Johannes von Hildeheim: Historia trium regnum nach der Handschrift Frenswegen 11 des Diözesanarchivs Osnabrück

<130r>
Hier beghynn<überzähliger Schaft>t der hilligher
dryer Conynghe leuen vnd
wo se sochte(n) vnssen heren
my eren offer
REcht als de sunne op geyt in den
oesten/ vnd all ertrycke verluchtet
myt eren schyn. alzo doet der. h<gestr.: e>yl
ghen drye Co(n)i(n)ghe leue(n). dat dar up geyt in den oeste(n)
/ vnd al ertryke verluchtet hebben. myt orer wysheit
vnd vordeynste. als hyr na steyt ghescreuen Eyn hey
dens p(ro)phete de was in den tyden. vnd was geheiten
baalam <gestr.: vnd> vnd sprack/ Et sal up gaen eyn sterne
van Jacob. vnd sal syn/ vnd up staen eyn mynche van
Jsrael. de sal eyn here syn des volkes vnd der heide(n)
/ Nv saltu weten dat de (christ)enlude/ vnd de heyde(n) jode(n)
sich nycht vordraghe(n) va(n) desen baalam/ want de
joden sp<gestr.: ick, ü.d.Z.: re>ken. he we(re) eyn kocheler/ vnd myt der
swar<gestr.: d, ü.d.Z.: t>er kunst vm gynghe Dar v(m)me so en halde(n)
se ene nycht eynen p(ro)ph<gestr.: e>eten/ vnd wy cristen segghe(n)
<gestr.: neyn, ü.d.Z.: gestr.: nie> <ü.d.Z.: he> weer <gestr.: he> eyn heydens p(ro)phete. vnd <ü.d.Z.: die> gesprocken
hedde also gensliken van der mynscheit vnses he(re)n <130v>
ih(es)u (christ)i/ vnd oyck vanden heilghen drie conynghen
dat men proefde dar by/ weer he ghewes joden
geslechte/ de bose geist en hedde nycht dar to ghe
holpen dat he de Jopden vermaledyet hedde/ mer
de joden hadden god alzo sere vortoerent. dar v(m)me
gaf he en yn. dar v(m)me was he eyn waer p(ro)phete
als oeck de goede iob was/ an dat se nycht van
dessen beiden halden Hyr were lang af to spre
ken/ <gestr.: Dy, ü.d.Z.: do de> kynd(er) van ißrael al dat lant hadden gew[u](n)-
nen Jn der seluer tyt/ alle lude de dar ware(n)
in orienten/ hadden anxt dat se oeck dar ko
men salden/ want vo[r] der tyd nyeman en dorste
dar komen Do was in de(n) tyden <ü.d.Z.: een> groet berch/ in
dem lande gheyten vauos/ dar v(m)me satten se ho<r zu e korr.>
der vnd wachter of ymant van den joden wolde
kome(n) in dat lant/ so hadden se eyn teken/ jn den
daghe branden se <gestr.: syn, ü.d.Z.: een> groet vuor vnd in der nacht
eyne(n) groten roeck/ up dat se. al. and(er) berghe vnd
lande seghen vnd eyn teyke(n) gheue(n)/ dat de vya(n)de
in den lande weren/ want de berch hoghe bouen
ander berghe was Nu ghinck der mere in <131r>
dem lande dar baalam ghesprocken hadde/ dat sal eyn
sterne van jacob up gaen Al dat lant edel vnd vnedel
begherden de sterne(n) to seen/ vnd gheue(n) den wechte(re)n
vnd den hoede(re)n groete gaue/ vnd gheloeueden en
<gestr.: Schaft>vele to gheue(n)/ up dat se wal wakeden vnd nauwe
to seghen/ oft <gestr.: ey> enyghe sterne of nye licht onghe-
wonlick up gynghe Dyt waerde manich jaer. vnd
dach/ eer dat et dar to quam Van den selue(n) berghe
<gestr.: es, ü.d.Z.: is> oeck eyn geslecht geboern. de heyte(n) van den berghe
vauos/ de synt grote he(re)n van den selue(n) gheslechte
vauos Melchor der deyer con(n)ighe eyn de vnse(n) he(re)n
offerde. dat gholt <gestr.: te same>/ vnd dat geruchte dat
wart va(n) daghe to daghe merer vnt so et merer
wart so er meer beghe<gestr.: ci, ü.d.Z.: r>t wart to hoe(re)n vn(d) te seen
Van der stat va(n) Acors
JN den jaren vns he(re)n do men schref dusent twehund(er)t
do was eyn grote <genochte ü.d.Z.: sierh(ei)t> in der stat heit A</ed>cors jn
der seluer stat woenden vele edeler vorsten ban-
ridder <gestr.: e> vnd and(er) edel lude/ vnd manigher kunne
orden/ in de selue stat quemen oeck alre kunne <ü.d.Z.: van> vol-
ke/ van al ertrike/ v(m)me koepenscap to doen/ vnd to <131v>
seyn de heerlecheit d(er) stat Alzo quemen lude oeck w<gestr.: e>t
jndien van dem g<gestr.: h>eslech<gestr.: e>t vauos vnd vuenden wund(er).
like ghenochte in d(er) stat/ meer dan in ere(n) lande. dar
v(m)me makede(n) se eyne grote borch/ de wal temede
eyne(n) konyng vnd syerden/ de/ myt clenoede vnd myt
herticheit manygher kunne/ dat se myt on brachte(n)
van jndien vnd van orienten Sund(er)linghe brachte(n)
se eyne guldene/ Crone/ de ghemaket. was va(n) dur
beren ghesteyne manygher ku(n)ne/ boeue(n) an d(er) Cro-
ne/ stu(n)t eyn cruce vnd<gestr.: er-Kürzel> boeckscaf joetz/ ind(er) sterne
/ also do vnse he(re) ghebo<ü.d.Z.: r, gestr.: Schaft>n waert/ in d(er) forme(n) vnd ge
lycknisse d(er) sterne(n)/ de syck openbarde den heylighe(n)
dren Coni(n)ghe vnd <gestr.: s> dese Crone/ hadde g<gestr.: h>ewest
Melchiors des cony(n)ghes van Arabie(n)/ de vnse(n) he(re)n
dat golt offerde Desse crone manyghe krancheit
vor dreef/ va(n) oen luden ou(er)myds <gestr.: u> dat vordeyne(n)
der hilgher d<ü.d.Z.: r>ie cony(n)ghe Ja de lude de dat valle(n)de
crancheit<ü.d. Wort: ouel> hadden/ alze men en de Crone up dat
houet satte/ to hant stunde(n) se up ghesu(n)t/ dese sel-
ue Crone/ myt vele and(er) cleno<gestr.: r>de wart dem Me-
yster Templeyr d(er) orde(n)/ daer mede he grote(n) s<gestr.: a>chat <132r>
vorbreech/ vnd do de orden waert verstuert/ so wa-
er<gestr.: t> de crone myt dem clenode bleef/ des en weyt
neymman/ dar v(m)me in dem la(n)de groet bedroefnisse was
DE vorsten vorghenant vauos/ de brachte(n) myt
syck va(n) jndie(n) de boke/ dar d(er) hillige(n) dre
koni(n)ghe leue(n) vnd aler werck ghesc<gestr.: h, ü.d.Z.: r>eue(n) was
/ in jodescher tunghe(n)/ de boeke woerde(n) wt ghescre-
uen to Acors/ in welscher sprake vnd worde(n) ghe
sant vele he(re)n in manighe(n) lande/ vnd va(n) sermo(n)e
/ vnd va(n) omelye(n)/ is dit boeck vyt geschreue(n)/ vnd vyt
latyn ghemaket in duetsche/ jn den jar vns here(n)
(1392) Vortmeer de eyrste gebo<ü.d.Z.: ere(n)> sone oft de
ed<gestr.: e>lste van dem geslechte vaus/ <gestr.: te> de voerde in syne(n)
wapen/ eyn bannyer eyne sterne myt de(n) cruce/ als
vur geschreue(n) staet/ went up dese(n) dach/ vnd dat
ys eyne manyger ou(er) meer/ dat de criste(n) st<ü.d.Z.: r, gestr.: Schaft>ident
myt den heyden/ dat Cruce voert men in den stryd
/ in ere d(er) dryer koni(n)ghe Van Ezechias.
Eyn konyng heyt Ezechias/ in den lande va(n)
judea/ vn(der) deme was eyn p(ro)phete gheheyte(n) <132v 010>
ysaias de voer sprack <Gyt, ü.d.Z.: siet> eyne juncfrowe sal vnt
fanghen vnd gebeere(n) eyne(n) sone/ vnd bliue(n) junc<ü.d.Z.: fro>w<gestr.: r>e
/ de selue Conyng ezechias wart seyck <an: ü.d.Z.: to> de(n) doet
do sp<ü.d.Z.: e>ck de p(ro)phete ysaias dat he got an repe de
doet were eme by/ do kerde sick de konyng to d(er)
want wert/ vnd schrey<ü.d.Z.: de> hortelike/ seer nycht om
anxt des dodes/ mer want he <ge<gestr.: u>uen: ü.d.Z.: ghenen> sou<ü.d.Z.: e> en ha-
de/ als eme ghelouoet was/ va(n) Abraha(m) dauid ba-
ala(m) vnd ysaias/ dar v(m)me dat de p(ro)phete(n) hadde(n) ge-
loeghen/ vnd syn geslechte solde vorgaen/ do vor-
barmede sick got ou(er) eme/ vnd <gestr.: wil> vorlengede
syn leuen (15) jaer. do bat de konyng of dat waer
were/ dat de <gestr.: sy> sunne <gestr.: hynd(er), ü.d.Z.: acht(er)> wart ned(er) gynghe. (15)
graet/ dar v(m)me de lude van Caldea de alle geleert
we(re)n in den sterne(n) groet gheueechte hadden/ vnd
horden sa<ü.d.Z.: eg>ghen van den Conyng ezechias/ vnd sa(n)-
den eme groete gauen vnd wolde(n) en anbeden
vor eyne got/ wa(n)t dat duchte en syn vnmogelick
. mer de kony(n)g en heeld nicht dar af/ he gaf
go<gestr.: e>de ere/ doch he want sick in etzwat hou(er)
dicheit/ dar v(m)me van den luden van Caldeen stach <133r>
em in babilonien lidens genoech. als ysaias de p(ro)phete voer
sachte/ dem kony(n)ghe/ vnd oeck dem wolke als de bibel
helt Nochtant dat ezechias <gestr.: sunne(n), ü.d.Z.: dit schach> he en was doch
nycht de m<gestr.: y>ensche de up solde staen va(n) Jsrael vnd
sade eyn <gestr.: he(n), ü.d.Z.: he(re)> syn des volkes/ vnd d(er) heyde(n)/ alzo als
Baala(m) hadde vor gesproken Vortmer dat volk
va(n) Calde<ü.d.Z.: e>n vnd Greken to d(er) tyd we(re)n alle wys in
den sternen/ vnd hadden grote genoechte dar mede
// Al so dat de deynst<ü.d.Z.: lude> mede wisten den loep d(er) planete(n)
/ noch hude to daghe in orienten/ leren de lude sund(er)
linghen Astronomien/ vnd de kony(n)ghe vnd vorste(n)
doen by sich kome(n) meysters van Astronomien/ va(n) ve-
re(n) lande vnd gheuen en grote ghaue(n) Ezechias starf
VOrtmer do ezechias doet was/ do regnyrde
eyn and(er) kony(n) de heyt Manasses/ de dede doede(n)
ysaiam na den manasses qua(m) Amon na dem qua(m) josyas
/ in den tyden leyfde jeremias de p(ro)phete/ na deme qua(m)
joachim Na deme quam Nabugodonisor de jherusa-
lem besat/ vnd vordrefde/ vnd nam al dat dar was
/ vnd alle syringhe vyt deme tempel gode/ vnd vyt des
Cony(n)ghes hus/ alzo als ysaias vor gesproke(n) hadde <133v>
<gestr.: dem kony(n)ghe, ü.d.Z.: De koni(n)(ch)> de voerde alle de hauoe in babilonie(n)
/ dat is van ih(erusa)l(e)m viftich dachuart <gestr.: als, ü.d.Z.: of> meer/ vnd
al de joden voerde he myt eme ghevanghe(n) (70)
jar lanck jn den tyden voersprack daniel va(n) ma
rien vnd <gestr.: ernre, ü.d.Z:: hore(n)> kynde/ wo (christu)s/ were/ eyn steyn af
ghenome(n) van den berghe sund(er) hande/ he vorspr-
ack ock den joden als <gestr.: he> kome(n) sal eyn heileghe
alre heilighen/ so sal er rike ende hebbe(n) vnd er
salue sal up hoeren Do dar na eyn kony(n) heyt
Gyrus va(n) persen vnd va(n) caldeen <ü.d.Z.: regnierde> <gestr.: l> al d(er) joden boke
vnd p(ro)phetien ysayas jeremias daniel mychaeas ba-
ala(m) vnd and(ere) p(ro)pheten boeke/ dede <ü.d.Z.: hi> vyt schryuen
va(n) iodescher vnd Caldeescher sprake/ vnd <gestr.: a> al <gestr.: de(n)>
daer vuonden so <ü.d.Z.: in>/ dat/ dat de p(ro)pheten solden waer
sijn/ vnd vorvullet werden/ sund(er)linghe va(n) baalam
de eyn heydens p(ro)phete was/ he hadde gesproke(n)
Eyn sterne sal up gaen va(n) jacob/ vnd sal up staen
<gestr.: ey(n), a.l.R.: een> mensche va(n) jsrael (et cetera) vnd <ü.d.Z.: in> d(er) tyt dat volk van
jnd<e zu i korr.>en Caldeen persyen worden ernstlike(n) <gestr.: vlyt, a.r.R.: v(er)>
<gestr.: liken, a.l.R.: bliit>/ dat de <p(ro)phetie: ü.d.Z.: cie> va(n) baalam waer woerde
van d(er) gewalt<ü.d.Z.: macht> godes/ vnd wysheit/ vnd dar v(m)me <134r>
to troeste onses gheloeun/ so gescach dat/ dat dar balaa(m)
de eirste p(ro)phete vn(d)<gestr.: s> heiden hadde <gestr.: b, ü.d.Z.: P v>orsproke(n) Et
sal up gaen eyn sterne va(n) jacob<ü.d.Z.: p>/ vnd sal up staen
eyn mensche va(n) isr(ae)l/ vnd sal eyn he(re) syn al des vol-
k<ü.d.Z.: e>s Alsus heuet go<gestr.: e>t getoent/ ou(er)myds synre
gebort/ dat dese dre kony(n)ghe we(re)n heiden/ vnd
dar medewolde vullenbrenghe(n) vnsen ghelouen
¶ Nochtan dat de van persen lande/ vnde va(n) Caldee(n)
heyden waren/ nochtan in den boeken d(er) jode(n) gens-
liken vuonden/ dat god vulbrenghen mach/ al dat
he gelouet hadde/ ou(er)myds syne(n) jodesche(n) p(ro)pheten
/ dar v(m)me de heyden vyt <gestr.: koem, ü.d.Z.: en; a.r.R.: kore(n)> (12) de wysten in den
sterren vyt al d(er) werlt Vnd wanner dat eyn sta-
rf so koern se eyne(n) ande(re)n/ den se grote gaue gheue(n)
/ vnd dese (12) den berghe vaus waekeden nacht
vnd dach/ vnd mallick ha<gestr.: l>dde syne(n) dach/ vnd syne
nacht/ eyn <gestr.: Schaft>na den ande(re)n/ vnd to male vlytliken
warden/ of eynich sterne up ghenghe/ vngewonlick
/ doch begheerden se den mynschen to seyn/ den de
sterne betekende/ meer dan d<ü.d.Z.: i>e sterne
De va(n) jndie(n) vnd Caldeen <134v>
Dat sprekent de van jndien vnd va(n) Caldee(n)/ de
dar kome(n) to ih(e)r(usa)l(e)m/ of in dat lant van indee(n)
v(m)me bedeuart/ oft kopenschap/ oft geuoechte/ dat
lant to beseyne/ dat vele sterne(n) sich dar toenent
de <gestr.: se> nicht en toeuent in Jndien Caldeen vnd per
syen/ vnd oeck vele sterne(n) in erme lande <ü.d.Z.: de> des nac-
htes schinen/ de men nycht geseyn en kan/ in ande(re)n
lande/ sundlinghe up den b<e zu a korr.>rch vaus/ als et claer
weder ys <gestr.: Schaft>vele sterne(n) worden ges<ü.d.Z.: e>yn ind(er) nacht
/ der men nycht en kan seyn/ vnd(er) an den grunde
des berghes/ De selue berch alre beru(n)he in orien-
ten hogheste ys/ vnd vp al d(er) hoghede <gestr.: is, ü.d.Z.: isset> nicht bre-
der dan eyn schoen Capelle/ dar up steit/ welke
Capelle de dre hillighen Coni(n)ghen deden maken
/ van kostlike(n) steyne(n) vnd holte/ vp den berch is quaet
to komen/ et yns an eyne(n) zy<ü.d.Z.: r>ckel swerlick up to
komen/ v(m)me den berch staen vele hegghe(n) ma nck
ande(re)n bomen <gestr.: edelen>/ vnd e<gestr.: y>del crude/ vnd van
den berghe al lant in den orienten de <gestr.: reteynen, ü.d.Z.: tonen>
des hemels vnd de sterne(n) cla<gestr.: r>erliken werde(n) gesyn
<gestr.: Boeue(n), a.l.R.: boue(n)> der capellen steit eyne steyne(n) suyl/ also hoghe <135r>
schoen vnd behentlike gemaket/ boue(n) an d(er) suyl
steit en groet vergult sterne/ de plecht sich to
keren thegen den wynt/ de sterne in deme daghe
s<gestr.: u>yt> <ü.d.Z.: men> alzo verrre <ü.d.Z.: als> jnd(er) nacht/ alze de mane schynt
/ oick va(n) verre(n) landes wert gesyen/ vele wunders
is <gestr.: s> geschreuen van den berghe/ dat were lanck
hyr to screue(n) Mer nu voert va(n) d(er) geboert vn<d zu d korr.>s he(re)n
Wo god wolde gebore(n) werdem
DOe god sick wolde erbarme(n)/ ou(er) de sonde(re)n/ vnd
kome(n) was de vulle(n)kome(n)heit d(er) tijd/ dat god
syne(n) enyghen sone wolde senden in de werlt/ de va(n)
d(er) junfrowen marien geboern solde w(er)den/ jn de(n) tijde(n)
/ was octauian(us) eyn gewildich keiser <ü.d.Z.: ou(er)> al ertrikes/ vnd
als sunte lucas beschirft v(n)d wolde wete(n)/ wo manich
mensche were vnd(er) eme/ vnd geboet dat mallick
queme in sine stat/ dar he af geborn we(re)/ vnd dyt
waret eyrst gheschiet/ vnd(er) eyme he(re)n de heit Cuiuus
va(n) cirien/ dar v(m)me joseph de quam van galileen
/ va(n) nazareth in de stat to bethleem/ de lach in de<gestr.: Schaft>n
lande van judeen/ vnd<gestr.: e> heit dauydes stat/ want
ioseph de was va(n) deme geslechte her dauids <135v>
vnd ma(r)ia de k eme beuoelen was swar gynck/ de qua(m)
myt eme to bethliem vnd do de dach <gestr.: Schaft>vollenbracht
wart dat er got helpen solde/ do wairt dat kynt
gebo(re)n Jh(es)us<ü.d.Z. gestr.: to set> vnd se wan<gestr.: d, ü.d.Z.: t>en in de doeke vnd lacht
ene in de cribben/ want dar geyn and(er) stat en
was de heerden in deme lande de hor<ü.d.Z.: d>den er vee
des nachtes/ vnd walkeden vnd de enghel de stu(n)d
by en/ vnd de clarheit godes vntscheyn se vnd
vorvarde(n) sick seer Do sprack de enghel vor ve-
erd iuwe nicht/ Jk voerspreke iuwe grote vrou-
de de sal syn allen volke/ wa(n)t hude is vns gebo(re)n
eyn gesundmeker de is (christ)us/ eyn he(re) in <ü.d.Z.: die> stad
dauids/ vnd dit sal sijn iuwe eyn teyken/ gi sult
vynden eyn ke<ü.d.Z.: ii>nt gewu(n)den in doeke(re)n vnd gelacht
in de Cribben vnd to hant want gehort eyne
grote schair des hemels d(er) enghele(n) myt den
enghel de loueden go<gestr.: e>de vnd spreke(n) glo(r)ie vnd
ere so gode hude in de(n) hemel/ vnd in d(er) erde(n) v<ü.d.Z.: r>ede
den lude(n)/ de dar synt va(n) gude(n) wille(n) Wo betlehe(m)
gelegen was
Dv salt wete(n)/ dat betlehem en
was nicht va(n) grote(n) name(n)/ noch va(n) groter <136r>
mure(n)/ dat lach up eyne(n) fu(n)dame(n)t va(n) steyne(n)/ dar
were(n) vele kulen va(n) graue(n) nd was va(n) ih(erusa)l(e)m
twee mylen <gestr.: eleyn, ü.d.Z.: : leghen> des la(n)des/ vnd heit dauids stat
/ went dauid dar gebo(re)n was in synes vad(er) huss
yesse/ vnd samuel de salfde dauid vnd makede
ene eyne(n) kony(n)g va(n) israel/ jn d(er) seluer stat
jh(es)us va(n) marie(n) gebor(re)n waert in eyner strate
de heit de bedeckede strate/ wa(n)t de su(n)ne alzo
heyte schynt dar v(m)me myt swarte(n) doeke(re)n de
sttrate <gestr.: de> wa<ü.d.Z.: r>t ou(er)decket in d(er) seluen strate <gestr.: ol>
olde cleyd(er) vnd <gestr.: vorwe(n), ü.d.Z.: v(er)worpe(n)>/ doecker dar vorkoft <ü.d.Z.: wort> oick
in d(er) seluer strate(n) up eyne(n) dach in d(er) weken
was eyn holt market <gestr.: dar, ü.d.Z.: vnde> in <gestr.: de(n), ü.d.Z.: der> selue(n) strate
steit eyn hues dat was dauyds vnd syns vaders
/ dat was ver<gestr.: Schaft>vallen vnd was als eyn <gestr.: sco, ü.d.Z.: schure> pach-
ter den hus dar stunt eyne knel/ in eyne(m) steyn
gehowen/ als eyn ke<ü.d.Z.: r>ke dar ynne plach dauid
syn vad(er) vnd and(ere) lude to sitten/ dat se <ü.d.Z.: hom> wolde(n) ber-
ghen oft behalden/ heymlike v(m)me de<gestr.: r-Kürzel> grete(n)
hette willen d(er) sunne(n) Du salt weten dat ou(er)me(r) <ü.d.Z.: ouermeer>
/ mallen steden vnd dorpe(n) do wat groet syn <136v>
plach<ü.d.Z.: te> <gestr.: syn, ü.d.Z.: wese(n)> gewoenheit/ vnd is noch alzo dat dar stun-
den muel perd ezel Cameel/ vnd als genich pele-
grym ofte copman wolde vare(n)/ va(n) eyne(n) lande
to den ande(re)n verre ofte na de dn wolde/ de plach
der dryer eyn te hure(n) vm d(er) kopenschap willen
to <gestr.: vraghen, ü.d.Z.: reisen>/ vnd als dat dyer qua(m) in eyn <gestr.: s> and(er)
stat. huss. ofte land vnd dat gued af wairt gelacht
so gynck <gestr.: de(r)weerd, ü.d.Z.: de weerd> vnd leyde dat deyr <gestr.: vyr vnd, ü.d.Z.: vyt inden>
<gestr.: on> wech also et syn <gestr.: vad(er), ü.d.Z.: voder> hadde gegete(n)/ vnd leyt
et lopen syne(n) he(re)n heym/ myt syme loen/ oft <gestr.: salit, ü.d.Z.: findet>
<gestr.: dat> loen na Vnd de <gestr.: s> huser heyte(n) Alcha(m)/ de weer-
de/ in deme lande hebben de gewoenheit/ dat malc
<gestr.: lich> bekent des ande(re)n deyr mit name(n)/ vnd mit
teyke(n)/ vnd de deyr beke(n)net alle de weghe/ vnd
lopen<gestr.: t> vry/ va(n) eyne(n) lande to de(n) ande(re)n noch roeuer
noch moerder/ noch nye deyr nicht quades em en
doet/ vnd alle de ba<gestr.:v>te do va(n) dem deyre compt/ de
<gestr.: hoer(n), ü.d.Z.: hoert> <gestr.: l> de(n) he(re)n to va(n) de(n) lande/ <gestr.: va(n) af dat se up houe(n), ü.d.Z.: de tolner>
<gestr.: grote(n) tol v(n)d> <ü.d.Z.: vn(d)> knecht vnd hoeders hebbe(n) oeck dar
af groete bate Nu saltu wete(n) dat dat hus vnse
leyue he(re) Jh(es)us <gestr.: wart, ü.d.Z.: da(r) hi> ynne <ü.d.Z.: wart> geborn plach la(n)ghe/ eyr <137r>
he geboern worde/ alsulck<gestr.: er> eyn hus to syn/ dar de d<ü.d.Z.: i>er
<gestr.: yr> yn stunde(n) to vorhure(n)/ mer to d(er) tyd/ do v(n)se leyue
he(re) geboern waert/ dat hus was alre <ü.d.Z.: de> vor<gestr.: Schaft>valle(n)/ dan
alleyn de wende kranck/ vnd eyn dack druppe/ vnd
de <gestr.: kuel, a.l.R.: kuuf> achterwert/ vnd vor dem hus plach broet
veele to syn/ want et <gestr.: broet> breit dar vor was/ Vo-
ert in alle(n) steden in orie(n)ten vnd in dorpen/ al broet
is up eynre stat ve<ü.d.Z.: i>le/ dar af de he(re)n al<ü.d.Z.: le> daghe des
auendes er deil neme(n) Dar na dat dauid <ü.d.Z.: doet> was/ eyn
koni(n)g va(n) israel/ do qua(m) dat hues in d(er) he(re)n ha(n)t/ mer
do ih(e)r(usa)l(e)m gewu(n)ne(n) wa<gestr.: i>rd vnd dat lant al v(m)me/ do
waird dat hus oeck vorderuet/ vnd en bleef nicht
meer staen/ dan als dat vorscr<ü.d.Z.: r>eue(n) steit/ mer in de
kuel <gestr.: hend(er), ü.d.Z.: acht(er) van> den hus/ dar plach mey ynne to <gestr.:li, ü.d.Z.: e>gghe(n)
alrehande dynck/ dat me(n) in dem daghe nicht/ en
konde vorkoepe(n)/ so la(n)ghe dat ment vorkopen
mochte/ mer esel vnd osse(n) de to markede queme(n)
de plaghen de lude in dat hus to bynden Vnd do d<Nachtrag: ie>
keyser Octauian(us) geboede(n) hadde/ dat mallich/ que-
me in syn stat/ oft in syn dorp/ dar he af geborn
we(re)/ vnd iosep meyt marie(n) de<ü.d.Z.: s> auentes sp<gestr.: e, ü.d.Z.: a>de quam <137v>
/ vnd alle herberghen vnd <gestr.: s> hus vul lude we(re)n/ mit wt-
windighen g<ü.d.Z.: h>esten <gestr.: d>/ vnd wa(n)t se beide arme weren
vnd neyman se<ü.d.Z.: en> wolde herberghen in al d(er) stat/ de
lude seghent dat ma(r)ia eyn jonck p(er)soen was/ vnd
ap den esel sat/ se was bedrouet mede vnd na dar by
dat se solde entbande(n) werde(n) dar v(m)me en wolde
ney<gestr.: e>man se herberghen/ noc in syn hus neme(n)/ dar
v(m)me Joseph leyde den esel myt marie(n) in de schoppen
/ wa(n)t nyema(n)t dar up en achte/ vnd in d(er) nacht/ do
wart god gebor<ü.d.Z.: e>n in d(er) armode/ va(n) marie(n) <ü.d.Z.: sond(er) wee> aen sme
rte/ vnd leiden als sich wal temede vnd vuegede/ do
was dar eyn steyne(n) Cribbe/ vn d(er) kulen by deme
hues/ de was eyne ellen lanck/ de hadde dar gesta(n)de(n)
manich jar/ dat stu(n) eyn osse/ de was eyns arme(n)
mans an de kribben gebunden/ dar by ba(n)t ioseph
synen esel/ Jn de selue(n) cribben Maria er leyue
kynt in snode(n) doyken gew<u zu o korr.>(n)de(n) lachte<ü.d.Z.: leechde> in dat hoy
/ vor den esel vnd ossen/ so se best kunde Vort sal-
tu weten/ dat in al<gestr.: l> oriente(n) in allen stallen<gestr.: de> Cribbe(n)
/ synt dryer vote lanck/ also dat yghelick deyr perd
pfte esel syn voeder alleyne mach eten/ vn(d) alsulke<Nachtrag: n> <138r>
Cribbe was bleue(n) staende in d(er) scoppen do ma(r)ia er kynt
dar in <gestr.: h> lachte<ü.d.Z.: leechde> Mer de he(re)n Cony(n)ghe vnd edel lude
hadden langhe kribben Jtem vort de enghel
de sich openbarde den herden myt clarheit <Tausch zu: groter clarheit>
de stede is van betlehem eyn halue myle/ va(n) dem
lande dar plach oick dauid de schape to hoede(n)/ vnd
greep se van den beren/ vnd va(n) den lewen dar v(m)
me eylick boke halden/ dat de heyrde in dem la(n)de
twe werf plegen to wake(n) in dem leutenen als nacht
vnd dach gelike lanck syn vnd oeck in dem wynter
als de korste dach is/ nu is dat lant wund(er)like
gestalt/ b<gestr.: a, ü.d.Z.: e>rch vnd dal boue(n) hoe<ü.d.Z.: ge> is et heit vnder
is et kalt Ja in den oue(r)ste(n) vynt <ü.d.Z.: me(n)> sne/ vnd wert
gebracht up dat markt/ vnd de he(re)n plege(n)t dar
mede eren dranch te kolen Jn den lande is oick
grote heite/ also dat dat velt is vael vnd weynich
groene/ mer in den wolden/ oft in den busschen
oft by den reueer/ de pleghen dat water vyt to
<gestr.: chen, ü.d.Z.: laten> dar mede dat velt werd groen/ als et <gestr.: we(n)ter, ü.d.Z.: wynter>
wert/ dan pleghet et wat groen to syn/ jn den
merte vnd april so is dat corn ripe gemeynlike <138v>
Jn den meye sund(er)like/ na dem dat dat lant is gest<gestr.: l>alt
/ meer v(m)me bet<ü.d.Z.: le>hem dan anders waer To kristes
nacht/ geit de gerste an air/ dar v(m)me de lude sen
dent dar er perde vnd muoel to vode(re)n/ vnd gelde(n)t
de ghersten mit morghen vnd halme morghe(n)/ vnd
voere(n) se heym/ vnd voeden <gestr.: ee(n)> er beesten dar me-
de vnde de tud heyt de tyd des k<gestr.: e, ü.d.Z.: ii>ndes/ dat is to ke<ü.d.Z.: r>stes
nacht vnd noch wakent de heiden in dem lande
vnd gaen by eyn in de grone <gestr.: wesen, ü.d.Z.: mersche(n) Va(n) h(er)rodes de(n)
Cony(n)ghe
JN den<gestr.: Schaft> daghe do de keyser vyt geboet
dat geboet/ do was herode eyn Cony<(n)g va(n) galileen
/ vnd was gesat va(n) den Romere(n) he en was
nycht eyn recht jode/ noch ghebor<ü.d.Z.: e>n Conyg d(er) ioden
/ dar v(m)me de va(n) indien. van orienten. va(n) caldeen. vnd va(n)
persien. de wisten wal dar he(r)odes vyt vremden
lande <v zu w korr.>as. mer he was gesat van de(n) keyser vnd
<gestr.: fo<ü.d.Z.: r>eme(re)n, a.l.R.: ordenierd> eyn Conyng to iudeen gestr.: j> of to galileen/ he en
was nicht geborn to de<gestr.: Schaft>n lande also gesproke(n) was
¶ want daniel de p(ro)phete had gesproken als god my(n)-
sche sal werden/ vnd als kumot de heilighe alre
heilighen/ so sal up hoeren iuwe salue. dar v(m)me <139r>
<leer> <139v>
<leer> <140r>
ouer meer/ de joden bliuen in <r zu h korr.>eer <ü.d.Z.: r>e vngeloueen
vnd harder quaetheit/ vnd spreken dar na (christu)s
geboerte er salue langhe waerde/ vnd vele kony(n)
ghe dar na hedden Mer va(n) herodes spreke(n) se
/ syn <gestr.: Schaft>vad(er) were eyn edel iode/ mer syn moder we(re)
eyn heydynne van chanaan geslechte. de kristenspre
ken dat Jacob er pat(ri)archa vnd er p(ro)phete/ de heuet
gesproken/ dat sceptru(m) uoa(n) Juoda en sal nicht ge
nomen werden van iuw<gestr.: e>/ noch de hertoghe va(n) ere(n)
lyue. so la(n)ghe dat de ghene compt/ den me(n) sende(n)
/sal vnd dat <gestr.: Schaft>volk wert syn Vele questien vnd
disputacien syn tusschen den cristen/ vnd den jode(n)
/ vnd dem orienten dat men nicht af halden en
sal hyr in dem lande Vander geboert (christ)i vnd
der sternen.
DOe cristus to bethliem
geboe<ü.d.Z.: r><gestr.: Schaft>n was/ de dar is eyn almechtich god
allen luden/ de en <gestr.: na, ü.d.Z.: an>ropen in d(er) warheit/ Jn d(er) nacht
eyne sterren waerd geseyn/ de baalam manich iar
to voern had gesproken/ vnd (12) meisters van den
sternen up den berch vaus langhe to voern hadde(n)
gewaket/ vnd waer<gestr.: d> up den seluen berghe <140v>
eyne sterren stonde. sich recht sld de sunne v(er)luchtet al
de werlt. vnd dar toe al dat firmame(n)t. De selue
sterne bouen af quam lantsen<ü.d.Z.: radien> als eyn arn/ vnd al
den dach bouen den berghe bleif ste<ü.d.Z.: a>nde in d(er) lucht
vnbewechlik<gestr.: e, ü.d.Z.: en(n)> kuom geseyn vnd(er)schiet tusschen
d(er) su(n)nen. vnd d(er) sternen Ja de boeke sprekent
dat up den <gestr.: berghe> <Tausch zu: dach vele> sunne(n) woirde(n) geseyn
/ dat naemaels de sterne up voer in dat firmame(n)t
De sterne en was nicht gestalt als dese syn de me(n)
hyr in de kerken me<ü.d.Z.: a>lt/ mer se gaf <gestr.: Schaft>vyt bernende vac-
kelen vnd ale eyn arn de <gestr.: lucht> mit synen v<e zu l korr.>oegelen
de lucht sloighe. vnd de sterne had in sich eyne forme
eyns kleynen k<gestr.: e, ü.d.Z.: ii>ndes vnd dar boue(n) eyn gulde(n) cruys
/ vnd waert gehoert eyn stemme vyt der sternen
hude uis geborn eyn konyng der joden vnd des volks
/ vnd he is eyn he(re)/ gaet suoeket ene vnd bedet ene an
Van der openbari(n)ghe d(er) sternen
TOe eyner sted<gestr.: eheit, ü.d.Z.: icheit> vnses geloue(n)/ vnd to co(n)fir
meren dat gesch<gestr.: e>yn is. so spreket sunte paulus. der
almechtighe got/ en waert nicht bedroghe(n) in siner
vorsichticheit dat vor is. ofte na is eme gelyck <141r>
Dar v(m)me dat baalam gesproken hadde van de(n) sterne(n)
/ dar v(m)me alle lude in orienten doe se saghe(n) de wun-
d(er)like vremde sterren. so worde(n) se alle voruerret
vnd <ü.d.Z.: v(er)>w<u zu a o korr.>nd(er)den sere/ nochtan so en twyueldense nicht
va(n) baalam vnd ande(re)n meyste(re)n/ jnd(er) seluer tyd de
drye Cony(n)ghe va(n) jndien Caldeen persyen worden
also vn(der) wiset/ dat se sich des vrouden dat man
in erre tyd de sterne(n) <gestr.: u, ü.d.Z.: m>ochte seyn <ü.d.Z.: die> also <gestr.: se> langhe
menyghe <ü.d.Z.: tiit> vorgesproken was/ vnd also lang va(n) de(n)
volke <gestr.: vnd> gewairt was/ dar v(m)me desse dre Cony(n)-
ghe hadden dreij land/ de also verre va(n) <gestr.: ey, ü.d.Z.: een> weren
vnd nyeman en site va(n) den ande(re)n/ nochtan up eyne
tyd van deser sterue(n) geleert worden/ dat se solde(n)
myt groten g<e zu a korr.>uen/ myt edelen cleyde(re)n/ vnd groet
getoch peerde mulen Camelen groten <gestr.: scach> schat
/ vnd vn<gestr.: r>sprekelike(n)<gestr.: l> volk komen <ü.d.Z.: en(n)> brenhen vnd
soeken den he(re)n vnd den Cony(n)g d(er) joden geboe(re)n.
/ vnd den solden se aenbeden/ dat se sich beredde(n)
up er hogheste. dat sprack de stemme vyt d(er) sterne(n) <a.r.R.: vn(d)>
geboet dat en. vnd vorsprach en/ dat se sich also
vele erer bereyden. alzo vele erer we(re)/ dan and(ere) <141v>
Cony(n)ghe/ vnd oick ene aen solden beden <gestr.: also> Do bereide(n)
se sich mit ossen/ myt alreku(n)ne vey/ myt bedden husraet
/ myt al de(n) di(n)ghen des me(n) noet heuet vnd(er) wegen
vnd des al genoech Want dit is eyn gewontheit
in orienten dar ou(er)meer an den steden/ dar vynt me(n)
gude h(er)berghen vnd al gereitschap genoch/ mer de
grote he(re)n/ de vele volkes hebben/ de en kan me(n) nicht
herberghen/ dar v(m)me myt camelen vnd mule(n) voert
men na al gereitschap/ de dar to der koke(n) ofte Ca-
me(re)n der he(re)n behort/ vnd al er volk/ vnd v(m)me grot(er)
vnsprekeliker heyten d(er) su(n)ne(n)/ soe moet me(n) nachts
trecken vnd ryden doer dat lant/ Jtem du salt we-
ten dat dese drye Cony(n)ghe herliken sich vyt ma-
keden vyt Jndien/ die selue(n) lant synt vul slaghe(n)
vele stander see vnd mit vroemde(n) dyere(n) mit bussche(n)
vnd walde(n) wund(er)lich <gestr. geslat> gestalt/ dar wassen meer-
k<ü.d.Z.: i>esen also groet/ dat men dar af mach make(n) huser
vnd scheppe/ vnd de selue(n) lant synt va(n) eyn gedeelt
vnd <gestr.: v> et is alzo quaet/ vnd sorghelich va(n) <gestr.: eyme, ü.d.Z.: en en> lande
to kome(n) to de(n) ande(re)n/ vm d(er) d<ü.d.Z.: i>e<gestr.: y>r willen vnd menich
kunne m<ü.d.Z.: e>er vnd jnselen Dar v(m)me lest me(n) dar assuer(us) <142r>
de cony(n)g regnerde ou(er) (100) vnd (25) prouincie(n) va(n)
indien went an d(er) moerlant Wa(n)ner melchior reg
neyrde
JN der tyd doe vnsse he(re) Jhesus gebo(re)n wart
doe regnerde baltasar de v(n)sen he(re)n dat golt offer-
de/ in den eyrsten lande van Jndien/ vnd dat was
geheiten va(n) arabien/ jn den seluen lande lach dat la(n)t
van arabien vn(n)<gestr.: d> dat yn <gestr.: d(er)>, ü.d.Z.: den> berch is Synay in den
selue(n) lande/ is dat rodemeer vnd va(n) den meer ku-
mpt men to Cirien/ vnd va(n) dan in egypten/ vnd va(n)
dan lichtlike(n) v<gestr.: e, ü.d.Z.: a>ert me(n) to Jndien/ mer de koeplude
/ of and(ere) lude up desse syt des meers/ ku(n)ne(n) nicht
kome(n) in dat lant va(n) jndie(n)/ wente der soldaen
va(n) babilonien by den roden meer. ou(er) al grote bor-
ghe heuet staen/ dar up doit he warde(n)<ü.d.Z.: hoede(n)> of eyma-
nd q<ü.d.Z.: u>eme va(n) dessen lande/ toe dem lande/ vnd
of eyma(n)t breyue brochte vyt kerste(n)heit van
Con(n)yghe(n) oft keyser an preister johan/ alzo dat
se to samen eyn vorbu(n)t makeden/ dar mede he
vordreuen woerde mer de <gestr.: a(n)de, ü.d.Z.: lude> de ou(er) meer ge-
boern werde(n) vnd beka(n)t syn/ de moghe(n) kome(n) dor
dat lant to jndien/ doch se werde(n) beseen/ vnd al <142v>
er kopenschap up vele steden/ er sie dar kame(n) jte(m)
priest(er) johan upgheue syt des Rodennmeers/ he-
uet ock starke sloete vn(n)d borghe <gestr.: dar, ü.d.Z.: die> he oick
doet warden<ü.d.Z.: hoede(n)> of eymant vyt syne(n) lande wil trec
ken jn des Soldaens lant/ aff alleyn de menre-
brod(er) vnd and(ere) geistlich orden vnd koeplude hen
vns men<ü.d.Z.: die> lude moten verre vntrecken durch dat
Conygrike van persen/ vnd dat is eyn alzo groet
lanck vnd v(er)dreitlich wech Dat rodemeer heit
dar v(m)me roet. went de gru(n)t is roet als bloet
/ dat water in sich is claer vnd al de sternen in de(n)
water roet. vnd de vissche and al dynck de dar
ynne synt of wassen Dat selue meer is drey ge
ticht vnd is (4) of (5) milen bret De kynd(er) van
Jsrahel ginghen dur dat Rodemeer <gestr.: a>/ daz et
alrebredeste was drughes voets/ pharao de co-
ny(n)g myt syne(n) volke volghede na/ vnd vordri(n)
ken alle gad(er) in den seluen meer/ vyt den selue(n)
meer geit eyn ryu<ü.d.Z.: i>e<gestr.: i>r vyt/ vnd vloyt in eyn
and(er) water/ dat heyt Nylus/ dat vloyet vyt de(n)
paradijs vnd loepet dur dat lant va(n) Egipten <143r>
/ jn den Nylus kme(n) grote kope(n)schap va(n) oriente(n) durch
jndien babilonien Alexandrien/ vnd de kope(n)schap
van den wa<ü.d.Z.: t>er<gestr.: t> werden voert gesant al ertrike
daer jte(m) an de(n) rode(n)meer dat golt is rod(er) da(n) and[er] golt
/ vnd roed holt dat edele(n) roecke geuet/ vnd is gescha-
pen als <v zu w korr.>ortelen Vnd an den berghe Synai vy(n)t
me(n) edele steyne/ dar v(m)me de soldaen daet hoede(n)
de berghe/ vnd de edel steyne/ dat selue <gestr.: s> lant
Arabien plach to hoere(n) prist(er) joha(n)/ dat is nu des
So<gestr.: r>ldae(n)s/ mer up dat kope(n)schap van jndie(n) mach <a.r.R.: men>
mit vreden gae(n) doer dat lant/ dar vm de <gestr.: b> Sol-
dae(n) gheue(n) Tribuet vnd tyns prist(er) ioha(n) de(n) g[r]<ü.d.Z.: o>te(n) he(re)n <a.l.R. gestr.: engheuet>
Van de(n) rike Saba dar Balthasar regneerde
DAt and(er) deyl va(n) jndie(n)/ dat heuet dat ryke va(n)
Godolye dar regne<gestr.: n, ü.d.Z.: r>de balthasar/ de and(er)
Cony(n)g de offerde vnse(n) he(re)n den wyrroch To de(n)
rike hoerde dat rike va(n) Saba vnd vele and(er) landes
Jn dem lande wesset wele <gestr.: ge> edel ghecmydes<ü.d.Z.: crudes> m<Nachtrag: a>-
er dan erge(n) up ertrike sund(er)li(n)ghe de wyrroek
drupet vyt den bome(n)/ als ey(n) gu(m)mi vnd des en vy(n)t
me(n) nerghen meer dan in de(m) la(n)de. <143v>
Van den rike thars(is) dar jaspar regneyde
JN den derde(n) deyl va(n) jndie(n) reg<gestr.: r>neirde iaspar/ vnd
dat was dat rijke dat heit tars(is)/ de Cony(n)g offerde
vnse(n) h(er)n myrra jn de(n) selue(n) la(n)de lach eyn la(n)t dat
heit girsulla/ dat was also groet vn edel/ jn de(n) sel-
ue(n) lande leghet dat lycham des gude(n) sinte Tomaes
/ dar wasset oick ynne myrra vnd wesset boue(n) dat
cruyt/ vnd is geschapen als rogghen aer de gebra(n)t
syn/ vyt den selue(n) myrra velt/ was<ü.d.Z.: t> vyt <ü.d.Z.: cruet> vnd cleuet to
samen als clett<ü.d.Z.: ss>en vnd gheuet edele(n) roke va(n) sich
/ dar v(m)me gd mit syner <gestr.: vorluc> vorsichticheit desse
drye Cony(n)ghe Jaspar Melchior baltazar vyt de(n)
dren landen wolde kome(n) doen/ de daer brochten
de gaue(n) vnsen he(re)n/ also als dauid had gesproke(n)
la(n)ghe to voern/ de Cony(n)ge va(n) Tarsen vnd vyt jn
sulen soelen brenghe(n) offer/ de Cony(n)ghe va(n) Ara-
bien vnd va(n) saba soelen brenghen ghaue
we de Conynghe toghen vijt ere(n) lande(n)
D</red<Oe de drye Cony(n)ghe myt grote(n) schat <gestr.: synn>
<gestr.: ghe> vn(d)<gestr.: r> <ü.d.Z.: mit> groten/ volke vnd myt aller ge-
reitschap sich hadden bereit/ vnd vy<ü.d.Z.: t> eren lande <144r>
bestunden to varen. vnd nyema(n)t en wiste wat d(er)
ande(re)n <a.l.R.: [...]eni(n)ge> <gestr.: meyn<gestr.: t, ü.d.Z.: d>e>> were wa(n)t/ de lant se verre va(n) een <Nachtrag: wa>
ren/ nochta(n) de sterne vur eyn ytlike(n) Cony(n)ghe/ vnd
vor syne(n) volke al tyd vor/ was/ vnd als se rede(n)/ ofte
ghinghen se voer<gestr.: e>genck de sterne/ vnd als se rastede(n)
oft stunde(n)/ so bleef de sterne staen/ ja ind(er) nacht nic-
ht als de <gestr.: sterne> maen/ ofte eyn sterne. mer recht
als de su(n)ne clar to middaghe vurgnck se/ vndal
ere(n) wech durluchtich makede/ vnd in allen steden
ed(er) dorpe(re)n/ to d(er) tijdal poerten weren oepen nacht
vnd dach/ wynt et was gemeyne vrede al ertrike
doer/ doch alle lude in alle(n) steden vnd dorpe(re)n wur-
den vo<gestr.:e>r<gestr.: Schaft>verd vnd wund(er)den sich d(er) grot(er) Conyn-
ghe vnd grot(er) he(re)n/ vnd des groten volkes. dat
in d(er) nacht also groet quam/ want se en wisten
nicht wan se queme(n)/ oft wair se wolden/ des mor-
ghens plach men to vynden vnd to sy<ü.d.Z.: e>n de voyt-
stappen d(er) Camelen vnd and(ere) menyghe ku(n)ne der
deyr/ vnd oick de <gestr.: Schaft>volkes/ dar so al were(n) beku(m)
mert in eren dancken/ vnd hadden grote vra-
ghe dar af/ vnd(er) eyn/ manighe tyd dar <ü.d.Z.: na> Jtem <144v>
do de drye Cony(n)ghe weren komen buten er lant
/ jn and(er) la(n)t dat was en vnbeka(n)t doe wuerden se ge-
voert dzr watere. dor woestenye. berch. vnd dal.
drughe. vnd nat. groet vnd cleyne/ sund(er) eynich hen-
d(er)nisse <ü.d.Z.: en(de)> al vnghelyck/ want <ü.d.Z.: on>gelijck vnd al scharph(ei)t
wairt slecht/ noch se en rusten nacht noch dach ney
ne h(er)berghe en sochten se/ noch neyne spise noch
dranck se name(n)/ noch er Camel perd oft muel
noch gheen mensche in den grote(n) heer/ went se
quame(n) to bethlehem Alsus queme(n) se up den (13)
sach ua(n) ons he(re)n geboert ou(er)myds d(er) sterne(n) vnd
gods gewalt/ vnd queme(n) irst to Jh(e)r(usa)l(e)m mer ma-
ria vnd Ih(es)us were(n) noch in d(er) schoppen to betlehe(m)
Nv sprekent de lerers dat se hadden drome.
draries alzo vele <gestr.: and(er)>/ vnd dat en is nicht vro-
mede dat men gods werck mit redelicheit der
menschen nicht en kan begripen/ noch de geloue
en ys nicht vordenstlich daz me(n) y(n)ne proewen
mach mit reden dat was geschiet in den alde(n)
testament dat Abacuck de p(ro)phete/ de qua(m) van
indeen in dat lant van caldeen to babilonien <145r>
/ to daniel in de kulen der lewen dat was wal va(n)
eyn hund/er)t dachuart w<ü.d.Z.: e>rt vnd weder myt syne(n) cop-
pe wart he ge<gestr.: Schaft>voert bynne(n) eynen daghe/ vort/ vnd
wed(er)/ dar v(m)me in den nyen testament mochte god
dat wal doen De drye Cony(n)ghe voe<gestr.: m, ü.d.Z.: re(n)> vyt oriente(n)
/ jn dat lant van Judee(n) by(n)ne(n) (13) daghen sund(er)
enich hend(er)nis Abbacuck de sprack he sal ligghe(n)
mydden tusschen twen dyeren/ de selue abbacuck
mit besloten doren qua(m) to daniel/ vnd brachte eme
spise de selue god de de dat/ in den nyen testame(n)t
dat he gebor<ü.d.Z.: e>n waert <gestr.: vnd, ü.d.Z.: van> d(er) juncfrowen vnd bleef
doch juncfrowe besloten/ he quam ock myt beslote(n)
doeren to synen apostelen. he behode oick daniel
vnd syne gesellen in den oeuen vul vurs dat noch
roick noch vur<ü.d.Z.: en> en schadede Vnd wult du dat wal
merken allen dat got in den alden testame(n)t bewis-
de/ of hadde gelouet. dorch de p(ro)pheten daniel ysa
ias Abbacuck micheas vnd and(er) p(ro)pheten/ dat selue
heuet de selue got in den nyen testame(n)te gen-
slich wllenbracht mit desen dryen Cony(n)ghe(n) de eir-
ste vyt den heyden vnse(n) geloue(n) hebe(n)<ü.d.Z.: hebn> wlle(n)bracht <u.d.Z.: vnd gesterket> <145v>
wo se vp den <gestr.: berghe> weghe voeren
DOe desse drye Cony(n)ghe aldus wund(er)liken
vnd vruntlike(n) <ü.d.Z.: eyn> iuwelich up syne(n) weghe was.
/ do quemen se by jh(e)r(usa)l(e)m twe mile(n) na do waert eyn
groet neuel. vnd eyn dicke dust(er)nisse al ertrike doer
/ in dem neuel vnd dust(er)nisse vorlor<ü.d.z.: e>n se de sterne. dar
vm spracl<sic> ysaias Stant up verluchte ih(e)r(usa)l(e)m/ want
dyn lecht kumpt/ vnd de glorie goedes is bouen
dy up geganghen. went de dust(er)nisse bedeck(et) de
erden. vnd de neuel dat volck/ vnd do se aldus que-
me(n). dowas melchior de Cony(n)g va(n) arabie(n) de eirs-
te mit syne(n) vo<ü.d.Z.: l>ke/ vnd qua(m) up de stat dar v(n)se le<gestr.: y>-
ue h(er)e dar na gecruyset waert/ vnd dar bleef he
halden in d(er) dust(er)nisse/ dat was eyn bert heit
Caluarie/ vnd hadde (12) grede up to gaen vnd dar
plach me(n) de lude/ de mysdaen hadde(n) <ü.d.Z.: te> pynihe(n)/ vnd to
doeden/ vnd by dem berghe quemen dre weghe
dar vm Melchior blef holden dar in d(er) dust(er)nisse
/ dar naemaels oick was besloten dat graf ih(es)u
(christ)i/ mer dar naemaels prist(er) iohan/ vnd and(er) vor<Nachrag: sten>
<gestr.: hem, ü.d.Z.: wt> dem lande/ <gestr.: den, ü.d.Z.: va(n) daer> melchior/ was deden) houwen <146r>
in de steynrusche des selue(n) berghes/ eyne cleyne Ca-
pelle mit groten arbeide/ in de ere godes vnd syner
mod(er) marie(n). vnd d(er) drier Cony(n)ghe/ in eyn ewighe
gehochnisse/ de selue capelle. hoert den criste(n) to
de heiten Nubianj/ wa(n)t vyt dem land <gestr.: dan, ü.d.Z.: de daer> melchior <Nachtrag:: heit>
was de cristen alzo <gestr.: ge>heiten <ü.d.Z.: synt> vnd heit noch de Ca
pelle <ü.d.Z.: d(er)> dryer Cony(n)ghe va(n) nuobie(n)/ mer de heide(n) hebbe(n)
de doern<ü.d.Z.: doren> <gestr.: gewoelt, ü.d.Z.: gheuult> mit ste<gestr.: Schaft>ne(n)/ mer de capelle ste
it vnd(er) den berghe <ü.d.Z.: van> Caluarie/ vnd doe aldus Mel
chior wardede<ü.d.Z.: rostede> bi den berghe/ up de selue tyd in
dem selue(n) neuel/ quam baltasar de Cony(n)g van
Saba vnd Sodolie/ mit syme heer/ vnd qua(m) by
den berch va(n) olyueten/ <gestr.: e> in eyn dorp dat heit
Galilea/ vnd de heillighe schrift/ <ü.d.Z.: secht> wa(n)t de apostele(n)
/ <Nachtrag: e>er v(n)sen he(re) up stu(n)t/ vnd dar naemaels vm anxtes
willen d(er) joden. dicke dar pleghe(n) to kome(n) hey
melike/ ere(n) raet to haeuen<ü.d.Z.: hebben> Oick v(n)se he(re) na
syner vp erstentnisse/ dick plach sick dar ope(n)barn
syne(n) junge(re)n/ dar v(m)me de scripture(n) sprek(et)/ he sal
iuw<gestr.: e> v<uergaen in galileen/ dar soele <gestr.: gr, ü.d.Z.: gii> ene seen
/ Vele is hijr va(n) geschreue(n)/ dat laet ik stae(n)/ mer <146v>
dat is eyn and(er) lant/ dat lant heit oick galileeN
wo de twe Conynghe meren
b>DOe desse twe Cony(n)ghe Melchior vnd bal-
thasar in dem neuel/ mit ere(n) <gestr.: Schaft>volke heelden/ vnd
warden do ginck de neuel vnd dust(er)nisse up to he
mel waert/ mer de sterne en openbarde sich nicht
/ mer dose queme(n) bi Jh(e)r(usa)l(e)m an de drye weghe by
dem b(er)ghe Caluaie(n)/ do qua(m) jaspar de Cony(n)g va(n)
Tarsen vnd jnsule myt syne(n) volke/ vnd de eyne
en wiste nicht va(n) den ande(re)n to segghen/ noch se
sich <gestr.: uv, ü.d.Z.: me(n)> en seghen and(er) eyn/ nochtan eyn ua(n) den
ande(re)n in syne(n) arm vruntlih<gestr.: Nasatlstrich> vnd <v zu k korr.>eisseden an
syne(n) mont/ myt grot(er) weerde vnd blijtschap/ vnd
nochtan dat se ene sprake en vas nicht als de
and(er) se vorstu(n)de(n) sich doch gentzlich/ vnd(er) eyn<gestr.: e> genty
like vnd <gestr.: de> wal de <gestr.: y> <gestr.: eyne, ü.d.Z.: ene> sachte den ande(re)en war
v(m)me <ü.d.Z.: hy> myt den groten <gestr.: Schaft>volke/ vyt syne la(n)de we(re)
kome(n)/ vnd doe v(er)droghen se sich al gelijck v(m)me
des kyndeke(n)s wille/ dat to betliem gebore(n) was
/ in d(er) grot(er) armode/ up dat al de saken des ki(n)des
de vremdeweren/ daz vm vele meer se sich vre(n)de(n)<ü.d.Z.: vrenden> <147r>
vnd mallich ou(er) den ande(re)n doen wolde in de(n) sake(n) Do<gestr.: ->
waert me(n) gewae(r)/ dat de neuel vnd dust(er)nisse al
<gestr.: eyn, ü.d.Z.: en> wech was/ vnd alzo <gestr.: vawems vnd> vnvorsichlike(n)
myt d(er) su(n)ne(n) up ganck queme(n) se in j/e)r(usa)l(e)m. dat wor-
den se ghewaer dat dat/ was de stat van jh(e)r(usa)l(e)m
/ dar en <gestr.: in> er voer vadere van Caldeen vnd va(n) orie(n)te(n)
/ dicke hadden beseten/ vnd vorderft/ dar yn mit grot(er)
<gestr.: vreude, ü.d.Z.: vroueden> hoepden se der joden Cony(n)g geborn daer
to <gestr.: Schaft>vynden dar vm herodes vnd al de stat waert
beweg(et)/ vnd bedrouet/ v(m)me des starke(n) vnuorsens
inkome(n)/ want des volkes was alzo vele dat se
nicht en kunden bliuen <ü.d.Z.: in> Jh(e)r(usa)l(e)m/ mer dat meiste
deyl/ bleef dar bute(n) geliker wys of se de stat
to male <ü.d.Z.: wolden> hebbe(n) <gestr.: ge> v(m)megelacht/ vnd gewu(n)nen
/ dar vm sprach ysaias de starkeit d(er) heyde(n)/ sal
dy kamen/ vnd manichvoldicheit d(er) Camele(n). vnd
dromed<gestr.: r>arij soelen di<gestr.: ch> bedeecken de dar kome(n)
van madian vn(d) effa Alle lude va(n) saba soelen
kome(n) brenghende golt vnde wyroch vnd soele(n)
spreken dem he(re)n loff Nu saltu weten dat
dese drye cony(n)ghe <ü.d.Z.: vn(d)> er <gestr.: vyeer> volk vnd te rynghe <147v>
vur sich hadden <gestr.: te> vor gesant/ als men dar plech<ü.d.Z.: t> in
dem lande/ vnd dar were(n) schape myt dem <gestr.: vey vur, ü.d.Z.: ve voer>
gesant/ de heyte(n)t de schape naboth/ vnd sy(n)t alzo
na me sterte/ als se werden af gedaen <ü.d.Z.: ghedodet> vnd entla-
cht/ so weghet <gestr.: v> de steert meer dan dat licha(m)/ vnd
van den seluen schapen venghet me(n) wade scha-
ep groet vet/ vnd starck/ vnd hebben hoer<gestr.: e>(n)ne vnd
wullen/ als de Reebu<ü.d.Z.: c>ke/ vnd loepen to same(n) myt
groter schare<gestr.: n>/ vnd men jaghet vnd venghet
se myt hunde(n) <gestr.: to same(n) myt grot(er) schaer> vnd libarde(n)
/ vnd als men se jaghet so hoert men se lopen alzo
veer wech/ mer als se worde(n) gehalden van den
hunden of lebarden/ se en weren sich nicht <gestr.: so, ü.d.Z.: noch> se
em wegghen sich nicht/ nochtan dat se alzo sterk<gestr.: e>
syn wo se to Jh(e)r(usa)l(e)m queme(n) to herodes
JN d(er) tyd do de drye Cony(n)ghe myt ere(n) volke que
men to Jh(e)r(usa)l(e)m/ do was herodes dar bynne(n)/ he was
gesat van dem keyser/ vnd den Roeme(r)n eyn Co-
ny(n)g van judeen/ vnd was eyn alt man vnd doe
de drye Cony(n)ghe vragheden ou(er) al van dem Co-
ny(n)ghe de kortliken geborn was. der Jode(n) <u.d.Z.: com(m)t Also <148r>
als spreken de ewangelisten/ doe geborn was
Jh(es)us in betlehem/ vnd in herodes daghe(n) des
Cony(n)es sych de Cony(n)ghe queme(n) va(n) oriente(n)
to Jh(e)r(usa)l(e)m vnd sprake(n). war is he de geborn is eyn
Cony(n)g d(er) Joden/ wij hebben ges<ü.d.Z.: e>yn syne sterren in
orienten/ vnd kome(n) ene to anbedene doe dat he
rodes hoerde/ he wart bedrouet vnd al Jh(e)r(usa)l(e)m
mit eme/ vnd vorgaderden de vorsten der Joden
vnd de meyst(er)/ vnd vragheden van en/ wair (christus)
geborn <ü.d.Z.: solde werde(n)> were Se spreken to betlehem jnde aldus
is geschiene(n)/ van den p(ro)pheten/ du betlihem lant va(n)
juda/ salt nycht syn dat my(n)neste in den vorsten juda/ we(n)t
vyt dysal kome(n)/ eyn h(er)toghe de myn volk va(n) jsra
el sal regieren/ doe reep herodes heymelike(n) de
drye Cony(n)ghe vnd wart vnd wiset va(n) en de tyd
d(er) sterren/ de in sich hadde openbart/ vnd vraghet
wysliken va(n) dem kynde/ vnd als gi dat vyndet
soe latet my dat weten/ up dat ik oick dar kome
/ vnd dat kynt ane bede/ de de drye Cony(n)ghe had-
den gehoert herodes se keerden sich va(n) eme <148v>
vnd su de sterne de se saghen in oriente(n)/ de gynck
vor se/ alzo la(n)ghe dat <gestr.: he qua(m), ü.d.Z.: se quemen> vone(n) dat ky(n)t Jh(es)us
/ dar bleef se staende/ mer do se seghen de sterne
se vreuoden sick in grot(er) vreuode(n)/ vnd gynghe(n) i(n) dat
hues/ vnd vunde(n) dat kynt myt marie(n) syner moder
/ vnd velle(n) ned(er) up de erden/ vnd bede(n) dat an/ vnd de-
den up ere(n) schat/ vnd offerde(n) eme gaue(n) golt wyr-
rock vnd myrra war v(m)me se erst queme(n) to Jh(e)r(usa)l(e)m
da to betlehe(m)
DAir vm(m)e dat dese drye Co-
nynghe eirst queme(n) to Jh(e)r(usa)l(e)m/ da(n) to betlihe(m)
dar syn vele rede(n) af/ als de boke spreke(n)/ dat wer
re lanch to schriue(n)/ mer eyne rede(n) is/ dat herodes/ vn(d)
de stat bedroeuet wurden/ dar v(m)me wa(n)t de van
Jh(e)r(usa)l(e)m hadde(n) vele va(n) Cony(n)ghen doet geslaghen
de were(n) kome(n) va(n) oriente(n) die de stat pleghen
to besitten Oick dar v(m)me da<ü.d.Z.: t>se vruchtede(n) den nyen
Conyng de geboern was to betlihem/ de drye Cony(n)-
ghe quemen va(n) vere(n) lande/ aen/ ene/ to bede(n) dar
af se nycht en hilden to Jh(e)r(usa)l(e)m/ noch herode vnd
dat to bwisen dar v(m)me queme se daer Mer
eyne meeir rede is/ se wurde(n) myt gewalt dar <149r>
bracht de sterne quam vor de stat/ <gestr.: dud, ü.d.Z.: vn(d)> wart v(er)lo-
er<ü.d.Z.: e>n/ vnd doe quemen se vnuerseynlike(n) in de stat
want dat was eyne Conyglike stat/ vnd de Cony(n)-
ghe van Juodeen pleghen alle weghen dar to va-
eren vnd de mesters der scriben vnd p(ro)pheten
pleghen to sijn by den he(re)n/ up dat de gheloeue or
sprung solde hebbe(n)/ van den heyden vnd er vngelo-
yue vortmeer nicht en solde hebbe(n) vortganck
Sunte Gregori(us) in d(er) omelien spreket van de(n) Jode(n)
/ doe ysach benedyede syne(n) sone jacob/ ensach he
nicht synen sone jacob. he vursach doch dat dar na
komen solde. de jode(n) were(n) volgeyst der p(ro)phe
ten. se were(n) doch ble<ü.d.Z.: y>nt/ wa(n)t se nicht en kande(n)
dat kynt (christu)m gebor<ü.d.Z.: e>n <ü.d.Z.: dat se> voer wiste <ü.d.Z. gestr.: wiisden> la(n)ghe nycht al
leyn dat <gestr.: se, ü.d.Z.: hy> solde werden gebore(n)/ mer oick de stat
dar he solde werden geborn/ up dat de Cony(n)ghe
dat bewiseden in eyn getuych ers v(er)domenis/ vnd
to eyn behelpen vns geloeuen/ dar vm queme(n) se
to Jh(e)r(usa)l(e)m wo se queme(n) van Jh(e)rusa)l(e)m to betlehe(m)
DOe de Cony(n)ghe wurden vnd(er)wyst i(n) d(er) stat
/ ou(er)myds herodes/ vnd de lerer des volks <149v>
vnd vyt Jh(e)r(usa)l(e)m queme(n)/ doe scheyn de sterne als se
plach to doen vn(d) qua(m) boeue(n) betlie(m) stae(n)/ dat is va(n)
Jh(e)r(usa)l(e)m twe cleyne milen/ vnd vnd(er)weghe(n) daer de heir-
de er schape hoeden/ vnd dar alzo vele enghele mit
grot(er) clarheit openbarde(n)/ dat dat kynt gebor<ü.d.Z.: e>n
we(re) de selue heirde(n) spreke(n) to de(n) Cony(n)ghe(n)/ dat se
de sterne geseyn hadden. vnd to en liep vnd spreke(n)
/ dat de enghel godes ope(n)barde <gestr.: se> sich en/ in gelych
nisse als de sterne dede Cony(n)ghe hadde geleyd/ vnd
allet dat de engel i(n) de(n) heyrde(n) ope(n)baert <ü.d.Z.: hadde>/ dat sachte(n)
se den Cony(n)ghen/ als va(n) bethlihe(m) va(n) deme kynde
vnd d(er) jun<ü.d.Z.: c>frowen marien. dat hoirde(n) de Cony(n)ghe
vnd er volk vte<gestr.: u, ü.d.Z.: r>mate gherne/ vnd vyt de(n) woer
de(n) d(er) heirde(n)/ vnd dat hore(n) vyt d(er) sterne(n) de Cony(n)ghe
geyn twiuel en hadden va(n) dem k<gestr.: e, ü.d.Z.: y>nde Vnd spre
ket ytzlick boeck va(n) orienten/ dat de selue sterne
vyr der sterne(n) was/ de ste(m)me des enghels/ de de(n)
heirden de botschap brachte vnd spreke(n) de jode(n)
de geloeuich syn wurden/ dat de selue enghel in
eyner vurygher sul of pyke vurghinck de ky(n)-
der va(n) Jsrahel/ do se ginghen va(n) egypte(n)/ want <150r>
doe de Cony(n)ghe spreken myt den heirde(n)/ de selue
sterre noch clarer waert in erer clarheit dar
v(m)me spreket fulgentius in syne(n) s(er)moen dat
synt twe deil/ oft twe wende d(er) criste(n)heit de Co-
ny(n)ghe vnd de heirde(n)/ de(n) de to same(n) syn vergadert
vnd de wynkelsteyn steit boeue(n) an dem houede
/ eyn want is vyt den joden/ de sere ware(n) va(n) eyn
Er gheloyue was verre van eyn/ (christ)us is de win-
kelsteyn/ vnd vns vrede mak(et) va(n) twen eyn/ de
joden wern na bij de (christu)m aenbedede(n)/ vnd de hey-
den were(n) verre af/ de den afgoden deynde(n)/ dit
were(n) de heirde vnd Cony(n)ghe vnd were(n) se nicht
Joden. doch so bede(n) se <ü.d.Z.: en> an vnd bekande(n) de(n) Cony(n)g
d(er) joden van betlehem der stede
DOe de drye Conyge myt ere(n) volke que-
me(n) by bethlihem/ vnd hadden den herden
geschenk(et. doe deden se an grote kostlike Conyg
like cleid(er) <gestr.: aen> walgesyrt/ so se dat heerlychte
mochten doen/ vnd sich bereyde(n) vnd de sterne
bleef staen/ mit grot(er) clarheit boeue(n) betlehem
vnd do se vore(n) van Jh(e)r(usa)l(e)m/ dat was to prime <150v>
tyt vnd to/ Sexte tyd queme(n) se to betlihem in de
strate de heit Cooperta/ went se was bedecket
/ dar was de scho<ü.d.Z.: p>pe vnd de kuole vnd dat broet
marckt/ dar v(n)sen he(re) wart geborn/ vnd de sterne
senkede sich ned(er) mit alzo grot(er) clarheit/ dar
alle winkel dar mede wurde(n) vorluchtet To
hant/ dar na de sterne up wert voer in de lucht
vnd bleef dar stille staen/ doch der clarheit bleef
to male vele in de(n) hus dar (christus) was Dar v(m)me
de ewa(n)gelista spreket Se ginghen in dat hus
/ vnd vuonde(n) dat ky(n)t myt marie(n) syner mod(er)/ vnd
vele(n) ned(er) vnd bede(n) et <gestr.: n>a(n)/ vnd dede(n) up ere(n) schat
/ vnd offerde(n) eme golt wiroch vnd myrra Dar
v(m)me is dat kome(n) in eyne<gestr.: Nasalstrich> gewontheit/ i(n) de(n) la(n)de
/ dat nyeman mit ydelen handen kome(n) daer
vor de(n) Soldaen oft eynighe Cony(n)g in oriente(n)
oick <gestr.: mit> moet he de eerde(n) kussen/ eer he den
he(re)n spreke Vor<ü.d.Z.: t> meer de brod(er)<Nachtrag: e>e van den veyr<ü.d.Z.: (4)> orde(n)
/ de gheuet den he(re)n appel vnd beer<ü.d.Z.: e>n/ went se en
hebben golt noch silu(er)/ de selue gaue(n) mit grot(er) re
uere(n)cie vnd oitmodicheit van den soldae(n) vn(d) and(er) <151r>
Cony(n)ghe werden vntfanghen <ü.d.Z.: van em> vnd d(er) bedudinghe
des offers
FVlgencius spreket in eynen
sermoen/ dat dese gaue(n) beteyke(n) dat in
(christ)o weren dr<ü.d.Z.: i>e godlike <v zu w korr.>erdicheit/ de Conyglike
gewalt/ vnd de menslike sterflichkeit/ Of aldus
de wyroich beduet de(n) offer/ dat golt den tol
/ de myrra de groeft d(er) doden/ dit offer al tyd
eyn gelouych my(n)sche de dar bekent/ dat (christus) wae(r)
god is eyn waer Cony(n)g/ vnd eyn waer mensche
Recht als god in den alden testame(n)t hadde ge
boden me(n) solde eme offere(n) alre yrste vruchte va(n)
irme ghude/ also dede got do he mensche wur-
den was/ dat dese Cony(n)ghe de vorrensten vnd
eirsten weren/ de gode brachten dat off(er) als
gesprocken is
DOe de Cony(n)ghe queme(n) to bethliem mit
eren offer/ do was jh(es)us eyn kleyne kin-
deleen (13) daghe alt/ was suetli<ü.d.Z.: c>ken gewunden
in armoe snoede doke/ went an de armen/ vnd
was gelacht in de kribbe(n) up dat hoy
van der Schepnysse vnser vrowen <151v>
MAria de mod(er) de was eijn p(er)soen va(n) lyue vnd
oick vet vnd bruyn/ vnd to d(er) tyd had se v(m)-
me eyne blanke blawe mantel/ de was wal snoede
vnd voer open/ den heild se voer to/ myt d(er) lucht(er) ha(n)t
vnd up den houede had de eyne(n) lyne(n) doick/ de was
to mael dar v(m)me gewu(n)den/ an dat angesichte
vnd sat up d(er) cribben/ vnd myt d(er) recht(er) ha(n)t up<Nachtrag: t>
hoeff<Nachtrag: t><gestr.: hoeuetken> des kyndes ih(es)u(m) vnd do de Co-
ny(n)ghe vor d(er) cribben de hande jh(esu)m oytmodeli
ken hadden gekust/ do offerden se mit reue(re)n
cien vnd ynnicheiden ere(n) offer/ den se bracht
hadden vnd lachten<ü.d.Z.: legheden> den offer by dat hoeuet des
kyndes/ an d(er) mod(er) voten/ vnd wat van den offer
dar geschach/ dat steit hyr na beschreuen
van d(er) scheppenisse d(er) dryer Cony(n)ghe
MElchior de Cony(n)g va(n) arabie(n)/ de v(n)se(n) he(re)n
dat golt offerde/ de d(er) my(n)neste(n) i(n) d(er) p(er)sone(n).
balthasar de Cony(n)g va(n) sba de de(n) wirock offer-
de <gestr.: de> was myddel mat<gestr.: h>ich in d(er) p(er)soen/ jaspar
de Cony(n)g van tersen de was eyn lang moer
dar va(n) de p(ro)pheten gesproken hadden de moer l[...] <152r>
solen <gestr.: m, ü.d.Z.: n>ed(er) vallen vnd kneen teghen god/ vnd
synen vyande soelen de <?>erden li<ü.d.Z.: c>ken Se soe<k zu l korr.>le(n)
kome(n) to dy <ü.d.Z.: die dy> pleghen to beschimpen/ vnd soelen
aenbeden de voetstappen dynre voete/ Dese
drye Cony(n)ghe vnd er volk we(re)n cleyne p(er)sonen
dar v(m)me/ dat volk va(n) iuodeea vorwund(er)de des/ dat
was eyn teyken dat se va(n) alzo vere lande were(n)
van orienten/ went so wat de <gestr.: lande, ü.d.Z.: lude> meer wone(n)t
to orienten/ dar de su(n)ne up geit/ so de lude kle-
nliker vnd crancker werden geboren/ mer
de <gestr.: [...]>cruyde synt dar bet(er)/ vnd edeler/ de slanghe(n)
vnd de fenynde dvr sijn grot(er) daer/ vnd voghel
vnd alle wilde dyr of geteymede dyr/ sijnt me
rer in den lande Nu spreke(n) de lande de wo-
nen bji Jh(e)r(usa)l(e)m/ de vijt pleghen to vaern in der
Conynghe/ lant dat als de su(n)ne up geit in de(n)
lande/ dat se mak(et) alzo g<gestr.:e>roet <gestr.: venn> voruer
like(n) ge luyt/ dat en sy sake/ dat des de mynsche
gewonet sy/ anders en kan dat nyema(n)t/ v(er)ora-
ghen/ ou(er) dat lant sijn de lude cleyne als dwer-
ghe/ vnd sijnt doef ou(er)myds den groten luyt <152v>
de dat firmament pleghe(n) to maken/ vnd delude
gelden vnd v(er)copen v(er)myddes teyken/ want se en
hoeren nicht/ de selue lude syn also wys vnd cloeck
in tytliken saken/ vnd synt alzo rike koeplude
/ de lude solde(n) kome(n) to judeen oft Cryen of Egi-
pten dar af we(re) veel to spreken dat laet ik staen
Wo se costlike cleynode m<ü.d.Z.: i>t en brachte(n).
VOrt mer saltu weten dat de drie Cony(n)-
ghe costlick vnd edel cleynod mit en brachten
vnsen he(re)n to offeren/ welke cleynoed de grote alex-
and(er) had gelaten in den lande to Caldea jndien
vnd p(er)sen Oick al grote syrynghe de de Cony(n)-
ghe van saba in den tempel salomonis had
gheoffert/ welke syringhe de lude va(n) Caldee(n)
vnd p(er)sen in ir land werden/ do se jh(e)r(usa)l(e)m gewu(n)-
nen hadden/ vnd vele and(er) goldes siluers perle(n)
edel gesteynte/ <gestr.: var, ü.d.Z.: vyt gestr.: i> erme lande <gestr.: h> brachten ou(er) he(re)n
to offeren/ mer do se queme(n) to betlehem/ vnd va(n)
den dat kynt Jh(esu)m in d(er) cribben up deme hoy
alzo armeliken gewunden/ als oick de heyrde(n)
den Cony(n)ghen vnd(er) weghen had den gesacht <153r>
Vnd doe se seghen/ dat de sterne hijr af qua(m) voer
de schopen/ dar v(n)se he(re) ynne was/ vnd den grote(n)
schijn/ den seghen/ doe wurden se vorueert <gestr.: d>
/ vnd al er volk al so/ dat so <gestr.: vroc> vorgeten al des
groten cleynoeds/ vnd syringhe/ vnd al den schat
/ doch dat mallich van den Cony(n)ghen yrst in de
hant quam/ dat greep he vnd offerde dat/ de gr-
eep Melchior de Cony(n)g va(n) arabien yrst in sye(n)
hant (30) gulden pe(n)nynghe/ vnd eyne(n) gulde(n)
cleynen appel/ de dat kynt in syner hant mochte
besluten/ vnd ynnichlike(n) dem k<gestr.: e, ü.d.Z.: y>nde Jh(es)u(m) offer-
de/ den volghede to hant na d(er) Cony(n)gh baltasar
va(n) saba/ vnd offerde wiroch/ we(n)t dat qua(m) eme
yrst in de hant/ dar na qua(m) jaspar d(er) conyng
van tharsen/ vnd offerde myra/ mit schreyende(n)
oghen/ vnd de drye Cony(n)ghe wurde(n) vorveert
myt vurigher mynnen/ vnd offerden alzo/ dat
/ mer eyn yghelik Cony(n)g <gestr.: ue> mit neghenden
houede oitmodelick sprack <Nachtrag: deo gracias> van
den gulden appel den melchior offerde <153v>
DEn gulden appel den de Cony(n)g Melchior of
ferde myt den gulden penny(n)ghen/ de was
geweset la(n)ghe to voere(n) des groten Alexandeis
/ de selue appek was gemaket van den alrecley(n)ste(n)
golden penny(n)ghe(n) die Alexand(er) wurden bracht
van al d(er) werlt to tribuet/ vnd den selue(n) appel
plach alexand(er) <gestr.: in> alweghen in syner hant to dra-
ghen/ Recht of he wolde meynen dat al de wer-
lt in syner hant besloten we(re)/ myt syner macht
De selue appel bleef in indien/ myt vele kostliker
cleynoede/ up d(er) tud d<u zu o korr.> alexand(er) qua(m)/ van de(n) pa-
radys dar he voer had geweest/ vnd tribuet<ü.d.Z.: eschede>/ Wair
van Melchior de Cony(n)g den gulden apelk offer-
de gedeylt/ dat <gestr.: eyne, ü.d.Z.: en> vynt men nicht bescreuen
/ de runcheit des runde(n) appels/ beteyke(n)t de ma-
cht godes/ geliker wys dar rund is aen begyn/ vnd
aen e<gestr.: y>nde/ alzo als d(er) hemel rund is/ in <gestr.: v> o(m)me loep
van den oesten in dat westen/ alzo was de keyrs
ten geloue up gaende vnd vm gaende al ertri
ke <ü.d.Z.: doet> Dar v(m)me is et oick kome(n) dat de keyser
vnd Cony(n)ghe in eren handen dreghe(n) gulden <154r>
appel Mer van den gulden ape(n)nyghen wiroik vnd
myrren/ veel boeke veel d(er) beduetnisse dar af spreke(n)
/ vnd eyn boeick spreket dat golt wurde geoffert
to eyne(n) troeste marien vnd ers kyndes/ wa(n)t se arm
weren/ den wiroich to v(er)driue(n) den quadenroecke
in d(er) schopen bij d(er) cribben/ de myrra to v(er)driue(n) dat
ghewormte bij den kynde Jten du salt weten
dat in allen steden of dorpe(re)n in orie(n)te(n) dar de Sol
daen of eynich Cony(n)g cristen of heyden pleghe(n)
to <gestr.: waeren, ü.d.Z.: varen>/ dan se pleghe(n) alle l<gestr.: a>ude vor eyn hues
vntfenghen vnd berne(n) wyroich vnd myrre(n)/ mal-
lich na synre haue(n)/ vnd de des nicht en dede/ de
wurde gepinighet vnd geschat Jt(em) de wiroich
<gestr.: e> in orienten als de ontfenghet wert of gebra(n)t
/ beteyken vullenkome(n) gehoersamheit/ vnd eyn
consent in god/ of in eynen afgot/ of <gestr.: e in <ü.d.Z:: ene(n)> Cony(n)g
/ dar v(m)me her vormals de merteler vnd de hillighe(n)
<gestr.: in, ü.d.Z.: en> wurden nich alzo sere gedwonghen aen to
beden de afgode/ also seer den wyroich to vntse(n)-
ghen Noch hude to daghe de heyden/ van de(n) criste(n)
in eren tempel willen/ dat <gestr.: myr> meir wiroich <154v>
brenghe dar/ vnd dat men myt willen vntfenghe
/ vnd up er cost/ dat hebben se leyner dan dat me(n) de
afgode ane bede Wo sich god en openbaerde.
NOchtan der almechtege god in vnser men-
scheit sich wolde openbaren/ vnd eyn arm
mensch wolde syn vm vnsen willen/ vnd he en
dorfte nicht d(er) gauen d(er) Cony(n)ghe/ noch oick to
bestoppen syn armode Want he sprack eyn woerd
vnd al dinck waert gemaket/ dar v(m)m<gestr.: e> de gulde(n)
appel de dar was gewest Alexanders/ vnd mit
groter gewalt vnd houerdye was ghesmalt als
eyn ruend cloet/ vnd den Melchior den k<gestr.:e>ynde of
ferde/ de selue appel to hant waert gebeert in ge
stubbe vnd to nychte geliker wys/ als de steynde
van<gestr.: Schaft> dem berghe qua(m) sund(er) hant/ vnd de grote
verveerlike suyl of pyke de na bugodonisor
sach in den slape/ de selue suijl waert to w<gestr.: e>rue(n)
in gestubbe Aldus was jh(es)us de steyn van d(er) junc-
frowen geborn sund(er) todoen eynighes menschen
heyten/ vnd af sacte de mechtigen van den setel
vnd erhoyf/ de oitmodigen/ de appel beteykende <155r>
al ertrike de he in groetheit synre gewalt in ey(n)
oghe(n) blick heuet to wreuen/ vnd nicht dar af
gemaket // Jtem <gestr.: were(n)> waer de ande(re)n ghaue d(er)
Cony(n)ghe bleuen dat steit hijr na geschreuen doe se
DOe de drie Cony(n)ghe hadden vnse(n) h(er)n hadde(n) an
aen gebedet vnsen he(re)n/ vnd al<gestr.: le> dinck gebedet
was heerlike vullenbracht/ de dar alzo ve(re) volkes/ vnd alzo
vele vees/ vnd aen eten vnd drinken/ vnd weder/
/ dar na bestunt so groet hunger dorst vnd slaep
an to gaen/ dat hoert to d(er) sterfliker mynsliker
natuer dar vm to betliem se sich gheuen al den
dach to raste/ vns to troeste/ vnd al vm vnd v(m)me
in dem lande/ vnd allen luden deden kuont/ war
vm se komen we(re)n/ dar in dat lant va(n) eynde d(er)
werlt/ vnd oick wo de sterne wund(er)like vyt
dem lande hyr in dit lant se geleyd hadde/ up
dat de joden were(n) mer confuys/ vnd meren ge
byuee by/ den heiden were gekome(n)/ vnd sund(er)li(n)
ghe troest Wo se vntfa(n)ghen eyn antworde
DE ewa(n)gelista spreket dat se i(n) de(n) slape <155v>
eyn antworde vntfenghen/ dat se nicht wed(er) queme(n)
to herodes/ mer eyn ande(re)n wech solden se <gestr.: Schaft>varen
wed(er) <gestr.: s> heym in er lant/ Dar v(m)me de st(er)ne de en
plach vor to gaen/ de en openbarde sich da nicht
meer/ dar v(m)me manich kony(n)grike vnd manich
lant myt mensliker braucheit Ja herberghen ou(er)
nacht. vnd dach. in den weghe se sochten. vnd
de dre Cony(n)ghe de alzo <gestr.: Schaft>vere we(re)n kome(n) wu(n)-
d(er)like vnd vnwenys<ü.d.Z.: on v(er)siens> by eyn queme(n)/ up dat se
in or lant to samen heym queme(n)/ vnd al de
w<ü.d.Z.: e>ghe pro uincien vnd Conyiglike/ dar doer
was komen her vormaels/ holof(er)<gestr.: e, Schaft>nes myt
syne(n) <gestr.: Schaft>volke/ ou(er)myds dat selue lant/ vnd weghe
desse drye Cony(n)ghe mit ere(n) <gestr.: Schaft>volke quemen
wed(er) v(m)me to orienten/ vnd Caldeen vnd alzo we-
der heym voere(n)/ dat al de l<gestr.: [...]>ude in allen la(n)-
de waende(n)/ dat anderwerf holof(er)nes de r Co-
ny(n)g/ dur dat lant trecked/e dar af se la(n)ghe
hadden hoeren saghen/ <gestr.: d> vnd desse dre Cony(n)ghe
va(n) allen volke/ in allen steden/ vnd dorpen wur-
den goetliken vntfanghen/ vnd dat se sachte(n) <156r>
vnd spreken alle(n)t dat se gheseen hadde(n)/ of
gehoert/ vnd allet dat se ghedaen hadde(n)/ va(n)
d(er) tiid dat se vyt ere(n) lande weren genaere(n)/ dar
v(m)me d(er) drier Cony(n)ghe oitmodicheit u(er)deyn<ü.d.Z.: t>en
<gestr.: vnd, ü.d.Z.: enen> gude(n) name(n) van den joden/ vnd alle(n) i<gestr.: l>ude(n)
in allen landen/ dar na nicht en mocht gelest
werden/ vnd va(n) al<gestr.: len> den dinghen spise vnd
noitdurft dat se myt en vyt irme lande brach-
ten/ daer hadden er volk er d<ü.d.Z.: i, gestr.: y>re vnd er vey
all<gestr.: e>tyt genoich. went se wed(er) queme(n) up den ber
ch vaus/ vnd en gebrack nicht/ mer starck vnd
gesunt/ als men wed(er) heym queme(n)/ mer den wech
den se deden bynne(n) (13) daghen ou(er)myds d(er) ster
nen/ dar moesten se twe jaer to doen er se we
d(er) heym quemen/ mit groten arbeide/ myt tol
/ met schen<ü.d.Z.: ke(n)> vnd leydere(n) up dat and(er) lude wyste(n)
wat vnd(er)scheit se vnd(er) den werke(n)/ de got doyt
vnd vn(de) den de de mynsche doyt/ Voert mer
herodes vnd de eldsten va(n) Jh(e)r(usa)l(e)m <ü.d.Z.: weere(n)> en na mani-
ghe myle weghes vnd quemen in dat lant to
tarsen vnd wanden se ge<gestr.: Schaft>vu(n)den hebben/ mer <156v>
se we(re)n en wech/ dar v(m)me herodes mit groten volke
de na was gevolget waert toernich up dat vol
k va(n) tersen/ vnd va(n) hate <gestr.: d> vnd nyet<ü.d.Z.: niit>/ gaf he en
scult/ dat de lude va(n) den lande dar to geholpen
hadden/ dat se we(re)n kome(n) ou(er) eyn wat(er) dat <gestr.: s> heit
syler/ vnd dat se also heym we(re)n kome(n)/ dar v(m)me
herodes verbrande al er schepe vnd al er lant
want se we(re)n vnder syn gewalt Va(n) Cony(n)ghe her
odes
VOrt meer do herodes vnd de eldeste(n)
vnd de Scriben vnd de jode(n) de(n) Cony(n)ghe(n)
na volgheden/ dar vm al dat volk de dar hoirde(n)
segghen <ü.d.Z.: ho> wund(er)liken nacht vnd dach mit <ü.d.Z.: d(er)> groter
claerheit bynne(n) (13) daghen aen<ü.d.Z.: sond(er)> eynich hend(er)nisse
we(re)n come(n)/ vnd <gestr.: l> myt wat arbeydes va(n) bethliem
wed(er) heym queme(n)/ vnd dat de sterne v(er)loe(re)n was
vnd mosten hebbe(n) to<?>utz vnd leyde(n)/ dar vm was et
groet wund(er)/ vnd(er) de(n) heide(n)/ vnd vnd(er) de(n) volke
dar se dorch treckede(n)/ dar vm de jode(n) de dar
woende(n)/ vnd(er) de(n) heyde(n)/ hyr vnd daer gespreyt
de <gestr.: sterne> screune(n) breue herodes vnd den scriben
oick<ü.d.Z.: oec> queme(n) sie seluer dar vnd spreke(n) dat <157r>
wund(er) vnd getuech dat se gheseen hadde(n) dat
wu(n)dlike werk dar v(m)me de heyde(n)/ de nicht en
wisten dat gescrift noch de p(ro)phete(n) va(n d(er) geburd
vns he(re)n/ de spreke(n) dat de dre hillighen cony(n)ghe
we(re)n <gestr.: vnd> kocheler dat selue spreke(n) de joden
de dar waende(n)/ vnd(er) de(n) heyden de wal wysten
screptue<ü.d.Z.: scriftuere(n)> vnd p(ro)phete(n)/ vnd d(er) geboert vns heil vnd
oick va(n) d(er) stat dar he geboe(re)n was/ mer dat dede(n)
de joden va(n) haet/ vnd nyd vnd erweghede<ü.d.Z.: beverde(n)> de hey-
den ou(er) al/ dat toe/ va(n) dem vngheloue(n) de(n) se had-
den Jte(m) dat ewa(n)geliu(m) en waert nicht gep(re)di-
ket ed(er) openbaert d(er) werlt/ da(n) na d(er) up vaert v(n)s
he(re)n/ mer va(n) d(er) tijd dat v(n)se he(re) gebore(n) waert/ we(n)t
dar na als geschre(n) ys/ do qua(m) dat i(n) eyne woenheit
dat de hillighe(n) drie Cony(n)ghe al ertrike doer woer-
den geheite(n) mag/ oft waer saghers War v(m)me
de drye Conynghe heyte(n) magi
VEle boeke vremde rede(n) scriue(n)t/ war v(m)me
se heite(n) Magi/ Eyn boeck seghet dat se hei-
te(n) Magistri meisters/ dat and(er) spreket dat se heite(n)
Magi/ quasi magis sapie(n)s/ dat is dat se mer <157v>
wys syn //And(er) boeke spreken dat se heite(n) Magi
id est male feci/ boese lude/ vnd naemaels v(m)me
gekeert worden to gode/ vnd and(er) vele boeke
hijr vnd daer spreken/ waer vm se heite(n) magi
dit laet ik staen Mer sund(er) twiuel se we(re)n g(ro)-
te Cony(n)ghe <ü.d.Z.: vnd grote he(re)n van Groen conygriken> geweldich vnd mechtich/ als wake we-
ten de cristen/ de in de(n) lande wone(n)/ de daer g(ro)te
werdicheit hebbe(n) vnd(er) den heiden/ vnd dar v(er)-
<gestr.: in> up dat me(n) af worpe alle twiuel/ vnd vyt
worpe allen haet/ vnd vngheloyue(n)/ d(er) ioden to
dyner lerynghe d(er) heyde(n). vnd vnse(n) geloyue(n)
to stedighen. de almechtige got de al tyd is wu(n)-
d(er)lick in syne(n) heilighe(n). vnd mechtich de walde
to<ü.d.Z.:nen> e<gestr.: n>(n)s wat kunne/ vnd(er)scheit sy vnd(er) de(n) werke(n)
de he kan werken/ vnd de de menschelike na-
ture kan werke(n) daer v(m)me de drie Cony(n)ghe
met al<gestr.: l> ere(n) volke in alre heerlicheit/ sunder
spyse sund(er) dranck vnd sund(er) vod(er) to bethliem
in (13) daghen su(n)d(er) hend(er)nisse va(n) oriente(n) que
men to betlihem/ vnd bynne(n) twen jarn wed(er)
heym queme(n). hedde(n) si met eynigher kunst <158r>
wt ere(n) lande ghewist <ü.d.Z.: to vare(n)> in corter tyd. alzo wail
hadden se de kunst getoent vnd gewyst/ doe
se heym vor<ü.d.Z.: e>n. mer de almechtege got/ de
wolde toene(n) syne geboert/ vnd syne(n) name(n)
breyden/ de dar irst v(er)borghen was in de(n) la(n)de
va(n) Jndia up dat alle volck vnd geslechte va(n) an
beghyn d(er) su(n)ne(n)/ we(n)t an dat ende d(er) werlt al
toe samen gemeynlike(n) <gestr.: ene, ü.d.Z.: em> soele(n) loenen
wo de capelle waert gety(m)me(r)t vp de(n) berch vaus
DOe de drie Cony(n)ghe queme(n) an den berch
vaus/ de heit victorialis/ dat is eyn vor-
vo<gestr.: e, ü.d.Z.: y>nre/ dat waert en alto hart. de twe jare we-
der heym to komen Doch do se heym queme(n)
/ do deden se eyne schone capelle maken/ up
den berch/ in ere des cony(n)ghes d(er) joden de ge
bor<ü.d.Z.: e>n was den se gesocht hadden/ vnd den of
fer gebracht hadden Et was alzo hart up
den berch to komen/ nochtan al heerlicheit
vnd costlicheit en wairt nicht gesp<gestr.: ra>aert an
d(er) Capellen/ vnd de drye cony(n)ghe bleue(n) alle
drye by eyn vnd(er) an den berghe/ i(n) d(er) stat vnd <158v>
neme(n) dar ere raste vnd troest/ vnd loeuede(n) dar
vnd(er) eyn/ dat se dar wolden begraeuen werde(n)
na eren dode/ vnd als se heym queme(n) ytlick
in ere lant/ doch solde(n) se alle jaer wed(er) v(m)me ko-
men/ myt al den volke dat se konde(n) by bre(n)ghe(n)
/ dat ghelouede(n) se vnd(er) eyn gensliken to halden
/ dar v(m)me qua(m) dat in eyne ghewontheit/ wa(n)
ner dat de Cony(n)ghe solden kome(n) wed(er) v(m)me
/ so plach al dat volck edel vnd vnedel teghen
se vyt to vare(n)/ vnd mit grot(er) heerlicheit se vnt
fanghen/ vnd to voren pleghen sich dat selue
volk also se(re) to vrowen/ als se wyste(n) dat se solde(n)
kome(n)/ vnd hoerde(n) wund(er)like gherne/ wat wu(n)-
ders got mit den dren Cony(n)ghen had gewer-
ket/ dar v(m)me va(n) jar to jare heylden se de lu-
de gemeynlike(n) in meer <gestr.: en> merer reue
rencie(n)/ eer vnd <gestr.: vor> vrochten// Jtem do de drie
Cony(n)ghe hadden er testame(n)t ordineert/ vnd had-
den gode gedancket/ do scheide(n) sich de eyne va(n)
den ande(re)n/ gesund vnd stark/ myt vrouden/ vnd
voere(n) heym/ eyn tyd/ doch er herte was allet <159r>
hen by eyn Vnd doe se do voe(re)n vnd(er)weghe(n)/ ytlich
de predikede vnd openbarde al de(n) volke wat
se gesyen vnd gehord hadden/ vnd <ü.d.Z.: en> ytlick in al
ere(n) lande in de(n) tempel dede maken kostliken
/ de gulden sterne(n)/ myt deme cruce/ vnd kiinde.
/ dar v(m)me alzo vele heyde(n) geloeuich wurde(n)/ vnd
beden dat kynt an deme de Cony(n)ghe hadden
bracht ere(n) offer Jte(m) alre ku(n)ne volk vyt <Nachtrag: de(n)>
eynde d(er) werlt/ queme(n) mit grot(er) ynnicheit al tyd
in de capelle <ü.d.Z.: die> up den hoghen b(er)ghe stund/ vnd be-
den dat kynt aen/ vnd do de heillighe drie Co-
ny(n)ghe heym we(re)n kome(n)/ doe wurde(n) se noch
geistliker vnd oitmodigher/ da(n) se geweset
we(re)n<ü.d.Z.: hadden> vnd(er) alle lant/ vnd <ü.d.Z:: de> lande en ku(n)de(n) nicht ghe
noech gesage(n) noch geloye(n) er hilligheit vnd
er oitmodicheit/ vnd alzo in den heillighe(n) leue(n)
vnd <gestr.: s> hoeuesscher wandelinghe bleue(n) leue(n)/ alzo
langhe dat vnse he(re) Jh(es)us (christ)us up was gevare(n)
to hemel/ vnd de goede sunte t<ü.d.Z.: h>omas d(er) apostel dar
qua(m). van der melck Marien
DOe de drie Cony(n)ghe va(n) betlihe(m) scheyden <159v>
vnd eren offer hadden hebracht/ doe bleef ma(r)ia
de mod(er) godes myt ere(n) kynde in d(er) schoppe(n) by d(er)
kulen/ vnd dar na qua(m) in eyne and(er) kule(n) de
stu(n)d vnd(er) d(er) erde(n) <gestr.: vnd>/ vnd was gehowe(n) in eyne(n)
harden steyn/ dar se in bleef heymeliken v(m)me
anxtes wille(n) d(er) jode(n) Ses weken/ gestr.: a> so langhe
dat se er kynt offerde in de(n) tempel/ vnd alle gu-
de l<gestr.: a>ude junck vnd alt/ hadde(n) marie(n) lyef vnd
er kynt Jh(es)us/ vnd malk sweich vnd behodde se
vor de joden/ vnd al gude lude deynde(n) er/ vnd
geuoen er er noitdrucht/ dar naemaels als de
geloue starck waerd/ do waerd eyn Capelle ge
maket va(n) d(er) kulen/ dar ma(r)ia/ had in gewest
in ere d(er) drier Cony(n)ghe/ vnd des gude(n) sunte
nycolaus/ vnd <gestr.: dat, ü.d.Z.: daer> plach eyn<gestr.: e> gemeyne wech
to gaen dor de Capellen vnd se hadde twe
doere(n)/ de eyne doer is to gemak(et)/ jn d(er) selue(n)<gestr.: r>
Capelle(n) leghet eyn schoene steyn/ dar ma(r)ia pla-
ch up to sitten/ als se or ky(n)t plach to soeghe(n)
Doe geschach dat eyns dat vyt ere(n) borsten
eyn droepe va(n) erer melck vel/ up den steyn/ <160r>
/ de selue steyn heuet noch dat reyken d(er) melck
/ vnd so men da meer af craft <gestr.: d> eder schaeu(et)
/ so da<gestr.: t, ü.d.Z.: er> meer wesset/ vnd dat is marien melck
/ dat in velen kerken wert getoent/ vnd va(n)
vele(n) pelegrym wert ey(n) wech hedraghe(n) Jte(m)
dar na als ma(r)ia mit ere(n) kynde/ vyt eyner
kule(n) in de and(er) vloe/ vm anxtes wille(n) d(er) Jode(n)
/ do bleef in d(er) erst(er) kulen er hemede vnd de doe-
ker/ dar Jh(es)us jnne gewu(n)de(n) was/ doe he lach
in d(er) cribbe(n) in deme hoye/ vnd dat hemede
vnd doeker were(n) wu(n)den ou(er) eyn/ de selue doe-
ker bleue(n) liggen in d(er) cribbe(n) gans vnd vrisch<ü.d.Z.: suu(er)liic>
/ also la(n)ghe da<ü.d.Z.: t> de gude sunte helena dar qua(m)
/ dat was de wille godes/ de wile <ü.d.Z.: se> gans by eyn
/ vnd reyne bleuen ligghende/ want de jode(n) va(n)
d(er) tijd dat Jhes)us geboern was/ up d(er) stat/ de selue
stat/ hilde(n) se vor eyne ghescha(n)t hus/ vnd v(er)ma-
ledyt/ va(n) haet/ vnd nyde/ also dat se ore(n) kyn-
de(re)n/ of d(er) heyden kynde(re)n v(er)boede(n) up er lyf dat
n<gestr.: e>yenman dar yn en genghe/ vnd also gro-
ten anxt makeden Junck vnd alt/ dat <160v>
nyemant en was so koene dar yn to gaen/ wa(n)t
se helden dat de stat/ vor eyne vorvemede stat
Vort mer do ma(r)ia er kynt Jh(es)us brachte in de(n)
tempel na moyses E/ vnd offerde dat ky(n)t myt
den tordtelduuen/ vnd symeo(n) deua(n) en in syne(n)
arme vnd sprack/ Nv he(re) laet dyne(n) knecht
in vrede na dyne(n) woerde(n)/ went myne oghen
hebben geseyn den heil gods/ vnd Anna de alde
vrowe va(n) Jh(es)u(m) vele voer sprack/ vnd voer sach/ vnd
dar we(re)n vele joden prist(er) by/ vnd meysters/ vnd
Scriben/ vnd dar v(m)me eyn <gestr.: e> nye geruchte/ vnd
er <gestr.: Schaft>name waer<ü.d.Z.: t> gebreid/ vnd(er) dat volk van
Jh(esu)m vnd marien/ dar v(m)me ma(r)ia vnd er ky(n)t
nerghen en mochten bliue(n)/ doe dat herodes
hoerde vnd and(er) joden/ do qua(m) de enghel gods
vnd openbarde sich joseph in syme slape/ vnd sp-
rack// Stant up vnd nym dat kynt/ vnd syne
mod(er)/ vnd bluo in egipten/ vnd blijf dar also
la(n)ghe/ als ik dyr sal segghen Jd sal syn dat
herodes dat kynt dencket to v(er)lyesen vnd to
doeden Jn d(er) nacht stund Joseph up/ vnd nam <161r>
dat kynt mit d(er) mod(er) vnd voer in Egipten/ vnd
was dar so la(n)ghe dat herodes starff Mer wo
ma(r)ia mit dem k<gestr.: e, ü.d.Z.: y>nde qua(m) in egipten/ vnd oick
wed(er) heym/ dat steyt geschreue(n) in den boeke van
d(er) k<gestr.: e>yntheit> vns he(re)n/ doch se treckede(n) dorch
vele sorchliker stede walt vnd busch/ vnd manig(er)
ku(n)ne(n) deyr/ jn den selue(n) <gestr.: v, ü.d.Z.: w>eghe dar ma(r)ia hen
voir vnd <gestr.: v, ü.d.Z.: w>ed(er) quam dar wasse(n)t Rosen va(n) jeri
vo/ vnd synt doerre/ vnd de heydensche vrowen
hebbense alzo wert/ als se kind(er) dreghe(n)/ vnd
als de kynder gebor<ü.d.Z.: e> werden wo ma(r)ia bleef
wone(n) i(n) egipte(n)
JN egipten dar ma(r)ia bleef wone(n)
mit ere(m) kynde/ dat is va(n) betlehem (12) dach
uaert/ vnd aller vnd(er) den weghe wasse(n) de
rosen va(n) jerico/ in eyn getuychnis der warheit
vnd <gestr.: de, ü.d.Z.: se> vorgadde(re)n de Rosen vnd voere(n) se va(n)
eyne(m) lande to dem ande(re)n/ vnd vorcope(n) se
den pelegrime(n)/ de oick dar kome(n)/ vnd alzo
werden se bracht durch al ertrike/ vnd de lu-
de de se v(er)gadde(re)n de heyte(n) bauini Vortmer
in egipten bleef vnse wrowe/ mit eren <161v>
kinde (12) jar lanck/ dat herodes doet was/ vnd
de stat dar se woende was bij babilonie(n) in alcar
/ dar uv woent d(er) Solden va(n) babilonie(n)/ vnd alcar
is merer dan babilonie(n) ja merer Seue(n) werf
dan parijs/ dar bleef se woene(n) seue(n) jar/ vnd
dar steit by/ de grade dar de balsem wesset
de is eyn steynworp vand(er) stat/ dar ma(r)ia pla-
ch to woene(n) Jn de(n) garde(n) spre(n)ghe(n) vyt d(er) erde(n)
(12) f<e zu o korr.>nteyne(n)/ in welke(n) fonteyne(n) ma(r)ia plach
Jh(esu)m to baden/ vnd syne doeke(re)n to wasschen
vnd reyne to make(n)/ de selue garde <gestr.: in> is nicht
gemuert noch getunet Jn den selue(n) garden
wasset de balsem aldus gheschape(n)/ dat synt
cleyne hegghe(n) dar i(n)ne staen vele cleyner
roden een wen<ü.d.Z.: i>chet hogher/ da(n) is eyn elle recht
geschapen als eyn rose hegghe<gestr.: n> vnd d(er) blad(er)
syn drye an eyner roden/ vnd eyn ygelik heg-
ghe heuet eyne(n) hoed(er)/ de moet syn eyn criste(n)
mensche/ der de soldaen heuet vele gewa(n)
ghen/ vnd de cristen moten de hegghe hoe-
den/ up er lyf/ vnd wat(er) to geue(n)/ up de hegghe <162r>
vnd oick reyne to halden/ vnd al jar in den Merte
so kumpt de soldaen seluen in den garde(n)/ vnd
nympt des waer/ vnd dan weerde(n) de roden
ghesneden/ als men hijr doet de wynstock
oft werdent gekerft/ <gestr.: vnd, ü.d.Z.: vnder> de keruer vynt
men boem wal/ vnd vnd(er) de boemwol doet me(n)
hanghen cleyn siluere(n) vate/ vnd vyt drupet
de balsem in de silue(re)n vate/ vnd vyt de(n) vate(n)
gyet me(n) da(n) i(n) grote silue(re)n ka(n)ne(n)/ de synt eyn
weynich merer/ dan eyn verdel<ü.d.Z.: s> vlass<ü.d.Z.: ch>e/ de heit
rorra/ de wert v(er)gad(er)<ü.d.Z.: t> <gestr.: Schaft>va(n) alle(n) cleyne(n) vate(n)
dat holdet de soldaen alleyne/ mer als eynich
Cony(n)g send(et) an den soldaen vm de(n) balsem
/ den sendet he eyn cleyne gleseke(n) vol eyns
vynghers lanck/ vnd als da(n) de balsem to ma-
el is vyt gedropen/ vyt deme Roydghen/ so
voert de soldaen dan <ü.d.Z.: hen>/ so nympt eyn yghelick
hoed(er) de roden va(n) syner hegghen/ vnd sudt
by dem vuere de royden/ in eyne(n) nyen doppe
ed(er) potte/ vnd dat dan vyt d(er) roeden sudt dat
is gechapen als vetticheit/ vnd boeue(n) up <162v>
vletet in de(n) potte/ vnd is dicke vnd bruyn geschape(n)
/ vnd wan eijn mensche peerd/ oft vy<ü.d.Z.: e> veel<gestr.: e> aene(n)
/ af also dat eynich led wurde em to broke(n)/ als me(n)
dan de <gestr.: stat, ü.d.Z.: stede> smeert of saluet met dem balsem
/ dat werde <gestr.: standes voetes, ü.d.Z.: to hantes> wed(er) gans vnd wan
neer eyn luckteijke(n) eyner wunde(n) bliuet stoe(n)de
/ als me(n) striket mit balsem/ de v(er)gaen alle vnd
werde(n) gelyck/ dat men d(er) nicht en prouet/ den
seluen balsem v(er)cope(n de hoeders de(n) lude(n)/ vnd
pelegrym/ vnd alzo werd he gedeylt al ertrike
/ he ne ys doch nicht gelyck vnd edel nyner wys
al<ü.d.Z.: s> de balsem va(n) natuer vyt drupet/ vyt d(er)
roeden/ want de balsem heft de macht/ dar als
eyn drope in de hant wert gelacht/ dur geyt
de hant/ <gestr.: v, ü.d.Z.: w>ent up de and(er) syden/ ja de selue stat
dar de droepe lach/ blyft ewelych vnd mach <gestr.: mi>
nyet worweerden noch ium(m)ermeer vorgaen
/ de balsen is geschapen als groene wyn/ vnd
is du(n)ne vnd duncker/ vnd heyt Roet balse(m)
/ vnd de and(er) heyt gesoeden balsem/ hijr af we(re)
voel to spreken Noch hude to daghe/ weist de <163r>
balsem/ e(n)n heft de macht de he doe hadde/ we(n)t
dar vm dat ma(r)ia/ mit eren kinde (12) jar dar
plach to wone(n)/ vnd in d(er) fonteyne(n) er kynt
Jh(es)us dicke plach to baden/ vnd syne cleyde(re) to
wasschen/ vnd to meren teykene/ nyne lude
den garden moghe(n) bereyde(n) snyden/ noch
veynden/ eder heyden/ dan de cristen mynsche(n)
/ dat dicke besocht is/ went als dat dede(n) de hey
den/ oft de joden/ so wurde(n) de roden dar de
balsem vyt loepet/ to mayle dorre vnd v(er)gy(n)ghe(n)
wo de Cony(n)ghe ere(n) offer brachte(n) vnd va(n) de(n) (30) pe(n)ny(n)g(er)
DOe de drie Cony(n)ghe ere(n) offer hadde(n)
<gestr.: v> gebracht/ vnd Melchior de Conyng
va(n) arabien vnd nubien de dar hadde den
gulden appel gheoffert/ vnd doch to hant dar
na gestubbe wart/ vnd vorgynck als als vor
schreue(n) is/ de selue Melchior offerde oick
(30) gulden pe(n)nynghe/ welke pe(n)nynghe
abraham de patriarcha de dar vyt de(n) vue-
re quam mit godes hulpe/ want he nicht
en wolde aen beden dat vuer da vor syne(n) <163v>
god<gestr.: (er)>/ doe wurpen de heiden van Caldeen de(n) sel
ue(n) abraham in dat vuer <ü.d.Z.: do> halp eme god vijt
gesunt vnd starck/ de <gestr.: sel> sulue abraha(m) brach-
te de (30) guldene pe(n)ny(n)ghe to arabie(n) in de
stat va(n) Ebron/ vnd galt dar mede eyn graf
vor jsaac vnd iacob vnd and(er) syne kind(er) vnd
ab(ra)hams vad(er) heit/ Thare/ de/ de de/ de mu(n)te
make(n) va(n) de (30) pe(n)ny(n)ghe(n)/ vnd dat wo<ü.d.Z.: s>de
hebbe(n) gedaen de Cony(n)g va(n) mesopitanie(n) de ny
nus heit/ dar naemaels jacop<ü.d.Z.: ioseph> de pat(ri)archa wa-
ert vercoft <ü.d.Z.: den> y<ü.d.Z.: s>mahelitis vor de (30) pe(n)ny(n)ghe
dar mede dat ab(ra)ha(m) dat graf had v(er)coe(re)n/ de
selue(n) (30) pe(n)ny(n)ghen wurde(n) ghesa(n)t i(n) egi
pte(n) to jos<ü.d.Z.: e>ph/ vm veyte(n) to holde(n)/ vnd de selue(n)
(30) pe(n)ny(n)ghe do jacob doet was wurde(n)
ghesa(n)t in dat Cony(n)grike va(n) saba/ vm edel
salue to ghelde(n) dar mede me(n) jacob solde
salue(n)/ do he doet was/ de selue(n) (30) pe(n)
ny(n)ghe woirde(n) gelacht in des Cony(n)ghes
schat va(n) egipten/ dar naemaels/ als sale
mo(n) Cony(n)g was to Jh(e)r(usa)l(e)m/ do wurde(n) de <164r>
selue(n) pe(n)ny(n)ghen offert in den tempel <gestr.: Schaft>van
d(er) Cony(n)ghen<ü.d.Z.: konighinnen va(n) saba/ dar na als roboam
salomoens sone ge<gestr.: Schaft>vanghen waert/ vnd
jh(e)r(usa)l(e)m gewu(n)ne(n)/ vnd de tempel to broke(n)
/ vnd al bedroef waert/ doe was dar eyn Co-
ny(n)g wa(n) arabien/ de was helper eyns Cony(n)g
ghes va(n) egipten/ alzo dar doe de (30) pe(n)
<gestr.: p> ny(n)ghe bleue(n)/ dem Cony(n)ghe(n) er va(n) arabie(n)
/ vnd(er) and(er) vele kostlikes gulden Cleynoede
/ dat blef al de(n) Cony(n)ghe/ do de was eyn Co-
ny(n)g va(n) arabien/ Jte(m) do da<ü.d.Z.: t> nye testament
up ghe<gestr.: Schaft>nck/ vnd Jh(es)us geboern waert to bet
lehem/ do quam Melchior de <gestr.: Cony(n)> Cony(n)g
va(n) arabien/ vnd Nubyen mit veel gulden
vate(n) vnd<ü.d.Z.: e> vyt<gestr.: lik> spreckliker grote(n) kostlik
er koft/ vnd brachte de (30) gulde(n) pe(n)y-
ny(n)ghe vyt arabie(n)/ want men en wa(n)t i(n) al
arabien <gestr.: pier, ü.d.Z.: finer noch> edeler oft schoenre golr vnd(er)
al de(n) schat de(n) de Cony(n)g hadde/ de selue Cony(n)g
hadde willen al dat gud to offe(re)n Jh(es)u(m)/ dat he
gebracht hadde/ mer vm grotes anxtes <164v>
wille(n)/ vnd v(er)<gestr.: Schaft>veernisse/ so vorgat he alle gha-
ue(n)/ de he gebracht hadde/ als <gestr.: vm>gest(rum) steit
/ vnd brachte de/ (30) guldene pe(n)ny(n)ghe <Umstellung>
wo ma(r)ia vloe i(n) egipte(n)
DOe ma(r)ia vloe in egipte(n)
mit ere(n) kunde/ vm anxtes wille(n) hero
des vnd d(er) jode(n) vnd(er) weghe(n)/ soe v(er)loys ma(r)ia
i(n) d(er) voestenie de (30) pe(n)y(n)ghe/ wyroch vnd
myrren/ vnd allet dat er geoffert was/ allet
by eyn gebunde(n)/ in eyne(n) lyne(n) doeck/ dar na
emaels up d(er) stede eyn herde mit syne(n) schape(n)
qua(m)/ vnd dreif <gestr.: d> se daer/ hyr vnd daer/ up gae
de weyde/ vnd de heirde(n) heite(n) Radewin vnd
dat bleef alzo la(n)ghe daer/ went an de tyd dar
vnse he(re) sterue(n) solde/ nicht la(n)ghe dar voer
/ waert de hey<ü.d.Z.: r>de(n) seyck/ vnd eme neyma(n)
mochte helpe(n) do qua(m) eyn gerochte in dat
lant dat Jh(es)us alle crancke(n) mensche(n) mit
eyne(n) woerde plach ghesunt te make(n)/ dit
hoirde de selue heyrde saghe(n)/ vnd qua(m) to Jh(e)r-
(usa)l(e)m to vnse(n) he(re)n/ vnd to hant waert he ghesu(n)t
vnd gheloeuich gemaket/ do na(m) de selue heyrde <165r>
de (30) pe(n)nynghe/ wyrock vnd myrra/ als he
se gewude(n) hadde/ vnd oek vnse(n) he(re)n la(n)ghe to
vor<ü.d.Z.: e>n geoffert was to betlehem/ va(n) de(n) dren Co-
ny(n)ghen/ vnd vnse(n) he(re)n/ de selue heyrde mit
grot(er) my(n)ne gaf to loene/ vnd offerde/ wa(n)t
he gesu(n)t was wo<ü.d.Z.: i>rde(n) vnse he(re) Jh(es)us (christ)(us) de
bekande al dynck/ vnd sprack to dem heyrde
ganck vnd drech de ghaue/ in dem te(m)pel/ vnd
legghet up dat altaer/ dar na de Cost(er) was
eyn joden preyst(er)/ de qua(m) in de(n) te(m)pel vnd va(n)t
den offer up dem Altaer ligghe(n)/ do heilt he
de(n) wyroich/ we(n)t dat duchte eme syn vremde
ghaue/ vnd <gestr.:enthe entfenghede de(n) wyroich
de roick wal i(n) dem te(m)pel/ mer de (30) pe(n)-
ny(n)ghe vnd myrra/ warp he i(n) de gelt kisten
ed(er) stock/ dar na balde drie daghe vor vnses
he(re)n pyne/ de wreste(n) d(er) presist(er) vnd alle jode(n) up
dat se genzlik delaftich were(n) d(er) pyne vns
he(re)n/ de selue(n) (30) pe(n)ny(n)ghe vyt d(er) gemey-
ne(n) burse(n) oft kiste(n) des te(m)pels ne<gestr.: ue(n), ü.d.Z.: men> vnd ghe
ue(n) de Judas Scharioth eyn jung(er) (christi)/ up dat <165v>
he en/ v(er)rede to den dode Vnd dar na de myrra
de oeck was i(n) d(er) gelt kiste(n)/ der neme(n) se eyn
deyl vnd woerpe(n) in wyen/ vnd gheue(n) ene dat
drincke(n) an deme cruce/ vnd do vnse he(re) des
smakede/ do en wolde he des nicht meer
Jte(m) dat and(er) deyl myrre(n)/ dat ua(n) nycodem(us)
eyn vorste d(er) jode(n)/ vnd Aloe vnd and(er) edel
geeruyde<ü.d.Z.: crude> Vnd makede dar af eyne salue
dar mede he saluede <ü.d.Z.: he> vnse(n) he(re)n do he begra-
ue(n) waert Jte(m) dat na als iudas de (30) pe(n)
ny(n)ghe in de(n) te(m)pel brachte vnd warp se vor
de voete d(er) jode(n)/ <gestr.: der, ü.d.Z.: do> neme(n) doe de jode(n) (15) vnd
gheue(n) den hoede(re)n de dat graf waerde(n)/ dat
we(re)n ridde(r) dar af hyr na va(n) steit gescreue(n)
vnd mit den ande(re)n (15) pe(n)y(n)ghe(n) gulde(n) se
eyne(n) ellendighe(n) kerchof/ dat geweset <ü.d.Z.: had> eyne
vleirs/ up dat me(n) dar arme pelegrym beg-
roeme/ vnd de selue acker lach by Jh(e)r(usa)l(e)m eyn
steynworp kunne/ vnd to d(er) tyd als Jh(e)r(usa)l(e)m was
kirste(n) doe groef me(n) de(n) acker alzo deyp i(n) de
eerde(n)/ vnd waert gemuert <gestr.: bijnne(n)> al v(m)me <166r>
vnd v(m)me/ vnd waert boeue(n) gewe<gestr.: s>lst mit har-
de(n) steyne(n)/ vnd wurde(n) boeue(n) gema<ü.d.z.: c>k loeke(r)/ dar
doer let me(n) sencke(n) de dode(n)/ went in de kule(n)
/ oft me(n) worpet se dar doer Nu moeghe gi spre
ke(n) dat ewa(n)geliu(m) hoelt doch/ dat de (30) pe(n)
ny(n)ghe were(n) arge(n)tei dat is sulue(re)n/ vnd hijr
steit dat se we(re)n va(n) edelen golde va(n) arabie(n)
hyr to mach me(n) antworde(n)/ dat argentei was
eyn gemeyne name also als na syn alde sch
ilde nobel of natuen/ also was dat eyn na-
me dat was edel golt/ vnd d(er) pe(n)ny(n)ghe gelij
ke munte bleef dat i(n) de(n) lande van abraha(m)s
tyde/ sola(n)ghe dat Jh(e)r(usa)l(e)m gewu(n)ne(n) waert
/ va(n) tytus vnd vespasian(us)/ vnd al munte(n) hol-
den er gewichte vnd er mu(n)te i(n) al de(n) la(n)de
Oick syn dar rocke gemak(et) gelyck als
de rock was den vnse(n) he(re) hadde sund(er) naet
/ vnd also lanck wyt vnd breet/ de rocke plo
ghe(n) to hebbe(n) de he(re)n vnd is erfdgueed noch
hude to daghe Also synt och de gulden
pe(n)ny(n)ghe de daer i(n) dem lande syn// Jte(m) der <166v>
pe(n)ny(n)ghe was eyn also gued/ als drie gulde(n)/ hyr syn
mit gewichte/ vnd up ene syt des pe(n)ny(n)ghes
dar was up eyn houet eyns Cony(n)ghes/ mit eyn
re Crone(n)/ up <ü.d.Z.: de>/ and(er) side(n) we(re)n vremde boecstaeue va(n)
Caldee(n) d(er) me(n) nicht was lese(n) en ka(n) noch verstaen
wat ridder dat we(re)n de vns he(re)n graf waerde(n)
DV salt wete(n) wat ridder dat we(re) de dat graf
vns he(re)n hoede(n) Ei is eyne gewont heit/ ou(er) meer
/ vnd in alle(n) lande(n) va(n) orie(n)te(n)/ dat alle<gestr.: Nasalstrich> ridd(er) guet/ is
leen guet/ of mangued/ dat en mach me(n nicht va(n)
eyn deyle(n)/ mer dat velt na de(m) dode des ridders
syne(n) erste(n) sone/ vnd al er gued/ dat entfa(n)ghen
se va(n) de(n) soldaen/ of va(n) de(n) ande(re)n Cony(n)ghe(n)/ vn(d) de yrste
sone <ü.d.Z.: wan> he mundich wert so wert he ridd(er)/ up dat selue
gued/ vnd he moet dat all(et) by eynholde(n)/ hie en mach
nicht v(er)cope(n)/ noch knecht noch maghet/ noch nyen
gued anders wa(n)dele(n)/ doch i(n) node(n)/ mit<ü.d.Z.: dan> orlef syns ou(er)
ste(n) he(re)n mach he dat güd bete(re)n/ of v(er)wa(n)dele(n)/ v(m)me geld
/ of v(m)me and(er) gued/ vnd(er) wyle(n)/ weerde(n) se also rike/ dat se
twe of drie of veir/ soldener halde(n)/ moghe(n)/ of ridd(er)/ vn(d)
se wa(n)ner i(n) de(n) la(n)de yema(n) sal Ridd(er) werde(n)/ so <gestr.: wert, ü.d.Z.: voert> <167r>
men ene doer alle strate vnd gassen/ mit grot(er) wer
dicheit/ mit syne(n) maghe(n) vnd vrinde(n) mit rosse(n)/ vnd
perde(n) kostlich gesyrt/ ap dat me(n) hoere segghen
of he weerdich sy/ d(er) ridd(er)schap/ vnd als me(n) da(n) vynt
dat nyema(n)t wed(er) sprek(et)/ vnd neyn qua(et) geruchte
en haet/ da(n) so nyempt me(n) hem vnd voerd en i(n) syne(n)
Sael/ offt synes he(re)n/ vnd eyn groet be<ü.d.Z.: d>de wert dar
gelacht/ up de eerde(n)/ dat wert gesyrt mit gulde(n)
duke(re)n vnd mit kostli<gestr.: q>ker aller ku(n)ne siringhe
/ dar doet sick de ridd(er) vyt bloet vnd geyt ligghe(n)
to mydden daghe up dat bedde/ da(n) so syn dar by
al syne vrinde/ mit grot(er) vrouede(n)/ we(n)t he weerdich
is d(er) ridd(er)schap/ vnd make(n) eme eyn kyndelbedde
/ als hyr de wrowe(n) doen/ dei(n dem k<ü.d.Z.: r>aem ligghen
/ dar na so wert he up ghehaue(n) va(n) den edele(n) vor-
sten/ vnd he(re)n/ vnd werd(et) geleid(et) mit gulde(n) vnd
syde(n) cleyde(re)n/ vnd mit manighe(n) costlicher syri(n)he
/ so doet me(n) eme an syne hoesen/ vnd syne scho/ dat
is eyne teyke(n) dat he bloet up dat bedde gelacht
waert/ vnd va(n) de(n) edele(n) he(re)n alzo kostlike(n) waert
up ghaue(n)/ dat is dat he va(n) vlecke(n) vnd <167v>
schande(n) sal bloet/ syn vnd sich vortmeer kere(n) to doe
ghede(n) vnd ere(n)/ vnd de Ridd(er) va(n) syme ghesynde gheet
als <gestr.: Schaft>veel <Umstellung: bet(er) dat se zu dat se bet(er)> we(re)n da(n) se were(n) oi<ü.d.Z.: c>k moghe(n)
se twe of dre knechte(n) holde(n)/ mit perde(n) vnd de vol-
ghen ere(n) he(re)n na/ wa(n) se heyme gae(n) vnd als de ridd(er)
sal diene(n) de(n) soldaen/ of ande(re)en Cony(n)ghe(n)/ so volghen
eme de na de er gesmyde wa(re)n vnd sy(n)t/ woerde(n)
soldaner/ of rut(er) gemak(et)/ va(n) syne(n) knechte(n)/ alsulke
Ridd(er) we(re)n de gheue/ de vnse(re)n he(re)n cruysschede(n) <gestr.: Schaft>vnd
dat graf waerde(n) Al sulke(n) Ridde(re)n gheue(n) de jode(n)
d(er) pe(n)ny(n)ghe (15) dar va(n) gescreue(n) is de selue(n) pe(n)ny(n)-
ghe bleue(n) alle <gestr.: v, ü.d.Z.: w>eghe by eyn/ va(n) ab(ra)ha(m)s tijde/ we(n)t
dat vnse he(re) starf an de(n) cruce/ vnd en wurde(n) uv
gedeylt/ nochta(n) dat se worde(n) doer manich hant
bracht/ mer da zu <u zu o korr.> dat was wulle(n)bracht/ dat i(n) eme
solde syn wulle(n)bracht/ do wurde(n) se gedeylt i(n) al
ertrike/ veel is dar af geschreue(n) vnd va(n) ande(re)n
gaue(n)/ des vil v(er)gete(n) is/ dat laet wi staen dat ewa(n)-
geliu(m) to dude
DOe ma(r)ia wed(er) qua(m) vyt
egipte(n) do waert se wed(er) gerope(n) Also spr-
echt dat ewa(n)geliu(m)/ do herodes doet was de e(n)gel <168r>
godes ope(n)barde sich joseph i(n) dem slape/ vnd sprack
Stant up vnd nym dat kynt vnd syne mod(er) vnd
ganck i(n) dat lant va(n) jsr(ae)l/ wa(n)t se syn doet de sochte(n)
de seyl des kindes/ he stund up vnd na(m) dat kint
vnd de mod(er) vnd qua(m) i(n) dat lant va(n) jsr(ae)l Doe hoe
rde joseph/ dat archelas regneerde i(n) judeen
in syns vad(er) stede herodes/ dar v(m)me <ü.d.Z.: v>er veerde
sich dar to kome(n)/ mer he wart ghemaent
i(n) de(n) slape/ vnd also voer he i(n) galilee(n)/ vnd bleef
wone(n) to nazareth/ dat was vor sproke(n) va(n) de(n)
p(ro)phete(n)/ dat he solde nazaren(us) ghena(n) werde(n)
jte(m) wat vnse he(re) dede va(n) synes kindes daghe(n)
went an syne(n) doet/ vnd vp <ü.d.Z.: v>erstentnisse/ we(n)t
dat he to hemel voer/ dat is gescreue(n) i(n) de(n) ve-
ir boke(n) d(er) ewa(n)gelisten vnd i(n) ande(re)n boeken
wo sunte thomas eerst i(n) jndien waert ghesant
DOe sunte thomas gesant waert i(n) dat lant
va(n) indie(n)/ na vns he(re)n up waert/ do waert
et eme gewis(et) va(n) gelucke i(n) d(er) tyd <ü.d.Z.: dat> de hillighen
drie Cony(n)ghe leuende(n) noch vnd woende(n) i(n) dem
lande/ nochta(n) dat sunte Thomas dar nicht gherne <168v>
en qua(m) den wolke <gestr.: va(n) twen wende(n)> to predike(n)/ noc-
hta(n) (christ)(us) de dar is de wynkelsteyn/ vns heeft ghe
mak(et) va(n) twen wende(n) eyn/ dar vm sunte Tomas
de na taste mit syne(n) vinghe(r)n de lyek<r zu t korr.>eke(n) (christ)i
na syner up v(er)stentnisse/ up dat he de(n) volk e vnd
den Cony(n)ghe(n) (christu)m predikede vnd ope(n)baerde
syne(n) name(n)/ vnd de hillighe(n) dre Cony(n)ghe de
dar va(n) ve<gestr.: e>rre(n) la(n)de queme(n)/ ere(n) offer brachte(n)
tydlike(n) vnd geistlike(n)/ dar v(m)me sunte g<gestr.: e>rego(r)i(us)
sprek(et) dat sunte Tomas veel meer i(n) deme ge-
loeue(n) heuet gestedichet/ want he tastede vnd voel-
de de wunde(n) vns he(re)n/ dar mede he als de wu(n)de(n)
des twiuels i(n) deme geloeue(n) heft af geworpe(n)
/ Aldus so hebbe(n) dehillighe(n) Cony(n)ghe alle twiuel
af geworpen/ we(n)t se mit ere(n) oyghe(n) seghe(n) (christu)m
i(n) synre mynschliker natu(r)e(n)/ vnd em er ghaue bra-
chten jtem sunte b(ar)tolom<gestr.: (us)>(us) su(n)te <gestr.: tomas> symo(n) vnd
judas wurde(n) oick ghesant/ i(n) dat lant va(n) jndie(n)
/ want et is lengher bred(er) vnd merrer/ da(n) al dit
lant dat is up disse syde des meers/ dat is hund(er)t
dachuaert/ dat is do cristen geloyue <169r>
DOe sunte tomas de apostel in jndie(n) dat ewa(n)-
geliu(m) had gepredik(et) trouwelike(n)/ vnd
vlytlike(n)/ vnd vele boese(n) gheyste(n) had vyt de(n) la(n)de
mit de(n) cruce vns he(re)n v(er)dreue(n)/ vnd manighe(n) me(n)
sche(n) va(n) manigher crancheit gesunt gemak(et)
/ vnd veel reyke(n) ghedaen vnd veel heyde(n) beke
et to dem geloeue(n)/ vnd had vunde(n) i(n) de(n) Te(m)pel
d(er) heide(n)/ eyne sterren mit eyme kinde/ vnd myt
eyme cruce/ dat i(n) alle(n) te(m)pel was gehowe(n)/ dat de
drie hillighe Cony(n)ghe dede(n) howe(n) vnd make(n)
/ doe se va(n) betlehe(m) wed(er) heym queme(n)/ vnd do
sunt Tomas was vnd(er)wyst va(n) den preyste(r)n d(er)
afgode/ dat al sulke sterne mit alsulke(n) teyke(n)
la(n)ghe to woe(re)n w<v zu o korr.>rde ghemak(et)/ wa(n)t de Cony(n)-
ghe van den berghe vaus we(re)n kome(n) to eyne(n)
Cony(n)ghe d(er) joden/ dar v(m)me de drie Cony(n)ghe
brachten ere(n) offer dem kinde/ vnd sochten
dat/ vnd queme(n) dar to betlihem bynne(n) (13)
daghen lichtliken/ vnd wu(n)d(er)like(n)/ vnd mit grote(n)
arbeide wed(er) heym queme(n)/ in er lant/ vnd allet
dat den dren hillighe(n) Cony(n)ghe(n) was gescheit <169v>
vnd wat se hadde(n) hoire(n) segghen/ vnd wat se oi<ü.d.Z.: c>k
hadden geseyn/ vnd(er) weghe(n)/ dat selue <gestr.: de besschop, ü.d.Z.: segeden>
<gestr.: vnd> de prist(er) des te(m)pels vnd d(er) afgode al to same(n)
den hillighe(n) apostel sunte tomas/ vnd(er) wysden
vnd openbarde(n)/ doe sunte tomas alle dink had
gehoert/ do waert he v(er)vull(et) mit de(n) hillighe(n) ghe-
iste vnd mit grot(er) vroude(n)/ ope(n)barde he doe allen
bisschoppe(n) den heyden/ vnd al den volke mit grot(er)
my(n)ne(n) de kyntheit/ de mynscheit/ de <gestr.: d> gotheit/
dat lyde(n)/ <gestr.: dat> de up er stentnisse/ dat taste(n)/ dat he
myt syne(n) vynghe(re)n had gedaen/ vn(de) besocht gens-
like(n) weerlike(n)/ openbarde/ <gestr.: up> vnd predikede
/ vnd <gestr.: l> mit genaden des hillighen gheiste(n)/ mit tey
ken/ mit wond(er)/ mit lerynghen al de bisschope
d(er) tempel vnd d(er) afgode/ vnd al de heyde(n) to
dem geloeue(n) bekeerde vnd doepede vnd leer-
de se/ wo se dat cruce d(er) sterne(n) vnd/ dat ky(n)t dat
de drie Cony(n)ghe hadde(n) gesocht/ mit ere(n) gaue(n)
So woe se dat oitmodelike(n) vnd ynnychlike(n) solde
anbede(n)/ vnd v(er)laerde su(n)te Tomas vnd vyt sp-
rack/ vnd al te(m)pel vnd af gode i(n) dre de ki(n)des <170r>
dat de drie Cony(n)ghe hadde(n) gesocht/ dede he de
tempel wye(n) vnd co(n)secre(re)n/ vnd de afgode wurde(n)
vyt geworpe(n)/ vnd alzo va(n) alle(n) lande(n) vnd pro
uincien/ dat sunte tomas doer hadde gewandert
/ daer queme(n to krancke lude/ vnd besete(n) va(n) de(n)
boese(n) gheiste/ wurde(n) al gesu(n)t/ alzo dat syn ge-
ruchte qua(m) doer al dat lant/ also gynck he doepe(n)
vnd p(re)dike(n)/ vnd ghesu(n)t make(n)/ al lude i(n) de(n) te(m)pel ou(er) al
was gehouwe(n)/ vnd gemaket Wo su(n)te thomas
p(re)dikede de(n) geloy
ue(n) i(n) Jndien
DOe sunte Tomas de(n) ge
loeuen/ de kyntheit/ dat liden
de uperstentenisse/ de upvaert/ vnd dat ewa(n)ge-
lud in alle <gestr.: d, ü.d.Z.: l>ude had gep(re)dik(et)/ vnd veel heyde(n)
bekaert/ de afgode vyt geworpe(n). vnd de te(m)pel
co(n)secrert i(n) ere des ki(n)des/ vnd vele bisschopen
preiste(r) dyaken vnd and(er) <gestr.: ord(er)> ord<gestr.: er-Kürzel>en had gemak(et)
/ doe qua(m) he dar na i(n) dat rechte lant dar de
drie Cony(n)ghe ynne woende(n)/ se leuede(n) noch
/ vnd we(re)n alt vnd ghesu(n)t/ vnd hadde(n) gebeyd(et)
dat se noch mochte(n) seen eyne(n) troest(er)/ vnd wa(n)d(er) <170v>
als de gude sunte Symo(n) wairde <ü.d.Z:: beide went> he had vntfa(n)ghe(n)
in dem geyste/ hie en solde nicht sy<ü.d.Z.: e>n den doer noch
smake(n) Alsus dede(n) de drie Cony(n)ghe se begherde(n)
gedopet to weerde(n)/ van dem wat(er)/ vnd va(n) de geiste
/ dar v(m)me dat se hoerde(n) dat eyn ma(n) heit Tomas de
weer kome(n) in er lant/ vnd er kony(n)grike/ vijt
dem lande dar se hadde(n) to voern gewest/ vnd
hoerde segghe(n) dat dese Thomas veel wu(n)ders
dede/ vnd ope(n)baer<gestr.: de> p(re)dikede/ vnd vele krancheit
den lude(n) af na(n) als vorscreue(n) is Doe bereide(n)
sich de drie Cony(n)ghe/ also <gestr.: alt> als se were(n) mit
al ere(n) volke edel/ vnd vnedel/ vnd voern vyt
irme Cony(n)grike/ vnd queme(n) to sunte Tomas
/ doe waert he also vroe vnd vntfeng se mit grot(er)
vreude/ vnd leerde vnd ope(n)barde <gestr.: n> en wat Jh(esu)s
jn syne(n) Junghe(n) daghe(n) had gedaen i(n) syner
godliker nature/ vnd menslike/ vnd voert al
syn leue(n) went to syme doede/ vnd uperstentni-
sse/ vnd/woe he we(re) gewes<ü.d.Z.: e>t vnghelouich vnd
hedde ghe<ü.d.Z.: ta>st syne wu(n)de(n)/ mit syne(n) vynghe(re)n
Oi<ü.d.Z.: c>k leerde he se/ woe sunte joh(an)ns vnse(n) he(re)n <171r>
had gedoept/ wa(n)t sund(er) doepe nyema(n) en mach ko-
me(n) i(n) dat rike d(er) hemel/ dar v(m)me su(n)t tomas de
drie Cony(n)ghe/ mit al ere(n) volke doepede va(n) ghenade(n)
des hillighe(n) geiste/ vnd se wurde(n) al v(er)uoll(et) mit
den vuer/ des hillighe(n) geystes/ vnd he gaf en
oirlof/ dat woerd gods to predike(n)/ vnd hulpe(n) do
su(n)te tomas/ al volke de do vngelouich were(n) tole-
re(n)/ vnd sich to den gheloyue(n) to kere(n)/ vnd allet
dat se hadde(n) gheseyn/ vnd hoert va(n) anbeghin/ we(n)t
an dat e(n)de/ wo dat se hadde(n) gewes(et) to betlehe(m) mit
ere(n) offer/ vnd Jh(es)us gesocht/ vnd ene anbedede(n)
/ dit leerde(n) se vnd vnd(er)wisede(n) alle(n) lude(n)/ vnd oick
su(n)te tomas/ de leirde se va(n) de(n) lyde(n)/ vnd up erste(n)t
nisse i(n) d(er) upvaert Jh(esu)m al lude/ Alzo dat de drie Cony(n)-
ghe co(n)firmerde(n) dat su(n)te tomas leerde/ vnd wa(n)d(er)
de(n) mit al ere(n) volke/ vnd mit su(n)te tomas to de(n) b(er)ghe
vaues/ vp de capelle de gemak(et) was i(n) ere des ki(n)des
/ doe (con)secreerde vnd wyede su(n)te Tomas de capelle
/ vnd do wed(er) up dat nye ope(n)barde/ wo dat kynt waert
geseyn/ mit eyne(n) cr(uc)e boeue(n) d(er) sterne(n)/ vnd wo got
was me(n)sche worde(n)/ vnd wo he mit wille(n) an dem <171v>
cr(uc)e wart geslaghe(n) vnd e<ü.d.Z.: r>storue(n)/ doe gaf su(n)te to
mas o<ü.d.Z.: i>rlof mit g(ro)t(er) vreude(n) jon<ü.d.Z.: c>k vnd alt alle jar
dar to kome(n)/ dar vm de drie Cony(n)ghe makede(n)
eyne grote stat vnd(er) an de(n) b(er)ghe/ dar qua(m) groet
goet yn/ va(n) alle(n) la(n)de de stat heit Sirilla/ vnd
is eyn va(n) de(n) meyste(n) stede(n) i(n) jndie(n)/ of oriente(n)/ jnd(er)
selue(n) stat wone(n) y(n)ne/ prist(er) johan/ he(re) va(n) jndie(n)/ vnd
Thomas p(at)riarcha va(n) jndie(n) wo sunte thomas bis-
scoppe makede va(n) en
DOe sunte Tomas al dat
lant had bekert/ vnd we(re)n ghedoep(et)/ do makede
he de drie Cony(n)ghe ertzebisschope/ de selue koe-
re(n) vyt ande(re)n valke/ vnd makede(n) dar bisschope
prist(er)/ vnd and(er) geistlike lude/ vnd alle te(m)pel d(er) af
gode woerde(n) gewy(et) i(n) ere godes/ vnd synre mod(er)
marie(n)/ vnd de drie Cony(n)ghe gheue(n) grote ghaue
/ lant burghe<gestr.: r> vnd dorp(er) de(n) geistlike(n) lude(n)/ doe
leerde sun)te tomas de dre Cony(n)ghe/ bisschop<ü.d.Z.: e> vnd
preist(er)/ so wo dat se solde(n) misse holde(n)/ vnd wo dar
se <gestr.: Schaft>voert solde(n) spreke(n) dat vnse he(re) sprick up de(n)
mendel dach/ vnd <gestr.: he, ü.d.Z.: wo he> syn vleisch vnd bloet gaf sy-
ne(n) apostelen/ vnd dat pat(er) n(oste)r to spreke(n)/ vnd de <172r>
doepe/ vnd and(er) sacrame(n)t se wysede vnd leerde to
holde(n)/ vnd dat se dat nu(m)mer meer solde(n) v(er)gete(n)
/ dit bat he vnd geboet en/ vnd doe dat al was wl-
le(n)bracht/ dat vorsc(reuen) steit doe qua(m) he na da<ü.d.Z.: t> ende
va(n) jndie(n)/ vnd oi<ü.d.Z.: c>k dar vele myrakel dede/ vnd <Nachtrag: dat>
woert gods leerde/ vnd vele volkes bekerde/ do
waert he gedoedet als syn legenda vyt wiset
/ vnd dat <gestr.: Schaft>volck/ dat eme dede(n) de martilie/ ja bey-
de ma(n) vnd wyf er angesichte is geschape(n)/ als
eyn hu(n)t/ mer nicht ruw/ dat is hoede to daghe
i(n) alle(n) la(n)de(n) va(n) jndie(n)/ dar is vnnmers ijt(et) wat su(n)d(er)
licheit va(n) lude(n)/ va(n) beeste(n) va(n) boeme(n)/ va(n) Cruyde
/ vnd va(n) ake ha(n)de dy(n)ghe/ dar af we(re) lanck to schri
ue(n)/ Jtem doe su(n)te tomas af schedede va(n) den
drie(n) Cony(n)ghe(n)/ vnd se had<ü.d.Z.: de(n)> ghemak(et) ertzebissch-
op<ü.d.Z.: e>/ doe voe(re)n doer alle(n) stede(n)/ lant vnd dorpe(re)/ vnd
dede(n) make(n)/ vnd stichte(n)/ kerke(n)/ vele bisschoppe prist(er)
/ vnd and(er) deyner gods/ de(n) se gheue(n) vele rente(n)
/ vnd do se dat hadde(n) gedaen Vnd wal <gestr.: Schaft>vulle(n)
bracht/ do leyte(n) se <gestr.: Schaft>vaern al ydelheit deser
werlt/ vnd queme(n) wone(n) i(n) de stat Sirilla/ vnd <172v>
bleue(n) dar <gestr.: wo(re)n, ü.d.Z.: wone(n)de> we(n)t an dat ende ers leue(n)s Als
dar regne<ü.d.Z.: r>nde se i(n) geistlike(n) st<gestr.: r>ate/ vnd i(n) tydlic-
heit mit d(er) hulpe gods/ vnd and(er) besschoppe so
was alle volk en gehoirsa(m)/ nicht va(n) anxte
/ mer va(n) gudlik(er) my(n)ne(n)/ vnd se alle lude hadde(n)
leef/ nicht als he(re)n/ mer <gestr.: se> al <gestr.: des, ü.d.Z.: dat> volk<gestr.: s> als vad(er)
wo de hillighe(n) dre Cony(n)ghe makede(n) biss[...]
Twe jar vor <gestr.: inne, ü.d.Z.: erre> dode dede(n) se al bisschoppe
preist(er) edel vnd vnedel v(er)gade(re)n by eyn Sy we(re)n
alt/ noch se en hadde(n) nyne k<gestr.: e, ü.d.Z.: y>nd(er) noch wyf/ noch
vrundynne(n)/ noch kony(n)gingen/ gek<ü.d.Z.: r>eghe(n)/ des
ghelouet me(n) i(n) orie(n)te(n)/ dat se we(re)n/ juncfrowe(n)
vnd bleue(n)/ als se were(n)/ de eyrste blome d(er) heyde(n)
i(n) dem geloyue(n)/ Alzo we(re)n se oick de eyrste(n) vnd(er)
de(n) heyde(n) de gode offerden/ de werdicheit der
Juncferlicheit/ vnd(er) de(n) heyde(n)/ dit meyne(n)<ü.d.Z.: <?>> oick
er boeke dat dat golt waert geoffert i(n) teyke(n)
d(er) juncferlicheit/ werdicheit/ de wyroch i(n) eyn
teyke(n) d(er) juncf(er)like(n) y(n)nicheit/ vnd ghebet de my
ra i(n) eyn teyke(n) des vleysches to casteye(n)/ dat de na
tu(r)e nich in en heft Ala de wise ma(n) sprecht <173r>
Jn den vleissche te leyue(n)/ sund(er) vleysch dat <ü.d.Z.: is> eyn engh-
els leue(n) vnd nicht menschelich Jte(m) do al dat vo-
lk bisschop vnd preist(er) we(re)n bij eyn v(er)gadert/ do spre-
ke(n) de hillighe(n) dri Cony(n)ghe/ vnd bede(n) dat se vaste
bleue(n) in dem geloeue(n)/ den su(n)t Tomas hadde ghe
p(re)dik(et)/ vnd bede(n) vnd begheerde(n) va(n) al den volke
/ dat dar was v(er)gadert/da<ü.d.Z.: t> se al to same(n) mit gu-
de(n) wille(n) vnd gemeyne(n) (con)snt of vilbord wolde(n)
keyse(n) eyne(n) hillighe(n) ma(n)/ de dar we(re) i(n) su(n)t Tomas
des apostels stede/ vnd geistlicheit/ vnd de selue
ma(n) solde syn i(n) de(n) <gestr.: Schaft>volke alweghe/ vnd ewich eyn
p(re)late vnd vorste/ vnd dat volk gemeynlike(n) i(n) alle(n)
sake(n) den selue(n) ma(n) oitmodelike<gestr.: Nasalstich> solde(n) syn gehor
sam vnd vnd(er)dae(n) vnd de selue ma(n) solde alle weghe
heyte(n) pat(ri)archa tomas/ i(n) dre des goede(n) su(n)te Thomas
de<ü.d.Z.: s> apostels/ de(n) selue(n) ma(n) solde me(n) halde(n) i(n) grot(er) ere
/ vnd reue(re)ncie(n)/ vnd wa(n)neer eyn pat(ri)archa tomas
stoerue/ so solde(n) alle bisschop preist(er)/ vnd alle volk
sick v(er)gade(re)n/ vp eyne stat na d(er) gewontheit
/ vnd solden kese(n) al gemeynlick <gestr.: eyne(n)> mit verde(n)
eyne(n) ande(re)n i(n) syne stat/ dem solde me(n) oi<ü.d.Z.: c>k gehoir <173v>
sam sijn i(n) alle(n) dinghen/ als me(n) was dem irsten
/ vnd de drie Cony(n)ghe/ vnd er volk solde(n) de(n) pat(ri)ar-
ke(n) teende(n) gheue(n)/ vyt al ere(n) lande/ nv vnd al we-
ghe/ vnd doe dat wlle(n)bracht waert/ mit ganse(n) wil
len d(er) he(re)n de dar v(er)gad(er)t we(re)n/ do koe(re)n se to de(n) eir
ste(n)/ al dat volk gemeyne/ mit vrede eyne(n)/ beruoe(n)
man de was kome(n) i(n) dat la(n)t/ mit su(n)te tomas/ vnd
was eyn vroeint ma(n)/ vnd heit/ jacob durbiocen(us)
/ de selue ma(n) was de yrste ma(n) na su(n)te tomas/ vnd
syn name waert v(er)wa(n)delt mit wille(n)/ al des la(n)des
vnd heyte(n) oi<ü.d.Z.: c>k tomas/ deme selue(n) ma(n)/ al dat volk
va(n) jndie(n) was gehorsa(m)/ vnd alle den de na eme
queme(n)/ went hude to daghe wo se hoere(n) preist(er) joh(ann)
DOe de drie Cony(n)ghe/ wa(n)t se neyne ki(n)d(er) en
hadde(n)/ dar v(m) uan gemeyne(n) wille(n) vnd co(n)-
sent vnd raet des volks/ als vorgescreue(n)/ ys/ so
koere(n) se eyne(n) edelen strenghe(n) vrome(n) ma(n) de
in al ere(n) lande vnd Cony(n)grike in tydlike(n) sake(n)
solde regne(re)n al weghe de dat mochte dwenghe(n)
de boesen vnd corrige(re)n de quade(n)/ vnd oick dar
he we(re) eyn hulpe<gestr.: s, ü.d.Z.: r> des pat(ri)arken bisschop vnd <174r>
preist(er) leif hedde/ vnd de sich va(n) den geloyuen
keyrde(n) vnd wurde(n) apostote(n)/ dar de ma(n) mit ge
walt dat mochte ke(re)n/ vnd se halde(n) vnd va(n)ghen
/ vnd dat de heerlicheit solde oick bliue(n) staen vnd
vortragae(n) alle weghe<gestr.: Nasalstrich>/ va(n) den eyne(n) to den ande(re)n
/ Vnd de selue ma(n) solde sijn/ eyn he(re) in alle(n) tiidlike(n)
sake(n)/ vnd he en solde nicht he<gestr.: e>te(n) eyn Cony(n)gh noch
eyn keyser/ mer va(n) al de(n) volk solde ghemaent<ü.d.Z:: ghehete(n)>
weerde(n) prist(er) johan/ dar v(m)me wa(n)t de(n) preiste(re)n
i(n) d(er) werlt nyema(n)t werdigher is/ we(n)t he mach
den hemel vup vnd tu slute(n) Oick als he syne ha(n)-
de up reik(et)/ so syn eme vnd(er)dae(n) alle keyß Cony(n)g
vorste(n)/ vnd alle volk/ de nyghen<gestr.: t>/ vnd boghe(n) sich
vor eme Also alse de selue prist(er) joha(n) he(re)/ va(n) jndie(n)
i(n) syne(n) carte(n) vnd brieue(n) sund(er)li(n)ghe(n) schriuet/ vnd
wt sendet/ vnd de selue(n) breue op carte(n)/ dan synt
vullen gewu(n)de(n) ou(er) eyn/ dar ynne dat he ghebut
vor de grote syne benedixie/ allen k<gestr.: e, ü.d.Z.: y>nde(re)n knech-
ten vnd meghede(n)/ vorghelen/ acke(re)n wyngarde(n)/
wyuen/ vnd co(n)cubyne/ vnd al den d<gestr.: e, ü.d.Z.: y>nghe(n) de
eyn/ Cony(n)g vorste of enich mensche besittet <174v>
in huse of in velde Also schriuet <ü.d.Z.: he> den heyde(n) als vor
scr(iuen) steit/ vnd he heuet i(n) syne(m) ba(n)ne(r) wape(n) vnd Se
gel godeshant/ de bu(n)diet mit sterre(n)/ v(m)mesat
kostlike(n)/ vnd de selue<gestr.: Nasalstrich> heit joh(ann)s to den eirste(n)
male/ went su(n)te joh(ann)s ewa(n)gelista/ eyn prester
was va(n) gode/ mer vyt v(er)koern/ vnd leyuer ge
hat To den ande(re)n male in <ü.d.Z.: de> ere sunte joha(nn)s bap
tista/ de vnsen he(re)n doepede/ we(n)t vnd(er) den soe-
ne(n) d(er) vrowe(n)/ is neyn merer up gestanden
/ dat leerde su(n)te tomas al <gestr.: dat, ü.d.Z.: den> volk<ü.d.Z.: e> vnd se dede(n)
dat gheerne wo de hillighe Cony(n)ghe voere(n) malk
i(n) er lant
DOe desse drie Cony(n)ghe mit
ande(re)n Cony(n)ghe(n)/ edel/ vorste(n)/ bisschop/ preist(er)
vnd and(er) volk hadden gemak(et) pat(ri)arke(n) Tho
mas/ vnd prist(er) johan/ vnd alle geistlick vnd
tijdlick staet en beuoele(n) was/ vnd de Conyghe
vnd edel lude al hadden geloeft gehoersam
heit/ vnd er manleen/ va(n) en hadde(n) vntfanghe(n)
/ vnd mit vrinde(n) al dinck was wulle(n)bra
cht/ vnd vulmak(et)/ dat se hadde geseyn vnd
gehoert/ doe veer mallich heym in sijn lant <175r>
/ vnd noch hude to daghe so synt de twe he(re)n va(n) jn-
dien i(n) tydlicheit/ vnd geistlicheit/ vnd de eyne
heyt prist(er) joha(n)/ de and(er) pat(ri)archa Thomas
/ vortmeer de hillighe(n) drie Cony(n)ghe gheue(n) la(n)t
vnd lude den he(re)n/ dar va(n) gesproke(n) is/ vnd
de(n) geslechte dar<gestr.: r> heyt(et) dat geslechte va(n) vaus
/ vnd de queme(n) woe(re)n to acors/ v(m)me dat se seghe(n)
vele wu(n)ders to acors/ do<ü.d.Z.: i> dede(n) se make(n) eyne
grote borch in de stat/ vnd va(n) den geslechte waert
vyt geplant(et)/ eyn and(er) geslechte/ dat alle edel
lude synt/ de wyf hebbe(n) ghenome(n) i(n) ande(re)n la(n)-
de/ hyr vnd daer/ vnd in den jaer vns he(re)n do
me(n) schreif (1351) <gestr.: de> do queme(n) to rome edel
lude va(n) den selue(n) geslechte vnd woerde(n) vyt
ghesa(n)t va(n) acors vnd do al dinck was wlle(n)bra-
cht/ doe bleue(n) de drie Cony(n)ghe/ wonen/ in d(er) stat
Sirilla/ vnd twe jaer vo<gestr.: e>r irme dode/ tho kerst
nacht/ doe ope(n)barde sich en eyne nye sterne/ vnd
wuorde(n) gerope(n) va(n) gode/ vnd dat dede(n) se ope(n)
baer kund/ alle(n) lude(n)/ vnd deden dar maken
eyn kostlich graf/ i(n) d(er) kerke(n)/ de so hadden <175v>
heerlike(n) late(n) make(n)/ vnd to kersnacht/ deden se
den denst godes to same(n)/ also oitmodich/ vnd
heerlich/ vnd up de(n) achte(n) dach/ dat was jaersdach
Melchior de Cony(n)g va(n) arabie(n) vnd nubie(n)/ doe
de misse vulle(n)bracht was/ vnd he alt was hu(n)d(er)t
jaer vnd (16)/ vnd(er) al de(n) volke sund(er) pyn/ syne(n)
geyst up gaf/ vnd syn sele voer to gode/ do na-
me(n) <ü.d.Z.: en> de ande(re)n twe Cony(n)ghe/ vnd and(er) vorsten
syne(n) lycham/ vnd saluede(n) mit edel gekruyde
/ als sich dat wal voegede/ vnd temede/ vnd dede(n)
eme an cleid(er) als eyne(n) Cony(n)ghe/ vnd als eyne(n)
Ertzebisschoppe/ vnd dar mede leghede(n) se en in
eyn graf Jte(m) de vyften dach <ü.d.Z.: es> dar na dat was
Epyphania/ dat is de (13) dach/ doe starf ba<r zu l korr.>tha
sar de Cony(n)g va(n) Godolien/ vnd va(n) saba de was
alt (100) jaer vnd (12)/ vnd doe de misse was her
lichen vullenbracht/ up den dach vnd(er) al den
volke aen pyn sijne(n) geyst up gaf/ vnd syne
sele voer to gode/ doe nam d(er) derde Cony(n)g vnd
de vorsten dat licham/ vnd dede(n) dem als to
<gestr.: Schaft>vore(n) was gedaen dem eyrsten/ vnd lachten <176r>
dat i(n) dat selue graf/ by den eirsten/ dar na up den
(6) den dach/ doe starf jaspar de derde Cony(n)g van
Tarse(n) vnd <ü.d.Z.: insul, gestr.: Tufel>/ he was alt hund(er)t jaer vnd (9)
vnd doe de misse wlle(n)bracht <ü.d.Z.: wart> voer al de(n) volke aen
pyne syne(n) geyst up gaf/ vnd syn sele voer to gode
doe neme(n) de ande(re)n he(re)n vnd dede(n) dem derden
g<ü.d.Z.: e>lyck/ als den twen to voern was gescheyn/ vnd
lachte(n) den licha(m) i(n) dat graf by de twe andere(n)
doe schickede(n) sick de twe/ va(n) eyn/ vnd leyte(n) den der
den myds ligghe(n)/ Alsus de herliken vorste(n) wo
se sick leeyf hadden i(n) ere(n) leue(n)/ se hadde(n) se sick
leif i(n) ere(n) dode/ vnd woirde(n) nicht gescheide(n)/ Jte(m)
de vremde sterne de geseyn <gestr.: v, ü.d.Z.: w>aert vor ere(n) dode
/ de bleef allet staen boeue(n) d(er) stat Sirilla/ <gestr.: v, ü.d.Z.: w>e(n)t dat
se alle<gestr.: Nasalstrich> drie to Colen wuorde(n) bracht/ dat seghe(n)
de lude va(n) jndien wo se sich hebbe(n) leyf ghehad
ok i(n) ere(n) dode
DOe de drie Cony(n)ghe doet we(re)n
/ de sick aldus leyf hadde(n)/ vnd <gestr.: de, ü.d.Z.: se> god oick
aldus leyf hadde/ dat toent vnse he(re)/ wa(n)t he de-
de en grote ere na ere(n) dode/ we(n)t wat ku(n)ne
lude/ ma(n) of/ vey<gestr.: f><ü.d.Z.: vonf> i(n) wat crancheyt/ pyn/ anxt/ <176v>
gevenckenis/ of lyde(n) were(n)/ <gestr.: Schaft>ver of na/ up d(er) eerde(n)
/ of in de(n) wat(er)/ de dar an repe(n) ynnichlike hulpe
ed(er) troest/ de drier Cony(n)ghe/ de wurde(n) al v(er)loest
/ v(er)myds er vordeyne(n)/ dar vm qua(m) groet volk va(n)
verre(n) lande ou(er) la(n)t vnd ou(er) meer/ to ere(n) graue
/ vnd to ere(n) lycham to seen/ vnd den geloue(n) den
se hadde(n) geleert/ va(n) su(n)te Tomas/ dat wolde(n)
se na ere(n) dode bestedighe(n)/ m[i]t manichuoldighe(n)
teyke(n)/ vnd dogheden// vnd se leghe(n) i(n) den graue
mit ere(n) cleyde(re)n nicht of se doet were(n)/ mer of
se slepe(n)/ vnd were(n) bet(er) va(n) varwen/ da(n) doe se
leuede(n) <gestr.: d> vnd dit was gods lof/ vnd gods ere
Dar na doe de criste(n) geloyue i(n) d(er) stat siilla vnd
voert i(n) alle(n) lande va(n) oriente(n) was groet/ vnd
mechtich/ do qua(m) d(er) boese geyst vnd seyde hederick
i(n) den weyte/ alzo dat vele vngeloeue up stund/ vnd
vele verringhe vnd twiuel dor al dat la(n)t dar
v(m)me vnvlytliker vnd v(er)sumeliker se heilde(n) de
drie Cony(n)ghe i(n) reuere(n)<gestr.: e>/ vnd i(n) ere/ we(n)t dat
lant na ere(n) dode waert gedeylt/ i(n) dem geloyue(n)
/ v(m)me haet vnd nyt/ i(n) dem lande/ dar v(m)me oick <177r>
der drier Cony(n)ghe lycham/ waert vorteert Bele
ghen in dem graue/ of se slepen/ vnd er licha(m) was
gans vnghebroke(n)/ vnd weyr also bleue(n)/ hedde
dat volk i(n) den geloyue(n) bleue(n)/ mer doe de geloyue
waert gedeylt vnd gebreke(n)/ doe ginck dat vlei-
sch va(n) den beynde(n)/ d(er) Cony(n)ghe <gestr.: Schaft>vnd waer puluer
vnd assche Also dat de drie Cony(n)gryk Arabie(n)
Saba vnd tarse(n)/ wurde(n) edeilt i(n) den geloyue(n)
/ ja also se(re) i(n) vngeloyue(n)/ vnd vndrechticheit/ want
dat lant d(er) drier Cony(n)ghe/ also vere va(n) eyn we(re)n
geleghe(n)/ i(n) dem geloyue(n) was alzo ve(re)/ va(n) eyn<gestr.: e> ge-
deylt/ dat prist(er) johan vnd pat(ri)archa Thomas
vm de grote(n)/ <gestr.: Schaft>volk+es wille(n)/ dat so ve(re) v+uas va(n) eyn
gespreyd/ nicht en ku(n)de(n) se wed(er) om brenghe(n)/ of
ropen i(n) den rechten geloyue(n)/ dar vm de heyde(n)
vnd dat volk i(n) ere(n) lande/ bestu(n)de(n) wed(er) an to bede(n)
de afgode/ Oick i(n) d(er) stat sirilla we(re)n <gestr.: Schaft>ele lude
vyt d(er) drier Cony(n)ghe lande/ de dar woenden
de worde(n) oick gedeylt/ i(n) dem geloyue(n)/ dar v(m)-
me va(n) had vnd nyde/ mallich <ü.d.Z.: na(m)> vyt den graeue daer
de drie Cony(n)ghe leghen malck <gestr.: va(n)> syne(n) Cony(n)ghe(n) <177v>
va(n) syne(n) lande/ doch dat dede(n) se va(n) ere(n) vnd r(e)uere(n)-
cie(n) ers la(n)des vnd ers Cony(n)ghes/ wa(n)t eyn deel myt
den ande(re)n en wolde nicht v<gestr.: e>rede holde(n)/ daer v(m)me
als se mit den volke/ do so leesde(n) queme(n) to bet-
lihem/ vnd ved(er) heym/ Alzo brachte eyn iuwelick
volk ere(n) Cony(n)g myt <gestr.: v, ü.d.Z.: w>erde(n) mit ere(n) vnd r(e)uere(n)
cie(n) in eer lant/ mit/ laede(n) of kiste(n)/ daer so were(n)
in geslote(n)/ mit grot(er) syringhe/ vnd manich jaer
dar na eyn iuwelick Cony(n)g bleef i(n) syne(n) lande
wo Consta(n)tin(us) de keys(er) beke<ü.d.Z.: r>t waert va(n) su(n)te
silu[ester]
DOe dat gode wal behagede/ dat de heder<ü.d.Z.: i>ck
de ghestyet was vnd(er) den weyt/ vnd manich jaer
de vngeloyue gewes(et) was i(n) al den lande(n)/ doe me(n)
screef i(n) de(n) jaere(n) vns he(re)n (200) vnd (34)/ doe
de keyser Co(n)sta(n)tin(us)/ waert bekert i(n) den westen
va(n) sunte Siluest(er)/ va(n) d(er) genade gods/ va(n) veel rey-
ken vnd mirakele gelyker wys/ als syn vleysch
reyn waert/ va(n) recht(er) malaetschap/ alzo waert
oick syn sele reine/ va(n) den afgode(n) vnd vngeloy-
ue(n)/ alzo dat he waert gewandelt in eyne(n) nye(n)
menschen/ mit leue(n) vnd sede(n) Vp de selue tyd <178r>
de heerlike mod(er) helena/ qua(m) vnd(er) de jode(n) i(n) orie(n)-
te(n)/ vnd bleef daer also la(n)ghe/ dat se wolde weer-
dene eyn jody(n)ne vnd vngeloeuich/ Doch god v(er)heilt
se/ vnd mit wu(n)d(er) waert se daer af gekeert/ vnd ble
ef kerste(n)/ dar af is gescreue(n)/ i(n) den boke wo dat
hillighe c(ruc)e gewu(n)de(n) waert/ vnd als se meer was
geleert in den alden testament/ vnd den jode(n) na
volghede So vele de meer i(n) den nye(n) testament
/ vnd by den ewa(n)geliu(m) bleef/ vnd al de stede daer
(christus) hadde gewes(et) i(n) synre menscheit/ vnd de had
de gehilliget/ de plach sunte hele(n)a to v(er)smae(n)/ vnd
heeld mit <ü.d.Z.: den> joden vt(er)maten seer/ als de stede v(er)ba(n)ne(n)
synt/ mer dat na al de stede to dem geloyuen
gods vnd schande d(er) joden mit oitmodicheit visit
ierde/ eerde/ vnd meerde/ vnd engrote ghaue to
keerde/ wa(n)t do su(n)te hele(n)a dat <gestr.: v> cruce (christ)i vnd
de neghel <gestr.: Schaft>va(n)t/ myt mirakel/ vnd den willen
gods/ doe dede se up de selue stat/ vnd up dat gr
af (christ)i/ vnd daer de drie marie(n) stunde(n)/ vnd de
steyn de was af geworpen/ vnd doe (christ)us syne
mod(er) beual su(n)te johanne/ vnd do jh(es)us sick ope(n)bare<u.d.Z.: de> <178v>
marien magdalene(n)/ als eyn gerdener/ up al de stede
de we(re)n bij eyn/ dar dede sunte hele(n)a make(n) vnd
bowe(n) eyne(n) schone(n) empel/ dar al de steyde(n) syn
in beslote(n) vnd(er) den berghe Caluaie(n)/ in eyne(n) steen
dede preist(er) joha(n) make(n) eyne Capelle i(n) ere d(er) drier
Cony(n)ghe/ de vnsen he(re)n sochte(n) in synre kyntheit
/ vnd heit i(n) dem lande de Capelle va(n) nubie(n)/ mer
de heyde(n)/ hebben se to gemuert/ va(n) had vnd nyde
de selue(n) stede/ Tempel vnd kerke(n)/ pat(ri)arke(n)/ bissc-
hoppe/ preist(er)/ vnd vele deyner gods/ su(n)te helena
ordynerde vnd makede vnd af/ en<ü.d.Z.: e(n)> teeide(n) lant
/ vnd grote besitti(n)ghe/ dar na dede se maken
eyne(n) tweuoldeghe(n) Tempel/ up de stat dar de
engel qua(m)/ in d(er) nacht to de(n) herde(n) vnd sanck
Gloria i(n) excelsis deo (et cetera) de selue kerke heit
noch in den lande Glo(r)ia i(n) exels(is) (et) cetera) dar plach
to syen eyn cloest(er) va(n) Canonike(n) dar to male
rike was van sund(er)linghen priuilegien/ de
beghi(n)nen al er ghetyde mit loria i(n) excel-
sis deo/ recht als men hijr beghy(n)net deus
in adiuto(r)iu(m) meu(m) i(n)tende Glo(r)ia p(at)ri (et) filio (et cetera)<179r>
DOe de kerke w[u]lmaket was/ doe/ qua(m) su(n)te hele(n)a
to betlehe(m) na de Schope(n) vnd kule(n) dar god
was me(n)sche wurde(n)/ als w[o]rgesproke(n) ys/ vnd de jo-
de(n) va(n) hate vnd nyet lete(n) nyma(n)de dar i(n) gae(n)/ wa(n)te
se helde(n) de stede to ba(n)ne(n)/ als de to ba(n)ne ys/ vnd ver-
maledy(et)/ vnd up d(er) seluer stat i(n) d(er) cribbe(n) dar Jh(es)us
y(n)ne had geleighe(n) i(n) den hoye vor den ezel vnd osse(n)
/ va(n)t su(n)te hele(n)a de doker dar Jh(es)us waert i(n) gew(n)de(n)
/ vnd marie(n) hemede/ dat se dar ligghe(n) leyd/ vnd v(er)ghe-
te(n) hadde/ so se myt jh(es)u(m) vyt d(er) schope(n) vloe/ va(n) anxste
d(er) jode(n)/ vnd en wech voer i(n) egypte(n)/ alle de duke(n)
/ su(n)te hele(n)a i(n)d(er) cribbe(n) va(n)t genslike(n) vnd heerlike(n)
/ vnd dat selue dat se dat va(n)t/ na(m) se mit er vnd
voerde dat i(n) de stat Consta(n)tinopel/ vnd brachte dat
i(n) de(n) tempel su(n)te Sophie(n)/ vnd y(n)nichlike(n) daer lachte
/ vnd bleef dar to la(n)ghe dat keys(er) karl dar qua(m)
vnd to Jh(e)r(usa)l(e)m/ vnd alle(n) la(n)t d(er) criste(n)heit vnd den
pat(ri)arche(n) zacharia(m) vnd and(er) criste(n) v(er)losede/ vnd
quyt makede/ va(n) de(n) heyde(n) vnd voer voert to Csta(n)
tinopol<gestr.: e>/ vnd bleef dar myt sijne(m) volke/ vnd do
he heym voer/ na(m) to eme dat hemede marie(n) <179v>
hoy vnd doeker/ dar jh(es)us in gewu(n)de(n) was/ vnd waer
v(m)me he bat wa<gestr.: r, ü.d.Z.: ert> eme gegheue(n)/ va(n) den greken
vnd veel and(er) hilighe domes dar mede/ alzo dat
he eyne grote borde(n) hilidomes/ mit eme brachte
vnd gaf dat te Ake(n) i(n) v(er)s(er)<gestr.: Schaft>vrowe(n) moenst(er)/ dat he
hadde late(n) make(n)/ vnd dat hilighedom heerlike(n) daer
lachte/ vnd brachte dat dar/ va(n) alle(n) la(n)de/ wert gesocht
vnd visiteert/ vnd gheert noch hude to daghe
DAt hemede was lanck van vns(er) vrowe(n) hemede
vnd bereyt/ dar af vele lude sich v(er)wu(n)de(re)n/ dar v(m)me
saltu wete(n) dat i(n) alle(n) la(n)de va(n) orie(n)te(n) ou(er) meer/ dar wess(et)
vele vjlasses<ü.d.Z.: vlasses> vnd twere(n)s/ dar af mak(et) me(n) l<gestr.: e, ü.d.Z.: i>ne(n) doeck
gued vnd behe(n)de/ vnd gud<ü.d.Z.: e>s kopes/ vnd alle me(n)ne vnd
vrowe(n) de dreghe(n) l<gestr.: e>yne(n) cleyd(er) lanck vnd breyt/ wyt vnd
reyne/ ghemey(n)like(n) v(m)me des grote(n) su(n)ne(n)schy(n)/ de ys
vnuordrechlick/ sund(er)lyck de hemede d(er) ryke(n) vrowe(n)
sy(n)t alzo lanck/ dat se ou(er) al er cleyd(er) vnd soeme/ ou(er)
gaen/ dre veyr of vyff<gestr.: c, ü.d.Z.: e>len vnd dat dar na gheit
na den soem/ lanck is ghesyrt mit gulde(n) perlen vnd
and(er) costlike cleynode/ vnd wa(n)ner dat eyn edel ryke
vrowe/ heuet eyne Junghe dochter/ so besteyt to <180r>
hant de mod(er) to maken eyn hemede/ vnd slaeplake(n)
/ vnd a(n)d(er) cleynode/ vnd se plecht de to gheue(n) to mor
ghe(n) ghaue/ mit d(er) docht(er) als se bestad(et) wert/ vnd dat
ka(n) ku(n)ne bereyt werde(n)/ we(n)t an de tyd dat me(n) de
docht(er) besta<ü.d.Z.: d>et Jtem wa(n)ner eyn edel ma(n) ridet
ed(er) geit/ i(n) d(er) strate/ <gestr.: vnd, ü.d.Z.: so> placht eyn loper dar by to sy(n)
/ vnd de hemede de ou(er)ha(n)ghe(n) vnd de kostlike gesy<ü.d.Z.: r>t
syn/ de holt he i(n) de lucht mit beyden ha(n)de(n)/ vnd and(er)
vrowe(n) de nycht en hebbe(n) so kostlike hemede/ doch
sy(n)se lanck <gestr.: vnd> wyt vnd breit/ vnd gaen ve(re) ou(er) al er
cleyd(er)/ vnd d<ü.d.Z.: i>e syn geroek(et) myt edel gekrude/ alzo
war dat se ryde(n)/ so wert me(n) gewar des edele(n)
Roekes/ den de cleyd(er) va(n) sich gheue(n) Mer dat
hemede dat to Ake(n) is vnd vns(er) vrowe(n) was na ge
woe(n)te/ des la(n)des vnd d(er) statute d(er) la(n)de/ so was et kort
vnd oitmodich/ jte(m) i(n) alle(n) boeke(n) des la(n)des so lest
me(n) dat ma(r)ia de mod(er) gods was eyne ju(n)cfrowe
grof vleyssich Do sunte hele(n)a ty(m)m(er)de eyne kerke
DOe bethlehe(m) up de stede dar to betlehem
jh(es)us waert geboere(n) boue(n) de kule/ dar de
drie Cony(n)ghe brachte(n) er offer/ vnd welke stat <180v>
alzo v(er)malediet is/ va(n) den joden dar dede su(n)te helena
make(n) eyn monst(er) va(n) marmore(n) steine(n)/ vnd va(n) meyses<ü.d.Z.: meist(er)s>
werke/ vnd myt golde ghesry<ü.d.Z.: e>t/ vnd dat mo(n)st(er) was
gestalt als eyne borch/ de vele herkel heu<ü.d.Z.: e>t v(m)me stae(n)/ mer
dat gewelfte was ghemak(et) va(n) <gestr.: de> cedre(n) holte/ vnd oi<ü.d.Z.: c>k
de balke(n)/ vnd bute(n) all(et) mit blyue gedeck(et)/ jn de(n) selue(n)
mo(n)st(er) voer an de(n) coer/ gheit me(n) ned(er) i(n) de kule(n) dar god
waert geboer<ü.d.Z.: r>n/ vnd recht vnd(er) de(n) hoghe(n) altair boue(n)
d(er) kule(n)/ was de stat dar jh(es)us waert geboere(n) vnd dar
by was de steyne(n) cribbe/ dr<ü.d.Z.: i>e of veyr vote lanck na gewo(n)
te des la(n)des/ dar ma(r)ia er kynt <gestr.: en, ü.d.Z.: in> lachte vor de osse(n)
vnd ezel/ i(n) dat hoy i(n) doeker gewu(n)de(n) vn(d)<gestr.: p> de selue
stat vnd dar bij de drie Cony(n)ghe jh(esu)m anbeden/ vnd
off(er) brachte(n)/ jn d(er) selu(er) stede su(n)te jero(n)i(m)(us) leerde de(n) geloy
ue(n)/ de(n) twen eersame(n) p(er)so(n)e paula vnd Eustochiu(m)
edel roemersche(n)/ de eme we(n)te daer na were(n) ge<gestr.: Schaft>vol
ghet/ vnd daer oick begraue(n) synt i(n) den selue(n) mo(n)s
ter dat so costlich is/ stae(n) y(n)ne (70) pyke va(n) mo-
r<ü.d.Z.: e>melen steyne/ <gestr.: de stat> de dat dack vnd kostlick
holt vaste halde(n)/ jtem <ü.d.Z.: in> den ja<gestr.: r>er vns he(re)n doe me(n)
screef (1400) vnd (40) do wolde(n) de heyde(n) de g<ü.d.Z.: o>te pijke <181r>
dar vyt neme(n)/ vnd i(n) ere(n) te(m)pel sette(n)/ mer se wurde(n)
v(er) vert va(n) eyner grote(n) vor <gestr.: Schaft>verlicheit/ dar v(m)me se
late(n) se <ü.d.Z.: se> stae(n)/ dat selue mo(n)st(er) is en bute(n) vnd by(n)ne(n)
ryc[k]like(n) wulle(n)bracht/ vnd gemak(et)/ vnd su(n)te hele(n)a
makede dar eyne(n) ertzebisschop Cano(n)ike preist(er) vnd
and(er) deyner godes/ vnd satte dar eyn priuilegiu(m) dat
se i(n) alle(n) misse(n) dat we(re)n zeelmisse(n) ande(re) misse(n) solde(n)
alle w<Nachtrag: e>ghe(n) lese(n) of senghe(n) Glo(r)ia i(n) exels(is) deo (et cetera)
/ vnd al er getyde dar mede beghi(n)ne(n)/ dat selue mo(n)st(er)
hadde veel priuilegia vnd weerdicheit/ dar vele
af we(re) to scriue(n) wo de soldaen kreich dat hilighe la(n)t
N d(er) tyd dat dat hillighe la(n)t qua(m) i(n) ha(n)t des
soldaens/ va(n) babilonie(n)/ so is et dar to kome(n)
so wat criste(n) me(n)sche(n) i(n) dat mo(n)ster soele(n) gae(n)/ de
mote(n) gheue(n) de(n) soldae(n) of reutemest(er) va(n) syner
weghe(n) twe pe(n)ny(n)ghe va(n) benedye(n)/ dat hebbe(n)
nv de ribe(n) gepacht vor eyne su(m)me geldes
/ vnd de selue(n) greke(n) holde(n) dat hoghhe/ Altair
vor sick vnd doen se er getyde Jtem to kers
tenacht pelegryne(n)/ va(n) alle(n) sprake(n) d(er) werlt
kome(n) i(n) dat monst(er)/ alzo dat alle herberghe <181v>
to betlehe(m)/ by(n)ne(n) vnd bute(n)/ syn al vul volk<ü.d.Z.: e>s t(em) de soldae(n)
en let nyma(n) dar wone(n)/ da(n) criste(n) lude/ aen syne lude/ dey
ner/ vnd dat doet he al v(m)me d(er) bate(n) wille(n) jt(em) alle(n) criste(n)
me(n)sche(n) de dar kome(n) wille(n) i(n)d(er) nacht i(n) dat mo(n)st(er) de sy(n)t <gestr.: dat>
gedeylt i(n) de(n) geloyue(n) vnd i(n) d(er) sprake/ vnd hebbe(n) haet
vnd(er) sick/ nochta(n) eyn iuwelick geselschap d(er) criste(n) lude
/ vnd hebbe(n) i(n) de selue(n) monst(er) er stede dar se y(n) doe(n) er
getyde/ vnd gode heerlike deyne(n)/ als sick dat wal
tem(et)/ vnd dar v(m)me de Roemen vnd de latyn/ ku(n)ne(n)
de doen godes deynst vor de(n) altair i(n) d(er) kule(n) dar Jh(es)us
geboern waert/ i(n) d(er) seluer nacht/ so wert manigher
ku(n)ne sprake boecstaf sanck/ vnd manigherley tu(n)ghe
gehoert/ nochta(n) nye ma(n) de(n) ande(re)n en hendert/ noch mit
sanghe laechen woerde(n) ed(er) werke/ Als da(n) de mysse an
geslaghe(n)s vnd wulle(n)bracht d(omin)us dixit ad <u zu m korr.>e so
gaen al de lude i(n) de ande(re)n kerke(n) de heit Gl(ori)a
i(n) exels(is) deo (er cetera) dat was dar de enghel ope(n)barde
sick de(n) herde(n)/ vnd dan doet me(n) dar de misse lux
fulget/ vnd de twimo(n)st(er) syn va(n) eyn eyne cleyne
halue myle/ vnd als de misse vyt is so gaen al de
lude vnd singhe(n) mit grot(er) vroude(n) vnd kome(n) wed(er) <182r>
to betlihe(m) to d(er) hoe mysse(n)/ vnd dan so lest me(n) dat ewa-
geliu(m)/ dar af dat ertrike sprek(et)/ vnd dan al de
lude ju(n)ck vnd alt va(n) wat ku(n)ne sprake(n) se syn se(n)ghe(n)
Hec dies qua(m) fecit d(omin)us. Jn latyne dat ku(n)ne(n) al de
lude va(n) gewontheit/ Jte(m) du salt wete(n) dat de jode(n)
va(n) hate vnd nyde segghe(n)/ dat su(n)te hele(n)a we(re) eyn sta-
bula(r)ia/ dat is eyn stalmet dar v(m)me dat se dat kost-
like mo(n)st(er)/ had late(n) make(n)/ va(n) den stalle de(n) se alzo
seer hate(n)/ dar v(er) i(n) d(er) nacht als (christ)us geboeren waert
/ plach to ha(n)ghe(n) eyn tafel de had gescreue(n) su(n)te jero(n)i-
m(us)/ va(n) loeue vnd v(er)dinste d(er) gude(n) su(n)te hele(n)a/ de sulue
tafel/ plach to ha(n)ghen an d(er) cribbe(n) i(n) d(er) cule(n)- de <gestr.: h> gin-
ck/ alsus an de heerlike su(n)te helena se was eyne
gude staltmate/ de daer de cribbe(n) ers he(re)n also tru-
welike plach to soeke(n)/ vnd vele vnd(er) gude werke
de so dede stu(n)de(n) gescreue(n) i(n) d(er) sulue(n) tafele(n)/ Jtem
up de(n) (13) dach plach vele <gestr.: Schaft>volks to kome(n) i(n) dat
mo(n)st(er)/ vor de cribbe dar de Cony(n)ghe god aen bede(n)
vnd ere(n) off(er) eme gheue(n)/ vor d(er) selue(n) cribbe(n) plach
to ha(n)ghe(n) eyn groet v(er)gulde(n) sterne up de(n) selue(n)
dach de sterne was gemaket behendelich dat <183v 060>
se va(n) den eyner stat up de and(er) qua(m) i(n) den monst(er)/ vnd waert
alzo gethoeghen <gestr.: van> myt cleyne(n) snore(n)/ dat selue mo(n)s
ter to betlihe(m) heuet vele veerdichen/ vnd edelhe<ü.d.Z.: i>t
/ mer dan and(er) kerken/ dar we(re) vele af to spreke(n)
Jte(m) wat hochtijd dar placht to syn up de(n) (13) dach
dat steit hijr na gescreue(n) wo sunt hele(n)a to betle
DOe dat monst(er) to betlehe(m) he(m) eyne kerke(n) ty(m)m(er)de
was vulbracht/ doe voer su(n)te hele(n)a to nazareth
/ dat is eyne stat also genoechlick/ vnd leghet i(n) eyne(n)
dael dar syn vele bloeme(n) yn/ vnd de stat en <ü.d.Z.: is> nicht
gemueret vnd de husere(n) ligghe(n) nicht by eyn mer
se syn <gestr.: ve, ü.d.Z.: voert> va(n) eyn gespreit/ Jnde selue stat dede su(n)-
te hele(n)a make(n)/ eyne grote schoe(n) kerke(n) <ü.d.Z.: vn(d) sat<?> daer> eyn ertzebis-
schop Cano(n)ike preist(er) vnd and(er) gods dy<ü.d.Z.: e>yner/ vnd veel
hoeue vnd and(er) gued<gestr.: s> dar to gaf Jn de(n) selue(n) monst(er)
to d(er)<gestr.: e> recht ha(n)t/ dar was de kamer dar de enghel
qua(m) beslote(n) to marie(n)/ vnd brachte de bodesschap dat
se solde god vn<dzu t korr.>fa(n)ghe(n)/ va(n) d(er) Came(re)n dede se make(n) ene
Capelle(n) <gestr.: steit> i(n) d(er) Capelle(n) steit eyn suel/ dar de e(n)ghel stu(n)t
/ vnd knee<ü.d.Z.: i>de ned(er)/ doe he de bodesschap dede/ vnd an d(er)
suele(n) is gehouwe(n) wo de enghel dede/ vnd vor d(er) capel- <184r>
len oesten wert daer is eyn fonteyn/ dar plach ma(r)ia
wat(er) to hale(n)/ vp de selue stat plach de selue enghel
se dicke to grote(n)/ va(n)<gestr.: s> to <ü.d.Z.: to> spreke(n)/ va(n) d(er) selue(n) fo(n)teynen
dreghe(n) de pelegryne(n)/ va(n) vere(n) la(n)de i(n) er la(n)t/ vnd vele
kranke(n) pleghe(n) dar medde gesu(n)t to werde(n)/ dar vm
/ de heyde(n) va(n) hate dicke <gestr.: vo> wolde(n) de fo(n)teyne(n) mit stey
ne(n) beslute(n)/ mer <gestr.: als, ü.d.Z.: ho> se dat meer dede(n) <gestr.: als, ü.d.Z.: ho> de fo(n)teyne
meer up spranck/ noch hud<ü.d.Z.: e(n)> to daghe de heyde(n) en wille(n)
nicht d(er) fonteyne(n) nutten ed(er)<ü.d.Z.: of> gebruke(n) Jtem i(n) d(er9 cappelle(n)
sund(er)like(n) <ü.d.Z.: singhen> de preist(er) al sunne(n) daghe/ va(n) d(er) bodeschap
des enghels vnd marie(n)/ al getyde heelde(n) nacht vnd
dach vnd dar af singhe(n) Jtem bij d(er) Capelle(n) vnd d(er)
steyn<gestr.: e> suele(n)/ dar de enghel qua(m) vnd brachte marie(n)
de bodesscha<gestr.: p, ü.d.Z.: p> dar steit noch <gestr.: d>eyn teyke(n) va(n) d(er) su(n)ne(n)
ond(er)ganck/ dat gab(ri)el marie(n) grote/ vnd wa(n)neer
de su(n)ne des aue(n)des dat teyke(n) roerde/ na d(er) su<gestr.: e>l
ue(n) suele/ so plach me(n) eyne clocke(n) drie werf to
trecke(n)/ de henck boeue(n) d(er) suel/ vnd so pleghe(n) al
de lude drie wef to spreke(n) Aue ma(r)ia wa(n)t up
de tyd d(er) enghel brachte marie(n) de bodesschap dar
v(m)me is kome(n) de ghewoente i(n) al ertrike dat <184v>
men des aua(n)ts dre veerf luet Aue ma(r)ia vnde
<gestr.: de, ü.d.Z.: de> selue(n) Capelle(n) heuet de(n) name(n) i(n) alle(n) lande dat
se heyt(et) de capel aue ma(r)ia/ noch hude to daghe/ vn(de)
de lude spreke(n) vnd(er) eyn Siet <ü.d.Z.: laet> vns gae(n) vm vns afla-
et to nazareth/ Aue ma(r)ia/Jtem i(n) d(er) selue(n) Capelle(n)
plach me(n) an to heuoe(n) al getyde aue ma(r)ia als me(n)
hijr doet deus i(n) adiuto(r)iu(m) (et cetera)/ mer de heyde(n) vo(n) d(er)
kerke(n) vnd Capelle(n) nicht en halde(n)t/ vnd werpen
dar in dode perde vnd and(er) vee/ nochta(n) bliuet se
vnbevleck(et)/ we(n)t dar syn eyn deel arme lude
heyde(n)/ de pleghe(n) va(n) gud(er) gewontheit va(n) de(n)
pelegri(m)me(n) to neyme(n) eyne(n) pe(n)ny(n)g va(n) benedie(n)
de den gaf/ de was vry va(n) de(n) gude/ dat he heft i(n)
den lande/ vnd de stat nazaret is geleghe(n) i(n) de(n) la(n)de
va(n) galilee(n) by eyne(n) g(ro)te(n) hoghe(n) b(er)ghe/ de heit thab(or)
v<gestr.: u>p welke(n) Jh(es)us war<ü.d.Z.: t> verwa(n)delt <gestr.: Schaft>voer syne(n) discipi
len als dat ewa(n)geliu(m) sprek(et)/ vp de(n) selue(n) b(er)ghe su(n)te
hele(n)a dede make(n) eyne groet schoe(n) monst(er) gelyck
eyner borch mit torne(n) mure(n) vnd <gestr.: sich> arke<ü.d.Z.: le(n)> vnd
sichtede dar eyne(n) Abt va(n) su(n)te benedictus orden
myt syner jnselen <gestr.: g>ryngk vnd staf/ vnd segelde <185r>
myt blyen segele Jte(m) de hochtyd dar jh(es)us vor
wa(n)delt waert/ dat kumt vp de(n) dach sixti felicis-
simj/ vp de(n) dach i(n) al dem la(n)de doet me(n) misse mit
nye(n) wien<ü.d.Z.: wijn/ Jte(m) alle hoeuet kerke(n)/ vnd bisschop
kerke(n) i(n) de(n) la(n)de to oriente(n)/ de syn ghew<gestr.: e>yet i(n)
ere d(er) v(er)wa(n)deli(n)ghe(n)/ vp de(n) b(er)ghe ih(es)u(m)/ jte(m) i(n) al de(n)
kerke(n) gheit de misse an D(monin)us dix(it) ad me/ vnd
dat alleluia heit/ est dies s(an)c(t)ificat(us)/ vnd dat ewa(n)
geliu(m) Assu(m)psit ih(es)us petru(m)/ jacobu(m)/ et joha(n)nem
// Jtem vp den selue(n) dach alle Cony(n)ghe banridd(er)
vnd ridd(er)/ vnd edel lude/ vnd al prelate(n) de kome(n)
to kerstesmisse to kerke(n) vnd brenghe(n) dar
er banneer/ myt ere(n) wape(n)/ vnd steke(n) de boeuen
vp de kerke// Jte(m) al volk up de nacht singhe(n)
vnd loeue(n) gode/ mit grot(er) vroude/ vnd de selue
kerke wort ghesyrt mit kostliker vnd manig-
her ku(n)ne cleynode/ Jte(m) alle houet kerke(n) i(n) ori-
ente(n) de hete(n) de kerke(n) su(n)te sophie(n)/ dat is alzo
veel gesproke(n) als va(n) de(n) woerde geboere(n) Jte(m)
de barch thabor is geleghe(n) va(n) jh(e)r(u)(sa)l(e)m drie dach
uard/ vnd eyn halue/ vnd to de(n) b(er)ghe plach ih(es)us <185v>
myt syne(n) junghe(re)n to gaen/ vnd de lude ghesu(n)t ma-
ke(n) <gestr.: he, ü.d.Z.: de vn(d) de> leerde he dede teyke(n) vnd plach dar to p(re)-
deke(n) Jte(m) vp de(n) b(er)ghe steit eyne kerke/ vnd nicht
meer dan dat selue monst(er) vn(d) dar wone(n) de hey-
den/ vnd do acors ghewu(n)nen waert/ do makeden
de heyde(n)/ vp de(n) selue(n) berch Thabor eyne starke
borch/ vnd de cristen <gestr.: vnde(n), ü.d.Z.: tim(m)(er)de(n)> an de(n) b(er)ghe oick eyne
starke borch/ alzo dat de heyde(n) nycht en ku(n)de(n) up
noch af kome(n)/ de selue borch plach to hete(n) blanse-
grada/ vnd dar is noch eyn geslechte de <gestr.: de> edel lude
syn/ vnd heyt(n) noch hude to daghe de lude va(n) blanse-
grada/ mer n<y zu v korr.> sint beyde borch vnd monst(er) vp den
b(er)ghe alle v(er)ganghen Wo sunt hele(n)a kreech d(er)
[D]Oe <gestr.: de> su(n)te hele(n)a hillighe(n) Cony(n)ghe lycham
i(n) allen stede(n) vn(d)<gestr.: d> la(n)de va(n) ih(e)r(usa)l(e)m had doen ma-
ke(n) Ertzebisschop bisschop/ Abde preist(er)/ vnd and(er) go
des dyener/ vnd al dyenck was was geordeneert to
deme loeue gods/ vnd to syner ere(n)/ doe bestu(n)t se har-
de se(re) to denke(n) va(n) <ü.d.Z.: de(n)> hillighe(n) dren Cony(n)ghe(n)/ de dar gode
ere(n) off(er) brachte(n)/ vnd an bedede(n)/ dar na voer se vpwe<ü.d.Z.: r>t
myt grote(n) volke by dat la(n)t va(n) jndie(n)/ dar noch hoerde <186r>
to de(n) Roemesschen ryke/ dar <gestr.: Schaft>va(n)t se afgode de se uut
ere(n) tempel vordreef/ vn(d)<gestr.: d> ned(er)wa<ü.d.Z.: r>p/ mit grot(er) gewalt
i(n) dat selue lant/ dede se make(n) vele kerke(n) vn(d)<gestr.: d> cloest(er)
i(n) de ere gods vn(d)<gestr.: d> ordenerde Ertzebisschop bysschop
Abde preist(er) vn(d)<gestr.: d> and(er) god<ü.d.Z.: e>s deynre/ vn(d)<gestr.: d> se(re) meerde de(n)
geloyue(n) su(n)te hele(n)a op hoef/ vnd groet makede <ü.d.Z.: den gheloue(n)> dar
vm alle criste(n) mensche(n) to er queme(n)/ vnd seghe(n) vnd
hoerde(n) se wat groet goet/ vnd wu(n)d(er) got had gedae(n)
mit er/ als wo dat hillighe Cruce se had ge<gestr.: Schaft>v[u](n)den
/ de neghel dar (christ)us mede an dat Cruce was ge-
slaghen/ dat hemede marie(n)/ dat hoy in d(er) Cribbe(n)/ vnd<Nachtrag: e>
de doeker dar (christ)us yn gewu(n)de(n) was/ dar vm al cri-
ste(n) sich vroude(n)/ vnd i(n) de(n) geloyue(n) woerde(n) gesterk(et)
/ mer de jode(n) vnd heyde(n) hadde(n) dar af groet lyde(n)
/ vnd<Nachtrag: e> wurde(n) gescha(n)t vn(d)<gestr.: d> <ü.d.Z.: helena> dede(n) ou(er) jndie(n) vele kerke(n)
vnd cloest(er) make(n)/ vnd deynre god<ü.d.Z.: e>s de al worden
in den geloyue(n) c(h)(rist)i gesterket/ doe bestu(n)d se vlytlike(n)
to vraghe(n) vnd soeke(n) der hillighe(n) drier Cony(n)ghe
lycham/ vnd va(n) ere(n) Cony(n)grike(n)/ ere(n) leue(n)/ vn(de)<gestr.: d> wer
ken/ vn(de)<gestr.: d> do se des was al vnd(er)wiset/ do waert
se noch meer begerynghe to hebbe(n)/ to de(n) hillighe(n) <186v>
<gestr.: drier Cony(n)ghe lycham vnd va(n) ere(n) Cony(n)ghrike(n) drie(n)>
<gestr.: leue(n) vnd werke(n) vnd do se des was al vnd(er)wiset>
<gestr.: dren> Cony(n)ghe(n) doe <ü.d.Z.: ver>vulde de almechteghe got
er beger<gestr.: inghe, ü.d.Z.: te> wa(n)t he is by in d(er) warheit/ de en
an roepe(n) i(n) d(er) waerheit/ vnd de de selue got de er sijn
Cruce vnd neghel de dar dyep vnd(er) <ü.d.Z.: d(er)> eerde(n) v(er)borghe(n)
we(re)n/ de ope(n)barde vnd wysede er/ oick d(er) drier Cony(n)-
ghe lycham twe/ als Melchior/ vnd baltasar de-
se <ü.d.Z.: v(er)>erkreech/ va(n) de(n) pat(ri)arche(n)/ Thomas/ vnd preist(er)
johan/ va(n) jndie(n)/ de dar he(re)n vnd vorste(n) we(re)n/ i(n) de(n)
lande/ Oick hoerde eyn deel va(n) dem la(n)de to den
Roemessche(n) Ryke/ daer vm al dat la(n)t hoerde seg-
ghe(n)/ va(n) d(er) erb(er) vrowe(n) sunte hele(n)a/ dar v(m)me mit
grot(er) r(e)uere(n)cie(n)/ vnd werdicheit gheue(n) er de twe
lycham/ d(er) drier Cony(n)ghe/ vnd de mit er deelde(n) m<ü.d.Z.: e>r
dat derde lycham des derde(n) Cony(n)ghes jaspar/ <Nachtrag: dat>
de heyde(n) neme(n)/ we(n)t se we(re)n vyt syne(n) ryke de
heyten nestorinj/ vnd voerde(n)t in er lant/ vnd wo
ldens er nicht/ gheue(n)/ vm haet vnd nyds wille(n)
ja se strede(n) dar vm<ü.d.Z.: e>/ went to erer bloetstorti(n)-
ghe/ dat selue lacham qua(m) i(n) dat lant geheyte(n) <187r>
Grisella/ dat was dat starkeste vnd meyste la(n)t
va(n) jndie(n)/ vnd va(n) da(n) was he geboere(n)/ vnd se ne-
me(n) dat lycha(m)/ vnd v(er)borghe(n) dat/ to male heyme
liken wo sunte hele(n)a krech de licham d(er) dryer
DOe <ü.d.Z.: die> hillighe sunt hele(n)a had Conynghe
d(er) twyer lycha(m)/ vnd en <gestr.: b> kunde nycht ge-
lide(n)/ dat de drie va(n) een bleue(n) gescheyde(n)/ doe se(n)de
se vyt alzo heerlike grote lude/ vnd g(ro)te he(re)n/ mit
bode(n) vnd breue(n)/ vnsprekelich veel an de he(re)n de
dat derde lycha(m) hadde(n)/ vnd se(n)de mede dat lycha(m)
su(n)te Thomas des apostels/ dat er o<ü.d.Z.: c>k do woerde(n)
was i(n) de(n) lande/ vnd gaf dar de(n) heyde(n) v(m)me dat
derde lycha(m) des Cony(n)ghes jaspar/ dat selue lycha(m)
su(n)te thomas waert twe werf af genoeme(n) den
heyde(n)/ vnd waert twe werf/ wed(er) bracht/ Nv is
noch eyn gemeyne woert i(n) de(n) la(n)de dat dat lycha(m) su(n)-
te Thomas to de(n) derde(n) mael sal/ en genoeme(n) wer-
de(n)/ vn(d) sal kome(n) to Coele(n) vy<ü.d.Z.: t> de hillighe(n) drie Cony(n)
ghe/ vnd alweghe dar bliue(n)/ als hyr na gescre-
ue(n) steyt/ Jte(m) <gestr.: des, ü.d.Z.: dat> lycha(m) des cony(n)ghes de eyn
moer was als et waert gebracht/ by de lychame <187v>
d(er) and(er) Cony(n)ghe/ to hant eyn edel reke soete/ dar vyt gin-
ck/ alzo dat de lude veer af/ na dar af wurde(n) gelaen(et)
vnd getroest/ doe ghinck su(n)te hele(n)a vnd dede make(n)
eyne kostlike Caste(n)/ van golde vnd siluer/ vnd dede
de hillighe(n) drie Cony(n)ghe dar yn legghe(n) vnd voere(n)
to Co(n)sta(n)tinopol/ jn de hoeft stat va(n) greke(n)/ de er soe(re)
dede make(n)/ vnd queme(n) dar mit vroude(n) vnd r(e)uere(n)cie(n)
/ Oick dede si ligghe(n) i(n) de caste(n)/ manig(er)leye hilghedom
dat se hyr vnd daer had gekrege(n)/ vnd qua(m) all(et) to sa-
me(n) to Co(n)stantinopol/ vnd waert gebracht i(n) su(n)te so-
phien kerke/ vnd alle dinck waeer<ü.d.Z.: t> mit loeue vnd mit
sanghe wlle(n)bracht Du salt wete(n)/ dat su(n)te sophie(n)
kerke/ is de m<gestr.: y, ü.d.Z.: e>ste kerke va(n) d(er) werelt/ groet vnd
breit vnd w<ü.d.Z.: y>yt Also dat eyn groet schip mit al syne(n)
segele(n) vp gerecket mit gemake mochte sich dar
y(n)ne kere(n)/ vnd wende(n) dat su(n)te <gestr.: vnd> sophia spreket
vp grekes v(er)birgena/ dat is va(n) eyne(n) woerde waert (christu)s
geboere(n)/ de selue kerke dede make(n) de keyser Co(n)sta(n)
tin(us) vnd dede uprichte(n) Suel vnd pyke/ va(n) merme-
len steyne/ mit d(er) hulpe god<ü.d.Z.: e>s/ vnd nit/ eyne(n) ky(n)de al
leyne he se vp richte/ vnd dede se make(n) va(n) ma(n)ig(er) ku(n)ne <188r>
syringhe vnd orna<ü.d.Z.: m>e(n)t/ jn d(er) sulue(n) kerke(n) is de rock
(christi) de vnghedeelt bleef vnd(er) de(n) Cruce va(n) de(n) Ridde(re)n/ dar
is oick d(er) naghel/ vnd eyn de<ü.d.Z.: y>l va(n) d(er) Suel/ <gestr.: (christus)> dar (christu)s
an waert gebu(n)de(n)/ vnd manig(er)leye <gestr.: vnd> ku(n)ne hilghe
domes/ dar af de heyde(n) weynich halde(n)/ Jte(m) doe d(er)
Cony(n)g va(n) fran<gestr.: g>ckrike de su(n)te lodewych heit/ daer
was/ doe bleef de doerne cro(n)e i(n) d(er) selue(n) kerke(n)/ dar
na to ha(n)t de Cony(n)g va(n) Turke(n)/ vnd and(er) heyde(n) de
de stat va(n) Co(n)sta(n)tinopol vnd and(er) ryke d(er) greke(n) wu(n)-
ne(n)/ vnd vorderuede(n) de reep de Cony(n)g va(n) greken
to hulpe su(n)te lodewych/ vnd se<ü.d.Z.: et> geschach mit d(er) hulpe
god<ü.d.Z.: e>s dat Co(n)sta(n)tinopol wed(er) gemak(et) waert/ mit hul-
pe de<ü.d.Z.: s> kony(n)ghes va(n) franckryck/ su(n)te lodewyges
/ doe gaf de kony(n)g va(n) greke(n) de(n) hillighe(n) su(n)te lo-
dewych/ de doerne(n) crone(n) (christi)/ vnd vor satte se ene
vor de grote kost/ de he mit de(n) lude va(n) greke(n) had
de/ dar na des ande(re)n daghes na su(n)te lau<ü.d.Z.: r>enci(us) da-
ghe/ do ghinck kony(n)g lodewych to sch<ü.d.Z.: e>pe/ mit grot(er)
vreude vnd blijschap syns volk<ü.d.Z.: e>s/ vnd mit grote(n)
lide(n) vnd bedroefnis des volk<ü.d.Z.: e>s den greke(n)/ vnd<Nachtrag: e>
do waert de sulue cro(n)e gebacht to parys/ noch <188v>
hoepen de greke(n) se soele en wed(er) weerde(n) Jte(m) i(n) su(n)te
sophie(n) kerke steyt eyne grote Suel/ va(n) mermele(n)-
steyne/ dar vp steyt eyn belde als eyn keys(er) v<gestr.: Schaft>p eyne(n)
ros<ü.d.Z.: s>e va(n) copper gemaket/ vnd ou(er) guldet/ vnd heft
in syner hant eyne(n) runde(n) appel/ als en keyser/ vnd
druwet to oriente(n) wert alle(n) heyde(n)/ de vngehoersa(m)
synt/ vnd vnd(er) an d(er) Suel<gestr.: e> de hillighe su(n)te hele(n)a de
de drie lycham d(er) drier Cony(n)ghe in de kostlike(n) Caste(n)
/ mit manig(er) syri(n)ghe heerlike had doe(n) sette(n)/ dar v(m)me
de hillighe(n) drie Cony(n)ghe/ va(n) alle(n) stede(n) vnd lande(n)
woerde(n) gesocht/ oytmodelike/ la(n)ghe tyd vnd grote
ere en va(n) alle(n) volke geschach/ de selue(n) drye Cony(n)g-
ge ou(er) myds de grote kra<gestr.: ncheit, ü.d.Z.: cht> gods vele teyken
vnd myrakel/ to d(er) tyd i(n) dem lande dede(n)/ vnd bewy-
sede(n)/ we(n)t al de lude/ de mit gantse(n) geloyue(n) vnd
ynnicheit se <gestr.: na, ü.d.Z.: an> repe(n)/ wat lyde(n)s se hadde(n)/ vnd wat
ku(n)ne/ dat was/ dat we(re) i(n) ertrike i(n) wat(er) of i(n) velde/ se
worde(n) v(er)hoert/ vnd als ers lyde(n)s quyt/ va(n) god<ü.d.Z.: e>s weghe(n)
ou(er)<ü.d.Z.: mids> uerdeynst Van Julianus den keyser
DOe de kes(er) (con)sta(n)tin(us) vnd syn mod(er) su(n)te hele(n)a/ vyt
de(m) la(n)de voere(n) na d(er) tyd qua(m) eyn and(er) keys(er)/ vnd <188r>
heit Julian(us) Apostota/ he was vngeloeuich/ vnd eyn
v(er)lope(n) monich/ de brachte dat volcl<sic> i(n) vngeloyue(n)/ so dat he
aen beden de afg<ü.d.Z.: oe>de/ he was hart alle(n) criste(n)/ vnd de
de make(n) manighe(n) merteler va(n) de(n) Criste(n)/ dar va(n) <gestr.: e> i(n)
ande(re)n boeke(n) steit geschreue(n) Na deme Julian(us) qua(m)
ener<ü.d.Z.: echt(er)> eyn and(er) noch boes(er)/ de dede va(n)ghe(n) vnd doede(n)
alle criste(n) me(n)sche(n)/ also dat alle criste(n) me(n)sche(n) wurde(n)
geslaeghe(n) recht als puluer/ doer dat zeff<ü.d.Z.: zeue>/ jn den
sulue(n) tyde(n)/ dat volk va(n) greke(n) pleghe(n) to hebbe(n) vele
hilligher lude/ vnd grote leerer/ Ja to Rome pleghe(n)
to syn pawese/ de va(n) greke(n) we(re)n geboere(n)/ de mo<gestr.: n>ste(n)
al v(er)loyue(n), ü.d.Z.: verlogene(n)> des geloeue(n) vnd moste(n) keyse(n) eyne(n) pat(ri)-
arke(n) de se i(n)d(er) tyd moste(n) gehoersa(m) syn/ als wy nv syn
vnse(n) geystlike(n) vad(er) de(n) pawes/ dar v(m)me to d(er) tyd i(n) de(n)
lyde(n) de hillighe(n) drie Cony(n)ghe bleue(n) staen/ sund(er)
ere vnd r(e)uere(n)cie(n)/ i(n) de(n) lande/ wa(n)t nyema(n) en achte
de uppe<ü.d.Z.: op> se<ü.d.Z.: om>/ we(n)t et was dar to kome(n)/ dat got gaff
dat lant va(n) greke(n)/ vnd Armenien/ in de ha(n)t der
heyde(n)/ vnd perse(n)/ de dat lant al hadde(n) v(er)deruet
/ dar na qua(m) eyn keyser geheite(n) maurici(us)/ de was eyn
Roemesch kony(n)g/ de eerste he was vyt Greke(n) lande <188v>
/ de selue mit hulpe d(er) stat va(n) Meylaen allet weder
makede/ wa(n)t de selue maurici(us) d hillighe(n) dre Cony(n)-
ghe vnd vele hillghedoms va(n) Co(n)sta(n)tinopol dede bri(n)ghe(n)
to Meylaen/ wa(n)t eyn keys(er) de qua(m) de heet Emanuel
de sande eyne(n) grote(n) geistlike(n) wise(n) man Eustrogiu(m)
de was geboere(n) vyt greke(n)/ de waert ghesa(n)t to Mey-
laen/ to eyne(n) ertzebisschop to Meylaen/ de selue stat
va(n) Meylaen bede(n) de(n) bisschop/ v(m)me de hillighe(n) drie
Cony(n)ghe/ we(n)t nyema(n) vp se en achtede/ daer se leghe(n)
to (con)stantinopol/ doe qua(m) de bisschop wed(er) to de(n) keys(er)
Emanuel/ vnd beheelt syne(n) wille(n)/ vnd <ü.d.Z.: brachte> de hillighe(n)
drie Cony(n)ghen va(n) Consta(n)tinopol to Meylaen mit
grot(er) r(e)uere(n)cien vnd erb(er)heit <gestr.: brachten> vnd lachte(n)
se in eyne kerke(n)/ dar de prediker nv y(n)ne wone(n)
dar geschach god<ü.d.Z.: e>s loef groet/ vnd dat volk geme-
ynlich sich sere vreude(n)/ Jte(m) do dede got eyne
teyke(n) vnd mirakel/ ou(er)myds er vordenst/ als he
plach to voeren to doen vp ande(re)n steden do meylae(n)
IN den jaer vnd he(re)n (1164) do beleghe(n)
waert de stat va(n) Meylaen beseten waert
vnd belacht/ va(n) eyne(n) keyser de heyt frederich <189r>
vnd was de erste/ frederich/ wa(n)t de stat va(n) em vnge-
horsam/ dar v(m)me wolde he se wy(n)ne(n)/ vnd v(er)derue(n) vnd
vmlachte se/ myt syne(m) volke/ dar v(m)me de beste(n) vnd edel-
sten/ va(n) d(er) stat neme(n) hemelike de hillighe(n) Cony(n)ghe/ vnd
behudden de/ vnd <gestr.: d(er), ü.d.Z.: der> en was nicht vele/ de wyste(n) waer
se worberghe(n) we(re)n// Jn d(er) tijd do we(re)n hulpe(r) des key-
sers vele and(er) vorsten/ vnd her(re)n de oick leghe(n) vor Mey-
laen/ doe geschach dat eyn bisschop va(n) Coele(n) geheite(n)
reynolt/ qua(m) in eyn paweluen eyns her(re)n geheyte(n)/ Also
va(n) me toeren/ de was sund(er)li<gestr.: u>ch de<gestr.: me> keyser hart
vnd hetesch/ de(n) selue(n)/ als de bisschop va(n) Coele(n) ge<gestr.: Schaft>va(n)-
ghe(n) hadde vnd mit eme voerde doe sprack he to e-
me mochte gi nu helpe(n) dat ick queme i(n) genade(n) des
keysers/ wa(n)t he nu hart is/ vnd kunde gi dat to
brenghe(n)/ jk wolde jv de hillighe(n) drie kony(n)ghe
vnd vele hilghedoms gheue(n)/ vnd wise(n) war se v(er)-
borghen syn Doe ginck de bisschop va(n) Coele(n) vnd
dede/ dat/ vnd wulle(n)brachte(n) syne(n) wille(n)/ to d(er) tyd/ doe
gaff her Asso/ de hillighe(n) drie Cony(n)ghe/ de(n) bisscho-
pe/ vnd wysde em wor se we(re)n/ do he se hadde do
sande he se to Coelen mit syne(n) leyuesten heymelike(n) <189v>
vnd getruwe(n) vrunde(n)/ dat sachte he naemaels dem
keyser/ dat her Asso voer gebeden hadde/ do ake eerst
vorkreech he orloff va(n) de(n) keyser/ vnd <ü.d.Z.: he> nicht meer en
sprack/ wa(n)t he twyuelde/ oft he dat hilghedom va(n)
dem keyser mochte <ü.d.Z.:v>erkrighe(n)/ van d(er) tyd do bisschop
Reynolt v<ü.d.Z.: r>oe was dat he de drie Cony(n)ghe hadde vnd
Felix vnd nabor R<ü.d.Z.:r>idd(er) vnd to Meylaen we(re)n gemar-
telt om den geloyue(n) (christ)i/ vnd(er) eyne(n) keijser geheite(n)
Maximian(us) Doe de hillighe drie Cony(n)ghe vnd
and(er) hilghedoms veel to Coeln queme(n)/ do wurde(n) se
va(n) alle den volke mit grote(n) loeue vnd vreude(n) vnt
fanghen/ vnd mit grot(er) erwerdicheit/ i(n) de(n) doem su(n)te
peters monster/ dar got grote teyke(n) dede/ va(n) d(er) tijd
to allen tyde(n)/ Ja se weerde(n) gesocht va(n) vorste(n) vnd
he(re)n/ vnd va(n) alle(n) <gestr.: Schaft>volke van vere(n) lande. by. vnd nae
wo de hillighe(n) Cony(n)ghe to meylae(n) queme(n)
M <gestr.: Oe> En lest wo de hillighe(n) drie Cony(n)ghe va(n)
Co(n)sta(n)tinopol queme(n) to meylaen vnd <gestr.: Schaft>va(n) den oesten
i(n) dat weste(n)/ dar v(m)me al va(n) geloeuighe(n) vnd heijden
vnd ketter de dar we(re)n i(n) lumbardien Tuss<ü.d.Z.: i>en Apu
llien vnd ande(re)n landen/ dar v(m)me de drie ghauen <190r>
de de hillighe(n) drie Cony(n)ghe offerde(n) gode/ dar mede
is al vngeloeue confuys ned(er) gelacht/ vnd vu(r)ychtet
weelke drie ghaue(n)/ als golt wyroch vnd Mirra
/ beteyke(n) i(n) (christ)o syne gotlike ghewalt/ syne me(n)slike
staflicheit/ de wyroch hoert to den offer/ dat golt to
dem tol/ de myrra to d(er) graft/ de hillighe geloyue spra-
ck dat <gestr.: god> (christ)us eyn waer god/ vnd Cony(n)g sij vnd
waer me(n)sche dar v(m)me de ketter Arrius is co(n)fuys
ou(er)myds den wyroch/ he wolde dat de offer woerde
alleyn den vad(er) i(n) d(er) ewicheit Voert Ma<?>che(n)s is co(n)
fuys i(n) d(er) mirre(n)/ wa(n)t he nicht en wolde geloyue(n) dat
(christ)us doet vnd gestorue(n) weerlike we(re)/ vm vnse(n) wille(n)
/ de heyde(n) syn co(n)fuys/ wa(n)t se nicht en geloeuede(n) dat
(christ)us na syne(n) vleyssche geboern we(re)/ <gestr.: Schaft>vnd we(re) eyn ko-
ny(n)g/ Oick i(n) dessen ghaue(n) is confuys Nestrorius
/ de sprack dat (christ)us hadde twe p(er)sone(n) alleen/ dar vm
we(n)t he nicht <gestr.: en sal he, ü.d.Z.: geloue(n) en wolde> syn gedeylt i(n) p(er)sonis de daer
nicht en is gedeilt i(n) doms dat is i(n) ghaue(n) we(n)t
drie ghaue(n) drie p(er)sone(n) eyn wert an gebede(n) eyn
wart an d(er) ghaue dry eyn <gestr.: is> en is god vnd men
sche Jtem in wat grot(er) r(e)uere(n)cien desse drie <190v>
Cony(n)ghe in al orienten weerden gehalde(n)/ du salt
wete(n) dat preist(er) Johan de dar is eyn here va(n) Jndi-
en vnd al Cony(n)ghe de vnd(er) eme sijn/ vnd alle(n) Criste(n)
Cony(n)ghe wat d(er) synt/ de pleghe(n) sich alzo seer to sye
re(n) vnd an to doen/ vp de(n) dach als se ghecroenet wer-
den mit kostliker syri(n)ghe/ mit ere(n) croene(n)/ vnd vp
de hochtijt vnd vp dat hogheste dat se to weghe(n) ku(n)-
ne(n) brenghen/ vnd alle gad<ü.d.Z:: gaet> vp den (13) dach to ker
ke(n) <gestr.: to kome(n)> vnd ere(n) off(er) bringhe(n) i(n) d(er) myssen brin-
ghen groet<ü.d.Z:: goet>/ vnd kostlich to de(n) erste(n)/ als me(n) de
mysse aen heuet/ vnd to den ande(re)n mael to dem rech-
ten offer/ vnd to den derde(n) mael to angn(us) dei (et cetera)
vnd offe(re)n alle golt mirra vnd wyrock/ mit grot(er) oit
modicheit vnd y(n)nicheit/ vnd oick and(er) edel lude vnd
vorsten mallich vor den ande(re)n/ mit ere(n) off(er) Jte(m) wat
grot(er) r(e)ue(r)encien desse hillighe drie Cony(n)ghe(n) hebbe(n)
vnd(er) den heyden/ de noch i(n) dem lande sijn/ went
in oriente(n) vnd ou(er)meer/ de cristen gelouyue is
gedeylt/ vnd so kranck/ daer syn manighe ku(n)
ne heyden/ vnd vngheloyue<ü.d.Z.: ghe> menschen d(er) name(n)
hyr na staen Er eyn deel heite(n) Nubianj de <191r>
ande(re)n Surianj Jte(m) soldinj Nestorinj vnd Armenj
lati(n) g(re)ci Jacobite Geordianj Nicolalite Coptisinj
Maroninj vnd mandopolos wa(n)t de hillighe(n) drie
Cony(n)ghe sochte(n) vnse(n) he(re)n mit ere(n) ghaue(n) vnd
de sterne leyde se we(n)t an de Cribbe(n) Jte(m) Schira(r)i
dat synt lude vyt de(n) ryke va(n) jndia vnd dat la(n)t
by jh(e)r(usale)m plach to heite(n) judea dat heit nv schiria
vnd de lude Schirianj de hebbe(n) noch <gestr.: Schaft>veel vnge-
loyue(n) se synt vp gheschort mit l<gestr.: e>yne(n) doekere(n)
dit volk vastet su(n)te barbare(m) aue(n)t eer lycha(m) le-
ghet dar i(n) babilonie(n) vnd vp de(n) auend hebbe(n) se
alzo grote vroude i(n) de(n) lande Als me(n) hijr heuet
vp sunte Martin(us) auent vnd dan plecht to sende(n)
eyn vrund den ande(re)n manigher ku(n)ne saet als
koel saet of pet(er)cilie(n) saet dat se in dem jae(r) seye(n)
in ere(n) gaerden Jtem de se lude swe(re)n als se
staen an dem gerichte ou(er)myds dat ewageliu(m)
vnd d(er) drier Cony(n)ghe ghelyck als me(n) hyr swer(et)
to den hillighe(n) an dem gerichte dat doe(n) se dar
y(n)ne wa(n)t de hillighe(n) drie Cony(n)ghe sochte(n) vn-
sen he(re)n jn den lande va(n) jndie(n) dar se gebo+re(n) <191v>
syn Jtem Armenien sijnt cristen lude de in de(m) wape(n)
synt stre(n)ghe vnd pleghe(n) to hebbe(n) vele <gestr.: Schaft>verri(n)ghe
vnd v(er)keerde manere(n) dat laet ik allet <gestr.: Schaft>va(r)en se
pleghe(n) en paesch auend vleisch to eten vnd spre-
ke(n) dat vnse(r)e he(re) vp den sat(er)sdach va(n) <ü.d.Z:: der> doet vp stont
Jte(m) als er preist(er) mysse <gestr.: de> lesen so ghete(n) se oley
to den wyne in den kelich mer se weerde(n) va(n) da-
ghe to daghe geloeuich(er) vnd er preist(er) va(n) lateyn
schen bisschope(n) weerde(n) gemaket ed(er) co(n)secreret
vnd er misse vnd p(re)facie(n) synghe(n) se to lat<u zu i korr.>(n) vnd
de<gestr.: de, ü.d.Z.: se> Armenen se hebbe(n) vp eere(n) hoefde vnd cley-
d(er) hebbe(n) se an recht als de hillighe(n) dre Cony(n)ghe
hadde(n) doe se queme(n) to Jh(e)r(usa)l(e)m vnd vnsen he(re)n soch-
te(n) Alzo pleghe(n) se oick to sijn gekleyd(et) doe se i(n) ere(n)
lande daer hen voere(n) Jtem Georgia(r)i dat sijn
lude vyt den lande des ouerste(n) <Georgij dese heb-
be(n) eyne maneer als de greke(n) vnd waer se he
ue(n) gaen so gaen se mit eyne(n) gansen hoepe to
same(n) als de vresen oft vnghe(re)n vnd hebbe(n) eyn ba(n)-
ner voer gande daer sint G<gestr.: r>egorgi(us) steit y(n)ne
ghemaket vnd synt strenghe cristen lude <192r>
vnd wone(n) to same(n) in eyne stat de heit Merhe dar
licht dat licham Mahomet de was eyn hoeuet vnd
eyn valsch p(ro)phete alre heyde(n) desse georgia(r)i hebbe(n)
eyne sund(er)like sprake vnd hebbe(n) eyne ertzebisschop
de wone(n)t vp de(n) b(er)ghe synaij i(n) sunt katherine(n) cloest(er)
dem synt se al gehorsam als vij sijnt de(m) pawes
vn(d) se hebbe(n) leiff sunt Arahonis orde(n) vnd marka-
rius Jte(m) se moeghe(n) dar als des Soldae(n)s la(n)t vaere(n)
sund(er) tol vnd vry als i(n) ere(n) lande Se sijnt doch vnge-
loeuich vnd sachmodich meer dan and(er) heyde(n) waer
se gaen of ride(n) so singhen se geystlike(n) va(n) gode(n) doe-
ghede(n) vnd va(n) eere(n) teyke(n) vnd vordeyne(n) Jte(m) et sij(n)t
and(er) cristen vnd heyte(n) Georgia(r)i vnd syn i(n) d<ü.d.Z.: e>(n) ned(er)sten
rike va(n) Georgie(n) vnd plach eyns te syn vnd to heite(n)
Armenia dat is vul b(er)ghe vnd dar is eyn sund[(er)]lijch
berch daer de archa noe bleef stae(n) als de werlt ver-
ghinck i(n) den wat(er) de berch is alzo hoe dat nye ma(n)
dar vp kome(n) en kan vm des snees wille(n) vp dem
berghe leghet eijn swart holt alzo groet als eyn
boem de gebrant is dat bleef oick dar ligghen
doe de archa daer staende bleef Jn den selue(n) la(n)de <192v>
is eijn and(er) lant dat heit Fenysse dat is vyf milen
breit vnd vyf mile(n) lanck daer geit eijn wat(er) doer
Dat lant is alzo dust(er) vnd vul neuels dat men
nu(m)mermeer en ka(n) de su(n)ne(n) seen noch to myddaghe
noch ghee<?> tijd i(n) de(m) Jaer vnd de lude spreke(n) de
dar bij wone(n) dat nye ma(n) qua(m) in dat lant noch
dar vyt nochtan so wone(n) lude <gestr.: vp> dar vp eyn ar
mborst schote weghes lanck mer dat dueest(er) <gestr.: is>
lant is so vol neuels dat neyema(n) dar yn noch vyt
en kan kome(n) doch wone(n) dar lude i(n) men hoert
dicke peerde <gestr.: wyen, ü.d.Z.: neyen> vnd han+e(n) kreye(n) vnd i(n) den
wat(er) vloyet dicke holt vnd stroe dar va(n) den lude(n)
dar yn waert geworpe(n) Jtem men leset dat eijn
keys(er) was va(n) roeme de heit Eraclius vp de tyddoe
was Mahomet d(er) heyde(n) p(ro)phete he dede doeden
alle cristen vnd doe vloen vele cristen vnd(er) de
li(n)ghe doe queme(n) de heyde(n) vnd belachte(n) de b(er)ghe
dat de cristen nerghe(n) vyt en ku(n)de(n) noch to d(er)
recht(er)hant noch to d(er) lucht(er) Doe repe(n) de criste(n)
an de hulpe god<ü.d.Z: e>s vnd de hillighe(n) drie Cony(n)ghe
de dar alzo i(n) oriente(n) alzo wert were(n) vp dat <193r>
god ou(er)myds verdenst d(er) hillighe(n) Cony(n)ghe en hul-
pe vnd dat geschach doe voere(n) de heyde(n) mit wyf
vnd kinde(re)n <gestr.: d> dat wone(n) doe de kriste(n) we(re)n en
wech ghevloen dat qua(m) <gestr.: in> eyn dust(er)nisse vnd
dicke neuel alzo dat vn gheen dar vyt en quam
noch gheyn mensche to en Jtem de Georgia(r)i
gaen to same(n) als de vresen vnd mit banneren
dar sijnt in gemaelt de hillighe(n) drie Cony(n)ghe
want god heuet se v(er)lost genediklike(n) Jtem
Jacobite sijnt vngeloeuighe cristen d(er) sijnt vele up
ertrike de en geloeue(n) nicht an de hillighe dreuol-
dicheit mer an eynvoldicheit dar v(m)me so make(n)
se eyne <Cruce mit eyner vyngher Jte(m) ere pre-
yst(er) dyake(n) vnd Subdyake(n) de staen by een an den
altair vnd <gestr.: Schaft>neme(n) to same(n) dat sac(ra)ment dat
doense dar v(m)me dat de hillighe drie Cony(n)ghe
to same(n) eyns vnsem he(re)n an d(er) cribbe(n) er ghaue
brachte(n) vnd offerden Jtem Maronite dat sy(n)t
vngeloeuighe criste(n) vnd queme(n) va(n) eyne(n) heyde(n)
geheite(n) Maro vnd de preist(er) dyake(n) vnd sub-
dyake(n) heeuet lijk vnd se en doen nyne misse da(n) <193v>
en passche dag he vnd to kerstesmisse Jte(m) se en
<gestr.: j> leysen nyne m<ü.d.Z.: i>sse dan va(n) su(n)te Thomas den pat(ri)er
ke(n) <gestr.: vnd den> vnd den hillighen dren Cony(n)ghen
Jte(m) se halde(n) er kerclude to ba(n)ne Ja dat eyn<gestr.: s>
drope reyns<ü.d.Z.: wat(er)s> dar yn droepe of gheen dinck dar
yn queme of lucht dar in schene of eyn spenne
dar in queme vnd de(n) lude(n) woerde de kerke be(n)-
nich Jte(m) se scheyde(n) de echtschap vnd(er) de(n) wille(n)
des ma(n)nes ofte des wyfs Jte(m) Copti dat sijn
vngelouighe criste(n) de hebbe(n) eijn boeck i(n) ere
kerke(n) dar se af lese(n) vnd singhe(n) dat va(n) den
stoel va(n) Roeme is to mael wed(er) roepe(n) dat boeck
heit de hemelicheit su(n)te peters Jte(m) i(n) erer mes
se lese(n) se dar ewa(n)geliu(m) Nicodemier <ü.d.Z.: die> bisschop
heft eyne swarte cappe(n) an als he prediket vnd
in alle(n) misse(n) de leste coll(e)c(t)a(m) is va(n) den dren Cony(n)-
ghen Jte(m) Ysini sijn vngeloeuighen criste(n) vnd
sijn<gestr.: d> in den lande va(n) egipte(n) vnd sijn geseten
vnd(er) deme soldaen va(n) babilonie(n) wa(n)neer er ke(n)-
d(er) werdent gedoepet so neme(n) de preist(er) eijnheit
g<gestr.: e>loyendich yse(re)n scharp vnd snyde(n) de(m) kinde <194r>
eijn Cruce aen sijne sterne vnd dat Cruce bliuet
al er daghe so staen de lude geloyue(n) dat erue
ch alzo vele weerde(n) dat se mit gewalt soele(n) kome(n)
to babilonien dar de Soldaen wonet vnd eyn
iuwelich <gestr.: sa> me(n)sche(n) sal <gestr.: bliue(n)> neme(n) <gestr.: eyne(n)> eyne(n)
steyn vyt d(er) stat va(n) babilonie(n) alzo dat dar nerghe(n)
eyn steyn of steyneke(n) bliue(n) en sal Jte(m) in de(n) jae(re)n
vns he(re)n de me(n) screef (1341) doe was groet
steruynghe vnd waerde drie maent lanck wa(n)t
<gestr.: Schaft>vele criste(n) va(n) den gemeyne(n) volke waert vor
slaghe(n) doch de Soldae(n) dede w<ü.d.Z.: r>a<gestr.: r>ke ou(er) de de
dat deden Jn der tijd dat volk Ysini woerde(n) bedre-
ghe(n) vor den soldaen wo dat er solde so vele wer-
den dat se babilonie(n) solden we(n)ne(n) vnd al de stey-
mit eme heym<ü.d.Z. thuns> dreghen doe antwerde de
soldaen vnd sprack dat neghe(n) eyn dach en
is an den jar he en do meer da(n) dusent kerren
steyns voere(n) to babilonie(n) vp dat syne borch dar
mede gemaket werde vnd eijn ygelych steijn
vvert gedeilt in manich steijn dar v(m)me weert
vnmegelick dat alzo vele lude solde(n) gebore(n) <194v>
werde(n) va(n) de(n) ysinj dat se babilonie(n) wu(n)ne(n) mit
alsulke(n) soete(n) woerde(n) de soldae(n) se satte to v<ü.d.Z.: r>e<gestr.: r>-
den vnd ere preist(er) na d(er) misse(n) gheue(n) de bene
dixie dat se god geleyde vnd behoede als he
dede de drie Cony(n)ghe de die sterne leide to bet
lehe(m) in de Cribbe(n) Jte(m) Maronini heijde(n) als de
vestorium mer se en werde(n) nicht besnede(n) nochta(n)
wat se doe(n) of bestae(n) to doe(n) se spreke(n) alle we-
ghe Jn de(n) name(n) gods vnd d(er) hillighe(n) drie Cony(n)
ghe Jn de(n) name(n) gods vnd d(er) hillighe(n) drie Cony(n)
ghe Jte(m) nycolaite dat sijn al de heijde(n) i(n) d(er) werlt
dar af me(n) leset i(n) apocalipsi de hebbe(n) vele wer-
ringhe(n) vnd(er) eijn vnd spreke(n) dat et grote su(n)de
sij wa(n)neer eijn and(er) v(er)saghet als he ene bidd(et) vm
vnkuscheit to doen dat sij man of vijf vnd wat
ku(n)ne su(n)de(n) va(n) vnkuscheit gescheijn ka(n) of ma-
ch so v(er)gheuet god alzo dat barmh(er)tichlike(n) Oick
spreke(n) se dat de boesen geiste noch soele(n) weer
de(n) behalde(n) ou(er)myds d(er) barmh(er)ticheit gods du
salt wete(n) dat des<gestr.: s>e v(er)maledide(n) <gestr.: ge> vngeloeuighe(n)
vnd sund(er)lich dese nycolaite(n) hebbe(n) gescreuen
in dem boeke des hillighe(n) mans origenes vp dat <195r>
se stedighe(n) ere(n) vngheloeue(n) vnd vnkusheit vnd segghe(n)
soe wat god gemaket heuet des en heist he nicht
vnd al de <volke zu boke korr.> des hillighe(n) mans origenes de in
orie(n)te(n) we(re)n de kofte(n) se vnd an sick treckede(n) mit gelde
vnd mit goede vnd v(er)bra(n)de(n) se vnd screue(n) and(er) bocke
<gestr.: heft se gescreue(n)> dar v(m)me and(er) eyn voldighe criste(n) de
boeke bestu(n)den to berne(n) vnd voert alle bisschope i(n) ori-
ente(n) hadde(n) manighe(n) raet wo se de bocke de nye
gemak(et) we(re)n vordreuede(n) nochta(n) de rechte(n) bo<ü.d.Z.: c>ke ori-
gen(us) bleue(n) te(n) meyste(n) deyle vnvorbra(n)t wa(n)t i(n) syne(n)
boeke(n) <gestr.: Schaft>va(n)t me(n) nerghe(n) werri(n)ghe mer he heeft wed(er)
sproke(n) alle werri(n)ghe der vngheloeuighe(n) dar ma-
ch me(n) vinde(n) i(n) de(n) omelie(n) de he <ü.d.Z.: ghe>maket heft vp
de ewa(n)geliu(m) als me(n) leset ope(n)baer i(n) al d(er) hillighe(n)
kerke(n)/ Jte(m) et sijnt ytlike omelie(n) vp de ewa(n)-
gelia sund(er) tyttel de me(n) sprek(et) he hebbe se gemak(et)
Oick spreke(n) se he sie v(er)doemt we(n)t me(n) leset sund(er)
titel mer de en v(er)stae(n) nicht dat oick and(er) les sund(er)
titel weerde(n) gelese(n) me(n) leset dat i(n) oriente(n) dat na
d(er) hillighen apostel leue(n) origenes eijn recht na
volgher <u.d.Z:: ons he(re)n> was wa(n)t he eyn apostel leue(n) hadde <195v>
vnd he droech an synre huet eijn h<ü.d.Z.: a>ere(n) cleit he en at
oick geen mach make(n) vnd al<ü.d.Z.: s> sijn leri(n)ghe was so was
oick sijn leue(n) Jte(m) he hadde nacht vnd dach schriuer
bij eme de vijt sijne(m) mu(n)de de boeke screue(n) de he
plach to make(n)/ Jte(m) vele doegede(n) vnd hillicheit i(n)
oriente(n) i(n) sijne(m) leue(n) wart gelese(n) dat we(re) to lanck
to scriue(n) wa(n)t de hillighe(n) bisschoppe hillighe ve<ü.d.Z.: a>d(er)
vnd lerer de(n) name(n) eme gheu<gestr.: Schaft>e(n) dat he solde heite(n)
origenes vnd alle werri(n)ghe d(er) heyde(n) vnd al dat
lyde(n) de he hadde vor sijne(m) dode dat qua(m) allet to
eyne(m) gude(n) ende he wert gehalde(n) i(n) al oriente(n) vor
eyne(n) grote(n) hillighe(n) ma(n) vnd eyne(n) grote(n) lerer
vnd sijne boeke sijnt alzo weert noch hude to daghe
Jte(m) deserNicolaite(n) der en is nerghe(n) eijn so arm
he en gheue doch arme(n) lude alle(n) daghe drie al-
missen vnd sijn husvrowe(n) vnd sijne kend(er) de lusset
he alle daghe i(n) ere d(er) hilligher drier Cony(n)ghe
Jtem i(n) oriente(n) vnd ou(er)meer dar sijn criste(n) lude
mer se en holden gheyne(n) geloeuen noch geen
maneer vnd se heite(n) Mandopolos de en hebbe(n)
neyne(n) preist(er) vnd(er) en mer mit wyue vnd ki(n)de(re)n <186r>
vnd eselen mit grote(n) schae(re)n <gestr.: Schaft>vare(n) i(n) de(m) lande noch se
en sijnt ed(er) wone(n) wint(er) ed(er) somer dat si reghe(n) ed(er)
sne nacht vnd dach in huse(re)n <ü.d.Z.: siin> mer va(n) stede to stede(n)
dorper vnd dorpe(re)n al dat jar doer vnd doer wande(re)n
Oick so la(n)ghe als se i(n) eyne stat bliue(n) hues ed(er) dorpe(re)n
er <gestr.: nocht> noyt drucht mit ere(n) hande(n) be<ü.d.Z.: r>gaede(n) vnd
krighe(n) meer se en moghe(n) nicht bliue(n) wone(n) vp
eyne stat ouer drie daghe dat dicke besocht is
weer dat sake dat se ou(er) drie daghe bleue(n) wone(n)
of vnd(er) den daghe in enyghes huss bleue(n) wone(n)
of slepe(n) to hants se stoeruen dese selue lude hebbe(n)
eyne sprake vnd(er) en d(er) nyema(n) en ka(n) v(er)staen <gestr.: da(n) se>
nochnyema(n) en ka(n) wete(n) noch lere(n) mer so alre
hande ku(n)ne lude spreke wal wete(n) vnd(er) <überzäliger Schaft>v(er)staen
dese lude vnd(er) eyn nu(m)mermeer en hebbe(n) toern noch
<gestr.: w> mit worde(n) mer als eyn den ande(re)n doet vnghe
noech mit stelen of mit neme(n) of mit syne(m) wijue
ed(er) dochte(re)n ed(er) mit ou(er)spel he en toerent sick nicht
dar v(m)me meer als he ka(n) so doet he den anderen
des selue(n) gelijck dese <gestr.: h> lude hebbe(n) dese maneer
so waer se kome(n) dat sij vnd(er) criste(n) heyde(n) artare(n) <196v>
eder turke(n) so langhe als se sijn vnd(er) en so la(n)ghe
halden se ere(n) ewen er sede vnd ghewoente waer
men vastet so <gestr.: Schaft>vasten se waer me(n) etet so ete(n) se
waer men werket so werke(n) se waer me(n) schr<gestr.: e>yet
so schryen se waer me(n) sich vrowet so wrouwen
se sich Jte(m) er kind(er) weerde(n) ghedoepet na landes
sede vnd er wyuer bringhe kind(er) na landes sede
waer se kome(n) so doen se er bicht vnd neme(n) dat
sacrament vnd weerde(n) begraue(n) na la(n)des sede(n)
se sijn heijden ed(er) cristen doch waer se kome(n) in
wat ku(n)nelandes dat sijn criste(n) ed(er) heyden so
pleghen se v<gestr.: Schaft>p den Sonnendach des morghe(n)s
mit pijpen vnd bunghen al to same(n) Junck vnd
alt oytmodelike(n) to d(er) kerke(n) kome(n) al to same(n)
eyns vnd god an beden vnd dar doen misse sijn-
ghen van den hillighen dren Cony(n)ghen op dat
god ou(er)myds den hillighen dren Cony(n)ghen al de
weken se behoede dorch dat lant vnd ghesunt
vor alle schande vnd mangher ku(n)ne deyr vnd
worme Jtem i(n) orienten we(re)n boese heyde(n) de hei-
ten amani dese en helden nicht van de(n) hillighe(n) <169r>
dren Cony(n)ghen Al ertryke was vul va(n) desen
mer se sijn in al v(er)dreue(n) vnd vyt gegla(n)t
VOrtmeer als dese vnge wo sich al desse vngelouige(n)
loeuyghen cristen Armenj Georgia(r)i v(er)gadde(re)n
soldini jacobite Maronite Schyriam Copti ysinj
vnd Greci nestori Mandopolos vnd and(er) alle <gestr.: vn>
werri(n)ghe eijn mit den ande(re)n nicht en vordraghe(n)
sick vnd hebbe(n) haet vnd ny<ü.d.Z.: e>t vnd(er) eijn vnd en wil-
len nicht hebbe(n) geselschap nochta(n) so is manich
gehoersam syne(n) bisschop vnd preist(er) ja wo ver se
sijn van eyn gescheide(n) se hebbe(n) al gad(er) sund(er)like(n)
eyne kerke(n) dar se in kome(n vnd er preist(er) oick
syn daer also vele wiser bescheydener lude gro-
te mesters van arsedyen vnd ryke coep lude vnd
in alle(n) tydlike(n) dinghe cloek vnd vys nochtan
dat se vnd(er) eijn sich haeten in deme geloeyue(n) vnd
gedeylt sijn i(n) ere(n) sede(n) doch so sijn se eijndrech-
tich in ere(n) to doen d(er) hilligher Cony(n)ghe Oick als
se to same(n) gaen in d(er) processie(n) to d(er) kerke(n) so
hoert me(n) manighe ku(n)ne tunghen vnd sanck
van en singhen vnd(er) eijn Jten so sijnt manigher <169v>
kunne vngeloeuigher menschen kersten leye(n) vnd
papen dese pleghen <ü.d.Z.: v>p kerstesauent to vaste(n) to d(er)
duest(er) nacht vnd dan so plech mallick sijne tafel to
decken vnd sette(n) dar vp spise vnd dranck vnd late(n)
dar vp staen al gereitschap went vp den (13) dag-
he vnd mallich doet dat he kan oick se entfenge(n)
se vp kerstes auent eyne kerse ofte lampe(n) de
bliuet berne(n) nacht vnd dach bij d(er) tafele(n) we(n)t vp
den (13) dach Jte(m) de oley vnd alle spise is to mael
gudes kopes in demlande Jtem va(n) kerstes aue(n)t
we(n)t an de(n) (13) dach so ete(n) vnd drincke(n) de lude mit
ere(n) wyue(n) vnd kinde(re)n vnd grote vroude vnd(er) eyn
dryue(n) Jtem vp den (13) aue(n)t na dem dat de su(n)-
ne is vnd(er)gaen so geit eijn yghelik vrunt to den
ande(re)n of to sijne(n) maghe(n) vnd de berne(n)de kerse
geit voer vnd als he kumpt i(n) sijns vru(n)d<ü.d.Z.: e>s hus oft
maghes so sprek(et) he God gheue iv gode(n) dach weert
sake dat he spreke god ghe(n) iv gude(n) aue(n)t ed gude(n)
nacht so dede he de(n) ande(re)n geboede(n) vnt dat gerichte
vnd spreke en an vor groet vnrecht dat he eme
gedae(n) hadde Jte(m) alzo de nacht des (13) daghes <170r>
Epyphanie mit grot(er) vreude(n) va(n) hus to to husen
gae(n) drincke(n) <gestr.: to> vnd ete(n) vnd groete(n) mit d(er) korse(n) vnd
alle de nacht wake(n) dat doen se dar v(m)me dat de ber
ne(n)de sterne sich ope(n)barde do (christu)s geboere(n) waert vnd
blyuet went vp de(n) (13) dach vnd als de tijd was dat
de hillighe(n) drie Cony(n)ghe mit ere(n) volke queme(n) to bet
lehe(m) doe en waert daer en tussche(n) uv nacht mer dar
was all(et) he(re) dach mit grot(er) claerheit Jte(m) du salt wete(n) dat
vp de(n) (13) dach al criste(n) daer sijn bij Jh(e)r(usa)l(e)m pelegrim
geloeuich vnd vngeloeuich bisschope preist(er) vnd ebde mit
wyroick vnd cruce(n) kome(n) al to same(n) vp de(n) dach an
de jordane(n) dat ys vyf/ myle/ wals/ va(n) Jh(e)r(usa)l(e)m vnd
als se dat v(er)gadert sijn mallich va(n) syne(n geloyue(n) geit
bij de(n) ande(re)n vp eyne sund(er)like stat vnd da(n) doet me(n)
make(n) eyn groet swighen vnd(er) den volke vnd so leg-
ghe(n) se vele cruyser vp de eerde(n) vnd al criste(n) me(n)sche(n)
va(n) wat sprake se sijn de lesen dat ewa(n)geliu(m) doe
Jh(es)us geboere(n) waert to betlehe(m) vnd so bede(n) se an
de cruce vnnd offe(re)n recht als de Cony(n)ghe offerde(n)
go+de da(n) so geit eyn volk in de jordane(n) vnd de
ande(re)n dar na an d(er) stat dar Jh(es)us gedoepet waert <170v>
vnd lesen i(n) latyne dat ewa(n)geliu(m) dat su(n)te Joh(ann)s be
schrijft Jnd(er) tijd qua(m) Jh(es)us va(n) galileen to joha(n)nes
vp dat he va(n) eme gedoep(et) werde vnd als dat ge-
daen is so benedeye(n) se dat wat(er) vnd doepe(n) dat cru
ce vnd da(n) al de laeme(n) blinde(n) vnd krancke(n) d(er) is so
vele weerde(n) gedreghe(n) an de jordane(n) vnd weerde(n)
daer gebaed(et) vnd wassche(n) dar manich ghsu(n)t wert
na sijne(n) geloyue(n) vnd da(n) al de lude neme(n) i(n) er vlas-
schen of vate des waters d(er) Jorda(n)en vnd voeren
vnd dreghe(n) dat i(n) veere(n) la(n)t vnd mit en dreghe(n)
vnd et blijff ga(n)s vnd vrisch eijn ga(n)s jar vnd vele
selker lude de dar af drincke(n) of sick dar mede w<ü.d.Z.: a>s-
sche(n) i(n) de ere goedes w<ü.d.Z.: e>rde(n) ghesu(n)t vnd als dat gedaen
is so veert mallick mit werde(n) i(n) sijn la(n)t Jte(m) de sol
daen doet mit gewape(n)d(er)hant dat volk hoede(n) vp
dat nyema(n) mit de(n) ande(re)n byne of oick geloefnisse
vnd(er) en make Jte(m) tussche(n) d(er) jordaen vnd jh(e)r(usa)l(e)m
is eijne cleyne woestenye de heit Mo(n)cost dar
plach su(n)te joha(n)nes baptista to wone(n) vnd to p(re)di
ke(n) de penite(n)cie vnd i(n) d(er) selue(n) woestenije Jhesus
vastede (40) daghe vnx<sic> (40) nacht vnd daer becoer <171r>
de en boese geyst bij d(er) jordanen is dat munst(er)
<gestr.: is> sunt Macharius se spreke(n) dar dat se hebben
su(n)te joha(nn)s arm Jte(m) d(er) jordaen gemeijne vloete is
breit (12) screde de grunt is to male weijck vnd
dar stae(n) to male vele beke vnd broeke bij vnd
me(n) en ka(n) nicht wal daer doer gae(n) dan vp d(er) ste-
de dar jh(es)us gedoe+pet waert Oick de kind(er) van
jsrahel ginghen daer doer droghes votes doe
se Jerico wu(n)ne(n) Jte(m) va(n) de(n) reghe(n) wat(er) dat ku-
mpt va(n) den b(er)ghe liban vnd va(n) ande(re)n b(er)ghe(n wert
de jordaen so groet dat se geit ou(er) dat oeuer
vnd geit an dat monst(er) Ja grote schepe mochte
se dreghen dar v(m)me dat munst(er) steit ve<ü.d.Z.: r>re dar
van Jte(m) de jordae(n) springhet vnd(er) an de(n) b(er)ghe
va(n) liban vnd dar kome twe ryueyr to same(n)
de eyne heit jor de and(er) heit dan vnd velt i(n) dat
meer va(n) galilee(n) vnd is wal sijn vloet we(n)t an
dat meer (24) myle(n) va(n) desen lnde vnd va(n)
d(er) stede dat jh(es)us gedoepet waert so velt se i(n) dat
meer dat is v(er)maledyet vnd so en waert men
er nicht mer en wae(r) Nv is eyne vraghe in <171v>
dem lande waer v(m)me dat benedide wat(er) gaet in
dat v(er)maledide wat(er) ytlike antworde(n) dar to dat
et in de eerde loepe eer et kome an dat meer wa(n)t
et bewilen soe groet wert dat et vnmoghelick
we(re) dat et queme(n) i(n) dat meer/ de ande(re)n spreke(n)
dat dat wat(er) d(er) jordane(n) dat gebenediet is dar
v(m)me <ü.d.Z.: i(n> dat v(er)maledide wat(er) geit vp dat dat gebene-
dide gete(m)pereet weerde ou(er)myds de benedijnghe
d(er) jordaen dat mach beide waer sijn vnd geloeuich
dat doede meer of dat v(er)maledeide m+er dar zodo-
ma vnd Gomorra vnd and(er) vele stede vnd dorpe(re)n
stunden de alle v(er)sunke(n) dat selue meer is (80)
milen lanck vnd breit va(n dessen lande dar en
kan<gestr.: Schaft> nyn creature en leuendich blyue(n) vnd wa(n)neer
de <a.r.R.: wiint, gestr.: went> daer ouer kumt dan sluten de lude er
doere(n) toe de dar v(m)me wone(n) we(n)t dat gift grote(n)
stanck dar af neyn deyr ka(n) leue(n) vnd als et ewe(n)-
de wert so werp(et) et vijt kostlike schoe(n) steyne vnd
and(er) suuerlik dinck vnd de dat nem(et) i(n) syne(er) ha(n)t
drie daghe dar na wert he gewae(r) des sta(n)kes soe
wat de hande hebbe(n) gehat of gewest vnd va(n) <172r>
den meer we(n)t to jerico is alzo schoe(n) lant eijn vnd
de appelbome sijn dar wint(er) vnd somer al weghe
geleike groene mer als me(n) de(n) appel oft de vruc-
ht vp brek(et) so en is dar anders nicht <gestr.: b> en bij(n)e(n) da(n)
assche ed(er) gestubbe vnd quaet stanck we seer se en
bu<gestr.: d, ü.d.Z.: t>en schoen sijn vnd genoechlich <gestr.: bij de(n) meer> bij de(n)
meer sij(n)t slanghe(n) de heijte(n) tijri dat af mak(et) men
de driakel dat is de beste de me(n) vijnt Jte(m) du salt
wete(n) dat and(er) criste(n) lude of heyde(n) de nicht ku(n)nen
kome(n) an de jordaen de soeke(n) eijn and(er) wat(er) vnd
gaen mit processien an dat wat(er) Junck vnd alt vp
den (13) dacht mit kei<ü.d.Z.: r>tsen vnd crucen vnd alle dinck
gescheyn dan daer mit swighen mit lesen mit Cruce(n)
mit crancken vnd blenden de al i(n) dat wat(er) gaen
vnd werde(n) oick eijn den ghesunt als vurgesproke(n)
is vnd de soldaen doet oick daer hoede(n) i(n) alre mane
ijr als an der jordaen Oick daer wassen appel vnd
heiten aranc(et)a de sijn dan ripe vp de tijt Jte(m) alle
besschop Ebde preist(er) vorsten vngeloeuighen i(n) al
orienten wa(n)ner er misse vyt is so lese(n) se dat ev-
vangeliu(m) Eu(m) natus eez ih(es)us i(n) betlehem Recht <172v>
als me(n) hijr lest Jnpri(n)cipio e(r)at uerbu(m) Mer dat le-
se(n) se alle weghe vp ere sprake sund(er) vp de(n) (13)
dach sp lesen se et i(n) lateyne Mer de nubie(n) vnd
juden vnd Soldyni de lesent aldus doe gebore(n)
was jh(es)us to betlehem i(n) den daghe(n) herodes de co-
nig seghet vns de kony(n)ghe quame(n) va(n) oriente(n)
va(n) ere(n) rijke vnd vijt vnse(n) lande to Jh(e)r(usa)l(e)m Jte(m) and(er)
criste(n) lude vnd heide(n) daer de hillighen) drie Cony(n)
ghe queme(n) vnd wed(er) v(m)me queme(n) v(m)me sund(er)like
ere wille(n) lese(n). oick dat ewa(n)geliu(m) als vor<ü.d.Z.: ge>scre-
ue(n) is Jte(m) de heijde(n) de dar sijnt va(n) d(er) E Mahomet
vnd oick Tartare(n) vnd turke(n) de hebbe(n) de hillighe(n)
drie Cony(n)ghe in etzwat r(e)uere(n)cien we(n)t kerke(n)
der kerste(n) syn hebbe(n) se gebroke(n) vnd de belde
vyt geworpen er oghe(n) vnd nasen af gesnede(n)
vnd gelast(er) vnd gescha(n)t so vele als se ku(n)ne(n) mer d(er)
hilligh(er) Cony(n)ghe belde late(n) se ga(n)s stae(n) vnd nicht an
en taste(n) Jte(m) de jode(n) hebbe(n) oick de hillighe dri<ü.d.Z.: e> Cony(n)-
ghe i(n) r(e)ere(n)cie(n) mer dat is bedeck(et) vn(d) v(er)borghe(n) als
de ghe(n) wete(n) de er schrif vnd prophete(n) duede(n) vnd
v(er)stae(n) wa(n)t de hillighe(n) drie Cony(n)ghe i(n) de heirlike <173r>
stat va(n) Jh(e)r(usa)l(e)m queme(n) vnd sochte(n) vnd wude(n) den
Cony(n)gh d(er) jode(n) vormyds d(er) wrighe(n)<ü.d.Z.: voerighe(n)> st(re)ue dar v(m)me
de jode(n) eyne sulue(re)n st(ri)ue of va(n) myssi(n)ghe pleghe(n)
to hebbe(n) als eyne la(m)pe(n) vol kertse(n) vnd vp er hoch-
tijd des aue(n)des pleghe(n) to entfenghe(n) vnd al de
nacht berne(n) vnd al er hus vnd tafele(n) v(er)luchten
Jte(m) eijn valsch boech hebbe(n) <gestr.: s>de jode(n) hemelike dat
heit Talmot dat sprek(et) dat er Cony(n)g Messias
noch nicht en sij geboere(n) mer als he geboer(re)n wert
vnd kome(n) sal so sal he gewildich sijn ou(er) al ertrike
(1000) jaer vnd sal de kerste(n) al v(er)drucke(n) vnd v(er)heue(n) de
jode(n) boue(n) al de heide vnd boue(n) al dat volk sal he
dwi(n)ghe(n) vnd sal na al ere(n) wille(n) v(er)gade(re)n daer se
gespeyet sijn Jte(m) i(n) de(n) boeke d(er) jode(n) de kerste(n) ge
worde(n) sijn i(n) oriente(n) de spreke(n) co(n)trai(r)e vnd segghe(n)
alzo dat de e(n)ghel god<ü.d.Z.: e>s de de ky(n)d(er) va(n) J(eru)s(a)l(em) leyde
vyt Egipte(n) mit eijnre <gestr.: Schaft>v<ü.d.Z.: oe>riger suele we(n)te de voer
ginck vnd al er weghe vorluchtede de selue e(n)-
ghel oick de hillighe(n) drie Cony(n)ghe mit d(er) v(er)med(er)
vnd <gestr.: Schaft, ü.d.Z.: oe>righer sterne leydede vnd voer ginck o<ü.d.Z.: c>k
waert gehoert eijne ste(r)ne vyt d(er) sterne(n) de dar sprack <173v>
vnd openbardeden Cony(n)ghe(n) dat <ü.d.Z.: daer> geboere(n) we(re) eijn
Cony(n)g d(er) joden de selue enghel bat vnd gheboet
dat se queme(n) vnd anebede(n) vnd sochte(n) de(n) selue(n) Co-
ny(n)g va(n) d(er) tijd de ålde(n) jode(n) de dar wiste(n) de scrift vnd
wlle(n)kome(n)heit d(er) p(ro)phete(n) daer v(m)me hemelike(n) i(n) er
hochtide vntfe(n)gede(n) de sulue(re)n st(re)ue i(n) orie(n)te(n) oick
dede(n) se make(n) eyne st(re)ue an de we(n)de vnd deden
houwe(n) als me(n) noch vent ou(er) m+er vnd in veel jode(n)
schole Jte(m) de jode(n) hebbe(n) noch dat boeck Talmot
bescreue(n) i(n) hebreusche sprake dar vy(n)t me(n) me(n) y(n)ne de
p(ro)phecie(n) ewa(n)gelia vnd alle scref des nyen vnd al-
den testame(n)tes daer entgae(n) dat sij make(n) ma
nighe ku(n)ne beduetnisse vnd vele fabule(n) de no-
ch in d(er) bibile(n) noch i(n) d(er) hilligher scrift na ere(n) wil-
len ja de prophecien <gestr.: willen> vnd ewangelien
Jte(m) persij dat sint lude sund(er) geloyue(n) vnd sund(er)
E doch se gae(n) i(n) de kerke(n) mit de(n) kerste(n) lude(n)
vnd hede(n) als se va(n) ere(n) alde(re)n geleert sijn se
spreke(n) va(n) d(er) tijd dat de hillighe(n) drie Cony(n)ghe
worde(n) bracht va(n) den oesten i(n) dat weste(n) <ü.d.Z.: dat d(er)> van
tijt de<ü.d.Z.: a>r<ü.d.Z.: niet> meer sterne <gestr.: nen> geseijn en waert <174r>
in ere(n) lande noch i(n) de(n) lande nestorinj Mer de nes-
torinj spreke(n) dat de meer sterne nicht geseijn en
weerde in ere(n) lande dat en is nicht scult d(er) drier
Conij(n)ghe mer des landes dat so hoghe leghet
Daer is eyne queastie i(n) den lande Sint ten male
dat al ertrike ront is als eijn appel vnd dat wat(er)
steit hoe i(n) eijne(n) lande vnd ned(er) i(n) den ande(re)n la(n)-
de wo sich dat ertrike gehalde(n) ka(n) dat et nicht
den wat(er) v(er)sunke(n) en is went dat meer dat men
heit Medit(er)aneu(m) dat steit hoe vnd mare octia-
nu(m) dat steit ned(er) ijco(n)sta(n)tinopol de queste en is
nicht solueert in den lande Jte(m) nestorinj dat sijn
boese lude se weerde(n) besnede(n) als joden se sijnt to
male af gescheijde(n) van den geloyue(n) va(n) preist(er) jo-
ha(n)ne vnd thomas vnd la(n)ghe tijt sijnt dar af
gescheide(n) se en we(re)n nicht wed(er) to rope(n) of to ke-
ren to dem geloyue(n) noch mit lereren noch mit
teijken noch mit worde(n) ed(er) werke(n) Maer i(n) den
jar vnd he(re)n (1268) do gaf got dat eychli-
ke(n) eynelde groif heyrde(n) d(er) lude nestorinj de
herden v(er)gadderde(n) sick al bij eijn vnd gheue(n) <174v>
sick eijne(n) name(n) dat se solde(n) heijte(n) Tartare(n) vn(d)
koere(n) eyne Capita<?>e(n) de was eijn smet de v(er)ga-
derden sick mit grot(er) gewalt vnd wal (40) Conij(n)
grijk vnd lant d(er) nestorinj vord(er)ueden junck vnd
<gestr.: v> alt sund(er) barmh(er)ticheit doet sloeghe(n) dat was
de wille gods vnd al er stede borghe dorpe(re) kre
ghen daer woene(n) noch ij(n)ne de tartaren vnd reg-
ueren daer ja se wonne(n) Cambelech in (30) da-
ghen Jte(m) baldach dar was d(er) Califa de heijden
de quame(n) na su(n)te peter vnd den we(re)n se al vnd(er)
denich den so doch daaer na doede(n) mit hungher
dar v(m)me de heijde(n) dar namaels n<ü.d.Z.: e>yue Calife(n)
hedden noch hude to daghe en hebben Jtem
se wu(n)nen Taurich dit sijnt drie stede bet(er) vnd
riker dan al de heerlicheit des soldaens va(n) ba
bilonie(n) want van d(er) starckeit vnd rijckeit
Cambelech nyman kan vijt spreke(n) Jte(m) balda-
ch plach eijns to heijte(n) groet babilonie(n) dar
plach to staen de toem babel Mer dar babilo-
nie(n) placht to staen v(m)me d(er) worme willen bee
sten vnd broechte so is et voert ghesat eijn halue <175r>
mile wals Jte(m) thauris plach to heite(n) Suß dar reg
nerde Assuer(us) in d(er) stat i(n) den te(m)pel d(er) tarare(n)
dat steit ijnne de doerre boem dr me(n) af sprek(et)
in d(er) werlt de sulue boem woert gehoet nitt sol-
dene(re)n mit wapende(n) lude(n) mit ijse(re)n slote ma-
nig(er) ku(n)ne vnd mit mure(n) wa(n)t dat was hijr
vormaels eyne gewontheit i(n) oriente(n) of eijn
Cony(n)g of eijn he(re) of eijnich volk alzo mechtich
wert dat he syne(n) sijne(n) schilt of bokeler mit gewalt
aenhinghe deme he(re)n of dem Cony(n)ghe ed(er) volke
(100) vnd (25) p(ro)uincie(n) va(n) jndie(n) we(n)t an Moer
lant sund(er) alle wed(er) spreke gehorsa(m) sijnt als
werlike(n) ere(n) her(re)n ed(er) ere(n) Cony(n)g Mer we(re) et sa-
ke dat enich Cony(n)g ed(er) he(re) de stat wu(n)ne vnd
sijne(n) schilt nicht an den boem en henghe dem
en sijn se nicht vnd(er)danich noch gehorsa(m) jn al
deme lande en is neyne stat d(er) me(n) alzowae(r)
nemet ed(er) behod is alzo Thauris vnd de he(re)
va(n) den tartaren i(n) dem lande de heit de gro-
te hunt eyn keys(er) to Carhagie alzo het he
noch hude to daghe vnd en is gheijn meer <175v>
jn d(er) werlt rijker noch merer dan he want
got i(n) korte(n) tijden alle de Cony(n)grike vnd p(ro)ui(n)-
cie(n) d(er) heijden heuet v(m)me vnd v(er)uorpe(n) v(m)me
erer sunde(n) wille(n) de selue keyser regneijrt
i(n) alle den landen dar Nabugodonisor darmit
balthasar assuer(us) vnd de Roemer i(n) orie(n)te(n)
hijr vormaels pleghe(n) to regneren dar v(m)me
de keys(er) va(n) tartarien daer namaels gunstich
waert vnd vrunholt alle(n) kerste(n) lude vnd de
gheloyue (christ)i de dar waer ned(er) gelacht i(n) alle(n)
Cony(n)griken vormyds de nestorinj vnd and(er)
heiden de selue geloyue nij ou(er) myds de myn-
rebrod(er) de prediker Augustyne(n) Carmeliten
vnd and(er) lerer va(n) nyes wart vp gehaue(n) vnd
gebreydet want de Coeplude va(n) lumbardie(n)
vnd ande(re)n landen de dar komen v(m)me er
kope(n)schap de brenghen in dat lant de bro-
der va(n) den veyr orden vnd mit hulpe rijk(er)
koeplude maken se cloestere dar vnd ghe
ue(n) en er noitdurcht dar na dat mallick de(n)
orde(n) leif heeft Ja de Coeplude gelde(n) in <176r>
manighen lande junghe knechtens va(n) manig-
her ku(n)ne sprake(n) de se in den orden doen
went als se dar ynne sijn so lere(n) se de kynder
spreken latijn vnd de boeke dar y(n)ne steit ges-
creue(n) de errynghe vnd co(n)fusio d(er) jode(n) vnd d(er)
heijden de boeke lere(n) se enbute(n) als de schoeler
hijr doen ere(n) donaer vnd regule(n) de kind(er) blij-
ue(n) alle weghe i(n) den orde(n) we(n)t se en wete(n) an-
ders waer nicht to kome(n) oft to vleen vnd de
kind(er) werde(n) dar na<gestr.: e>maels grote lerer vnd
prediker dar v(m)me de (4) orde(n) sijnt den Co-
nij(n)gen vnd den ande(re)n luden alzo wer vnd
alzo leif Jte(m) de keyser d(er) tartare(n) deregneer-
de in den jar vns he(re)n (1340) de was ey(n)
mynsche va(n) cort(er) stature(n) to mael oitmodich
vnd ynnich de bedede an den vnsterflike(n) got
dar v(m)me de brod(er) va(n) de(n) (4) orde(n) vele lude
treckeden to vnse(n) geloyue(n) vnd va(n) ere(n) vn-
gheloyue(n) he gaf vyt eijn ghebot dat i(n) al
syne(n) lude<gestr.: Nasalstrich> eyn iuwelich mensche mochte le
uen i(n) wat ku(n)ne ewen ofte geloyue(n) oft <176v>
gewontheit he wolde also vere dat he nicht
an bedede de afgode mer den vnsterflike(n)
got dar v(m)me de brod(er) (et cetera) Jte(m) de broder vnd(er)
wiseden den keyser dat he dede scriue(n) de <gestr.: bil->
<gestr.: de> bibel in manigher ku(n)ne tunghen vnd boec
starf vor mer d(er) hilligher dre Conij(n)ghe leue(n)
vnd wat got mit en gewerket heuet dat
dede he lesen auendes vnd morghe(n)s alle
weghe vnd(er) ere(n) vnd dan sprack he<gestr.: Nasalstrich> den gra
cias vnd danckede gode dat ene got dar to
vorseen hadde dat he eijn Conij(n)g we(re) boue(n)
allen Conij(n)ghe(n) Jte(m) alle weghe(n) v<?> eten
sprack he benedicite vnd na den ete(n) graci-
as las he in sijner sprake Jte(m) he hadde veijr
soene de eirste heit Melchior de and(er) balta
zar de derde jaspar de veyrde dauid vnd
satte alzo dat alle keijsers kind(er) de name(n)
sold<gestr.: a>en hebben Jte(m) de keijser in d(er) tijd was
de derde keijset der tartare(n) jtem do dat
volk va(n) tartare(n) hadde gewu(n)ne(n) alle de Co-
ny(n)grike vnd p(ro)uincie(n) d(er) nestorinen vnd and(er) <177r>
heijde(n) als vorgescreue(n) steit do queme(n) de nestor(r)i
to preist(er) johan vnd be geerde(n) syn hulpe vnd wol
de(n) sick wed(er) gheue(n) to sijne(n) geloyue(n) vnd wolde(n)
em gheue(n) i(n) geloyue(n) tol als se pleghe(n) to daen
do waert preist(er) joha(n) to rade dat he dat dae(n) wol
de Jnd(er) nacht queme(n) de hill<ü.d.Z.: i>ghe(n) drie Cony(n)ghe
to eme i(n) sijne(n) slape vnd manede(n) eme des dat
nicht en solde noch raet noch daer ed(er) hulpe doe(n)
den Nestorine(n) we(n)t got wolde se to mael v(er)de
lighen we(n)t got ere schalkheit vnd hardicheit
nicht langher wolde lude(n) do gi(n)ghe(n) de Nesto-
rine(n) an de Radeslude preist(er) johans vnd gheue(n)
en grote ghaue vp dat se soichte(n) vnd sechte(n) ere(n)
he(re)n preist(er) joha(n) dat me(n) en so<gestr.: d>lde holden
noch achte(n) vp de droeme Also brachte(n) se dar to
preist(er) johan dat he en halp vnd s<gestr.: c>ande sijnen
eldeste(n) sone vnd mit grote(n) volke to holpe(n) den
Nestorine(n) do queme(n) de tartare(n) vnd sloeghe(n)
doet dauid de nestorine(n) vnd al er volk vnd wu(n)
ne(n) vele landes af preist(er) johan vnd deden
eme groten scha<gestr.: n>den vnd de preist(er) johan <177v>
des gewae(r) waert dat was eme leyt vnd dede pe
nite(n)cie vnd reep an de hulpe godes vnd de hilli-
ghe(n) drie Cony(n)ghe in deme slape dem keyser
d(er) tartare(n) openbarde(n) vnd geboede(n) eme dat he
af lete vnd preist(er) joha(n)ne i(n) sijne(m) lande nicht
meer schade(n) en dede mer dat he vrede vnd
vruntschap makede de nu(m)mermeer en solde
v(er)gaen mer dat la(n)t dat dar v(er)loe(re)n we(re) dat sol
de he holde(n) v(m)me de vngehorsa(m)heit preist(er) jo
hans vnd dat de ande(re)n dar na neme(n) eyn Ex
empel Jte(m) de va(n) Jndie(n) pleghe(n) dicke to ko
me(n) to Jh(e)r(usa)l(e)m o(m)me aflaet of v(m)me cope(n)schap
of v(m)me genoechte(n) dat lant to beseen dat spreke(n)
dat i(n) d(er) stat Sirilla sij noch dat gebeynte van
balaam vnd joseph vnd vele gebeynte va(n)
Cony<gestr.: Nasalstrich>glike(n) geslechte dat me(n) sere wert heft
de dar kome(n) to jh(e)r(usa)l(e)m vyt jndie(n) de pleghen
mit en heijm to voere(n) gulde(n) rynghe of gulde(n)
pe(n)ny(n)ghe de se gelden van de(n) luden de van
vp desse sijde meers kome(n) to Jh(e)r(usa)l(e)m welke
rynghe of pe(n)nynghe de do Coelen i(n) de(n) doem <178r>
geroert hebben de hillighe(n) drie Cony(n)ghe de
lude va(n) jndie(n) hebben de pe(n)ny(n)ghe of rynghe
of and(er) cleynode alzo wert vnd dicke an kus
sen mit grot(er) y(n)nicheit vnd r(e)uere(n)cien Jtem
se spreke(n) dat vele seyker lude gesu(n)t werde(n)
mit den rynghe(n) of pe(n)ny(n)ghe(n) ou(er)myds de(n) de
loyue(n) den se dar to hebben Jtem de pelegry
m va(n) ou(er) meer de dat come(n) bij eijn vnd bringhe(n)
grote come(n)schap vnd costlike cleynode de ple
ghe(n) se to gheue(n) of wessele(n) vm and(er) cleynode
dat va(n) Coele(n) dar wert gebracht Jte(m) me(n) plecht
va(n) Coele(n) de erde(n) va(n) dex<sic> (1100) megheden
dar to brenghen de is also wert i(n) den lande
want de va(n) jndie(n) pleghe(n) v(m)me to gaen i(n) alle
h(er)berghe vnd vraghe(n) an de(n) pelegrijn de va(n)
desen lande dar come(n) vnd gelden en af de
eerden vnd and(er) cleynode ja de va(n) jndie(n)
spreken dat i(n) ere(n) lande groet vnghemaet
is van den huppelinge(n) vorste(n) also vele dar
y(n)ne is wa(n)neer dat me(n) va(n) d(er) eerde(n) werpet
in de deyke of in de wyer so werdent se <178v>
alle stam vnd en hoere(n) nicht meer Oick vele an
ders wunders gheschuet i(n) denlande va(n) den
hillighen dren Cony(n)ghen vnd va(n) den (1100)
megheden Jte(m) vele lude va(n) jndie(n) als se kome(n)
to jh(e)r(usa)l(e)m of in dat lant daer bij se wolde(n) se gheer
ne voert to Coele(n) kome(n) mer de kuelde is so gro-
et dat er vele vnd(er) weghe(n) sterue(n) vnd dar
v(m)me kere(n) se wed(er) we(n)t wa(n)ner de lande va(n)
jndie(n) vyt ere(n) lande kome(n) so doeen se an grote
langhe pelze we(n)t an de woete we(n)te moghe(n)
neyne kelde lyden de pelze sijn gemaket
va(n) edelen deyre(n) de sijn va(n) nature(n) roet vnd
ruw Jte(m) de sunne i(n) de(m) oeste(n) en macht nicht
also heit sijn dat me(n) ku(n)ne gel<gestr.: e>yde(n) kunde
hijr dunket se to maele kolt sijn Jte(m) de lude
sijn krancker vnd mynner als se mer wone(n)
dar bij dar de su(n)ne vp geyt mer se kunne(n)
wal steke(n) vnd sijn cloeck vnd behende Jte(m)
de lude va(n) jndie(n) als se kome(n) to jh(e)r(usa)l(e)m vnd
als eijn dar wert enych cleynoede so pleghe(n)
se to neme(n) breue vnd seghel van de(n) he(re)n <188r>
van dem lande sund(er)like(n) dat se bringhe(n) va(n) den
hillighen dren Cony(n)ghen of va(n) Coele(n) vp dat se
da meghen<gestr.: Schaft> toyne(n) vnd senden preist(er) joha(n)ne
of den pat(ri)archen thomas vp dat et seker sij
sund(er) droch wa(n)t i(n) jndie(n) vnd oriente(n) al volk
vnd tunghen de hillighe(n) dre Cony(n)ghen
vele meer hebbe(n) in sund(er)like(n) r(e)uere(ncien) vnd ere da(m)
me(n) hijr heft Sy ware(n) de criste(n) blome(n) vyt hey-
denisse vijt komende oick in juncferlike(n) staet
went se hebbe(n) vns an gehaene(n) dat nye testa
ment vnd sijn geganghe(n) in den vyngaerde den
de alde vad(er) geplant(et) heft Ja se hebbe(n) dar y(n)ne
geweset to den eerste(n) vre dat is prime tercie
sexte none vnd to d(er) elften vre vnd hebben
truwelick loen vntfanghen Jte(m) vroe sijn se
in den wyngarden geweset dat is to jh(e)r(usa)l(e)m
vnd to betlehem dar se hebbe(n) de steyne vijt
den wyngaerde(n) geworpe(n) we(n)t de jode(n) we(re)n
v(er)seynt van hate vnd nyde de got billich sol-
den bekant hebben To prime tijd de doerne
vnd de dijstel mit sunte thomas vijt de(n) vij(n)garde(n) <188v>
geworpe(n) hebben vnd hebben nye reue(n) vnd wij(n)-
stocke wund(er)like(n) geplantet went se de af
gode i(n) ere(n) leue(n) vordreue(n) vnd manigher ku(n)-
ne werringhe To tercie tijd de hillighe(n) drie
Cony(n)ghe manighe ku(n)me<sic> mirakel dede(n) vnd
hebben den wijngarde(n) gelesen dat is sunte
hele(n)a de en half mede dat <gestr.: g> de geloyue qua(m)
in eijne(n) rechte(n) staet dat he bestu(n)t to wassen
i(n) manigher ku(n)ne doeghede(n) anders de wijn-
gaert we(re) to mael vordoruen To sexte(m) tijd
de hillighe(n) drie Conij(n)ghe de(n) wijngarde(n) heb-
ben gheploets besnede(n) vnd ghereyneget
doe se woerde(n) bracht van Greke(n) lande to
Constantinopolen daer de gheloijue ener to
nam alzo dat van d(er) vrucht des wyngarden
al eertrike gelaeuet ys vnd getroijst ou(er)myds
ere(n) geloijue(n) Want de name god<ü.d.Z.: e>s de bedec-
ket was in den lande va(n) jndien ou(er)myds
den hilligheb dren Cony(n)ghe(n) is he gebreid(et)
van dan daer de su(n)ne vp geit we(n)t dar se
vnd(er)geyt To none tijd de hillighen drie <189r>
<gestr.: were(n)> Cony(n)ghe we(re)n acker lude in den gaerde(n)
gods sabaoch want se sijn geplant va(n) oriente(n)
in dat veste(n) van Constantinopolen to meijlae(n)
dar alle vote d(er) vngeloyueger vijt gedreuen
sijn want de drie ghaue(n) de se offerde(n) dat is wal
bedudet vnd beteyke(n)t geijstlike(n) als vurgescreu[e](n)
is To d(er) elfte(n) vren queme(n) se i(n) de(n) wyngaert dar
is al de su(n)ne vnd(er) gaet we(n) se queme(n) alz ber
ue ackerlude va(n) Meylaen to Coelne vnd hebbe(n)
vntfanghe(n) de(n) ewighe(n) loen va(n) des <gestr.: Schaft>vad(er) wijn-
garde(n) vnd hebbe(n) vijt v(er)coere(n) de leyne troistlike(n)
vter weld(er) stat Coele(n) dar ewelike(n) to bliuen
Alzo dat na d(er) tijd de wijngart sabaoch mit doe
<gestr.: ghedenm> vordeijne(n) mit teyke(n) noch hude to da-
ghe de(n) wij(n)garde(n) bowe(n) vnd hulde(n)t vaste stae(n)
Jte(m) me(n) leset nerghe(n) i(n) de(n) neye(n) testame(n)t dat ey
nighe hillighe(n) va(n) de(n) oesten i(n) dat weste(n) alzo
sund(er)linghe heerlike(n) vnd wund(er)like(n) komen
sijn vp eynighe stat i(n) al ertrike als de hillighe(n)
drie Cony(n)ghe sijnt gekome(n) i(n) de heerlike stat
Coelen daer v(m)me sund(er) twiuel de almechtigen <189v>
gode was et kunt vnd de drye Cony(n)ghe hadde(n)
vorseijn to den grote(n) werke to doen alzo heuet
he oick vorseen de hillighe(n) stat va(n) Coele(n) dar
se leijflike(n) alle weghe solden bliue(n) Jte(m) du salt
wete(n) dat dar de su(n)ne vp geit vnd dar se vnd(er)
geit daer en tussche sijn vele grot(er) stede dar (christus)
was mit sijner gotheit vnd mit sijner mynscheit
Oick sijn vele stede daer grote hillighe(n) sijnt ghe
weset i(n) den leue(n) vnd i(n) den dode dar af de stede
seer wurde(n) gheer<ü.d.Z.: e>t vnd co(n)secreret vnd vele
werdicheit va(n) gods weghe(n) geschach Oick he
uet se god v(er)luchtet vnd gesijrt mit manigh-
er ku(n)ne doeghede(n) mit teyke(n) mit hilichdom
vnd mit hillighe(n) nochta(n) de stat vnd de kerke(n)
to Coelen so en is in d(er) werlt nerghe(n) eijn cloest(er)
d(er) Canonike alzo geseijrt gode to deyne(n) vnd ere(n)
proper p(er)sonen als i(n) den doem to Coele(n) noch
geijn stat is alzo gesijert mit houessche(n) kus-
schen luden vnd volke vnd deijnre god<ü.d.Z.: e>s als
me(n) vijnt to Coelen Jte(m) de almechtige god he
uet dat ordinert vnd ghemak(et) dat in dem <190r>
gestichte in dem doem to Coelen alzo edel Cony(n)ghe
sijnt vnd deijner god<ü.d.Z.: e>s vnd oick alzo edel hoe
uesch volk bij(n)ne(n) Coele(n) heft gemaket vp dat
se solden de eder drie Conij(n)ghe de de eerste(n) blo-
me(n) we(re)n des gheloeue(n) vijt de(n) heijde(n) comende
vnd juncferlike(n) staet dat se bij(n)ne(n) Coelen ewelike
solden blyue(n) dat is allet de wille god<ü.d.Z:: e>s Dar v(m)-
me du edel gestichte du doem to Coelen vrowe dick
dat dij gheuet got alsus rijke heuet gemaket
vnd meer leiff heuet ghehat vnd meer e(re) ghe
sant heft vor ande(re)n gestichte(n) d(er) hillighe(n) ker
ken vnd dy vorkore(n) heft vnd geordinert alzo
edel deijnre vnd dij beuoele(n) heft den sund(er)linge(n)
schat de hillighe(n) drie Cony(n)ghe d<gestr.: e>ie de voerblo
me(n) we(re)n des kerste(n) geloyue(n) vnd dat fu(n)da
ment vnd dij vorseen heft vor ande(re)n gestichte(n)
va(n) daer de su(n)ne vp geit went dar se ned(er) geit
dar v(m)me saltu billike gode dancke(n) vnd den
hillighen dren Conij(n)ghe(n) d(er) grot(er) ghaue(n) Oick
en saltu nu(m)mermeer vp hoere(n) noch mede weer-
den noch dy schaeme(n) den hillighen dre(n) Cony(n)ghe(n) <190v>
to deyne(n) vp dat dij nicht en schee <?> des nicht
en doest als et ghescheen is Nestorine(n) de daer
vnd den hillighen dren Conij(n)ghe(n) to mael vn-
weert we(re)n vorsmaet vnd ghehat(et) we(n)t de tore(n)
god<ü.d..: e>s ouer se qua(m) v(m)me de grote vnd wanck
licheit dese hebbe(n) gehat Daer v(m)me sij(n)t se
bedroeuet aller ere(n) vnd godes vnd sowe(n) weer-
den in den lesten ordel to d(er) lucht(er) ha(n)t ghesat
mit den vordomede(n) daer god voer sij Mer dar
du gode beuellich weerd<ü.d.Z.: e>s vnd den dren Conij(n)
ghen de daer leiff sijnt vnd vijt vorkore(n) i(n) al
ertrike vnd dat du mit de guden vnd heer
like(n) volke(n) Nubiam weerds v(er)haeuett vp dat
du i(n) den leste(n) daghe als got sal come(n) to ordel
alzo als du ny bist sund(er)linghe weert vnd dij
ere gheschuet alzo motes tu dan mit de(n) edele(n)
hillighe(n) dren Conij(n)ghen to der Recht(er)hant des
ewighe(n) <gestr.: Schaft>vaders dese heerlike stat va(n) Coele(n)
plach to heijte(n) hijr vormaels Agrippina vnd
heit nv daer v(m)me Coelen a colendo deu(m) dat is
dat se god leif hadde vnd eenet sick mijt gode <191r>
wa(n)t in alle(n) kerke(n) huse(re)n vnd Capellen vnd
stede(n) loff vnd ere den hillighe(n) dren Conij(n)ghe(n)
waert gesproke(n) va(n) manigher ku(n)ne tunghe(n)
vnd boecstaf is gescreue(n) mit kijme(n) vnd sund(er)
Ryme(n) in latijne vnd duijtschen
DAt cruce god<ü.d.Z.: e>s waert gewunde(n) va(n) su(n)te
helene(n) dat was gesocht bo+ue(n) vnd vnd(er)
den hillighe(n) dre Cony(n)ghen als ich were(n) v(er)gad(er)de(n)
sij daer Consta(n)tinololen sij brachte se dar na dar
leghen se mit grot(er) ere(n) als de boeke pleghe(n)
to lere(n) Se werden gebracht to Meijlae(n) se
deden wund(er) dat laet ick staen drewerff
gewunde(n) drewerff vorhaeuen got moet vns al
len loenen to Coelen woerde(n) se entlike(n) ge
bracht dar toene(n) se oick grote macht er
blijue(n) se hebben vorkore(n) dar to sijnt se ge
boere(n) And(er)weghe se late(n) waere(n) de stat va(n)
Coele(n) moet god beware(n) O selich Coelen du
machst wal geloriere(n) wwa(n)t dij de dre Conij(n)ghe
aldus sijre(n) mit gestichte vnd mit grote(n) cley
noden du werst leif gehat va(n) allen luden <191v>
vnd v(m)me d(er) hillighen drier Conij(n)ghe willen
boeue(n) alle(n) steden d(er) werlt werst gesocht al
tijd vnd alle weghe i(n) billich weir sijn geheert
dijn name geijt dur al ertrike durch alle spra-
ke durch alle keijserrike vnd Conij(n)grike dur
ch alle stede d(er) werlt vnd so du bist meer vor
haeue(n) vnd meer ere(n) gheschuet v(m)me d(er) hillighe(n)
drier Cony(n)ghe wille(n) vnd d(er) edeler deijnre go
des de in di alzo groet sijnt boeue(n) allen steden
d(er) werlt alzo vele meer saltu gode dancke(n) vnd
den hillighen dren Conij(n)ghen vnd r(e)uere(n)cie
doen den edelen deynren v(m)me d(er) hilligher
dryer Conij(n)ghe wille(n) wa(n)t du bist sculdich
weder v(m)me te doen vp dat du sekerlich mo-
ghes sijn in den lesten ordel rede to gheuen
van der danckberheit des ewighen godes
d(er) hillighen drier Conij(n)ghe vnd d(er) edeler
deyner godes dat dij dat moghe bescheen
vnd de hillighe(n) drywoldicheit aen to seen <gestr.: v> mit
volrekomende salicheit des vorleen vns
god al to samen de vader vnd de soene vnd <192r>
De Hillighe gheijst A M E N