe
dechtich were(n) dat he
em geboden had
de dat se syn lycha(m)
to werden ynt klos
ter solden begraue(n) <176ra>
so begunden se den
volcke to radene dat
se dyt consentyre(n) sol
den mer dat en moch
te nynerley e wys
ghescheyn Wante
dat volck dat dar v(er)
gadderde syne hil
licheit vn(de) verdenste
bekande(n) neme(n) dat
seer quellyke dat me(n)
ene solde brencghe(n)
wth syne(n) stichten
yn eyn ander kers-
pel Ten leste(n) woer
den sy vnder em des
to rade dat men ene
solde dregen to der
kercken van munst(er)
<gestr.: da> vn(de) dar solde me(n)
ene vnbegraue(n) lyg
gen laten so lancghe
dat syn broder hilde
grijm queme de do
bysschop was der kerc
ken van rathalau- <176rb>
nen Dyt ghescha
aldus vn(de) dit licham
wart gebracht yn
de kercke(n) der hilly
gen <gestr.: m> moder go
des marien vnde
wort dar bewart myt
groter <gestr.: er> eer so lanc
ge dat desse vorghe
nomede bysschopp
quam Ten ersten
do em de bodesschap
qua(m) ghekomen
was van syns bro
ders dode toech he
hastlike to aken
an dat pallaes dar
do de keyser was
dar verwarff he dat
orleff dat men su(n)
te ludger yn de ste
de be graue(n) solde dar
he dat leuendich be
gert hadde do qua(m)
he by na yn den
dert ygeste(n) daghe
na synen dode to der <176va>
stede dar syn broder
lack vnbegrauen
Ean wonderlyck
dynck sal ick segge(n)
dat dode licham
dat so lancge tyt
gelegen hadde en
was nycht gesat to
vulene ofte to sta(n)c
ke meer dat was
gensslike heel vn(de)
vervullede al de
dar weren myt
guden rocke To des
sen myrackel qua(m)
dat ock dat men
vant na syner p(ro)phe
cie dat em wat blod
des was wth der ne
sen gelopen Do se
dit licham v(m)me ge
wonden hadden
eerwerdelyke aks
dat betemede vnde
vp gebort hadde(n) myt
loue vn(de) myt sancge
vn(de) dat wth der kerc
ken gedrege(n) hadde <176vb>
Byna do se wth der
porten van den vryet
houe geghaen were(n)
stotte ein de bare nicht
van gevalle meer va(n)
den wille(n) gode dat
meer to geloue(n) ys so
hartlike eyne(n) kleck
de sick so seer tegen
desse transslatien ge
sat hadde dat he by
na to der eerden ge
stort hadde Al dat
volk verwonderde
em vn(de) verstonden
dat dit ghescheyn
was van verdenste
des hilligen man
nes vn(de) loueden hyr
van gode de meer De
responsoria woerden
gesoncgen antiffen
vn(de) sp almen<sic> woerde(n)
dar gehort vn(de) dat
volk dat dar vergad
dert was to der be- <177ra>
genck nysse leze(n) al den
wech lanck Kyrieleyso(n)
Here verbarme dy
vnser vn(de) brachte(n) dat
licha(m) to werde(n) myt gro
ter hasticheit Mer wa(n)t
de hillige preister ge
bode(n) hadde do he noch
tant leuede dat men
ene nycht graue(n) en sol
de yn de kercke(n) make
den se ene eyn graff
in de oest syden vnde
grouen dar wth der
eerden den steen de(n)
wy gheseget hebbet
dat dat dar vor eyn
teken graue(n) was ald(us)
wort appenbaet syn
verdenst van der war
heit syner p(ro)phecien
Wo sunte ludger ge
like wert manyger
hande ku(n)ne van
hilligen vn(de) vp wat
dage he starff <177rb>
JN den yaer
<Worstumstellung: der gebort
vnses heren>
do men schreef achte
hundet vn(de) neghene
vp der selue(n) kalende(n)
van den aprile starff
de hillige man su(n)te lud
ger vn(de) vp de seste(n) ka
lenden van den meye
wart he begrauen
Vnde wy sollet vns
vele meer vervrouwe(n)
van synen hilligen do
de dan bedroue(n) Sode
solle wy dancke(n) dat he
so danen man by vn
sen tyde(n) verlenet he
uet den men de(n) eirste(n)
hilligen to gelike(n) mach
vn(de) nyne gelick nysse
en heuet myt den
mensschen de nv tor
tyt sijnt vn(de) de(n) navol
gen sollet de me(n)sche(n)
de noch gebore(n) sollet
werden Gode solle
wy dancke(n) dat he <177va>
hefft vns ene maket
to enen patroen va(n)
ene(n) pastoer Wante
wattan wy ghelo
uet alle hillyghe(n)
to hebbene voer
patrone(n) nochtant
watten wy des vn
werdich syn hoppe
wy dat he besonde
ren vns bescherme(n)
sal de ersten
vnse stede gety(m)mert
heft vn(de) regert Wo
groet syne holppe is
by gode betuget de
blijtschap des volc
kes de he v(m)me ere
bede wylle(n) v(er)hort De
gesontheit der kra(n)c
ken betuget dat ok
den he to holppe ko
met yn manyghe(n)
noden Hyr v(m)me
en wille wy ene
nycht beschreyen
als eynen doden <177vb>
mer wy wylt ene bid
den als eyne(n) de war
like leuet dat he vns
to holpe komet myt sy
nen gebede He en ys
vns nycht gestorue(n)
de vns so vake lijffi
ke ghesont maket
vn(de) geistlike leuen
dich maklet He en
is vns nycht vrome
de de vns stedelike(n)
bewise(n)t so vele my
rackele He en ys
vns nycht ledich de
vns to allen stunden
leert myt eersam
heit syner zede(n) vn(de)
myt exempele(n) syns
hilligen leuens O
eynen salighe(n) man
werdich alles loues
den men wal geli
ken mach den enc
gelen vnde den p(ro)phe
ten den apostelen <178ra>
den mertelere(n) den
confessore(n) vnde den
yonfferen de(n) encge
len mach me(n) ene
geliken v(m)me reynich
eyt willen des herte(n)
vn(de) beschouwy(n)cge
hemelscher dyncge
Den p(ro)pheten v(m)me
bekantheit to kome(n)
der dyncge De(n) apos
telen wante he dat
volck regeerde ende
predikede em Den
mertelere(n) v(m)me cas
tyencghe des vles
sches vnde begher
te mer teler to wer
dene Den confesso
ren v(m)me dat he de(n)
godlike(n) name(n) be-
lyet heuet vor den
konyncghe vn(de) vor
den volke Den yonf
feren v(m)me kusscheit
des lyues vn(de) des da(n)c <178rb>
ken We mach so
dane(n) so grote(n) ma(n)
eerwerdicklike denc
ken ofte loue(n) We en
solde nycht eeren sy
ne hillicheit We en
solde nycht ver won
dere(n) van treckijnc
ghe syner myracke
le We en solde nycht
verwondere(n) syner
oetmodicheit yn to
bedeckene syne wo(n)
derlike wercke Desse
dyncghe synt grott(er)
dan se vnse toncghe
wth spreken mach
He en behofft nycht
prijs vnser worde noch
vnse loff Wo groet
dat he schyyn(n)t van
tekenen vnder den
menssche(n) Wo groet
he glorificeert yn de(n)
hemele manck den
encgele(n) vn(de) manck de(n)
chore(n) der hillighen <178va>
<Wortumstellung: nv ynne> ys (christ)o to
gheuoget vnde vor
vns de syne knech
te syn vnde vor
de ghe(n)ne de em
denen byddet he
(christu)m de myt den
vader vn(de) myt den
hilligen geiste le
uet vnde regnert
eyn god yn ewich
eyt Hijr begynnet
de myrackele de
sunte ludger to sy
ner memorien ge
wercket heuet na
synen dode byson
deren to werden
Als de hil
lyge ma(n)
sunte lud
ger by sy
nen leuende beger
de to helpe(n) allen
menschen na den
dat em de godli <178vb>
ke gudertyrenheit
verlende Also en hol
det syne hilige verdenste
noch nycht vp
na synen dode to helpe(n)
den menssche(n) somy
ghe komet to syne gra
ue somyghe de dar
nycht kome(n). somy
ge komet to synen
graue vn(de) blyuet dar
by. somyghe wa(n) se we
der to hues syn ghe
komen Daer wille
wy van vertelle(n) dat
vns ghedechtich ys
Van eynen blyn
den den he sande
makede de syn
knecht hadde ge
wesen
EEn man was
gehete(n) ir my
get de hadde su(n)te
ludger gedeynet y(n) <179ra>
syner yoget Desse
hadde verlore(n) syn
gesichte drutteyn
yaer lanck To eyn(er)
nacht appenbarde em
sunte ludger in eyner
visien vn(de) nomede ene
by synen name(n) vnde
bragede em off he
wakede <a.o.R.: Do sprack he ya ik wake> Do segede
em sunte ludger Gha
vn(de) segge dyndonei
dyne(n) heren dat he
dy brengcghen late to
der kercke(n) de ick go
de gety(m)mert hebbe
to werden dar my(n)
lich am begraue n
lycht Wanneer du
daer ghekome(n) bist
so roepp an de bar(m)
herticheit godes by
mynen graue dar
salstu weder vn tfa-
en dat lecht dyner <179rb>
ogen Daer na als
em duchte rorde he
syn angesichte myt
syner hant vn(de) se
gede em vp dattu
nycht en twyuelst
dat yck dy weer
like verschennen
byn so salstu wette(n)
dat yn der stede
dar yck nv rore de
varwe van de(n) velle
sal vngelick wese(n)
den anderen Do he
entwackede ver
tellede he synen
here(n) al de vysien
vnde wysede em dat
teke(n) dat he em ynt
anghesichte ghe
maket hadde Eyn
wonderlyck dy(n)ck
was dyt de varwe
yn der stede bleef
vngelijck den an
deren velle na den <179va>
woerden des hillige(n)
man s alle de dage
syns leuens Do ver
stond syn heer van
den tekene(n) dat sy(n)
droem waer wa es
was vnde he myt
syner husfrouwen
wanderden to de(n)
cloester vn(de) nemen
en myt em To der
seluer tyt gerfrid(us)
sunte ludgers ne
ue vn(de) syn nauol-
ger was daer myt
den brodere(n) vnde
myt den monyke(n)
den vertelleden se
alle dyncghe de
em gebode(n) vnde
gheseget weren
Do hetten se irmy
gerus doen dat he
yn der tokomen
der nacht solde yn
der kercken blyue(n) <179vb>
Do he yn der seluer
nacht dar wackede
vn(de) bedede to ha(n)tes
vermyddest der ge
nade godes kreech
he vullenkome
weder dat lecht syn
re oghe(n) na de(n) worde(n)
des hilligen mans
Eyn exempel van
eyner gichtigen
vrouwen
IN der seluen
nacht by der
tijt dat de hane wolde
kreyen vor den graue
des hillige(n) mannes wort
eyne gichtyge vrouwe
hastelike gesont ghe
maket vnde ghenck
ghesont weder to hues
vnde louede gode de
se vermyddest syne(n)
knechte so hastelike <180ra>
hadde ghesont ghe
maket Van eyner</red
krancken vrouwe(n)
EEns husmans
huesvrouwe
hadde lancghe kra(n)k
gelegen. so dat se by
na myshopppede dat
se mochte weder
ghesont werden
To eyner nacht do
na groeten suchte(n)-
ne eyn kley ne de
vermodeden lede
weren vntslapen.
sach se yn eyne(n) dro
me eynen maan vor
eer staen de seghe
de eer Spreck myt
sunte ludger den bis
schoppe Vnde alse se
plach to segghene so
entslep se nycht swer
like noch en wakede
nycht vullenkome <180rb>
like. so sack se ene
staen ynt oeste(n) Do
se eem nycht to spre
ken en dorste. keer
de he v(m)me to eer
vn(de) sprack Jck heb
be geprouet dyne
duldicheit. hebbe
verdult vn(de) de he
re sal di gesont
maken Na desser
visien wort se so stark
van lyue dat de by
na aller droeffnys
se de se gelede(n) had
de vergat Des mor
gens vro stont se
blydelike op. vnde
vertelde de wyse
wo se was gesont
geworde(n) Do bene
dyeden den here(n)
oer man vn(de) eer ky(n)
dere vn(de) oer ghesy(n)
de vnde vort meer <180va>
plach se to sokene
sunte ludgers graff
myt danckborheit
Dar na wort oer ok
geappenbart dat
se vngedopet was.
vnde v(m)me warheit
desser appenbarync
ge so vntfenck se de
hillige dope Van ey
ner gichtiger ma
get
Eyn husman had
de eyn yu(n)cge
dochter de de gicht
verkrancket hadde
Do he ghehort had
dedat gheruchte
sunte ludgers v(m)me
hoppene dat syn doch
ter mochte gheso(n)t
werden brachte he
se to syne(m) graue
Do se vp den wege
weren do segede se
oeren broder de se
vor em hadde vp
den perde dat se <180vb>
nyne bedroffnysse
en vernemen yn ere(n)
lichame Dar na sprak
se Settet my dale
vnde latet my gae(n)
Do se dat ghedaen
hadden do stond se
vn(de) was ghesond yn
den lychame vnde
verblidede sick seer
dat se ghaen mochte
Do se dat sege(n) do
loueden se gode vn(de)
quemen to de(n) gra
ue dar se <gestr.: to> do ver-
telleden de myra
kele godes de ghe
scheyn were(n) yn de(n)
wege vn(de) bewyse
den dat se nyne moy
nysse en hadde(n) in
oeren lychame do se
gebedet hadde(n) wa(n)
derden se weder to
hues blydelike
Van eyne(m) mony <181ra>
ke de lam was ge
worden do he noch
eyn klerck was
EEnen mony
ke gheschach
dyt dat do he noch ey(n)
klerck was yn den clos
ter sunte ludgers Do
he lancghe hadde
kranck gewese(n) ver
kru(m)pen em de zen
nen de kn<gestr.: s>eschyne
wort em krum vn(de) de
schene genck em syt
ten by den hup vn(de)
do he ghesont wort
yn den lichame blef
em nochtant syn bee(n)
krum sitte(n) So ghenk
he lancge tyt by eme
staue Do syn vader
de do eyn monynck
was begaen to denc
kene ofte men em
gicht helpen mochte
myt arcedye dat em
syn been weder recht <181rb>
worde Do appenbar
de dessen klecke
in eynre vysie(n) sunte
ludger in ens pres
ters ghewande en(de)
hadde eyne krone(n)
vp synen houede vn(de)
segede em Su daer
to dattu dy nycht
arcedyen en latest
wante dat en sal
dy nycht bate(n) Voert
beryspede he ene
hartlike v(m)me syne
lichtuerdicheit vn(de)
vmme syne kyndes
scheit vn(de) also voer
he weder hen Des
morgens vro ver
telde he wat he ge
seyn hadde Des sel
uen dages do de
vesper vte was vn(de)
he was gegaen y(n)t
seken hues daer em
des selue(n) nachtes <181va>
sunte ludger versche
nen was yn eyner
<gestr.: stede> vysien storte
he hastliken to der
erden byn den bro
dere(n) de dar were(n)
vn(de) syn been vnde
syne sche(n)<gestr.: Schaft>ne recke
de em wt sunder
droffnysse vn(de) de ze(n)
nen yn den he sne(n)
krackeden em ofte
m en droge spycker
to breke vn(de) stond
vp vnde was ghe
sond vn(de) vernam
nyne pyne meer
van der cranckheit
Do louede he myt
ten broderen go
de Daer na so bet
terde he syn leue(n)t
na den gebode des
hillige(n) ma(n)s Van
eyner blynder
maget <181vb>
Eyne maget
hadde twelf
mant verlore(n) dat
ghesichte oere oge(n)
Do oer vader vn(de)
er moder hadden
gehort wo groete
dyncge dat vnse her
god werckede to tros
te der krancke(n) ver
myddest su(n)te ludger
brachte(n) se de maget
to desser vorgheschre
ue(n) kercke(n) Daer
bleuen se de nacht
in der kerkce(n) in oere(n)
gebede my der ma
get voer sunte lud
gers graue Des
morgens vro seghe
de de maghet dat
se wal sege oer ey-
genen hande vn(de) alle(n)
telen ouermyddest
de genade godes
krech se oer gesichte <182ra>
weder vnde eer se
weder to hues qua(m)
sach se klarlike En
de behel<gestr.: p>t oer sune
al de dage oers le
uendes Van enyer
besetten maget
Eyn ander ma
get de be-
setten was va(n) eyne(n)
stu(m)men bose(n) geis
te wort to desser vor
genomeder kerc
ken begracht So
vro als se daer was
in gegaen vloe de
vnreyne geist va(n)
oer vn(de) de maget
de stum was de
sprack do Do vra
gede se oerer mo
der wo se daer ge
kome(n) were(n) vn(de) se
gede oer huncger <182rb>
de Do oer vertelt
hadde de moder
oer kranchheyt
vn(de) oer barm<gestr.: b>e
like quelly(n)cge vel
se dale vor dar graf
vn(de) danckede go
de oere(n) ghesunt
maker de se ver
myddest syne n
knecht verlozet
hadde van so wre
der moynysse vn(de)
do se vntfancge(n)
hadde <gestr.: [...]> peny[tencie]
voer er sunde ge(n)k
se gesunt weder
to hues Van ey
nen ver gichtyn
gen menssche(n) ofte
yuncghelyncge<gestr.: ß>
Eyn yuncghe
lynck was de(n)
de gycht also ver
krancket hadde dat <182va>
he lancghe tijt to bed
de lach vnmechtich
al syner lede Syn
luchter been verla
mede em so dat em
de schenne genck
sytten by de hupp
syn vorder arm wort
em krum vn(de) dorre
vn(de) was onmech-
tich al syner ande(re)n
leden als wy ghe
seget hebben Vn(de)
v(m)m groester pyne
willen plach he to
genene eyn yamer
lick geluyt Do he
dat lancge gelede(n)
hadde to eyner tyt
segede he syner sus
ter de groet me
delyden myt em
hadde Jck hebbe
gehort van su(n)te
ludger wo vnse
here god v(er)myddest
em ghesuntheit
gyft den krancke(n) <182vb>
yn der stede dar syn
licham begraue(n) licht
Laet my hyr en bu
ten dragen vn(de) leg
gen my tegen den
wech de to der stede
leydet dat yck my
em loue to denene.
ijsset dat my god
gesontheit gyfft om
sijnre verdenste wil
len Do dit gheschey(n)
was to hantes yn
der nacht ver myd
dest der godliken
genaden verleyt
ene al de droffnys
se. vn(de) was mechtich
al syner lede behalue(n)
dat eyne been blef
em lam Do he gode
vnde su(n)te ludger
bedancket hadde
bat he synen here(n)
dat he ene wolde <183ra>
brencgen late(n) to su(n)
te ludgers graue
Syn here en rich tede
des nycht meer wa(n)t
em de noet dwanck
so genck he by ene(n)
staue to den graue
Do he dar vijff nacht
ghewesen hadde an
stont de hochtyt su(n)
te ludgers Do he v(n)t
slapen was yn den
portike vor der kerc
ken dar sunte lud
gers licham begraue(n)
licht appenbarde he
em yn eyne(n) visien
myt eyner groten
claerheit vn(de) myt kler
ken Do rorde he sy
ne lede vn(de) do voer he
weder hen vn(de) leyt ene
slapen Do he mette(n)
luden hoerde sto(n)t he
up ghesont vn(de) leyt
synen staff liggen vn(de)
genck yn de kercke(n) <183rb>
myt den anderen
vrolick vn(de) gesont
Do he syn ghebet
ghesproken hadde
vn(de) vertellet hadde
de wyse wo he was
ghesont gheworde(n)
genck he weder
van daer vn(de) leyt
yn der stede dar he
was ghesont ghewor
den syne(n) staff vor
eyn teke(n) der got
liken artzedeye Dar
na en vergat he
nycht syner ghelof
te he coffte syck
vry van synen wert
like(n) here(n) vnde
vervullede de ge
loffte synes denstes
Van eyner blyn
der vrouwen
Eyne blynde
vrouwe vt sas
sen wort gebracht
to desser kercken <183va>
Do men mysse dede
by sunte ludgers gra
ue in der vre do me(n)
dat ewangeliu(m) las
wort se seynde vn(de) do se
gode gedancket had
de wanderde se we
der ghesunt to hues
Van eyne(n) yungely(n)c
ghe de besette(n) was
Eyn yungely(n)ck
was yn vresla(n)t
besetten van eynen
stu(m)men bosen geiste
den syn vader brach
te to vele(n) kercken
vn(de) en wort nochta(n)t
nycht verloset Te(n) les
ten van yngenync
ge godes brachte en sy(n)
vader ouer lancghen
wech to su(n)te ludgers
kercke(n) vn(de) bleef des
nachtes by de(n) graue
yn syne(n) gebede myt
synen sonne de no ch
synne noch ste(m)me <183vb>
en hadde Dar wort
te hantes van der
barmherticheit go
des de bose geist wth
den knechte geyaget
vn(de) he krech weder
gesontheit syner
sprake vn(de) syner sy(n)ne
Ene nabersche
desses mannes
de gichtich was wort
to desser kercke(n) bracht
Desse wort dar ghery(n)c
ghe genslike ghesont y(n)
oeren lychame vn(de) wan
derde weder to hues
vn(de) danckede gode de
er lycham dat genslike
vnmachtich was ver
mydde st syne(n) knechte
so hastlike hadde ghe
sont ghemaket Eyn
exempel
Eyn hus
man hadde ene(n)
sonne de blynt was
Desse wort to velen
hilligen steden gebracht
vn(de) verkrech nochta(n)t <184ra>
nyne ghesontheyt
Ten leste(n) van ynge
uyncghe godes qua(m)
sunte ludgers ghe
ruchte vor des kyn
des oldere(n) Do nemen
se to hantes oer ky(n)t
vn(de) satten dat tege(n)
den wech de leydet
to der kercken dar sy(n)
licham rustet vn(de) se
loueden se wolde(n) dat
kynd dar brenge(n)
myt offer Do se dit
gelouet hadden vnde
weren weder ynt hues
gegaen to hand dodro
gede dat kynd sy(n) rech
ter oge vnde sach dar
mede He drogede
dat ander oghe vn(de)
sach dar ok mede
Do reyp dat kynd
myt blytschappen
dattet klarlike(n) sey(n)
konde Do verblide
den em de oldere(n) vn(de)
ghesynde vn(de) bene <184rb>
dieden gode van
desser verluchtync
ge desses kyndes Dar
na brachten se dyt
ky nd to desser vor
ghenomdedet kerc
ken vn(de) myt vro
licheit bewiseden
se dat dyt ky(n)t ny
ne tekene der bly(n)t
heit en hadde yn
syne(n) ogen
Van eyner gich
tigen vrouwen
Eyne maget
de van lanc
ger kranckheyt
vnde van steden
ly dene eres lyues
was gichtich ghe
worden wort to der
kercke(n) ghebracht
Desse maget plach
ok stedelike er
houet to drucke(n)
myt ere(n) arme(n)
Wante se hadde <184va>
so grote dro ffnys
se yn eren houede
dat men wth ere(n)
oren plach to hore(n)
eyn gheluyt als
eyne wyspely ncge
Do se was yn der
trucht de do noch
nycht reyde en
was to den voeten
sunte ludgers gra
ue v(m)me to bydde
ne gode vor ere
ghesontheit to ha(n)
tes stont se vp
van der genade
godes vn(de) was ge
sont van al erer
kranckheit des
lichames Do loue
de se gode vn(de) wa(n)
derde starck wed(er)
to hues Van ey
nen doue(n) manne
Eyn man was
doff ghewor <184va>
den vme eyner be
koryncghe willen
so dat he myt alle(n)
nycht en horde
Desse wort ghebrucht
to sunte ludgers gra
ue Des nachte s
do men mettene
ludde woret eme hast
like syn hoeren we
der gegeue(n) vnde
geoppent verblyde(n)
de segede he dat he
horde de klocken lude(n)
vn(de) de monyke syncge(n)
Do he allentele(n) syn
hoeren hadde weder
ghekregen wander
de he to hues vn(de) loue
de gode Wo eyne co
lumpne des lechtes
plach to schynen dat
he begrauen was
Eyne colu(m)pne eyne<Nachtrag: s>
lechtes plach vn
der wilen des nachte<Nachtrag: s>
to schyne(n) vn(de) to bedec
kene de kercke n <185ra>
dar sunte ludgers graf
ghelege ys vn(de) rorde
hen an den hemel so
dat men clarlike se
dar en bute(n) seyn
mochte Ock plege(n)
dar de klocken to lu
den sunder me(n)sche(n)
hande meer dyt werc
kede de godlike mo
gentheit
EEyn blijnt me(n)
sche wort to
sunte ludgers graff
gebracht Do he dar
sick neder hadde ge
lacht vn(de) gebedet had
de to hantes wort he
weder seynde
Ener vrouwe(n) vor
der arm om kra(n)c
heyt willen was he
oer gheworde(n) dat se
des nycht boge(n) en
konde vnde de hant
was also gekru(m)met
dat er de negele hart
like druckede(n) dat ha(n)t
blat Do se dat lanc <185rb>
ge geleden hadde
hoerde se va(n) sunte lud
gers gheruchte Do
se vp den weghe was
vnde wolde wanderen
so syne(n) graue eer se
dar qua(m) gaff oer god
desuntheit des licha
mes v(m)me su(n)te lud
gers verdenste En
de qua(m) do ghesont
to den graue myt
oere(n) offer vn(de) loue
de gode en(de) wander
de ghesont weder
to hues Wo de bo[se]
geist wort geseyn
yn der kercken
to werden
Do de koster
van der kerc
ken vertellede dat
to eyner tijt des aue(n)
des do he solde ver
bette(re)n dat lecht
dat dar stedelike(n)
plach yn der kerc
ken to bernene <185va>
yn eyne(n) orde van der
kercken dar en by(n)
nen syn bedde stont
sach he staen de(n) du
uel vn(de) swart vnde
lelyck Do ene des
se monyck sach te
kende he em myt
den teken des hil
ligen cruces vnde
als he ene sach la(n)c
ge an vnuerueert
als he secht Do de
bose geist sach dat
de monyck vnuer
uert bleef make
de he so groet ge
luyt dat em duch
te dat de wande
van der kercke(n)
vn(de) syn bedde wor
den to stucke(n) ge
brocke(n) Do reyp de
monyck helpp su(n)te
ludger Do he den
namen des hilli
gen m a(n)nes ange
ropen vn(de) geno <185vb>
met hadde to han
tes wort de duuel
gebonde(n) vn(de) getoge(n)
yn de westen syd vn(de)
myt wat gew el
de dat he getoge(n)
wort bewysede dat
ghere(n) vn(de) dat y a
merlike gheluyd
dat he makede De
monyck vant dar
nochtant dat lecht
dat he dar ghelate(n)
hadde syn bedde vn(de)
al dat ty(m)mer was
vntebrocke(n) vn(de) hor
de nochtant den du
uel ghere(n) yn der
westen sijd Van ey
ner krancken vrou
wen
Eyne vrouwe
was lancge kra(n)k
vn de vnmechtich
oerer lede vn(de) lach
to bedde hyr plach
se barmlyke v(m)me <186ra>
to suchtene Desse
vrouwe wort to su(n)
te ludgers graff ge
bracht vn(de) krech dar
hastlike vander ge
nade godes gesont
heit oerer ledde vn(de)
louede gode vnde
wander vrolick we
der to hues
Van eyne(n) yuncge
lyncghe de doet sloch
synen broder
Dat gheschach
dat van yn ge
uyncghe des bosen
geistes dat eyn yu(n)c
gelynck doet sloch
synen broder Hyr v(m)
me leyt ene de bis
schop gheyselen vn(de)
warop ene yn eyne(n)
kerckener dar lach
he eyn yaer la(n)ck
ynne Dar na leyt
he ene smeden yse <186rb>
ren bande v(m)me sy
ne <gestr.: hande> arme
vn(de) mydden v(m)me
dat lijff vn(de) satte
em sware vestene
vn(de) sonder scho vn(de)
sonder lynene kle
der sande he ene
yn ellendich eyt
Jn den verrden
yaer synre ellen
dicheit vol em aff
vor su(n)te Gertru
dis graue de yse
ren hande van de(n)
luchteren ar me
Eyn yaer <a.r.R.: dar [...] to rome
yn su(n)te Peters
krucht vel em aff
de band van den
lyue Dar na qua(m)
he weder to rome
vnde veel dar yn
eyne grote kranc
heit Do me(n) al
myshoppet had
de van synen leue(n) <186va>
do appenbarde em
eyn yn eynre visie(n)
yn der ghedaente
eynes presters vn(de)
segede em Stant
vp vn(de) ga hen to
den graue sunte
ludgers de dar
was eyn bysschop
der sassen vn(de) der vre
sen vn(de) dat salstu
van der barmher
ticheit godes v(m)me
syne verdeynte wil
len gesontheit v(er)
kry ge(n) Do desse
visie gheschey(n) was
to hantes was he
verloset van syn(er)
kranckeit mer
de yseren bant
druckede nochta(n)t
starcklike syne(n)
vorderen arm
als he to voren
dede Wante dat
vleesch vn(de) senne(n) <186vb>
weren vertert vn(de)
dat arm been was
so harde gedrucket
mytten bande(n) dat
alle de vyncgere va(n)
der vorderen hant
weren verku(m)pen
vnde verlamet be
haluen den du(m)men
vn(de) den vyncger dar
naest by Desse vor
ghenomede yonc
gelynck was vnghe
uallich vn(de) to ockync
ge synre pyne was
em dat vleyssch vn(de)
de bene ghewasse(n)
vnder de tijt dat he
dat he desse yseren
bande droch Do he
des morgens syne(n)
drom vertellet had
de weren dar vele
m enschen ro rome(n)
de sunte ludger ghe
seen hadden yn den
lychame vnde be
kanden syne gude(n) <187ra>
wercke Do se desse(n)
yoncghelyncghe de(n)
wech daer he wan
deren solde vn(de) de
stede des erwerdi
ghen graues ghe
wiset hadde(n) wan
derde he lancghe
wech en(de) qua(m) to su(n)
te ludgers graue
Do he vp eyne(n) son
dage nacht stont
by den graue vn
der der mettene
de band de em
sat <gestr.: vp> vm den vor
dere(n) arm spra(n)ck ver
van em van der
macht godes Van
eynen knechte de
besetten was
DAt hadde eyn
huesman eyne(n)
sonne den de bose
geist besette(n) hadde <187rb>
vn(de) also plach to
moyene dat se mys
hoppeden va(n) syne(n)
leuende Dit ghe
boet des knechte<Nachtrag: s>
moder oere her
sch appes vrouwe(n)
De vrouw e gebot
oer weder Jsset dat
<gestr.: sj> dyn zonne noch
leuet laet ene hast
like dreghe(n) vnde
sette ene teghen
den wech de dar
leydet to der kerc
ke(n) dar su(n)te ludger
begraue(n) lycht vn(de)
loue dattu ene wil
lest brencghe(n) to sy
ne(n) graue Jck ge
loue dat ene god
sal ghesond make(n)
v(m)me sunte ludgers
verdenste Do de mo- <187va>
de<ü.d.Z.: r> gheloffte hadde
gedaen voer oeren
sonne na den ghe
bode oerer vrouwe(n)
to hantes yn der sel
uen stede vnde yn
der seluen stunde
wort de duuel wth
em ghenslike ghe
sont Dar na als de
moder ghelouet
hadde brachten se
oeren sonne gheso(n)t
to den graue su(n)te
ludgers vn(de) wan
derde ghesont we
der to hues vn(de) va(n)
der genade godes
bleff he yn der
ghesontheit de he
vntfancge(n) hadde
Eyn myrackel
dar sunte ludger
mede bewysede
dat men synen
dach vyren salde <187vb>
Eyn man ghehei
ten gwydo had
de grote leue to su(n)
te ludger vn(de) gro
te wer dicheit to vn
ser stede Hir vmme
plach he alle yaer
to kome(n) to vnser
stede vnde helt dar
ghedechtnysse des
hillighen ma(n)nes
vnde bleff en wyle
tydes myt vnsen
broderen Vn(de) vp dat
he vns nycht en
beswarde wante
hevake qua(m) so sa(n)
de he to vorne volk
myt korne de em vn(de)
de myt em queme(n) be
redde(n) de em noet
was To eyner tyt
do he aldus ghedae(n)
hadde na synre ghe
wonte vnde su(n)te lud
gers dach was ansta
ende vn(de) wante dyt <188ra>
was yn de(n) ersten
yaer als he gestor
uen was so en vyr
de men nycht syne
hilligen hochtit To
dessen seluen daghe
dat volk dat he to
voren ghesant had
de wolde beer brou
wen meer dat holt
dat se ynt vur le
gheden brande hast
liken vn(de) was ver
brnat yn eyne(m) oge(n)
blycke ghelijck ofte
dat stro ghewesen
hadde Se leghede(n)
dat eyne holt ynt
vuer na den ande
ren vn(de) alle en moch
te dat nycht lanc
ge duren in den
vure Hy na was
dat dat se sege(n) dat
se to vergheues ar
beyde(n) vnde wolde(n) <188rb>
sick des werckes
begheue(n) doch so
wachteden se so
lancghe dattet molt
ghesode(n) was vnde
dat ment yn and(er) vate
vette doen solde Do
dat se veer gheko
men was dattet y(n)
yn ander vate ge
daen was vn(de) me(n)
solde water vp gei
ten ten erste(n) en
wolde dat nycht
lope(n) Dar na gotte(n)
se dat water dar
vp nycht mytter
hant als me(n) plecht
mer myt emmere(n)
Do began dat ey(n)
luttick to drupene
Mer dat selue dat
vergaddert wert
was bytter van
smake vn(de) wort
wth gegotte(n) wa(n)te
<188va>
<189ra>
<189va>
velen exempele
de he achter ghela
ten hefft de(n) gen
nen de na em kome(n)
sollet vn(de) ock de my
rackele de god vor
synen dode vn(de) na
synen dode vp ve
le steden vn(de) byson
deren to werde(n)
vermyddest em ge
wercket hefft Nv
wille wy vertelle(n)
als wy waerlikest
konnet wa(n)ne er vn(de)
wo he hefft anghe
seyn vn(de) verluchtet
monster synes bis
doms stoel myt ve
le myrackele n
Ende vp dat dit
vullenkomeliker
sy so wille wy
vertellen de yn vor
tyden ghescheyn
syn to vnser tyt <189vb>
to de vns va(n) waer
afftighen luden ghe
seget syn De bys
schop burchhardus
do he wolde verbre
den de stad va(n) mon
ster vn(de) maken dar
meer kerspele yn
ne koffte he eyne
hoffstede vn(de) gaff
se daer to dat men
dar solde su(n)te ludger
eyne kercken ty(m)me
ren Dar na ghescha
twy styncge vnder de(n)
doem here(n) vn(de) <ü.d.Z.: de> ryke
so dat nycht alleyne
de caritate wat wt
ghedaen in oerer
wortele(n) meer ock de
capelle de sunte lud
ger hadde in derstad
wort vnder bysschop
diderijcke verbra(n)t <a.l.R.: De (18) bisschop
vn(de) dar na barme(n)t
like v(er)gette(n)
Ock heer helmwort
<a.u.R.: Desse bisschop dyrick v(e)r wy(n)c
seborch wort v(er)dreue(n) va(n) de(n) ka
nonyke(n) vn(de) va(n) den borg(er)n vn(de) wort
myt macht wed(er) y(n)gebracht va(n) lther
ri(us) de(n) hertoge(n) va(n) sasse(n) vn(de) v(er)bra(n)d
[...] stat [...] mo(n)st(er) dit stet y(n) der Cro[...]> <190ra>
ey(n) Canonyck va(n) den
ouersten dome had
de versad de hofstede
de em bysschop burch
hard beuolen had
de vn(de) hadde oer
nycht geloset Vn(de)
aldus by vnser tyd
was de hofft stede va(n)
erffnysse ghekome(n)
to eynen borgher
hijnryck ghenomet
De mede borgher
desses mannes va(n)
ynghenycghe des
hillighen geistes als
wy gheloue(n) vertel
leden bysschop lo de
wych dattet weer
v(m)me desse stede als
wy nv gheseghet
hebben vnde bede(n)
em dat he eme hel
pen wolde dat se
mochten vp <ü.d.Z.: der> stede
offte vp ene andere <190rb>
sunte ludger eyne
kercken ty(m)mere(n)
Meer wante he va(n)
synen yuncghen
yaren seer bereyd
was totte(n) wercke(n)
der myldicheit vn(de)
der barmhertich
eyt so losede he des
se hoefft stede vn(de)
wesselde daer ene
ander stede mede
de better was vn(de)
beet gh eleghen
na oer en willen
vn(D) gaff se em ou(er)
gudensdages to
passchen We solde
nycht loue(n) de gu
dertyrenheit go
des We solde so da
nen vader nycht
bewysen schuldighe
eer vn(de) deenst wa(n)t
em god by synen
tyden ghegeuen <190va>
heuet so dane ghaue
der ghenade(n) Eyn e
maent was nouwe
verghancgen em en
were eyne schone ca
pelle ghety(m)mert va(n)
holte vn(de) de verde(n)ste
des hillige(n) co(n)fessors
schennen clarlike Wa(n)
te des auende dame(n)
des andere(n) dages
den kerckhoff vn(de)
dat altaer wyghen
solde van ghebode
des bysschoppes wort
daer eyn cruce ghe
bracht vn(de) yn den
cruce was hilleghe
doem van su(n)te lud
ger Do dat gheruch
te van den cruce
was <a.l.R.: wat> wthghekomen
eyne borghersche ge
heite(n) helemburch of-
ferde em myt grot(er)
oetmodicheit wyrok
vn(de) kersen vn(de) do se
nochtant nouwe eer
gebeth hadde ghe <190vb>
sproken wort verlo
set van den houet seer
dat se vijff wecke swar
like ghelede(n) hadde
vn(de) genck vrolike we
der to hues Vnde hyr
van hadde oer ghesy(n)
de grote blydesschapp
vn(de) vele menssche(n) ynder
stad hadde(n) gude(n) hop
pene van tokomen
der hulpe wante se ve
le to vorne van den
cruce gehort hadde(n)
Do dit cruce stont to
eletheuel vngheach
tet in eyne(m) spyker
do al de huse daer ver
branden bleef allene
de spiker mydde(n) yn
den vuer wonderlike
onuerbrand Vnde de
man des spikers gaf
dyt to der gotlike(n) mo
gentheit godes vnde
hyr v(m)me ty(m)merde he
den crucwe enye scho
ne cameren ynt en <191ra>
de van syne(n) huse vn(de)
bewisede em erwerdich
eyt so vele als he ver
mochte Dat volk dat
dar vm melanck wo(n)
nede offerden em
wante se verkrege(n)
holppe yn oeren ly(n)de<sic>
ns wante se reype(n)
dat cruce vn(de) su(n)te lud
ger Also dat me(n) plach
to somyghe(n) tijde(n) wy
rock to bernene vor
den cruce des nachtes ene
kerse Jn vreesland to
morsaten was ey(n) ma(n)
de hadde ene(n) enyge(n)
sonne. de hadde ver
werue ofte vaker al
le dage dat vallende
ouel De vader wante
he sick hijr v(m)me be
drouede sach he yn de(n)
slape wo dat by der
emeze stonde eyn cru
ce dat he synen so(n)ne
vor wegen solde Des <191rb>
morgens vro wan
derde he bede<gestr.; w> uart
myt syne(n) sonne vn(de)
myt eluen me(n)sche(n)
dar tho vn(de) do he to
reyne ghekomen
was wort em ghesecht
dar dat cruce stond
Do dat kynt ynt hues
gegaen was dar dat
cruce stond. do vol
dat yn syne cranck
heit vn(de) welterde em
vp der erden oftet
sterue(n) solde O hillige(n)
verdenst des hilli
gen confessore Do
dat kynd ghewege(n)
was myt golde myt
syluer vn(de) myt ma-
nyger hante spisen
voer den cruce do
was dat genslike ge
sont gheworden Do
dit geruchte wth ge
komen was wort
dat cruce to monst(er)
gebracht vn(de) dar wort
groet lo epp Mer so- <191va>
myghe betrachtede(n)
de worde de su(n)te Joha(n)s
secht Alre leueste(n) wilt
nycht allen geisten
gelouen meer prouet
de geiste ofte se van
gode synd Desse rey
den den bysschope dat
he solde laten beseyn
war yn den cruce wer
Do de dach ghekome(n)
was dat men dit besey(n)
solde bewysede god dar
syne genade vnde alle
twyuelyncghe wort
dar aff genome(n) van
sekerheit der myrac
kele Van eyne(n) knech
te de eyn seer been had
de TO monster was
eyn knecht de
hadde eyn seer been
vn(de) genck by tween
staue(n) Desse knecht
sach dre nachte<gestr.: s> by
een yn deir slape dat
eyn grau olt maen
quam to em vn(de) toch <191vb>
em dat been aff vnde
genck weder hen dat
he nycht en wyste
waer he bleff hir aff
was he veruert vnde
al em duchte so swe
tede he van banycheit
vn(de) quam yn eyne swy
melyncghe ten leste(n)
verhalde he sick vnde
began to ropene so
lude dat <gestr.: he> de by
em slepen worden vnt
wakene Do he des
derden nachtes also
reyp do was daer ey(n)
de ene groefflike be
straffede dat he sick
also yn den slape had
de Do ver telede he
em syne vysien vn(de)
do he de gehort had
de reet he em dat
he des morgens vro
gencghe to sunte
ludgers kercken <192ra>
vnde bede em om hul
pe Do he vor de(n) cru
ce nycht lancge yn
syne n gebede gelege(n)
hadde began he to
swetene vn(de) om py
ne de em qua(m) yn al
syne lede qua(m) he yn
beswymelyncghe Do
heto em selue(n) quam
began he to ropene
War v(m)me brecke gy
my dat been Do a(n)t
worde(n) se em se en had
den syner nycht ge
rort vn(de) vermande(n)
ene dat he duldich
were vn(de) anreype
gode vn(de) su(n)te ludger
vn(de) do he dat gedaen
hadde stont he ghe
sont vp vn(de) droch
v(m)me den kerckhoff
dar cruce vn(de) loue
de gode vn(de) su(n)te lud
ger so vele als he v(er)
mochte Eyn ander
Exempel va(n) su(n)(te) lud
ger <192rb>
EEn arm vrou
weken wonde
dar de was vp <gestr.: ere(n)>
eyne(n) hilligen dach
gegaen ynt kers
pel to van ouerwa
ter vn(de) hale(n) beer
vn(de) leyt eyn yarich
kynt to hues Do
se lancge bleff vn(de)
de kynde de dat
hues warede(n) we
ren wthgegaen
dat kynd yn der
wegen krop so la(n)c
ge dattet yn den
putte vel Do de mo
der weder to hues
qua(m) sochte se dat ky(n)t
vnde so se dat nicht
en va(n)t sochte se dat
to erer naberhues
Do anworde(n) se
dat se des nycht
en wysten noch
gheseen en had
den. do leep se wed(er) <192va>
to hues vn(de) vant dat
kynt yn de(n) putte
Do se dat kynt wtte(n)
putte ghetoge(n) had
de welter den dat
de vrouwe(n) vp der
taffelen vn(de) was ge
storue(n) De moder
was veruert yn de(n)
geiste vn(de) reyp al
schreynende vnde
ander vrouwe(n) myt
er Heer su(n)te Egi
dus her su(n)te Ni
colaus heer su(n)te lud
ger doet yuwe ge
nade myt desse(n)
kynde Do se aldus
gebeden hadden
ofte su(n)te ludger
nycht verstaen
en solde leyp den
kynde dat water
wth den mu(n)de
dar na de melck
de dat ghesoge(n)
hadde Ende va(n) <192vb>
der ghenade go
des begant sick to
wegghene vn(de) was
wed(er) leue(n)dich
Eyn Exempel
To telgeth wo(n)
nede eyn ar
me vrouwe de va(n)
groter droffnysse
der oghe(n) nycht en
sach noch en konde
nycht verdreghe(n)
de lucht des dages
Hyr v(m)me moste se
alletyt eyne(n) dock
dregen vor de oghe(n)
Do se gehort had
de de myrackele
de god werckede
to monster vermyd
dest verdenste sun
te ludgers Do loue
de se em er offer to
brencghene wert
dat se weder moch
te seynde werden
ofte wer dat eer <193ra>
vphelde So en helt
se nycht vp dach vn(de)
nacht ene to bidde
ne ofte men ene myt
bidden dwyncghen
mochte Do anston
den de bedel dage
vn(de) dat volck van
den dorpe ge(n)ck den
hillige(n) vnde reliquie(n)
van monster to ge
mote Do genck se
mede eyn deel we
ges bute(n) dat dorpp
vndekerde do wed(er)
myt somyge(n) an
dere(n) van de(n) dorppe
Do se weder v(m)me ge(n)k
suchtede se dat se
v(m)me dat vngelucke
oerer oghe(n) moste we
der v(m)me kere(n) so veel
oer de dock va(n) den
ogen vn(de) se en taste
de nyne sericheit
Hir va(n) verwonder
de se sick vn(de) lock <193rb>
oer oghe(n) vp vn(de) sach
sunder verdre yt
Do genck se vort
na to monster vn(de)
hadde vele tuge
erer verluchtync
ge Van Eynen
blynden kynde
To ossenbrugge
was ey(n) kynd
dat syn brot bad
van dore(n) to doren
vn(de) was blynd ge
worde(n) yn eynen
oge van der tyt
dattet twyer yaer
olt was vn(de) myt
den andere(n) oge
sach dat luttel so
dattet nouwe ko(n)
de den wech be
ware(n) Do dit ky(n)t
almyssen bat vp
su(n)te Gertrudes
berge segeden em
de yonffere(n) vn(de)
oer denre Waer <193va>
v(m)me en ropestu nycht
an sunte ludger de
to monster grote my
rackele doet vp dat
tu seyn mochtest Ok
was dar eyn prester
de louede em wat to
gheuene to ghelyc
kenysse twyer oge(n)
dat he su(n)te ludger
brachte Do reyp he
su(n)te ludger myt ey
nen oetmodighe(n)
vn(de) berouwyghen
herten an als [?] em
gheraden was Vn(de)
nycht lancghe dar
na sach he wal
myt eyne(n) oghe
dat he to voren
luttyck mede sach
Do genck he to de(n)
prester vnde halde
dat was vn(de) wan
derde to monster
Vnde eer he to mo(n)
ster quam sach he <193vb>
willenkomelike myt
beden oge(n) Do he su(n)
te ludger ghe danc
ket hadde he krech
so grote starckheit
yn syne(n) verkrancke
den lichame dat he
vor syne(n) arbeyt had
de waer kost vn de
loen Van eyne(n) kra(n)cke(n) <a.r.R.: ma(n)ne>
To buren wonde
eyn man de yn
dren yaren nycht lig
gen en konde noch vp
der vorderen syden
noch vp der luchte(re)n
Wante van der luch
teren schuldere(n) genc
get em beneden de(n)
naffel vnde van der
stede vort ynt vor
der dee vnde hadde
stedelike grote pyne
so dat he alle tyt
moste lyggen vp
den rugge Do he
v(m)me desse pyne
willen was barm <194ra>
like vermagert sach
he yn den slape dat
he solde ghesont wer
den v(m)me sunte ludgers
verdenste. vn(de) so loue
de he he wolde su(n)te
ludger to mo n ster
soken vnde leyt sick
dar voert voere(n) vp
eyner sleden Do he
vp den wege was
yokede em dat vor
der dee vn(de) do he dat
clouwen wolde do
tastede he dar syt
ten eyn ysere(n) als ey(n)
pijl Do he dat vth
getoge(n) hadde vloyt
eme vele vulnysse
wth der luchte(re)n schul
deren als em duch
te wth der stede de
em wee dede Do dit
vp geholden hadde <Schreiberwechsel>
volde he em so wal dat
he by em selue(n) mochte
gaen vn(de) ryden Do he <194rb>
to monster quam of
ferde he dar dat ysere(n)
van den pyle vnde
danckede gode vnde
sunte ludgher
Van eyner vrouwe(n)
der eyn vel was ge
wassen ouer de oghe(n)
TOldenselle wo(n)
nede eyne vrou
we der eyn vel was
ouer de oghen ghe
wassen dat se byn
nen vyff yaren nycht
seyn noch bekenne(n)
konde dan den dach
Vnde wante se dyt
let myt groeter dul
dicheit sach se to en(er)
nacht yn den sla
pe dat se v(m)me su(n)
te ludgers verden
ste solde oer ghesich
te weder kryghe(n)
Vnde wante se nicht
en wyste war su(n)te
ludghers memorie
was so en achtede se hijr nycht vp <194va>
ny cht dat se twyuel
de van der godliken
ghenade meer se me(n)
de dattet nycht en
were Daer na dro-
mede oer dat se sol
de to monster oer
offer brencghen vn(de)
wante se dyt vor
toch gheuoel dat so
myghe van olden
selle bedewart wa(n)
derden to frecke(n)
horst Do desse we
der quemen seghe
de se wat se ghe
seyn vn(de) ghehort
hadden Do se des
auendes ghelouet
hadde oer offer dar
to brencghene des
anderen daghes
sach se vullenkome
like Des morghe(n)s
rette oer dat vel va(n)
den oghe(n) vn(de) vloet
oer myt trane(n) ge(n)s
lyke van de(n) oghe(n) <194vb>
Do se to monster qua(m)
hadde se eyn vulle
kome(n) ghetuch der
ghenade de se vnt
fancghen hadde Ex(emplu)m
Tosoest was
eyn kremer de
hadde ene(n) sonne den
al syne vryne leypp
dor eynen brocke by
den naffel nycht myt
eyne(n) vrye(n) gancghe
meer na eynre vn
ghehorden manere(n)
Vnde als dyt wesen
solde do beghan he to
ropene vn(de) de buck
wort em to alle(n) syde(n)
ghequesset Vnde da(n)
leyp dat wat(er) va(n) em
Do he desse pyne vyff
yaer gheleden hadde sach syn moder to
eyner tijt in de(n) slape
dat ene su(n)te ludgher
hadde curert Do se <195ra>
ghehort hadden de ge
nade de god ouer
myddest em to mo(n)
ster wercket bat se
somyghe er naber
schen vn(de) de eer vre(n)t
lick were(n) dat se wol
den myt er vnsen he
ren god anrope(n)
vn(de) louen su(n)te ludgher
oer offer vn(de) des
kyndes vp dattet
mochte ghesont
werden Dyt louede(n)
se vn(de) dat wort bet
ter mytten ky(n)de vn(de)
yn korter tijt leep em
de vryne totter rech
ter stede Dar na <gestr.: b>
brachte ene syn va
der to monster vor
der moder loeffte
vn(de) was eyn ghetuch
synre ghesontheyt
Van eyne(n) armen
manne
TO monster <195rb>
yn des bisschopes
hues vp eyner he
meliken stede wort
ghevonden eyn
arm menssche Des
sen sloghen de knech
te myt de(n) vuyste(n)
ofte he deelfftale
schuldich weer vn(de)
toghe(n) ene by de(n)
haer vn(de) wolden
ene ynt water wer
pen Do se ene ynt
wter werpen wol
den quam dar ey(n)
denre van der
kercke(n) vp de ma
te vn(de) verboe<gestr.: n>t
em dat dat se em
nycht mer qua
des doen en solde(n)
Do he wth eren
handen verloset
was ghenck he
to den hospitale
vn(de) bat den seke
mester dat he sik <195va>
wolde ouer em verbar
men vnde vertelede
em wo he ghehan
delt was vn(de) swor
dat he nyn quaet
ghedaen en hadde
noch en wer nycht
dar ghekomen v(m)
me quaet to done
Aldus hette he ene
yn gaen vn(de) dede
em dat beste Do
he gedruncken
hadde begaen he
em so quellyke to
hebbene dat he
bat dat me(n) ene
wolde den prester
halen dat he moch
te vntfaen de(n) licha(m)
vnses here(n) Do de
preyster ghekome(n)
was en sprack he
nycht noch he en
bekande neman
de Do he vp den
rugge gheleget
was vnde lach ho <195vb>
ghe myt den houe
de vn(de) mytter borst
leyp em dat bloet
vth der borst dor de(n)
mont ghelyker wys
ofte em de vote myt
den lychame vp ge
richtet ghewesen
hadde Do se sick v(er)
wonderde(n) wo dyt
mochte ghescheyn
began he to spreke
ne dat se dat nouwe
verstonde(n) Hillige
graff hillige Joha(n)
nes Jn desser py
ne lach he van de(n)
sondaghe to de(n) vry
daghe to tercie tijt do
men mende dat he ster
uen wolde vnuerhode<Nachtrag: s>
seghede he Here weset
wylkome Do he dit ghe
seget hadde lach he na
syner wyse Dar na he he
re gerne Do rychtede he <196ra>
sick vp vnde sochte sy
nen rock vn(de) sprak to
den seycke mester Ber(n)
harde en hebbe ghy
nycht ghese<gestr.: cht> Ver
waer sunte ludger
was hijr yn der vor
deren hand droech he
eyn cucue vn(de) yn der
luchte(re)n and eyne(n)
staff He ys eyn scho
ne grau<gestr.: ws> here Ver
waer he ge(n)ck y(n) des
se capellen Wattan ber(n)
hardus vernomen
hadde groete(n) rocke
van wyrocke nochta(n)
mende he dat he zele
toechgede so seghede
he em dat he leghe
voert seghede em de
zeycke mester ick wyl
ropen heer gherber
te de was eyn brod(er)
vn(de) prest(er) wth der eb
bedyssen hoff Do se
ghede he Eya dat <196rb>
Doet heer gerbert
qua(m) ende genck syt
ten vp dat bedde Do
seghede em de sey
ke sunte ludgher
hadde em gebode(n)
dat em solde na
uolghen vn(de) bad
dat se em wolden
synen rock doen
Do en konde he
des nouwe an doen
v(m)me beuyncghe der
hande Do seghede
eyn to den seyke(n)
Sytte dat been doet
dy ser wee Wante
dat was em seer to
brake(n) do se ene to
ghen by de(n) hare(n)
van der trappen
yn des bysschoppes
hues Do seghe
de he dat he dar
nyn lyden yn en
hadde vn(de) borde <196va>
vp dat hele been vn(de)
stond vp de(n) bene
dar nochtant de
lyckclauwe(n) sette(n)
Do genck he yn
de capelle des hos
pitaels vn(de) bede
de drye myt vth
gereckede(n) licha
me vn(de) genck
he do myt den
broderen vnde
vele andere me(n)
schen de em vol
gheden to sun
te ludghers ca
pelle(n) ofte he nicht
quades gelede(n)
hadde Do he dar
syn gebet ghe
sproken hadde
offerde he em
seluen ende des
gudensdages dar
na wanderde <196vb>
he <gestr.: beuert> bede
uart to su(n)te Jacobe
Van eyne(n) blynde(n)
den he seynde ma<u.d.Z.: kede>
TO bi-
lehem by ose(n)
brugge was eyn
man de dre yaer
blynd was Desse(n)
wort gesecht dre
nachte by eyn y(n)
den slape Sunte
ludgher gheboet
dy dattu dy louest
to mo(n)ster vp dattu
vntfaest dyne oge(n)
Do he de geloff
te gedaen hadde
in der nacht su(n)te
margareten krech
he weder sy(n) ghe
sichte Do he to mo(n)
ster qua(m) hadde he so
myghe canonyke <197r>
was so sser verke(n)c
ket dat he by(n)ne(n)
eyne(n) yaer nycht
gaen en konde he
en worde tussche(n)
twen gheleydet
vn(de) hadde vnde
hadde vele ver
tert vor de arste(n)
To eyner tyt ver
telleden em syne
vrende dat se e
hort hade(n) wo
dyne myracke
le sunte luder
to monster he
wercket hadde
Do he dit ghe
hort hade wat
tan he lacghe
tyt sick to den
dode versatet has
se sprk he Du(n)c
ket dat huet
dat yck em bydde <200vb>
v(m)me myne gheso(n)t
heit vn(de) loue ein my(n)
offer to brencgene
Do seghede(n) se alto
samende Ja we sol
de myshoppe(n) van
syner ghesontheit
Do he syne ghelof
te gedaen hadde
des derden dahes
genck he yn syn hus
vn(de) yn syne(n) haue
waer he wolde Des
vyften dages reet
he to perde vp den
wech to monster
vn(de) do he vp eyne
wyle weges na was
ghekome(n) byde stad
geck e vort wol
len vn(de) baernoet
vn(de) offerde dertich
werue den hillien
cruce To eyner ye
weliken tyt eyne(n)
lichten monstersche(n) <201ra>
pennynck mer to der
Dertygeste(n) reyse offer
de he dre sware vnde
dre lichte pe(n)nyncghe
V(de) louede ar yar
lyxs syn offer to sen
dene ofte to brencge
ne Vn(De) yn de eere
sunte ludgers wolde
he wolle(n) vn(de) baruet
weder to ues ghaen
Van eyner
vlystrestiger
vrouwen
EEne
vrouwe
was beswaert myt
so groeter droffnysse
dar er duchte dat oer
nycht better en
were dan dat se sick
seluer dodede Ens
morgens na(m) se
eyn reep vn(de) eyn
mees wert dat se
sick nycht ghery(n)c
ghe hancgen en ko(n)
de so wolde se sick de
kolen doersteken <201rb>
Do se qua(m) to der
stede dar se dat vul
len brncghe(n) wolde
Do appenbarde er
eyn man yn eyner
albe(n) vn(de) segede oer
Dyn vpsate ys quaet
ko to dynen her
ten vn(de) anroepp go
de vn(de) hebbe be
trouwen yn su(n)te
ludger vnde du
salst verlozet wer
den van dessen
ende van alle dy
nen lydene Do he
di gesecht hadde
verswand he do
bad se veryffnys
se vp der seluen
stede vn(de) quam wed(er)
to er seluen vnde
So se su(n)te ludger
hadde angherope(n)
was se vorlostet va(n) <201va>
van aller quader
ghedachte vn(de) qua(m-
al vastende to mo(n)
ster vn(de) offerde dar
den reep vn(de) mes
vn(de) andere ghaue
Va(n) eyne(n) man de ey(n)
ky(n)t verloren hade
By
lyncghe wo(n)
nede eyn ma(n) de
eyn kynd verlore(n)
hadde dat <gestr.: was>
<gest.: twe> nouwe twe
yaer oelt as Do
he des nycht en
vant noch to syn(er)
naberhues <gestr.: noch>
<gestr.: syner naberhues>
noch yn putten
noch yn welker
stede van de(n) dor
pe
do sochte he dat
vp den velde vn(de)
<gestr.: vp> den brock do
he vermodet was <201vb>
twe daghe van so
kene do wort he ge
denckene der ghe
nade de su(n)te ludger
doet to monster Do
louede De he myt
groeten drucke sy(n)s
herten he wolde
yn su(n)te ludgers eere
to mo(n)ster bre(n)cgen
syn syluere(n kynd
na helijcknysse
des kyndes weert
dat he dat weder
vunde Do he des
se loeffte hadde
ghedaen satte he
al sysyne sorchuol-
dicheyt yn su(n)te
ludger vn(de) genck
eder to hues Do
he vp de(n) fenne qua(m)
vnverhode vant
he dar syn kynd
Vnder he konde <202ra>
em nycht verwon
deren wo dat ky(n)t
vp de stede gheko
men was Wante
to alle(n) syde(n) weren
dar so dane grauen
dattet vnmogelyck
was baue(n) de men
schelyke verstandich
eyt yn welcke(n) gra
uen gheualle(n) Vn(de)
wante he wal merc
kede dat <gestr.: nycht en> <a.r.R.: et> was
van der barmher
ticheit gode so brach
te he to mo(n)ster na
ghelijckenysse des
kyndes eyn syluere(n)
kynd als he helo
uet hadde Van eyne(n)
dule(n) houe ma(n)
DAt was eyn ho
ueman de ha
de syne synne verlo
ren wante he eyner
wedenwe(n) saet des <202rb>
nachtes de efflike
aff ghemeyet had
de vnD(e) so duchte de(n)
volke dt he nycht
slyctes dul en wer
met he weer be
setten myt den
bosen gheyste He
dede al dat quade
dat he mochte
vnD(E) des nachtes
leep he to ossen
bruh vp der stra
te als ey(n) dul me(n)
sche Do he dar ey
ne wyle tydes ge
wo(n)net hadde dro
mede em dat m
sunte ludger se
gede Stant vp
vn(de) gae to mu(n)ster
vn(de) du salst ghso(n)t
werde(n) Mer wo solde
he to mu(n)ster kome(n) <202va>