Konrad von Eberbach: Exordium magnum Cisterciense - nach der Handschrift Gertrudenberg 3 - Diözesanarchiv Osnabrück

<220r>
Vnse here ihesus cristus de ouermyd
dest der yegenwordycheyt syner
menscheyt Oriente(n) heuet vor-
luchtet De heuet ock de aller
werdygeste(n) vnde aller hogesten
de he yn syner kercke(n) Als de(n) aller hilligeste(n) vorste(n)
der apostele sunte Peter vn(de) sunte Paul(us) gheschic
ket yn dat occidente(n) vor syck vp dat dat volck
van der su(n)nen vnder ga(n)ge de durbar vorborge(n)t
heyt des ghelouen de(n) petrus nycht ouer myddest
den vlesche vn(de) blode mer ouermyddest yn getynge
des hogeste(n) vaders vntfanghe(n) hadde Vn(de) dat Euan
gelien dat Paul(us) nycht van den mensche(n) noch
vormyddest den mensche(n) sunder vormyddest
appenbary(n)ghe Jh(es)u cristi gelert hadde ouermyddest
der meysterschop des hillige(n) gestes lerde vn(de) to same(n)
lep Jn de seluen velheyt des gheloue(n) myt den volcke
van der su(n)nen vp ga(n)ge Vnde also va(n) em alle(n) eyn
brut cristi des here(n) worde de nynerleye vlecke(n) ofte
vympen en hadden Hir v(m)me de selue(n) ghenade de
desse vorghesechte(n) vadere den volcke van oriente(n)
gegeuen hebbe(n) Jn to sette(n) vn(de) to stercke(n) de discipline(n)
des geystlyke(n) ordens De heuet ock den lande van
occidente(n) vorlenet enen ma(n) nycht va(n) my(n)ner vor
denste Als vnse(n) allerhilligeste(n) vader su(n)te Benedict(us) <220v>
de nycht allene vul en was des geystes a(n)tonij vn(de) Basib(et)
Mer alse sunte Gregori(us) betuget des geystes aller
rechtycheyt was he vul Vn(de) heuet aller clareste van
occidente(n) wente tho Oriente(n) gheschene(n) als eyn
lutter claer sterne myt su(n)derlyke(n) vordele der hillich
heyt myt vnbegrypelyker schonheyt der wa(n)delyn
ge myt vnsprekelyker glorie(n) der teke(n) vn(de) mira
celen Also wat doge(n) oriente(n) sick vrouwet to heb
ben Dar van en sal occidente(n) nycht vnbillike(n)
gloriere(n) Dat alte male(n) to besitte(n) yn eren aller
hilligest<gestr.: e>e(n) vadere su(n)te Benedicto Wante
de selue Erwerdyge vader heuet ene regu
le der monyke geschreue(n) de he myt degely
ker vn(de) la(n)ger ouynghe der dogeden nycht
van de(n) mensche(n) Mer van der saluynge der
genade godes dar de me(n)sche(n) wysheyt van ge
lert hebbe(n) Jn welcker de wunderlike werck
mester de hillige geyst de hogeste vulle(n)kome(n)
heyt vn(de) aller hogeste vn(de) mechtygeste besche
denheyt myt zo subtiler to zame(n) bewegyn
ge vor enyget heuet vp dat eyn me(n)sche sy
yn er vynde dar va(n) he to neme(n) moge Vn(de)
wo cleynmodych vn(de) kranck he sy des gely
kes arsedye syner krancheyt dar y(n)ne mo
ge vynden we ys by gelykenysse eyn alzo
berne(n)de(n) leffhebber der gerechtycheyt vn(de)
der hillige(n) geystlicheyt ofte et de(n) mensche(n)
van genaden gegeue(n) were dat he de twelf
grade der oetmodicheyt de yn der regule(n)
beschreue(n) werde(n) vp moge stige(n) Vn(de) <221r>
of he myt wassende vorde(n)sten alzo sere vorderde dat he
to den sesten ofte to den seueden dat ys to dem leste(n)
des ersten vn(de) to den ersten des anderen sesten komen
moge Welcke getale de wullenkomen heyt beteke(n)t
De leue godes vn(de) des negste(n) Welcke su(m)me der vul
lenkomenheyt dat bewyset ouermyddest der regule(n
des lerers Jst dat nycht also oft he syck selue(n) zu(n)derle
dicheyt yn zuth Off he al de wynckel der sekeren co(n)
sciencie(n) wyselyke(n) vndersoket Jck spreke ofte syne
creffte wyken vnde syn gebreck volet vn(de) sal he dan
alto hant weyne(n)de myt de(n) apostele(n) nycht ropen
de syck gut weynet to syn so nycht en ys de vorley-
det zick sulue(n) We ys ock weder v(m)me also zart vn(de)
kranck dat he yn alle(n) bewary(n)ge der regulen des
vastens des wakens vn(de) der andere(n) arbeyde der yn
settynge nycht en vynde en arsedye de syner cranch
heyt eue(n) komet war v(m)me dat de selue Vnse Ege
uer Sanct(us) b(e)n(e)dict(us) yn de(n) leste(n) capittel der regulen
zeget dat alle bewary(n)ge der gerechtycheyt yn er
nycht beschreue(n) en sy vn(de) nomet se de aller my(n)neste(n)
regule des anheuens Vn(de) de kome(n) wylle(n) to der ho
gede der vullenkomenheyt de sent he to der leren
vn(de) regele der oltuadere Dat he van oetmodicheyt
gedan heuet Also su(n)te Bernhard(us) spreket Vppe dat
he zick homodelyke(n) nycht en schyne to gelike(n) den
oltvadere(n) yn der regulen to schriuen vn(de) vlytighen
syck yn den de de oetmodycheyt syner consciencie(n)
to beware(n) Sanct(us) gregori(us) de apostolyke man
de nycht cleyner en ys van vordenste dan va(n) <221v>
synen hogen ampte De pryset dusse regule yn den sermo
ne clayr to syn vn(de) van bescheydenheyt sunderlynck Vn(de) heme
lyken reth he va(n) syner macht den monyken dat se acht(er)
leten de wontheyt der andere(n) ynsettynghe de myn be
scheden synt vnde myt y(n)nyghen herten entfanghen de
bescheden regule des werde(n) hillige(n) vaders sunte Bene
dict(us) Vn(de) na erer forme(n) alle de den orden eres leuendes
weder reformerden Ock ys dat yn de(n) concilio dat na-
maels yn gallie(n) gheholde(n) wort myt ene(n) "ghestette" geme
ne(n) der vadere yn gesaet Dat de monyke de yn alle
den lande van gallien vn(de) germanyen woneden achter
lete(n) de ynsettynghe der andere(n) regule(n) Vn(de) yn allen closte
ren an nemen sunt<gest.:e>e Benedict(us) regulen Vn(de) yn alle ere(n)
wandelynghen de forme de van em beschreue(n) was be
warden To den exemepl dusser hilligen regule worde(n)
vele closter Jn italie(n) gecorigert Vn(de) vormyddest den ersa-
men vader van nyges gestichtet Jnwelcken ene vel<gestr.: e>heyt
der monyke deme here(n) dende were(n) Jn den geste der
ware(n) oetmodycheyt vn(de) recht alse ware ysrahelsche lude
So deden se ware vrucht der penytencien
Wo dat odo de hillige Abbet van Cluniacensen by der ge
nade de eme van gode gegeue(n) was vn(de) neder geuallen
was strengelyke weder vprichtede den monyckly ken
habit vn(de) orde(n)
Hyr van ys et dat de hillige Odo de hoge rege
rer des edele(n) Closters Cluniacensis to groter
hogeden der hillickeyt gewassen ys Dat he de(n)
gestlyke(n) orde(n) de yn syne(n) dagen geualle(n) was myt
der genade godes to male weder satte yn de olden
vruchtbarheyt der gestlycheyt Nu wylle wy kort
lyke(n) seggen van den valle der sede(n) yn der tijt do des
se Ersame vader Odo began to holde(n) yn syne(n) clostere(n) <222r>
styff de strenycheyt der discipline(n) als et betemelick was
Somyghe anderer clost(er) monyke seghen dat somy ge mo
nyke syner brodere erer voete buscho wyschede(n) vn(de) siner
den vn(de) andere snode wercke deden vnde ere sileciu(m)
vaste helde(n) vn(de) als yt noetwas so gebrukeden se de teke(n)
vor de worde Hyr van worden se s<gestr.: o>ere beweget van
der galle(n) des torns vn(de) sachte(n) Ogi vnsalyge(n) wat do gy welc
ke Ee ofte welcke(n) orde(n) gebudet dat dat gy so snode vn(de)
so knechtlyke wercke doet Segget war gebuth dat
de schrifft dat gy de hande vor de tu(n)gen sollen ge
bruke(n) En werde gy nycht vorwu(n)ne(n) den schepper sol
ue(n) vn<gestr.: r[...]> recht to done Jn deme dat gy dat natur
lyke gebruke(n) vn(de) gewonheyt der tungen vnde der
ste(m)me instrume(n)te acht(er) late(n) vn(de) antwert myt de(n)
hande(n) Mer desse hillige ma(n)ne achtede(n) cleyne der
dyspucerynge vn(de) clappynge der valsche(n) monyke
vn(de) mande syne broder myt worden vn(de) exempe
len dat se alle weghe yn eyn beter vortginghe(n)
Wort he ock yergen geladen to gane van gestly
ken manne(n) vn(de) dar wanderde he <gestr.: st> snellike heen
vn(de) weder vp de vntbu(n)den clostere to der strench
icheyt vn(de) stichtide va(n) nygges Wo vaste syne
monyke de hardiycheyt der discipline(n) <gestr.: h> helden
dat mach wal beka(n)t werde(n) vormyddest ene oerkunde
erer doget dat wy v(m)me to bewyse(n) de stantafticheyt
eres gemodes vortelle(n) wylle(n) Exemplu(m) Jd ge
scha<gestr.: ci>ch ens to ene(n) male dat somyghe va(n) eme
ene(n) wech wanderde(n) vn(de) yn der mydder nacht wor
den se geua(n)ge(n) van den rouere(n) Vn(de) worden ge
togen vn(de) geropt vn(de) myt laster vn(de) smelicheyt <222v>
gepynighet vn(de) to den leste(n) myt bende(n) ghebunden so dat syck
de rouer sere vorwunderden vn(de) ock vervnwerdigeden Dat
se eme eyn wort nycht en konden aff gebrengh en yn
nynerleye wys yn alle den ouelen dat em angedaen
wort Wante se vulherdeden yn de(n) swyghe(n) also stu(m)me(n)
vn(de) de sunder tu(n)ghe(n) synt Recht ofte se den schaden vn(de)
vorsmanysse nycht en volde(n) Synt dat de hoge tijt der
nacht vn(de) mettene tijt v(m)me was vn(de) de morghen rode
eren <gestr.: o> claren schyn gaff Dat se dan ere tunghen
en sloten to spreken myt louelyken vnderschede de se to
voere(n) bedwu(n)ge(n) hadde(n) myt merer louelyker vnder
schedenheyt vn(de) vasticheyt dor den vruchte((n) godes
Noch nicht allene yn gallijs heuet he weder gebracht
den staet des hilligen ordens mer ock in Jtalia He toch
ock yn vranckryke dar ene de hillige vader sunte be
nedict(us) soluen leyt to den sunderlyke(n) closter Sancti
b(e)n(e)dicti dar men segget dat syn aller hilligeste licha(m)
rastet Do de monyke des solue(n) <gestr.: z> closters enes dages
yn den closter seten vn(de) syck nycht en schameden to be
ku(m)mere(n) myt knyuende(n) vn(de) vnhoueschen klaffene Do
erscheyn de hillige Benedict(us) geystlike ene(n) monyke
vor der porten des closters vn(de) sprack Ga vn(de) segge
dessen br<gestr.: d>odere(n) dat se my myt eren vorkerden sede(n)
zere bedroue(n) Dar v(m)me so wyl yck nv hen gan vnde
brengen enen man na mynen herte(n) van Aquitania
vp dat he desse vorkerden brodere bestraffe vnde
de discipline(n) des ordens yn desse(n) myne(n) closter werder
make De broder vorschryckede vn(de) qua(m) snellike(n)
to den brodere(n) vn(de) sachte dat se et alle horde(n) wat
eme ere hillige vader enbode(n) hadde Vn(de) he ma <223r>
kede se alle vorsaghet vn(de) vorwerde se Mer se vrageden vn
der eyn myt groten verwu(n)der van den we he were
van den de hillige vader van gesecht hadde Vnde
se vormodeden zick my vruchten Dat yd de hillige
vaderwere van we(n) he gesacht hadde Vn(de) se vermo
deden syck myt vruchte(n) dat id de hillige vader
were Als dat de vet ganck des dynges namals
bewysede Odo de aller hilligeste vnde y(n)nygeste
kemerlynck des vaders su(n)te Benedict(us) quam to
der vorgesechte(n) stede Wo wal he vele bedroff
nysse vnde vorsmanysse hadde gelede(n) van ene
De mer leff hadden de geystlyke(n) vryheyt dan
des geystlykes leues strenchich eyt Mer nochtant
so heuet ouermyddest der genade godes vnde
der hulpe Su(n)te benedict(us) de dicipline des or
dens yn den solue(n) closter des gude(n) leue(n)s
vader Odonis dat cluniatim<sic> hetet welcke
noch huden des dages aller mest vnd e aller
edelst schynet myt der mesterlyke(n) wysheyt
der brodere myt besetty(n)ge myt rykedom vnde glo
rien vn(de) ock der clostere van deme de vader Odo myt
syne(n) brodere(n) to Cluniatu(m) qua(m) wo dat va(n) begy(n)
ne van so vullenkomener gestlicheyt geweset
hadde Vn(de) wo vulle(n)komen vnde godes wer
dyge ma(n)ne dar y(n)ne clarer geschenen hebbe(n)
Dat wylle wy beschryue(n) war van et vns be
uallet zer twe vrolyke myrakel yn dyt vn
se wercke to setten Vp dat de wyse leser
vte dessen twen de andere(n) mercke(n) moge <223v>
Van den broder yn wes hant de brocke(n) brodes
yn edele stenete gewand elt worden
Eyn geystlick gewonte was yn den
closter Als de broder to der tafelen
seten vn(de) dat ethe(n) vulle(n)bracht was So sa
melden se de brockele(n) vn(de) ethen de also de
van den brode geresen were vp dat ze van
vorquissynge vor gode nycht schuldych en
worden gevunden Also geschahch <in HS: schahch ge; Umstellung markiert> et enes da
ges dat eyn va(n) den broderen de nycht eyn
vnachtsam bewarer en was syner consiencie(n)
myt den anderen to der tafelen sath vnde
aet Do dat ethen gedan was vn(de) de vor
samelden brokelen beslote(n) an syner hant
helt vn(de) myt groter zochticheyt des herte(n) an
de hilligen lectie(n) dachte Mer er he <in HS: he er; Umstellung markiert> ze
yn genome(n) hadd e So ende de lerer de
lectien snellyke(n) na de(m) wylle(n) des priers
Auer de broder de qua(m) to eme suluen vn(de)
wort veruert vn(de) bekande de schult sy-
ner vorgetenheyt Myt also grote(n) anges
te mer wat solde he don Jt en was nycht
georleuet ze to <gestr.: e> ete(n) noch se weder tho
werpe(n) vpp e beyde(n) syde(n) so was he yn no
den alsus so behelt he se beslote(n) yn der ha(n)t
vn(de) dachte dat de schult der vorsumenysse <224r>
nycht anders en mochte affgedaen werden
dan dorch dat remediu(m) der bycht vn(de) der peny-
tencie(n) Vn(de) alse de gracias vte was so dede
eyn teken der bycht vn(de) toch den proir vp ene(n)
ende vn(de) vel vp syn an gesychte vnde bath
ghenade vn(de) myt groter sympelheyt synes
herte(n) vn(de) appenbarde em syne vorsumenysse
De prior bestraffede syne schult alos et bil
lyck was vnde vragede ene war he myt
myt den brocken gekome(n) were Su he
re r sprack he hir synt se yn myner ha(n)t
Vn(de) do em de prior boeth dat he em vnttoge
de Do strekede he syne(n) arm veth vn(de) dede de
hant vp vn(de) seyt <gestr.: do> yn den blade syner hant
so synt vor de brocken edele perlen gevunden
Och wolde(n) desse brodere louelyke vuricheyt
somyger vorsumelyker monyke vn(de) brodere an
dencke(n) Welcke wa(n)ner de lectie geendet ys
offte se dan ene snede brodes yn der hant heb
ben de se ethen wolden offte yn den nappe
wat bleue ys dat se begere(n) veth to dryncken syck
nycht en betemet tho donde sunder anseyn des
vruchte(n) godes So doch de gewonte des hilli
gen ordens eyschet dat nema(n)t spyse noch
dranck nemen en sal als de lesser begy(n)net
to segge(n) Tu aut(em) d(omi)ne Mer war v(m)me mene
wy dat de gloriose ewyge got so gloriose my- <224v>
myrakel als id scheyn nycht noet en was Jn so
clene(n) dynghen do wolde Anders dan dar v(m)me
dat et allen menschen kundych worde wo sere em
behaget de brodere de yn der vorgadderyn
ge bernende synt yn den geste de nycht
alleyne de grote(n) mer ock de my(n)nesten ge
bode dorch den angest des here(n) myt sorch
voldicheyt bewaren
Van den steruenden broder de ene velheyt ble(n)ck
kender ma(n)ne zach tho zick kome(n)
Myn broder yn de(n) closter Cluniato als
de louelyke(n) yn allen vuricheyt vn(de)
y(n)nycheyt der hillige(n) geystlicheyt syn<gestr.: s> leue(n)t ha
de to gebracht Do wort he geroret van den
kolde(n) vn(de) qua(m) to den leste(n) synes leue(n)des Als
he nv yn den doet bedde lach Do dede he
vp syne oge(n) vn(de) sach ene grote schar der
monyke to em yn ga(n) de alle myt clare(n)
cledere(n) an geda(n) were(n) Vn(de) et was al sulke
maner van cledere(n) Dat de gewonte der hillige(n)
kercke(n) se nomet ey(n) alue als dat conue(n)t des or-
dens yn den sunderlyke(n) <gestr.: orde(n)> hochtide(n) pleget
gecledet to syn Do he de sach do mende he dat et
dat co(n)uent der brod ere were vn(de) bega(n) syck sere to
verwundere(n) war v(m)me dat se so gecledet to em yn
ghenge(n) Dar v(m)me sprack he to den seke(n) mest(er) de by
em was myt ener vnw erdicheyt Wat ys dyt my(n)
leue broder dat yck hijr see Wa(n)ner pleget <gestr.: v> vnse
co(n)uent alzo angedaen to kome(n) to ene(n) sterue(n)de(n) bro
der De zeke mest(er) antworde em dat dat co(n)ue(n)t der <225r
brodere noch nych kome(n) en were Wat sprack he wat
ys et dat du sprekest En se yck nycht hijr ene grote schar
der brodere by my de alle myt wytte(n) alue(n) gecledet sy(n)
vn(de) komet heer to vyre(n) myne bege(n)cknysse Do dat de
seke mester horde vn(de) altes nycht en sach Do verstont
he dat de geystlyke broder eyn gesychte der salyge(n) geyste
hadde geseyn Dar na wart de salyghe zele vntbu(n)den
van de(n) lycha(m) vn(de) ghenck ouer als wy geloue(n) va(n) den da
le des schreyens va(n) de(n) tabernakel Cedar Dat ys va(n)
der swar<gestr.: t>theyt der su(n)de to den clare(n) schyne(n)de(n) bor-
gere(n) des hemelsche(n) iherusale(m)s de he vordenet hadde
to sene de wyle he noch leuede yn de(n) vlesche Na
dessen aller erwerdygeste(n) vader Odo synt vorge-
wesen deme Closter Cluniace(n)se(n) ebbete de luch-
teden van geystlycheyt Vn(de) doch sunderlynge(n) des-
se godes werdyge ma(n)ne Maiol(us) vn(de) Odilio vn(de)
yn desser yegenwordyge(n) tijt de hillige Abbet hugo
de de(n) hillige(n) orden Cluniace(n)sen lanck vn(de) bret vth
gerecket vn(de) ghemanichuoldicheyt heuet Dorch
alle dat lant va(n) Europa welck la(n)t dat de der
de deel va(n) der werlde ys vn(de) hebbet ere(n) vnder
sate(n) gegheue(n) ene(n) vnbeuleckeden wech der hil-
lige(n) geystlicheyt Ock so was yn den seluen
groten gestlyke(n) huse vnder den andere(n) oueny(n)
gen des geystlyken leue(n)s vn(de) ene aller gestly
ke gewontheyt vul aller gotde(n)stycheyt Do
dat de hillige schare der brode(re) vor de vorlo
sy(n)ge aller gelouege(n) sele(n) y(n)nich gebeth vnde
mysse to done plege(n) dar mede se ere pyne
sachtede(n) mochte(n) offte vercryge(n) Dat se
van alle(n) pyne(n) vntbu(n)de(n) worde(n) vn(de) to der
ewyger raste(n) gevoret worde(n) Mer an de(n) <225v>
degelike(n) denste de<gestr.: r>r salmen vn(de) des gebedes so hadde de
mylde wysheyt der veddere inghesat hochtijtlyke ampte
to ghescheyn yn sekere(n) tijde(n) des yars yn den sulue(n) huse
vor alle ghelouyge(n) dode Also dat ock de hochtijtlyke dach
aller zelen de ghemene hillige kercke wijtlike(n) begreyt
na aller hilligen daghe eyn begyn genome(n) heuet van der
kercken Cluniacensi
Van der vorheuynghe stephani des andere(n) abbetes van cis
tercie(n) vn(de) wo dane yn settynge he den nyen orden dar
to dede vn(de) wo de orde vnder en vermanychuoldy
get ys Vn(de) myt wat dogede(n) he clar geschene(n) heu(et)
Na den dode eres erste(n) herden zo ys de kercke va(n)
cistercie(n) to samende kome(n) yn eyn koer des abba
tes sunder vet nomen der p(er)sone(n) Vnde als dar de genade
des hillige(n) geystes mede werckende was Do vterkore(n)
se ene(n) Ersame(n) man de Stephan(us) heyt vn(de) van ge
bort was vet Engela(n)t vn(de) myt em vet molisino ge
gange(n) was Dijt was eyn man van luchtender herlich
heyt vnde gesyret myt aller genade(n) vn(de) begerten der
hemelsche(n) dynge eyn leyff hebber der woste(n)nye vnde
eyn aller vurigeste lef hebber der armode Desse
salige <gestr.: e> man do he noch eyn yu(n)gelick was do ge(n)ck
he vte syne(n) lande vnde vte syner mageschap
vn(de) qua(m) also eyn pelgerym to den apostelen
der vorsten der hillige(n) kercke(n) vp welcke(n)
wege he syck nycht en beku(m)merde myt yde
len fabulen als yg pleget to schey(n) sunder myt
synen geselle(n) ledigede he to deme gotlyken lo
ue vnd sanck degelyke vt deme saltere Mer do
he syne gelofte syner pelgrymasien <gestr.: gelesen>
geleset hadde vnde vt der stat yn gallien geko
men was Do genck to deme vorgesechte(n) clost(er) <226r>
molisinu(m) Vnde vntfenck dar den habyt des monich-
lyken ordens Mer namals do de gestlicheyt wort
vernyget vnde vtgegangen yn deme soluen huse Dar
arbeydede he erst vnder den ersten broderen myt vuri
gen vlite Vn(de) stont dar na myt allen er(n)ste dat de stat vn
der den orden van cistercien yn gesat worde Dar he na-
mals ordinerde gode eyn grot herde vn(de) lerer ouerge-
sath solde werden Alsdat geschen was als wy gesproke(n)
hebben Do began he alto hant recht als eyn wys vn(de)
getrue sceffer myt ynnyger andacht des herten to ouer-
leggen wo he synen orden de nye fundert was vnde
noch yn velen dyngen wankede vnde van den vullen
komen ynsettynge de den rock der lutteren armode
van sick geuen vngewant was opboren vnde vorheue(n)
mochte vnde myt solker meticheyt sterken dat he v(n)sen
heren ih(es)u (christ)o vele vrucht brachte dar v(m)me so rephe
to eme syne brodere vn(de) se hadden ene(n) rat to same(n)
vn(de) beyde syne brodere vnde he makede(n) eyn v(er)both
dat de hertege van den lande noch gen ander vorste
synen hoff yn ewy ger tyt yn deme closter vntholden
solde Als yd vormals yn den groten hochtiden plach to
geschen Dar na dat yn deme huse <gestr.: gn> godes dar y(n)ne
se nacht vn(de) dach gode begerde(n) ynnichlyke(n) to denen
nichtes nicht yn ene en bleue va(n) houerdicheyt of
ouerulodicheyt of der armode aller dynge de hode
rynne de se dorch god vorkoren hadde(n) brecke(n) moch
ten Se bestedigeden ock dat se nicht holde(n) en solde(n) <226v>
guldene of suluerne cruce Mer allene holten vnde myt
varwen gemalt Noch luchter dan de van ysere(n) was
Vn(de) nyn wirockes vat dan van yseren of koperen
Noch nyne gardynen dan van brunen of lynen docke
<gestr.: Sege> geliker wis sunder gulden of suluer ma(n)tel
Noch nene alue(n) noch amitten dan lynen mantel
vnde leze rocke delethen se to male Sunder
suluren kelcke als yt syn mochte ouerguldet
Eyne sulueren pyne of yd mogelick wer ouer
guldet behelden se Se satten vp dat de alter dwele(n)
weren van linen docke vnde slicht sunder gemel<ü.d.Z.: e>te
vnde de pulle(n) des altars sunder golt vnde<gestr.: r> suluer
weren Myt dossen vnde dossen gelick hillich vn(de)
gode behegelick ynsettynge hebbe(n) de dener des
almechtigen godes ere(n) nyen orden geuestyget
vn(de) vt dussen dyngen de se erst yn deme gebrucke
hadden vnde somyge andere als se der gewarer oth
modicheyt to weder weren sneden se af vnde somyge
andere weren vorwandelen myt beterer gewonten
de mer horden to der hilgen armode Se satte(n) de
bozen wege der wallusticheyt yn de rechte(n) wege
der reynicheyt vn(de) de stenygen wegen der ydelheyt
vn(de) houerdicheyt satten se yn slichte wege der rech
verdicheyt Also dat se na de(n) profeten ock yn dusse(n)
wege nicht duelen en mochten O wo vel ys er
de yn den orden van cistercien <gestr.: y> myt der egede(n) <227r>
der dissiplinen wal gebowet syn vnde geuet we
der de vrucht der kuscheyt welke of se ander
war weren gesath dat de viacht der dissipline(n) nicht
en groyde de worden lichtelyke weder gewor
pen ouermyds der wallust der vleslyke(n) begerte
Dar vm en ys yd yn nyner leyge wys to mene(n)
dat de hilgen orden ge geuen sy van nyen wu(n)den
der menschen Mer warlyken vt der mester-
scop des hilgen gestes de den schin der hilger
gestelickheyt de den vorsumelheyt des me(n)slyke(n)
herten dat van yogeden beret ys to allen qua
den nycht af en lat to besmitten Ock nicht vp
en hort to wedermaken yn behorlyken tyden
ouermiddest syne othmodygen knechte Vp dat
yn synen angesichte nicht en gloriere eyn yt-
lick vleslick herte Vn(de) et mot vere syn van
allen gesleyken<sic> de ste(m)me der blasse myen der
de sick van erer wisheyt vnde grotheyt v(er)
meten vnse hande ys <gestr.: vr> hoge vnde der here
heuet dosse dynge nicht gedan Do nu dosse
ersame abbet stefan(us) vnde syne broder myt
degeliker wassynge der dogeden yn ene(n)
beteren to nemen vnde myt salyger vnder
vyndynge proueden wu gud erekope(n)scop <227v>
was als ouer to geuen erdesche tytlike vnde vorge(n)ck
lyke dynge vnde weder to vntfangen hemelsche got
licke vnde ewige dynck Eyn dynck was dat er vrou
de vordunkerde <gestr.: d> der gestlicheyt vnde dat se sere be
drouede vnde was dat so selden nemant to en qua(m)
yn der tyt de sick bekeren wolde want de hilge(n)
manne begerden den schat der dogeden den se va(n)
en bouen geuunden hadden eren na uolgere(n) na
to laten Jn eyn heyl aller menschen Mer byna
al de gene de dar segen vnde horden de scarpheyt
eres leuendes de vnhort vnde vnwantlick was
de snelden sick mer myt herten vnde myt ly-
chame van em to voruerne dan eme to nake
nen Vnde mistruenden alto male van eren vul
standicheyt Sunder de barmherticheyt des
almechtigen godes de sick gewerdiget heuet dusse
gestlyke ridderscop yn to gheten synen knechte tho
veler menschen vortgange De heuet vp gesat se grotly
ken to vormeren vnde tho vullenbrengen Als yd hir
na vorclart sal werden Want do se vil na genaket we
ren der dor des mistruens vnde myt ynnyg(en) gebe
de to gode repen vm dat se byna aller navolgere(n)
bederften vnde den heren beden dat he de by nneste(n)
syner verbarmynge sick werdyge ver to storten ouer
se Do vorhorde de her er gebeth als wy geloue(n) dorch
de vordenste vnde byddynge der salyger moder godes
welker hilge name vnsen orden to getekent ys besun <228r>
der vnde ock ouermiddes deme vordenste sunte Be
nedictus wes regelen de vorgesechten brodere ge(n)s
lyke gelofte to holden Also vorhorde god ere gebeth
vnde vorweckede den gest enes iu(n)gen kyndes des
name was bernhardus Als de was eyn yu(n)gelynck
sart vnde wal gelert vnde myt den mechtyge(n) vure
der mynnen vnde der lesten godes vntfenget So heuet
he achter gelaten alle wallust vnde rickedom dosser
werlde Ock myt hocheyt vnde clercklyker werdich
heyt heuet he vp gesath na to volg(en) der alder engester
vnde nouester wandelynge des orden va(n) cistercie(n)
myt ynnygen gemode recht als de erste vrucht des
heren O wo wunderlick ys god yn synen werken
wo gerynge leuet syne rede wo lichte toget he eme
by to syn als he wil De dynge de den menschen
vnmogeliken synt to beuestygen wante dar nicht
de edelen vnde ricken mer ock de middelmetyge(n)
vnde de <gestr.: meken> armen se gen des orden scarpheit
vnde achter spreken ene yn to gane Do han dos
se wecke sarte yu(n)gelynck v(m)me recht als <gestr.: ver> vet
den wynkelder de vorkomender gnade(n) yngegang(en)
was vnde dru(n)ken was <gestr.: wa> van deme wyne de des
menschen herte vorblidet vn(de) alle bernende predike
de he dat wort der ropynge de he gehort hadde
myt den du(m)men oren Jn den <u.d.Z.: gestlike(n)> grunde des herten <228v>
Begerende ock den anderen to schenken als gescreue(n) ys
De d<gestr.: e>at hort de sal seggen kom Als yd gestet dat eme vthe sy
nen broderen Magen vnde vronden vnde andere(n) ede
len gelerden mannen der werlde To geuoget synt der
tich me(n)schen de myt en ander vrolike treden yn de celle
der nouicie(n) der kerken van cistercie(n) vn(de) be gu(n)den to stri
den yn deme geste der starckheyt wedder de sunde des vles
ches vns der instekynge des bozen gestes vnde rede(n) ock
anderen menschen nicht myt worden mer myt werken
alle de scarpheyt des ordens de se vluen nicht anders to
syn dan eyn sote vnde lichte borde des here(n) Van wel
ker to herdynge vnde vor weckynge eyn vngetelede vel-
heyt der me(n)schen gereyt worden de van aller ku(n)ne
alder vnde geslechte weren Edele vnde vnedele mid
del metich vnde arme vnde voruulleden alzo de(n) stal (christ)i
de myt den dochteren der vnsalicheyt bewu(n)den was
dat se de brodere de gepynyget worden van eme vor
drete vnde mishopen vnde navolgere (christ)i sick wu(n)der-
lyken vo<gestr.: [...]>vroueden vnde alzo va(n) eyne(n) stade(n) wate(re)
der redelyker vische de ere velicheyt vorclare(n) myt de(n)
verderke(n) der godenstiger menynge vnde myt den
scubben der hiliger werbeynge so hebbe(n) de ryne <gestr.: der>
so veler clostere ouer geuloyet Vn(de) beku(m)mert dorch al
le de ende der werlde de van occidente(n) went
yndat osten
Wo dat de hilige abbet stephan(us) somyge hemelyke dy(n)ge
synes nouicius ouer middest den geste der pro
fecien begrep <229r>
Bernhardus der kerken va(n) clarenda
le namals eyn to komende abbet
Do he noch nouicius was in cister
cien do hadde he yn der gewonete vor syn er mo
der sele alle dage ene seue(n) salme(n) to lesen stede
lyken enes dages da he angeheue(n) hadde na co(m)ple
te tyt de leth he se vort vnder wege(n) er he se
vth brachte ick en wer nicht oft id va(n) slapicheyt
of van vorgete to queme Do he vp syn bedde qua(m)
do dede he syne lede wat sotelyke(n) raste(n) Mer
de abbet stefan(us) bekande syne vorgetenheyt
van den hilge(n) geste vn(de) des andere(n) dages va(n)t
he ene vn(de) sprack broder bernardus war heuestu
dyne seue(n) salme(n) va(n) gistere(n) gelate(n) eder we(n) heuestu
de beuolen Do dat de iu(n)gelynck horde do scame(n)
de he sick want he scemelick vn(de) vruchtsam was
vnde began yn eme myt vor<gestr.: d>wu(n)deren to de(n)
ken O her god wo is dyt oppe(n)bar geworden
dat nemant en wiste dan god allene vn(de) vor-
stont dat he va(n) deme gestlyke(n) ma(n)ne was ge
ropen Dar v(m) vol he vor syne vote vn(de) beka(n)
de syne vorsumcheyt vnde bath gnade de he lich
lyke vorkrech Mer he vlutede sich dar na yn
des gilyke(n) hemelyke(n) vn(de) oppe(n)bare(n) obserua(n)cie(n) <229v>
sorchuoldich gewunden werden vn(de) de he myt be
raden mode vp gesath hadde to beware(n) vn(de) nicht
lichtlyke tho ouertreden
Wo ener hande vogel ene(n) grote(n) visch tusche(n)
syne(n) clauen brachte vorenden vn(de) <gestr.: brachte> warp
ene vor de ogen der brodere
Desse arme abbet stefan(us) de dorch crist(us)
willen arm was hadde eyns syn blot
gelaten vnde van armodes wegen des huses so
en hadde de kelner nicht vor der hant dar van
he synen arme(n) krancken abbete eyn slap gerich-
te bereden mochte wente de sorge der arme(n)
vnde der krancke(n) stont vp eme vn(de) wa(n)t he sy
ne(n) abbet myt lutterer caritate(n) lef hadde so lep
he hen vnde be sach of he lichte ychtes wat vu(n)de
dar mede he van bynne(n) brande en buten togede
Nu set dar qua(m) eyn grot vogel vlege(n) vn(de) brachte
myt synen clauen ene(n) visch nicht van metiger
grotte den warp he eme hastlyke(n) vor de oge(n)
der brodere de sich des vorwu(n)derden vn(de) vloch
en wech late(n)de den kelner de(n) visch Dar he
genoch mede vorsey(n) mochte de lauynge synes
<gestr.: abtes> abbates Van
Van der milder benedixen de den broderen ge
sant wort van den spisekamere(n) der gracie(n) <230r>
godes yn deme hochtide an pynxten dar vp
se nicht gehopet en hadden
Eet was eyns anstan de hilge hochtit
pynxten vnde yn de(n) hogen dage wort
nouwe so vel brodes gevunden dat es de bro-
ders genoch hadden mer als sick de brodere vil
sere vrouwede(n) recht of se va(n) den sulue(n) armode
dat se dorch god leden wal gemestet solde(n) wer
den so houen se de misse der grote(n) hochtit an
to synge(n) myt der hogester andacht vn(de) iubile-
rynge eres herten Det de misse en was
noch nycht vthe vnde myt groter danckbar
heyt entfengen se ene milde benedygy(n)ge
de ene gesant was der spynde(n) der gnade
vnses here(n) Jn dessen vn(de) dosser gelick vorsto(n)t
de godes me(n)sche wo war de scrift secht wa(n)t
nicht en breket de(n) de gode vruchtet se vor-
wu(n)derde sick ock ser des erbarme(n) godes
<gestr.: vi> ouer sick vn(de) syne brodere vnde vorder
de vele mer yn der hiliger gestlycheyt vn(de)
glorie(re)nde yn der be<ü.d.Z.: e>nowynge der salyger
armode recht als yn alle(n) rickedome <230v>
Wo de hilge abt stephan(us) wan de collacie gelesen was
vnde yn de kerken gynck vn(de) de dor der kerken
myt der hant helt vnde druckede ze myt den
vy(n)ge starcklyke also vor ey(n) teken
Vort wo gar eyn vndoff horet he der regule(n)
was De gebudet dat wy also solen staen
syngende dat vnse herte ouer drage myt der
ste(m)me dat sal ope(n) baer werde(n) vthe deme dat wy
na zole(n) zegge(n) De hyllyge man hadde ene gewo
nete wan he na der collacien yn de kerken
qua(m) dat he dan der kerke(n) doer myt der hant
helt vnde druckede syne(n) vynger vast dar vp
recht vor eyn teken alzo de me(n)sche(n) eyn teken of
ene(n) knop to maken plegen dar ze by gedecke(n)
des ze nycht vorgete(n) en wylle(n) Allso he dat stede
lyke(n) dede enes dages do vragede eme derbro
dere eyn de dat van konycheyt der hemelycheyt
wagen dorfte war v(m)me he dat dede De hylly
ge vader ant worde eme vnde sachte alle de
geda(n)cken de yck van amptes wegen v(m)me scych
tyghe des huses mot to laten gaen dorch den
dach plege yck to zegge(n) dat ze daer bute(n) bly
uen noch syth nycht vormeten vodder myt enee
to gane Meer dat ze wachten we(n)te morgen
dat de pryme vthe ys vnde ick ze daer dan <231r>
weder vynde Do dat de broder horde wort he
zere gestychtet vnde vorstu(n)t dat des hyllygen
ma(n)nes wanderlynghe boue(n) ge(n)ck de gemene(n)
vorsumelheyt aller me(n)schen Van synen
staue dar he mede yn de(n)<gestr.: r> hochtyden yn der pro
sessyen plach to gaende vn(de) van syner otmo
dycheyt
>b>Van wo groter otmodycheyt dat gewe
sen heuet desse ware herde de nyn hurlyck
en was vnde yn wo g<ü.d.Z.: r>oten <gestr.: hade> hate he alle
hochtyde de houerdycheyt gehatet heuet Dat
entoget wal syn abbates staff den he to drege(n)
plach yn grote(n) hochtyde(n) der prosessyen De noch
hude des dages yn cistercien yn groter werdych
heyt bewart vnde geholde(n) wer dorch de reue
rencien des groten vaders vnde schynet de
zulue staff nycht vele to schele(n) van de(n) geme
ne(n) steue(n) dar syck alle de vnde kra(n)cke me(n)sche(n)
vp to laue(n) pleget dat ys vnses aller hilgesten va-
ders staff barnardus yn der gestlycheyt Dusse uul
le(n)kome(n) mester heuet vordenet ene(n) alder uul
lenkome(n)sten iu(n)ger Van welken beyden lery(n)
ghe vnde exempel noch hude desses dages vnt
tellyke <gestr.: va> vate der geue(n)cknysse werden geno <231v>
nome(n) van deme kony(n)ghen der houerdyge dat ys de
duuel Vnde vordenet vorenyget to werde(n) (christ)o
deme heren deme ware(n) konynghe der otmo-
dicheyt Wo dat de hyllyghe vader by eneme
ytlyken monyke ene(n) engel sach staen
Dat geuel vp ene tijt dat de hyllyghe abbet
Bernhardus myt sulker y(n)nycheyt vnde
purheyt to der mettene was also he plach De
ock gode vnde eme alleyne beka(n)t was Do dat
la(n)cksam gesengete der salmodyen de metten vor
lengeden Do dede eme de here syne ogen vp
vnde he sach byn ene(n) ytlycken monyke ene(n) engel
staen vnde dat ey(n) ytlyck za(n)ck dat tekende ze
yn cedule(n) myt allen vlyte enes notarius vn
de de aller my(n)nesten sylben wo sachtmodychlyke(n)
ze gesecht wort en lete(n) ze nycht <gestr.: a> achterwe ge(n)
Se schreue(n) ouer yn manyger hande wyse we(n)te
erer somyge screue(n) myt golde Somyge myt zul
ue<ü.d.Z.: re> somyge myt enkede mer de andere(n) schre
ue(n) myt water Vnde zomyge en schreue(n) altest
nycht Ouer de geest de dy ope(n)barde was synen
herte(n) yn getende de dynge van manyger hande
scryften wente de myt de(n) golde schreue(n) beteke
den de(n) berne(n)den vlijt yn deme denste godes vnde
de vryen andacht des herte(n) yn den dy(n)gen
de dar gesu(n)gen worden De myt den zuluere <232r>
schreue(n) de to uorstaen de ene mynre vurycheyt
hadden der gener de daer su(n)gen De ock myt de
me enkede schreue(n) beduden de stedygen gewo(n)
te des gude(n) wyllen erer ytlyken yn der salmo
dyen wo wal yt nycht en was myt groter y(n)nycheyt
Mer de myt den water schreue(n) beteke(n)t de gene
de van slapheyt vnde tracheyt gedrucket synt vn(de)
veth sy<gestr.: s> geleydet syn van r ydelen dancken
Dusse schryue(n)t wat geludes to geue(n) mer ere her
te ys verue vor strouet vnde en ouerdreget to ma
le nycht myt der ste(m)me Mer <gestr.: w>o wu(n)derlyke ge
nedycheyt godes also nyn quaet en blyuet ane
gepynyget So en sal ock nyn gut werck ane ge
lonet blyue(n) wo cleyn yt ys vn(de) wo vorsumelick
et schut Wor de andere(n) de nycht en schreue(n) be
straffede(n) de beweyne(n)de(n) hardycheyt der herte
erer somyghe de ere professien vorsaken vn(de)
des vrrichten<sic> godes nycht gedencke(n) vn(de) zencke(n)
zyck ned er yn den dotlyke(n) slap myt vryen
wyllen ofwake(n)de my<ü.d.Z.: t> beslotene mu(n)de <ü.d.Z.: be>ku(m)mere(n)
de syck myt ydele(n) schedelyke(n) geda(n)cke(n) nycht
van kra(n)cheyt mer vth wyllyger menynghe
Vnde entfruchte(n) zyck nycht weder dat gebot
der ee Jn deme angesychte godes ledych vn
de ydel to erschyne(n) De hyllyge vader bern <232v>
hardus do he dyt geseen hadde gedachte he der sen-
te(n)cien wente yt allet syn denst aftyge geeste ge
sant yn deme denste Dorch de ze dat erffnysse
des heyles entfanget Also he zyck vorurowede va(n)
der vurycheyt der gener de to neme(n)de weren alzo
erbarmede he syck vthe vederlyker begerten
der goddestycheyt ouer de tracheyt der achter
blyue(n)der Wo de hyllyghe vader sach de
engele yn beyden chore(n) do me(n) sa(n)ck ¶ Te deu(m)
laudamus vnde vorweckede nu den ene(n) nu
de(n) andere(n)
Men za(n)ck enes hochtijtlyke mette(n) vnde
de knecht godes Bernhardus was
dar myt den andere(n) brodere(n) alzo me za(n)ck de(n)
<gestr.: c> ypnus Te deu(m) lauda(mus) Do sach he de hyllyghen
engele my groter clarheyt ble(n)cke(n)de vnde myt
wu(n)derlyker clarheyt vnde vrolycheyt y(n)nych de
dorch beyde kore lepe(n) vnde vorweckede(n) nu de(n)
ene(n) nu den andere(n) Se were(n) den syngenden
broderen by staende myt vroweden vn(de) arbey
den my<ü.d.Z.: t> alle der wyse dat ze mochte(n) dat de
y(m)pnus myt y(n)nycheyt worde gesu(n)gen Daer
byso merkede he dat ene de selue sa(n)ck wer
dychlyke(n) su(n)derlyke(n) genochlyck ys De he <233r>
sach myt sulker stantaftycheyt vlijt dar
y(n)ne tho done Dat myt vurygher y(n)nycheyt
<gestr.: g> gesu(n)ghen worde Ock zo yst ene(n) anderen
gestlyken broder vorlenet to sene dat eyn
vla(m)me enes grote(n) glantzes ge(n)ck vthe den
mu(n)de des broders de den y(m)pnus an hoff
vnde sloch vp yn de hogede Wo de hyl
lyge vader bernhardus <gestr.: sach> yn de(n) geyste
bekande dat zomyge brodere yn mys trost
t vellen do he ene zede va(n) de(n) su(n)den vnde
van de(n) stre(n)gen ordel godes
De hyllyge vader Bernhardus was
enes syne(n)<gestr.: s> brodere(n) segge(n)de syne(n) brode
deren dat wart godes Vn(de) als he de ge
brecke zere rorede vnde de(n) angest des vorver
lyken ordels yn ere druckede Do rastede he yn
geeste dat zomyge de dar zeten swarlyken
yn erer co(n)sie(n)cie(n) worde(n) vorsturet Vor weren
by na vorsu(n)cken y(n) de(n) twyuelmodes gru(n)t
Do wort de hyllyge man alzo entfenget
my[t] deme geste der broderlyker my(n)ne vn
de sprack vth to en dusse worde de se syck
vorwu(n)derde(n) vn(de) sprack war v(m)me werde
gy aldus bedrouet yn yuwer (con)scie(n)cien my
ne leue(n) broder war to syn gy alzo sere y(n)
de vngestaltheyt vnde de vntellycheyt yn <233v>
wer su(n)de dat gy vorgete(n) der grudelosen by(n)
nersten der vo<ü.d.Z.: r>barmynge godes Jck segge
yu dat yn der warheyt wer yt dat yudas
de sone des vorluses de vnsen here(n) vorkofte
Jn dusser schole(n) (christ)i zete vnde dusse(n) orde(n)
vor enyeget were he solde ouer myddest pe
nyte(n)cie(n) genade verkryge(n) Do se dyt wort
der grote(n) trosty(n)ge gehoret hadde(n) nycht
alleyne de gene de ouermyddest cleymo
dycheyt des geystes Bernhardi werde(n) vor
twyuelt Mer ock al de gene de dar by we
ren kregen trostynge der gotly ken ge
naden Van de(n) monyke de ouer myd
dest bedrechlycheyt des duuels vndesy(m)
pelheyt syne(n) eghene(n) sy(n)nes nycht en
geloffte yn dat hyllyge sacrame(n)t des
altaers
Eyn uan den monike(n) dusses al
der<gestr.:s> hyllygeste(n) vaders was yn
so grote(n) gebrecken des herte(n) ouer
myddest des duuels bedrechnysse vnde sy
nes egene(n) sy(n)nes eynuoldycheyt Dat he
sachte dat dat brot vnde wyn myt water
gemenge<gestr.: Nasalstrich>th vppe deme altaer Jn nyner <234r>
leye wys vorwa(n)delt mochte wer<ü.d.Z.: de(n)> yndat
lycham vnses here(n) ih(es)u (christ)i Vnde dat v(m)me so
vor smade he dat sulue leue(n)dyge sacrame(n)t
to entfangen recht of et en nycht vordelyck
en were To deme lesten wort he gemerket
van den broderen dat he dat hyllyge sacrame(n)t
myt den anderen nycht entfenck Vnde he wort
<v.d.Z.: hem>elyken vormanet van de(n) olden he wort
ock geuraget v(m)me de zake vde en louede
des nycht Men he sede dat he to male(n) ny
ne(n) geloue(n) en hadde an dat hyllyge sacrame(n)t
Do se ene vormeden vnde lerden vnde he
ene nycht en loue(n)<gestr.: de> en wolde noch den ge
tughen der hyllygen schryft nycht geloue(n)
de se eme vorlachten Do brachte ze dusse
sake an den ersame(n) abbet Vn(de) als he ene
both vor syck to komen dat he na der wys
heyt de eme geheue(n) was desses brodes vn
geloflycheyt solde straffen Do antworde
eme de me(n)sche vn(de) sede Jck en mach myt myner
bewegy(n)ge daer tho gebracht werden dat ick
geloue dat dat broet vnde de wyn dat
men vppe dat altaer <gestr.: z> settet Cristus ly
cham vnde bloet to syn Vnde dar v(m)me wecht
ick dat ick yn de helle <gestr.: va> vare(n) sal Do dat de
horde de hyllyge godes me(n)sche Do dede he
als he alle weghe plach to done den <ü.d.Z.: de> yn node(n) <234v>
were(n) ene wu(n)derlyke macht to entogen
vn(de) sachte sal myn monyck yn de helle ua
re(n) dat sy van dy vn(de) sprack En heuestu nyne(n)
geloue(n) so gebede ick der krafft der gehorsa(m)
heyt dat du gaest vn(de) co(m)munycerst myt
myne(n) geloue(n) O mylde vader o wyse arste
der genade(n) de(n) de saluy(n)ge der ge<gestr.: [...]>nade(n) lerde
van alle(n) dynghen wo he arcedyen solde de
betory(n)ghe der kra(n)cke(n) He en zede nycht
vlu du kettere ga(n)ck vordomede en wech
du vordoruene me(n)sche Meer getruwely
ken sprack he ga(n)ck vn(de) cu(m)munyce<ü.d.Z.: r>e vppe
myne(n) geloue(n) vnde he geloued su(n)der al
len twyuel dat syn cleyne sone de(n) he myt
aller begerten gelert hadde Also langhe
dat (cristu)s yn eme worde weder ghebore(n)
Nycht vromede solde syn van deme fu(n)da
mente des geloue(n) als he noch nycht vro
mede en was van de(n) by(n)nerste(n) syner
leue Alsus wort de monyck be nouwet
myt der kraft der gehorsa(m)heyt vn(de)
ge(n)ck to deme altaer alto malen su(n)der
geloue(n) als eme duchte Vn(de) ouer myd
dest der gehorsamheyt vn(de) dat vorde(n)st
des hyllygen vaders So wort he snelly
ken vorluchtet vnde vntfe(n)ck den ge <235r>
loue(n) des hyllygen sacrame(n)tes de(n) de ock
ewerdelyken bewarde wente an den ende
synes e leue(n)des Van den brodere den de saly
ge yuckvrowe maria de hemelsche g(ra)cie
gaff ouermyddes ene(n) gesychte
Jd was eyn monyck yn clare(n)dale de wo
wal he was eyn me(n)sche van gude(n) wyl
len so was he noch vorwelt vnde kra(n)ck
yn dem vnde lychame vn(de) was ock daer
v(m)me achtsam vnde warneme(n)de der spy
sen yn bewarynhe vnde besorgynge
der medycine(n) Meer de genedyge god
de de dwelende pleget to corrygeren De
wolde ene weder leyden to den wege
der warheyt vn(de) vp dat he wyste vnde
vorstu(n)de wo heylsam dat he vns alle vor
manet vnse sorchuoldycheyt yn eme
to werpen wente he vnser achte heuet
So heuet he syck ge werdyget yn zo da
ne wyse syne vysenterynghe vor tho
zetten den de syck temelyke(n) vorsume
den Desse <gestr.: vorsum> broder sach yn ene(n) gesych
te yn der nacht dat alle de broder toder
kerken yleden al to vullenbre(n)gen dat
lof des gotlyken denstes vnde an der dor
der kerken stu(n)t de otmodyge vnde hoge <235v>
moder der barmherycheyt de mylde yu(n)ck
vroue maria De ene bussen myt lactua
riu(m) dorch vnde gaf daer vth ene(n) ytlyke(n)
broder de yn de kerken gy(n)ck ene(n) su(n)dergen
lepel vul myt erer hant werdychlyke(n) vn(de)
weder lauede ze myt wu(n)derlyker zotycheyt
Do dat de broder sach Do wort he alzose-
re vorblydet vn(de) sachte by eme selue(n)
dat he ock solde der hemelsche(n) spysen
delaftych werde(n) su(n)der yenyge hy(n)der-
nysse Do he qua(m) vor de mylden besorgery(n)
ne(n) Do vordref ene de sachtmodyghe
yu(n)ckurowe van er vnde sede Heuestu
vnser arcedyen noet En bystu nycht
selue(n) en wys arste de dyner suluer gro
te sorge heuest Ga(n)ck hen ga(n)ck hen vn(de)
bruke dyner arcedyen als du wult
Wente ick hebbe dusser achte de alle tijt
sorge werpen y(n) de(n) heren myne(n) sone
Do he dat horde de schemede he syck vn(de)
bat v(m)me vorgyffnysse vnde louede er
dat he syck des nycht meer becht vnd(er)
wynde(n) <gestr.: v> wolde Meer he alle sorge des
ses leue(n)des wolde he gode beuele(n) To
welker geloui(n)ge de gemen<gestr.: Schaft>e to vlucht <236r>
aller cristener me(n)schen ene su(n)derlyker
deyner der brodere van cistercien en syne
genochte entfe(n)ck vnde vorlenede de-
me ruwegen genade aller gutlykeste
vnde delede eme mede dat heysa(m)me
voetsal der gracien godes Do he s gesma
ket hadde de gebenedyeden der hemelsche(n)
arscedye(n) Do genas he vart van sorcheyt
vn(de) kra(n)ckheyt vn(de) vorleyt alle medicine(n)
vnde leckere spyse Vnde van mede wer
kynge der gracie godes de de he yn kor
ter tijt an schonheyt vn(de) starcheyt vn(de)
myt gesu(n)theyt beyde zelen vnde lyues
War synt nu de<gestr.: r> brodere der mer
schyne(n) na to volghe(n) der scholen ypocras
des poete(n) dan (cristu)s schole de alto sere leff
hebbe(n) de su(n)theyt des stefflyke(n) lachames
vnde vlesches Jn den somer myt aller an
dacht beku(m)mere(n) ze syck to soke(n) vn(de) to
uorgaddere(n) groen kruit vn(de) wortelen
vn(de) synt nycht my(n) sorchuoldycheyt yn de(n)
wynter to dorre(n) vnde to wryue(n) to sto
ten vn(de) to same(n) make(n)de vnde de nycht
hebbe(n) en sullen dat werck der arcedye <236v>
vnde werpen zyck yn de schult des egene(n)
wylle(n) vnde der ege(n)schop nycht sorchlyker
gevu(n)den en wert Jck bydde dat se leren
wylle(n) myt desse(n) vorgeschreue(n) exempel-
mer to betru<ü.d.Z.: w>e(n) yn de(n) here(n) dan <gestr.: ge> yn
Galyenu(m) de(n) poete(n) vnde meer lere(n) hope(n)
yn de konyngkynne(n) des hemels dan ynde
crude der erde(n) wete(n)de aller sekerlykeste
dat ze yn den strengen vnder soken des
rechten ordel godes nycht en zole(n) geor-
delt werden van der conplerie(n) meer va(n)
der p(ro)fessyen der penyte(n)cien de da(n) ve
le to spade dar y(n)ne ys Vn(de) sulle(n) wylle(n)
dat ze erer zele(n) zorge gehad hadde(n) mer
dan of ze alle ere leue(n)t la(n)ck beku(m)mert
hadde(n) gewest v(n)nuttelyke(n) v(m)me to uor
kryge(n) gesu(n)theyt eres vlesches Van
deme monyke de<gestr.: r> ouer myddes der kraft
des hyllygen sacramentes (christ)i vorlost ys
van der sware(n) passien synes houedes
Eyn broder was gena(n)t petrus vn(de)
<gestr.: eyn> wort na mals eyn abbet to
Clarendale do he yn der yoget zyck sel
ue(n) to bewysen eyn leue(n)dych vn(de) beuellych
vnde hyllyghe offer hande yn aller bewa
rynge des hyllygen orde(n)s w<gestr.: e; ü.d.Z.: e>ente alle <237r>
de gene de yn (christ)o begerent myldychlyken
to leue(n) vnde vor uolgynghe des vyandes
lydent to beger<gestr.: t; ü.d.Z.: de> dusse broder van <ü.d.U.: der> uor he(n)ck
nysse godes de alle dy(n)ck to der vterwelden
heylle wercket to arbeyde(n)de yn der aller swa
resten pyne des houedes We<ü.d.Z.: l>ke passie de
starcke rytter godes duldychlyken vordroch
Vn(de) vlytigede syck gode to da(n)cke(n) yn alle
syne(n) smerte(n) vn(de) dat serpe(n)t synes egene(n) wylle(n)
van murmurere(n) to bedwy(n)gen Vnde wo wal
he myt den p(ro)pheten begerde dat de vnrechnycheyt
yn syn geben<ü.d.Z.: e>te gynge vp dat he vordene(n) mochte
to <ü.d.Z.: syck> resten yn den daghe der bedrofnysse So wort
he doch daer v(m)me zere besuert yn syne(n) gemote
dat dat kra(n)cke vlesch deme aller beredeste(n) geyste
nycht volgen en mochte na syner begerte to den
harden wege der dogeden Jt geschach vp ene(n) <gestr.: tijt>
sondaches nacht dat he tor metten was vnde ge
volde zyck myt dussen vorgesecheten vngemake
meer gemoget to werden dan he ye to vorne Do
dachte he vth to gane vnde zyck to der raste <ü.d.Z.: to> leggen
Meer alto hantes van der yngevynge godes so
dachte he <gestr.: z> zyck v(m)me godes wyllen lede wante
an de tijt der prime wente he zolde des zelue(n)
dages enfangen de vnbevleckeden vorbor
genheyt des werden lychames vn(de) blodes <237v>
(christ)i Do de prime vthe was wo wal syne smerte
nycht vp en horde nochta(n)t satte he vp zyck to ly
dene noch dat conue(n)t nycht to uorlaten wente
na der homysse vp dat he de hyllygen co(m)munye
cer ynge mochte entfangen Do he nu vp der
stede hochtijt solde holde vnde to dem grade
des altaers gy(n)ge vnde de gewontlyke(n) veny
en na(m) myt gebogede(n) kneen vnde yn der al
ler othmodygesten y(n)nycheyt Do uel eme haste
lyke(n) <gestr.: [...]> van syner scheydelen als eyn kloyt
blyes vn(de) vngemete(n) grot De eme qua(m) myd
den dorch dat vor houet vn(de) uel vp dat paue
ment vnde makede eyn grot gerochte He
taste<ü.d.Z.: de> de bewegynge yn deme valle des sulue(n)
lastest aller ope(n)baerlykest mee nyne ge daente
en sach he van der <gestr.: [...]> vorwu(n)derlyker ge
nedycheyt vnses uorlosers wente desse brode(r)e
geuolde der all<gestr.: e; ü.d.Z.: e>er svareste(n) velle Mer v(m)me der
erwerdycheyt des hyllygen sacrame(n)tes was
he recht <gestr.: als> oft he des nycht en tastede Also
vort alze he dat hyllyge sacrame(n)t myt gelo
wyger andacht ent fange(n)<gestr.: r> hadde do genas he
an der selue(n) stu(n)t van der selue(n) kra(n)ckheyt vn(de)
ys also vullen komelyken su(n)t geworden dat he
dar na nyn leet <ü.d.Z.: mer> van en hadde Do was he nycht
vnda(n)ckbaer der genaden godes vnde na(m) also se <238r>
re to yn geystlycheyt dat he erst eyn abbet wort
to ygnato vnde dar na to clarendale Vnde uor
<gestr.: n>rede den name(n) enes abbetes myt guden se
den vn(de) myt ene(n) hyllygen leue(n)de he ledde sy
ne vnder saten dorch den wech <gestr.: da> der ware(n)
othmodycheyt vnde was gode eyn gut roke yn
alle der stat Van deme monyke den de hyl
lyghe hostie genade gaff enes su(n)derlyken smakes
Et was eyn sorchuoldych broder vnde
vurych yn der bewarynge der hyllyge(n)
geystlycheyt Do he enes sondages na gewonte
des odens de(n) werden hyllyge(n) lycha(m) vn(de) dat ou(er)
clare bloet vnses leue(n) here(n) entfange(n) hadde
Do duchte eme vn(de) ock daer alle de(n) ga(n)tzen
dach Dat he eme honych rate yn syne(n) mu(n)de
helde de aller soteste was Des negeste(n) sonda
ges dar na do he ouer dat hyllyghe sacarme(n)t
enfange(n) hadde Do bekande he dre dage-
la(n)ck de zulue(n) genade Des derde(n) sondages do
he ouer dat hemelsche votzel enfangen had
de Do geuolde he alle <gestr.: alle> de wecke(n) vth de
sotycheyt des leue(n)dygen brodes manychuol
dychlyke vnde uele tijdes nu seldener nu
dycker Dar na dat zyck de geuer aller gena-
de de hyllyge geyst gewerdygede eme to
uorlene(n) Mer et geschach vp ene tijt dat
he ene(n) van syne(n) <gestr.: broderen> vru(n)de(n) <gestr.: r> vor sy <238v>
ne schulde bestraffede Vnde trat ouer dema-
te der rechter menynghe Mer he en achte
de nych to <gestr.: versetygen; a.l.R.: vorsoten> de byttere(n) consci
en des broders ouer myddes genoch<gestr.: te> do
en Eer he de hemelsche(n) gaue van deme
altaer neme Dar ua(n) geschach dat do he
sick de vredesa(m)me ostien vormath to ent
fange(n) vn(de) de(n) brodere noch nycht to vre
de gesat hadde Dat he uorde honych so
tycheyt des geystlyke(n) smakes daer he
to uore(n) mede gespiset vn(de) geco(n)secreret
plach to werden ene alder bytterste byt
terheyt tastede boue(n) galle(n) vn(de) vormote
of de eme syne kenebacke(n) vorgyftygede
des he syck zere erferde Do qua(m) em bolde
yn syne gehuchnysse syne mysdaet vnde de
de penite(n)cien vor de schult syner vnbesche
denner <gestr.: [...]>an uechtynge myt de(n) aller othmo
dygeste(n) done vnde pynede syck do vlytelyker
to beware(n) de sentencien des apostels daer
he secht Gy <ü.d.Z.: de> gestlyken sijt bestraffet yn al
so danygen dyngen de <gestr.: te> tege(n) got synt yn
deme geeste der sachtmodycheyt Dyt
exemple wylle(n) an dencke(n) de leff hebber
des orde(n)s synt vn(de) de enfenget sy(n) myt <239r>
den ernste der gherechtycheyt Se wyllen an de(n)cke(n)
spreke(n) ick vnde hode(n) zyck nowe dat ze de(n) dra(n)ck der
rechter beryspy(n)ge den ze de(n) brodere(n) wylle(n) sche(n)ke(n)
beyde ene(n) vnde de(n) andere(n) nycht en sen to schede
lycheyt oue<ü.d.Z.: r>myddest vnbeschedenheyt Also se sick
selue(n) quesse(n) ouer myddest den torne vn(de) de sick bete
ren solde(n) alze se vorhardent So wu(n)det ze sey vnde
dwy(n)ge(n) se vth to breken to entschuldeghen de vn
schuldyge(n) yn de(n) su(n)de(n) Van deme monike de(n) vnse
leue here ih(es)u (cristu)s ey(n)werf vn(de) ander werff erscheen
Eyn ander nouici(us) was yn de(n) sulue(n) closter de
van ga(n)ssen herten gode begerde to zoke(n) vn(de)
he plach alle weghe myt to samen gelachte(n) han
den vnde vp gerychtede(n) houede to bede(n) dat he
behorlyke doen mochte Enes nachtes yn
den begy(n)ne der mette(n) do he yn de(n) chore was an-
dechtlyke(n) myt besloten hande(n) vn(de) vth gereckede(n)
hande(n) to gode So vo<gestr.: [...]>rt was vnse leue here by
eme vn(de) sprack vn(de) sede reke my dyne hande Do
he to der ste(m)me syne oge(n) op sloch Wort heue
le zere erschryket Mer of he dat <gestr.: w> slape(n)de
of wake(n)de horde en konde <ü.d.Z.: he> nycht lychtlyke(n)
vnderschede(n) Auer he entfe(n)ck vte der ste(m)me
also grote vurycheyt vn(de) y(n)nycheyt Dat he <239v>
so sorchuoldych de sulue(n) forme desgebedes alle tijt
to bewarene Dar na do heey(n)monyck was wor
den vn(de) vp ene tijt yn ene(n) wy(n)ckel der kerken
stu(n)t vn(de) bedede myt ene(n) andachtlyke(n) gemo
de myt to same(n) lachten hande(n) alzo he plach to
done Do so wort he hastylyke(n) entucken yn de
me geste vn(de) vnse leue here ih(esu)s (cristu)s stu(n)t by
eme vn(de) yn syne hyllyghe vth gestreckede ha(n)
de entfenck he des broders hande recht of
he ene to der professye(n) neme Do he do to eme
selue(en) qua(m) wort he myt groter vrowede vor
blydet vn(de) gelost myt eyme salygen vnder vyn
den dat de gotlyke yege(n)wardycheyt ouer al wer
lyken ist aller meest Also vnse ee geuer de hylly
ge B(e)n(e)dictus tuget dar wij deme gotlyke(n) de(n)ste
andecke(n)de syn Jt sy bede(n)de of synge(n)de Wa(n)
deme co(n)uers de syne hosen su(n)der orlof wosch
van gode gepynyget wort
[W]ente wy nu vele gesacht hebbe(n) va(n) den
clare(n) zede(n) vn(de) geystlyke(n) wandelynge
vnde ock van deme durbare(n) dode der hyllyger
vedere to stychtycheyt der to neme(n)der So wyl
le wy nu to entho dynge der tragen vort bry(n)
gen de uorsumelycheyt enes broders vn(de) de py <240r>
ne de he leyt van gode dar uor Vp dat alle de
gene de vort gaen wylle(n) verwecket werden to
betere(n) dy(n)ge(n) to de(n) exempele(n) de dogede(n) Dat de
ock also vorsumelick voruert werde(n) va(n) der
wrake der gotlyke(n) pyne(n) vn(de) sick ock entsee(n)
de gesette des hyllyge(n) orde(n)s ouer to trede(n)
Wente yt was eyn co(n)uers de clare(n)dale to
gehorde de uormath zyck syne hose(n) to was
che(n) su(n)der orloff synes mesters Vn(de) ock was
he vth gega(n)ge(n) vn(de) stu(n)t allene byde(n) ouer des
ryuers Dat byn de(n) houe na by her vloet vn(de)
dede syne begu(n)de(n) wercke O we de arme en
merkede nycht dat syn swarlyke mysdaet
yn de(n) oge(n) godes was de dar besmytte(n) dore(n)
de purheyt des hyllyge(n) orde(n)s ock yn de(n)
myneste(n) pu(n)te De he nu als wy gesacht heb
be(n) dyt vermete(n) werck dede vn(de) nycht en
hadde de(n) orleff synes mesters to tuge Do hor
de he ene ste(m)me rope(n) Recht oft yt <gestr.: to> ey(n) to
de(n) andere(n) spreke vn(de) sede alsus verslaet
vorslaet Dar en was gy(n) merre(n) vn(de) de co(n)
uers tastede dat he geslage(n) vn(de) gewu(n)t wort
myt twe(n) aller swareste(n) slege(n) myt de(n) ene(n)
yn de(n) houede vn(de) myt de(n) andere(n) slage <240v>
an deme vote(n) D<gestr.: y; ü.d.Z.: o> gy(n)ck he bolde ynde(n) hoff voruert
ua(n) grote(n) node(n) vn(de) dede de(n) brodere(n) ku(n)dych myt
beue(n)de(n) lyppe(n) Wat he gedae(n) hadde vn(de) gehort
vn(de) wat he leet Do wort he ua(n) ene <gestr.: g; ü.d.Z.: g>eleet yn
dat clost(er) vn(de) bychtede dar syne su(n)de vn(de) myt der
pyne(n) der su(n)de(n) so othmodelyke alse he mochte
Do sede he dat de selue slege de he se vn sychtlyke
vntfange(n) hadde alle(n)tele(n) to syne(n) by(n)nerste(n) ge gen
en boue(n) neder ua(n) de(n) houede vn(de) de ander bene
de(n) vp ua(n) de(n) uote(n) Vn(de) dat he yn aller wyse dar
ua(n) sterue(n) moste wa(n)ner sick de twe slege an sy
ne(n) herte(n) to samene vogede(n) Dat ock also geschach
We(n)te ouer zomyge dage beslot he syn leue(n) myt
guder beka(n)tnysse vn(de) alsz wy myldelyke(n) geloue(n)
so gy(n)ck he alzo <gestr.: wy> uele do lutter er to gode alze
he uordent hadde myt ene(n) vorverlyke(n) dode
gepynyget to uerde(n) Mer wat neme wy dat de
zake sy dat de recht werdyge rychter dehere
va(n) sabaoth de de(n) v(m)me ry(n)ck der erde(n) geordelt
y(n) rechtycheyt vor welke schult ene vngelyke(n)
se(n)te(n)cie vnder wyle(n) schy(n)t to geue(n) so ys doch zeke<r-Kürzel über e>r
dat de wyscheyt godes <ü.d.Z.: va(n)> neme(n)de <gestr.: en> bedrege(n) <gestr.: en>
mach werde(n) De nycht allene alle dy(n)ck zoetlyke
mer ock wyslyke(n) schycket O wo uele is der
hud e <gestr.: der> dusses dages de myt de(n) habyte des
gestlyke(n) bedecket werde(n) vn(de) genomet myt <241r>
de(n) <gestr.: na ere(n)> name(n) enes monikes de na ere(n)
regule(n) vn(de) orde(n) alle(r) <gestr.: g> ege(n)schop versocht heb
be(n) Su(n)der na de(n) exempel aname vn(de) saphire
ents<gestr.: a; ü.d.Z.: e>th ze sick nycht ege(n)schop to hebbe(n) myt
zer koner uoermete(n)heyt So doch de gene do-
dede de krafft de vthe su(n)te peters mu(n)de
gy(n)ck myt ene(n) veruerlyke(n) dode vn(de) nyne
plage berorde desse Mer hyr weder schynet
ze ere dage y(n) gude(n) dage(n) to to bry(n)ge(n) vppe dat
ze nycht yn ene putte to der helle zulle(n) styge(n)
su(n)der <gestr.: y> yn de(n) zule(n) orde(n) <gestr.: ua(n)> va(n) Cistercien
wo wal he ouer myddest de g(ra)cie godes
puyr vn(de) ga(n)s sy ua(n) so mystalde(n) gebreke(n) der
ege(n)tschap synt Nochta(n)t so synt somyge gewest
vn(de) synt <ü.d.Z.: ock> noch van der tijt dat de broder uor
delychte schult als it sche(n) so harde(n) se(n)te(n)scie
des dodes ent fe(n)ge De su(n)der an see(n) des
hyllyge(n) orde(n)s lychtlyke(n) myst<ü.d.Z.: r>ede(n) yn lychte(n)
dynge(n) vn(de) segget wa<gestr.: s>t ys dat of wo uele
ys des noch<gestr.: l> Se en merke(n) nycht an dat ge
schreue(n) de des my(n)neste(n) nycht en achtet
de uallet alle(n)tele(n) yn dat grote de de almech
tyge got nochta(n)t alzo vort nycht en pynyget
nicht dar vm dat yt yn dusser tyt so swar gebreck
nicht en sy sunder orlof ich to wasche(n) of enyge an
der dynge to done sunder orlof <ü.d.Z.: vn>wille(n) des ouersten
als yt yn der tyt was do god al solke dynge so stren <241v>
gelyken<gestr.: e>en wolde pynygen to ene(n) exemple der
nakomelyne sunder want he mylde vnde bar(m)-
hertich ys vnde sick gewerdyget myt syner
aller guderternster gedult vns to vorwecken
to den remedien der bicht vnde penitencien
Vortmer oft ock somyge weren de god auekere(n)
mote de alsolke lichte dynge menden to done sun
der swar perikel erer selen Vn(de) solke ouertre-
dynge vorsumet vt todone ouermids werdyge
vrucht der penytencien vnde bicht Mer de nycht
en achtet vnde alzo de vnreynycheyt to nemet
so sal dat scip erer consiencien sunder tuuel god
en kome en dan to holpe Jn den grunt vorsenket
werden Hir vm wy de vorscricket sy nt yn den
ouerclaren orden van cistercien myt den tytele
der professien sollen vns vlytygen nicht alleyne
syne meysten yn settynge sunder ock de my(n)nsten
myt aller sorchuoldycheyt to bewaren vp dat de
vuricheyt des ordens nycht en vorlauwe noch
vorga yn vnser tyt vn(de) of wy so groter sunde
schuldich worden geuu(n)den vor deme rechten
richtere myt den bosen nicht genome(n) en werde(n)
vt syner strengen sentencien vnde de glorie gods
nicht bescouen en mogen
Van deme perikel de egenscop ys dyt ny bescreue(n)
[H]er abraham vormals abbet des clos
ters patro[n]e welck closter en ys van
den dochteren clarendals Dusse ha
de de blomen der iu(n)ferlykheyt myt deme vruecht-
ten guder werke sunder welke de kuscheyt <242r>
nycht grot en ys by gade bewart van der mylder
gaue godes vnses h(er)n <gestr.: ihe> ih(es)u (christ)i wente to der vullen
brengynge des vnbeuleckeden leuendes Dusse aller
hilgeste mensche godes was sunderlynge gesiret myt
der gracien der sachtmodicheyt vnde heuet dat yock des
heren gedrehen myt enen vnuormodeden vlyte va(n) syner
yoget vp vnde alle de dage synes leuendes do he noch iu(n)ck
vn(de) <gestr.: v> nyege <gestr.: v> was beyde van older vn(de) van gestlyck
heyt do hadde he eyn cleyn stuckeke(n) nyeges dockes
syn clet dar mede to maken sunder orlof vnder synen
bedde v(m)me vnde weder v(m)me gekert hadde en vant
he des nicht des vor wunderde he eme vn(de) gynck en
wech vnde wart em syne confiencie gnagede so achtede
he dusse clene deste to deligen myt oppenbarer bicht
vil bolde to bichten O grote kracht der bicht vn(de) ock
nicht my(n)ner myldicheyt vnses h(er)n vnde vorlosers de yn
somyger mate alle de hopynge des mensliken hely es<sic>
gesat heuet yn dat sacrament der bicht Want gelyker-
wys als gene manychuoldicheyt gene vngestaldych(ey)t
der sunde en mach weder stan de genade en heue de(n)
menschen vp den purlyken vnde othmodichlyken <gestr.: byl>
bichten van deme nedersten der helle vnde settet en
yn de hogeden des hemels Alzo vort an vorwan
deren vnde neder werpet de mynsten sunde de ge-
ne de syne sunde bedecket va(n) der hogede der vullen
<gestr.: komen> komenheyt to deme nedersten der vnsalyge(n)
gebn+vndenheyt <gestr.: As> Alsus ys desse vorgesechte Ju(n)gelynck
de wislyke a(n)merkende was dat de klenen sunde <242v>
nicht en mogen vtgedan werden dan myt <gestr.: dn> der
arsedien der bicht do he ouer eyn wenych tydes alle
ne yn der koken was vn(de) de sco<gestr.: r>ttelen wosch Do
vel dat vorgesachte dockeken dorch de lucht her
af recht of yt yemant dar brachte vnde dat wort
eme yn syne hant geworpen vp dat he dar mede
de materlyke vnreynycheyt af waschen solde Ou(er)-
mydest welke dat sathanas syne sele bekort hadde
myt der vnreynycheyt der egenscap Do he dat dock
seckerlyke bekande vn(de) syn gesichte hir vn(de) dar <gestr.: b> ker-
de de deste van den vnreynen geste genome(n) was
mer na der bicht zo en mochte he des nicht behol
den dar vm so was he gode danck seggende beyde
yn anxte vnde vn(de) yn vrouden syny <gestr.: j> herte(n) vn(de)
merkede an wo ser yt ene steyt to hoden vnde to
vntfruchten va(n) al sulker egenheyt wo cleyne se ock
ys de gelouet hebben eyn lutter vullenkome(n) leue(n)
der armode
[O]ck eyn hilge nu(n)ne als men lest vm eyns
clenen syden vademes wyllen den se an er
bedde gelecht hadde sunder orlof de yn eren dode
des duuels lasterynnge leth
[E]yn ander monyck was vt deme orden va(n)
cistercien als de kranck lach vn(de) to syner
lesten vre qua(m) vn(de) sprake vorloren hadde Do sach
he den vnreynen gest gelick ener <gestr:: garuen bynde(n)>
mer katten sitten vp deme recke dat by der
want stunt dar syn scepeler stund vnde vp dat <243r>
solue olde vnde to rethen scepeler hadde de
broder eyn clene stucke dockes geneyt sun-
der orlof Welkeren lappen de vnluttere
gest sachtlyken handelde vnde streck vnde
kussede ene vil dicke he lickede ene och myt
der tungen vnde betastede ene myt der ha(n)t
Do dat de broder sach do suchtede he vn(de) wa(n)t
he nicht spreken en mochte so wysede he dar
myt den vyngere vn(de) myt den haluen worde
al stamelende so vele he mochte dede he to
ke(n)nende dat se den aller argesten bespotter
en wech dreuen De broder de by em were(n)
de verwunderden sich ser vn(de) vragede(n) eme
lange wat he sede of wat he mende Do
entfenck he na godes barmherticheyt achter
na de sprake weder vn(de) sachte Gi se gy
nicht den vnreynen gest sitten vp vnsen
scheppeler vn(de) myt synen aller vnuledigeste(n)
<gestr.: s> sunder orleff vn s<gestr.: a; ü.d.Z.: e>tten dorfte Verdryuet
bolde den lasterlike(n) duuel vn(de) dot den lappen
aff va(n) deme clede vp dat my yn den ende
nicht en bedreger Do se alle ernstlike(n) v(m)me
segen vn(de) den lasterliken gest den he sach
nicht sen en mochten Do deden se dat sulue
clet van de stede vn(de) so vort vor en wech <243v>
van da(n)ne de boze verwyter Do entfanck de
krancke broder penitencien vor syne su(n)de vn(de)
verstu(m)mede weder vn(de) verschede bolde dar
na yn guder beka(n)tnysse Hyr v(m)me ys vns
alle to hoden bouen al vor den egendom de
de pure vn(de) de reyne(n) geestlicheyt des hillige(n)
ordens va(n) cystercien gelouet habben vnde to
versake(n) de werlde vn(de) alle des dat der we<ü.d.Z.: r>lde
to behort vn(de) dar en boue(n) vnses solues Dat
wy nyn vlecke(n) en make(n) vnser consciencie(n)
ock yn cleyne(n) vn(de) snoden dyngen to geuen
of nemen of to hebben sunder orleff Vnde
ock vnsen wreden vyanden nicht en geuen
eyne materie des lasters de y(n) denne<sic> vntga(n)c
ge Jsrahels va(n) egipten ys dat Der zele va(n)
den lichame alzo vele de wreetliker dan acht(er)
to stane Dan wy sullen de rechte(n) ordel godes
al sulcke ouer tredynge to samen setten myt
der aller otmodigester penitencheion deme aller
bosesten verwyter myt der aller schalckerst(er)
vervrowynge vn(de) myt der aller wredester
wrake so <gestr.: vele> vele de lichtliker my de nye
i(n)geuynge schuwe(n) vn(de) verhoden moge(n) So dat
wy den vruchten godes alle tijt vor oge(n) heb
ben <gestr.: mogen> de vns stegelike gebode(n) wert
yn vnser regulen Van den perikel der <244r>
ghener de em schame(n) er su(n)de to bichten<(u>
[N]u wylle wy tonen wo grote verdomp
nisse de schuldich syn de des beuenden
ordels godes vngedechtich synt vn(de) bedecket
eder schamet sick to bichten de swaren sunde
de se gedan hebben ouermyddest vnnutte sche(n)-
de van der de schrijfft spreket et ys confusie
to lidende de sunde des verblyndeden se vnt-
went lichte yn den wercken der dogede <ü.d.Z.: de> se
na vortgange der tijt y(n) dogeden gedan hebben
vn(de) bedreget sick sulue(n) went et ys geschreuen
De yn eme dat ys yn der bicht misdot de ver
lezet vele guder wercke vn(de) ys weder schuldich
yn em allen Her Arnolt de abt der stat des stri
des ey(n) getruwe gestlick man de vertelde vns ey(n)
glorioes mirakel dat he sede em openbart to sy
ne va(n) ey(n)nen hillige(n) ma(n)ne de ey(n) p(ri)or was des
closters Calatens(is) de dar was yege(n)wordich do dyt
dynck geschach
[E]t was yn deme lande lymonisens(is) ey(n) vrou-
we va(n) ser gestliker wandelynge welck(er)
wo wal se geholden wort yn Deme eliken bande
so was se nochtan vlitich y(n) vaste(n) yn bede(n) yn al
myssen to geuen vn(de) andere(n) geestlike(n) wercke(n)
vn(de) vorde ey(n) gestlik leue(n) yn wertlike(n) gewande
mer nochtan so hadde se yn erer yoget ener han- <244v>
de swar su(n)de gedan de se sick grotlike schamede
vn(de) en wolde der nu(m)mer mer mensche(n) bichten
en wolde va(n) groter schemede Nochta(n) wo dicke
wo dicke se den prester bichtede so dede se eyne
bedeckede bewegynge dusser su(n)de alzo beschedende
yn der bicht Van alle mynen sunden de ick nu ge
secht hebbe vn(de) nicht gesecht hebbe geue ick my
schuldich vor gode vn(de) yn heren Alze se yn deme
ende der bicht dusse rede vt let recht als ey(n) zegel
so was se vt den gru(n)de eres herte(n) suchtende vn(de)
wort alto male vntlost yn tranen DO se dat vele
yar stedelike yn geliker forme dede Do mercke
de de prester want he wijs was dat se ichtes
wat vnreynes yn ere(n) herten hadde schulende
Dar v(m)me beslot he dat myt vele prouyngen
van <gestr.: er> ouermyts de bicht vth to teyne Auer do
he nyt dusser sorchuoldicheyt nichtes nicht vorder
de Do vermande he se dat se gan solde to den
vorgesachte(n) p(ri)or des neyste(n) closters Calacens(is) vn(de)
eme alze eyne(n) aller hilligesten ma(n)ne alle eren
gru(n)t erer consciencien openbare(n) mer de prester
was achtsam den p(ri)or va(n) dusser sake hemelike <gestr.: to>
vor to kome(n) vn(de) em den syn to openbare(n) Do de
vrouwe to em kome(n) was vn(de) ere bicht dede en
mochte he anders nicht van er krige(n) dan de prest(er)
va(n) er to hore(n) plach Et gescha myt den korsteste(n)
dat se kranck wort vn(de) vngebichtet starff Do se <245r>
lange dot gelege(n) hadde vn(de) me(n) na erer dochter
warde de me(n) hadde don kome(n) to der begenck
nysse vn(de) wente se yn eyner vere(n) gassen wonde
so en qua(m) se nicht bolde vn(de) dar en by(n)nen wort
de grafft vertoge(n) Do se to den lesten gekome(n)
was vn(de) myt grote(n) karme(n) ser schreyede vn(de) alle
de dar by weren mede schreyden Do wort de
dode vrouwe bolde weder leuendich va(n) der
aller barmhertigesten krafft godes vn(de) de zele
genck weder i(n) er licha(m) Vn(de) et ys geworden
eyne zote versellynge des gestes vn(de) des vlees-
sches na d(er) bedroueder scheydynge des dodes vn(de)
recht of se vntwakede va(n) ey ne(n) sware(n) slape
sprack se alsus to erer dochter de dar weende
vn(de) schreyede Dochter weyne nicht dyne ogen
horen vp wente va(n) godes barmherticheyt by(n)
ick weder leuendich geworden snyt enwe de
hyndernysse der doke dar mede ick v(m)me gedan
byn dat ick vp stan moge De bende worden
myt aller snelheyt enlost vn(de) de vrouwe richtede
er houet "vp" recht Do dede me(n) den prester bal
de dar kome(n) na ere(n) gebode vn(de) alze se alle en
wech ge gange(n) were(n) Do wort de fenynde vlecke
tor stu(n)t ouermyds de bicht vtgadan Dar na so
lep dat volck v(m)me dat mirakel to seyne Vnde
dusse vrouwe wort ey(n) getuch vn(de) ku(n)dery(n)ne der
genade godes de yn er ge scheyne(n) was vnde <245v>
openbarde en allen wo et er gegangen was
<gestr.: vnde> vnde wo se ouermyds de hulpe vnde dat
geb<gestr.: e; ü.d.Z.: e>t der moder godes der werde(n) yu(n)cfrouwe(n)
marien v(er)lest was yn dusser wijs seggende Jck
vnsalige sundersche do ick yn dussen leuende
myt den luden wanderde Do schen ick to stan
vor den oge(n) der menschen dor de guden wercke
de ick dede vn(de) vor de gestliken wandery(n)ghe de
ick togede mer ick lach vor den oge(n) godes
yn deme valle des des dodes welckes gebo
des ey(n) ouertredery(n)ne ick my nicht vntsach to sy(n)
va(n) bozer konheyt Wente de here heuet ge
secht yn syner hillige(n) kerken dat nument su(n)d(er)
bicht mach beholden werden mer ws<sic> wal ick
my va(n) mynen anderen sunde ey(n) lutter bicht
plach to don nochtan en dorfte ick eyne grote
sunde de ick y(n) myner yu(n)ckheyt hadde gedan
vor groter schemede ne menschen bichten Dar
v(m)me so makede ick my al myne guden werc-
ke de ick dede vntvruchtbar vn(de) v(n)nutte mer
nochtan so plach de ick de sulue(n) wal by na alle
dage der hillige(n) moder godes marien vor ere(n)
altar of gebelde of so war ick mochte be
rouwelike beclagen vn(de) beschreyen vn(de) to bich
ten vn(de) ere barmherticheyt myt barmliker
clage to beschreyen dat se nicht en lede dat
ick vor de myne sunde de sentencien der
ewyge(n) verdompnysse entfenge Dar na do <246r>
ick de schult des dodes betalt hadde do wort
ick alzo vort v(m)me belecht <gestr.: al> ouer al vn(de) alzo
wertliken gegrepen va(n) den bozen gesten vn(de)
myt d(er) aller bittersten verwytinge myner
sunde wort ick getoge(n) to der pyne der helle
v(m)me verdomet to werden Dar ick en by(n)nen
wort ick gedencken der almyssen de gedan had
de yn welcke(n) ick vele tydes gearbeydet hadde
vn(de) verwu(n)derde my dat ick recht of ick aller
sunde schuldich wer to den ewygen tormenten
sunder enyge barmherticheyt geschicket wort
Vnde alto hant worden myne ogen bedecket
vn(de) verdustert va(n) den vnreynen vlecken my
ner vngebichteden sunde de van den depeste(n)
myner consciencien alzp veruerlik vp sloch dat
ick yn nyner leye wys ansen en mochte de
radien des ware(n) vn(de) ewyge(n) lechtes dat myt
almyssen vn(de) guden wercken verkrege(n) wert
mer leyder do <gestr.: versumede; ü.d.Z. verstont> ick wo wal it do to
late was dat dat warende lon of solt mynes
stene(n) vn(de) harden herte(n) so wort ick gedwu(n)ge(n)
nicht alleyne to wete(n) mer ock to vnder vynde(n)
wo anxtlick et ys den sterfflike(n) vn(de) vnsaligen
menschen nicht gehorsam to syn den geboden
eres scheppers Alzo was ick vntsa<destr.: n; ü.d.Z.: t> va(n) allen
rade vn(de) hulpe vn(de) wort do gedencke(n) dat ick
de sulue(n) sunde va(n) der ick va(n) rechte vntfen
ge de sentencie der verdompnysse stedelike <246v>
to bichten plach al schreyende vn(de) beclagende
der hillige(n) maget marien Vn(de) al to hant vnt
fenck ick eyn wenich hopens vn(de) mer vt beger
ren vn(de) suchte(n) dan myt den worden De moder
der barmhertecheyt vn(de) hope(n) der vnsaligen
dat se my arme(n) de y(n) dat pu(n)te der vterster
not gesat was nicht achter ey(n) lete Dar en
was ny(n) merren vn(de) de sulue trostery(n)ne vn(de)
beschermery(n)ne aller gener de to er vlet qua(m)
recht als ey(n) mette(n) sterne vn(de) sloch <gestr.: verne>
<gestr.: der> veruerde de duuel de my bespotteden
dat se er maget grype(n) dorfte(n) vn(de) boet dat se
bolde den roff neder lechte(n) vn(de) dar lete(n) we(n)te
dat va(n) den here(n) vtgenge ey(n) sentencien de ge
loude war schen to deme se bolde se horsam
were(n) de bozen De genck vnse leue vrouwe
to ere(n) leue(n) kynde segge(n)de Jck bidde dyner
myldicheyt her vn(de) leue kynt dat du de(n) beste(n)
nicht en geuest de zede de ere ouertredynge
so dicke vor myne(n) belde beschreyet heuet <gestr.: der>
Vnse gesu(n)tmaker antworde Du west wal
leue moder dat se su(n)der bicht nicht mach
beholden blyuen Vnse leue vrouwe sprack
Her al dynge syn dy mogelick ick bidde dy
nicht en v(er)scheme dat angesichte dusser arme(n)
de hoppen heuet yn my heuet gehat vn(de) ouer
myds vele guder wercke huet se geachtet
dyn a(n)gesichte to sachtmodyge(n) wal dan se
dat nicht wyslikeen dede de her sprack wa(n)te <247r>
et nicht georleuet en ys Dat du vor enyghe
bede van my verdreuen werdes vn(de) wente
bute(n) den vlesche ny(n) stede en ys des bichtens
vn(de) berouwenysse so beuelt my dat de zele
we<gestr.: r; ü.d.Z.: der> ker to ere(n) licham vp dat se otmodelike
vn(de) berouwende bichte dat ouel heuet mys-
dan vn(de) dat boslike by er by er beholden vnde
sal so vort weder gebracht werden vn(de) ver-
kryge(n) to den lesten barmheyt Alzo wort ge
beydende den here(n) vn(de) bestelly(n)ge sorchuoldeli-
ke der al myldeste(n) vrouwe(n) ys to my gesant
de gude engel de my verloste va(n) aller ver
beydynge der bozen geste vn(de) heuet my we
der gesat to mynen egen lichame alze gy set
Hyr v(m)me alze nu de bicht vullenbrach ys
so ys de tijt hijr dat ick en wech ga nicht wed(er)
to kome(n) mer der barmherticheyt godes y(n)ewy
cheyt to syngen de my vnwerdyge(n) vntfort he
uet synes stre(n)ge(n) ordels va(n) vor komy(n)ge vn(de)
na volgynge <gestr.: so> der sulue(n) barmherticheyt
Do se dusse dynge gesecht hadde so lede se er
houet neder yn de laden vn(de) vestigede sick myt
den teke(n) <ü.d.Z.: des> hilige(n) cruces vn(de) gaff <ü.d.Z.: do> vp den geest
Of ock yement de ouermyds dotliken sunde(n)
dor graue(n) ys myt der scrulen des ewygen
dodes dyt exemple lezet of hort vp dat he
gestercket werde to der medicie(n)ne der bicht
vn(de) penitencie wetende verwar dat neme(n)t
van gode genade verkryge(n) sal de sick ver <247v>
smat to otmodige(n) vor syne(n) vicarius dat ys vor
syne(n) p(rae)late(n) of prester Van den p(er)ic(u)l(e) d(er) to same(n) <u.d.Z.: sweri(n)ge>
[D]y d(er) [p]u(n)cien dat erste germa
nien hetet liget ey(n) clost(er) va(n) cistercien yn
der tijt des here(n) abts gotfrydi wort vns va(n)
yn geue(n) des bozen duuels ey(n) de aller swareste
versturynge vn(de) ergery nge va(n) al sus daniger
sake va(n) ledener tijt was dar ey(n) gewonte wer
den yn den huze De tege(n) de forme der ordina(n)
cien was vn(de) dat qua(m) by ouermyddest versu
melheyt vn(de) vnbescheydenh(ey)t der gudertyre(n)heyt
d(er) p(rae)late(n) alze dat men der conuersen alze den
monike(n) des yars nye busch gaff do dusse vor
gesachte strenge man vt eyne(n) anderen huze
genomen was vn(de) beyde va(n) gotliker vn(de) me(n)s-
liker ropynge den erste(n) grat der ere(n) nicht van
vordels des geldes of des vlesches of blodes mer
va(n) verdenste des leuendes vn(de) va(n) wete(n)heyt der
wijsheyt beschulde(n) hadde Jn den sulue(n) huze
vn(de) want de co(n)uersen yn dusser kone(n) houerdie
genochte hadden Do wort he vntfenge(n)t myt
eyne(n) loueliken ernste vn(de) ordelike dusse aller
argeste(n) vermetelheyt corigere(n)s wert to sy(n)
Hijr so v(m)me begen he hemelike(n) yn den Consilio
vn(de) ock openbar y(n) den capittel d(er) broder vlijt-
like va(n) dusser sake to clage(n) vn(de) to v(er)mane(n) vn(de)
ock to bidden vn(de) na to beden to verlate(n) de bo
sen gewonte De der rechticheyt des ordens
nicht en vogede sunder verstury(n)ge des lyues <248r>
af et syn mochte af gedan solde werden mer we(n)
te de bant der harder p(rae)su(m)pcien den herten der
vlesliker broder myt de(n) aller vastere(n) verenynge
der vnsalige(n) v(er)hardynge an henck dat se su(n)-
der v(er)sturynge vn(de) schandalisacien en mochte af
gehouwen werden Do hadde wy leuer na su(n)te
gregori(us) ler dat eyne versturynge vp stonde da(n)
dat de warheyt achter gelate(n) worde Alsus
begu(n)den de Conuersten erst yn de wynckele
to re(n)nen vn(de) to murmure(n) Dar na wort de to
same(n) holdy(n)ge allentelen mechtiger vn(de) begu(n)de(n)
myt vngebeldeder vnsy(n)nich(ey)t to dencke(n) na open-
barer twydrachticheyt mer al dusse q<ü.d.Z.: u>aden an he-
uere vn(de) der partyen mecker was ey(n) Conuers
den de sorge der busch scho der broder beuolen
was de to d(er) metten genge(n) to beware(n) de myt
den duuelsche(n) geste vervullet was vn(de) dat silen
ciu(m) yn allen steden hen warp nu sprack he an
somyge by sundere(n) nu erer vele to same(n) he ret
vn(de) to herdede se dat se nu(m)mer enleden dat en
af genome(n) worde myt yeniger orsake des byd
dens of des druwens ere gewonte de ey(n) vodel
sel <gestr.: des> was d(er) houerdie vn(de) ey(n) tuny(n)ge der ver
heuy(n)ge Och myt wo wu(n)derliker vn(de) clegeliker
vnsy(n)nicheyt bestricket de gest der houerdye de
gene de he ey(n)s geua(n)ge(n) heuet Do de h(er) vn(de) Abt
Jnden erste(n) ere runynge gemercket hadde do
gebot he by gehorsamheyt dat so we syn silen
ciu(m) breke dede he dat vor dem ete(n) so solde hedes <248v>
sulue(n) dages of des nauolgenden dages dar na vaste(n)
to water vn(de) to brode Dat pijnde sick dusse Con-
uers to holden als ey(n) sentencie va(n) dem hemele ge
geuen vt nyner leue der dogede mer vp dat he
synen Abt eyne(n) hat verweckede wante als he
dagelikes sy(n) silenciu(m) brack to same(n) blasende de
Conspiracien so vastede he ock by na allen <ü.d.Z.: dage to> water
vn(de) brode vp dat he alzo de gemode der der brodere
vntfenge(n) mochte to hate vp den Abt De harde
vn(de) vnme(n)slike sentencien hadde vullenbracht
Hijr en by(n)ne(n) qua(m) de hillige Aduente vn(de) de
storm wy(n)t der conspiracien de vermert vnde
stercket was myt den hemelike(n) ru(n)nyngen vn(de)
de openbar v(er)sturynge de aller swarst was weet
dar gedrege(n) wente de valsche Conuers hadde
en de aller bozesten met gegeuen Den he
ock sunderlynge dwanck to geschen Alzo dat sick
alle de broder vp den kerst Auent versamelensol
den vn(de) gan vp den dormater der broder myt eyn
modygen Consente yn der tijt de arbeydes vn(de)
nemen de busch scho va(n) ey(n)s yewelike(n) bedde vn(de)
to synden de to stucke(n) myt messen Vn(de) to reten
se myt ere(n) handen Wo wal dusse boze schalch(ey)t
des Ersame(n) Abts consciencen vnuerborgen was
so dede he nochtan of he es nicht en wyste Als
g(en) steyt De wyse man sal swyge(n) y(n) det quaden
tijt vn(de) wo vele de mer em menslick raet vn(de)
hulpe af was Alzo vele de mer satte he em vp
erntliker an ropen de ba(m)rheyticheyt<sic> godes
beuelede den monike(n) gemeyne gebet Dat ey(n) <249r>
ytlick na syner mach eschen solde de barmhertich(ey)t
des vp dat he sick va(n) syner myldicheyt gewerdy
ge(n) wolde wat beters to schicke(n) va(n) so groter
dorheyt der vlesliker brodere Jt was do anstande
dat sunderlynge fest vnses heren vn(de) vor eynen
wenich dage(n) was de abt Capittel holdende
myt de(n) conuersten Vn(de) de vorgesechte vanen
vorer der twyst vn(de) dener sathanas wort gero
pen va(n) somyge(n) syne(n) gesellen de de quaetheyt
myt em consenterden nicht va(n) leue des ordens
mer vt vlytich(ey)t Der bosheyt <gestr.: d> to ouen dat he
sick vnbeschedelike abstinerde vn(de) syne(n) bort myt
eyne(n) scher messe alto male af gesneden hadde
Dat de vnsalige vt schandalisacien gedan hadde
do em de Abt vragede myt smekenden reden
war v(m)me he dat gedan hadde Vn(de) vt syne(n)
homodige(n) vnordeliken antworden verstont de
Abt dat syne boesheyt vullenbracht was do
wort he myt louerliker leue vntsteke(n) Der ge
rechticheyt vn(de) sede alsus to em en allen vt
eyne(n) war seggende geste broder ick solde dyne(n)
vnwerdyge(n) versmaden gemode to gan myt
heylsa(m)mer v(er)manynge of du lichte weder kere(n)
woldes va(n) den stricke(n) myt welcke(n) du geholden
werst mer want de falcke der houerdye dat
oge dynes herte(n) alzo verdustert heuet dat ick
my ouermyds myne otmodicheyt nicht en
vermete de vte moge werpe(n) wa(n)t ick se dy
alzo va(n) dy sulue(n) vervromedet dat du mer <249v>
vnse <gestr.: be> v(er)many(n)ge bespottes da(n)c vntfeyst Hijr v(m)me
so verku(n)dyge ick vor allen de hijr sitten van dy Jt
en sy dan dat du hastelike(n) vn(de) sunder vertrecken
dy veder v(m)me kerest vn(de) komest myt otmodyge(n)
genoch don to penitencien Du salst yn korter
tijt volen dat veruerlike ordel godes Vn(de) set
anderwerff vn(de) derde werff segge ick alle(n) de ge
su(n)t vn(de) ganse verstantnysse hebbe Vn(de) dar v(m)me
du des vreden vn(de) der yn settynge der hilligen
veder ey(n) openbar vyant bist war du vulherdes
y(n)dyner boesheyt so salstu dat aller hardeste ordel
godel godes by(n)nen wenich dage(n) wente ick be
truwe yn den heren vn(de) y(n) syne(n) leue(n) moder welck(er)
vnnutte knechte wy synt dat se nicht liden en solle
dat va(n) dyner homodiger vnrechtcheyt de grot
ys dyt hus gebrecklick Dat va(n) syner erst(er) su(n)de
ryn ge clar schynende gewest ys va(n) vorenynge
broderliker leue Do were(n) to der tijt vp gestege(n)
de gebede der schreyender broder vor de raserye
yn den odre(n) des heren vn(de) de engel des heren vnt
fenck va(n) em de sentencien der gener welcker vor
houede geteke(n)t myt den teken than dat ys myt
den ba(n)ner der otmodicheyt De engel sach en dat
<a.l.R.: he> nicht en was getekent so sloch he en su(n)der verwach
ten vn(de) dodede en vn(de) same(n) myt alle de dat vnge
wegen versturynge droge(n) wente yn den auende
des dages vor der vigilien der gebort vnses he(re)n
Do he na der conplete va(n) deme sekenhuze ge(n)ck
vn(de) de seke mester va(n) deme de co(n)uerse de recht
schen alze ey(n) ander syn gelick der sulue(n) conspracie(n) <250r>
myt deme he ock de fenynde rade d(er) twydracht
plach to versprecken eme en tege(n) gekomen was
began he hastlike vt to late(n) ene ste(m)me des we-
nens myt eyne(n) mechtige(n) karmen sy(n) angesich
te wort bleck sy(n) neze slot em to de oge(n) worde(n)
em ver wandelt vn(de) de bedroueden tekent open
parden den dot so wor<gestr.: t> syn De ander wort be
drouet do he en neder syge(n) sach vn(de) vp dat he
nicht gequesset en worde va(n) den snellen valle
so heuet he en v(m)me beuange(n) Mer alzo gery(n)ge
was he dot dat he vnder den handen synes ge
sellen de eyne helt de sele vp gaf er dan heto
der erden kome(n) mochte Dar were(n) bedrouet
de vorsten der conspiracien Do lepen to de co(n)uersen
de vanen vores van allen synden Jndeme se des
andere(n) dages als eyne(n) hertige(n) to volge(n) vp gesat
hadden de vngehorden quaetheyt to vullenbrenge(n)
O gude ih(es)u den droge(n) se nu myt barm<gestr.: her>liken
geruchte yn dat seken hus vn(de) legge(n) em myt
vruchten vp de stede d(er) v(er)schedynge Do gaf
me(n) der doden tafel ey(n) teken vn(de) erer aller ore(n)
myt vruchten geslagen worden dar v(m)me aller
meyst want se numende en wusten den dode alze
na to syn De was dar her theobaldus de do eyn
vnderkelner was <gestr.: vn(de) na> de hadde to der stu(n)de
des gebodes dat de Abt yn gesat hadde vn(de) laß
yn den sulue(n) de co(n)medacien aller y(n)nichlikest
<gestr.: mer> vn(de) als he gevraget hadde we dar dot wer
do verwunderde he sick boue(n) mate <gestr.: d> va(n) den <250v>
ordel godes Vn(de) he dede den Abt <gestr. den> bolde komen
de do lichte van dem dormiter gegange(n) was
deme doden de co(n)medacien to lezen Alze de
abt kome(n) was vn(de) dat decksel dar mede dat licha(m)
bedecket was to den houede vp geslage(n) wort
Vn(de) de Abt dat angesichte des dodedn geseen had
de do sloch he syne hande to samen vn(de) suchtede
van gru(n)de synes herten vn(de) sprack Och du aller
armeste wu lichstu hijr dot va(n) den ordel godes
su(n)der penitencien dyner bosheyt vn(de) dat sulue
weder ha<gestr.: d>lede weder anderwerff vn(de) derde
werff seggende Och geue got dat du myne
vermanynge nicht versmaet en haddes Och off
du de barmherticheyt godes nicht ellendelike
bute(n) besloten en haddes He beret sick wat lange
wat he don solde to den lesten duchte em dat
gut to syn alze de co(n)mendacie na gewonte geleze(n)
wer vn(de) dat licha(m) yn de kerke(n) wer gedragen
dat he dan des andere(n) dages beyde de monike
vn(de) de Conuersen to samen dede komen dat se
yn dat gemeyne ordel den wat em to done stonde
alsulcker sake do se to samen kome(n) were(n) Do
sprack de Abt dat se dat alle horden gy weten
wyl my(n) leze broder yn wo korter vp sate des
bozen herten vn(de) quaden wyllen dusse gegrepen
ys Hijr v(m)me want wy alle syne verkerdicheyt
wal weten mer syn bicht vn(de) penitencien vnde
bicht en wete wy nicht so ordel ick dat men
synen lacham yn nyner leye wijy en leggen vn
der de licham vnser broder vn(de) betruwe dat <251r>
dat ick vt nyner v(er)metelheyt of konheyt
yn en sette mer vt eyne(n) rechten ordel myt
berade Do dat horden de Conuersen worden
bouen mate ser veruert vn(de) beden y(n)ychlike
Dat em orleff gegeue(n) wo<ü.d.Z.:r>de by syden myt
den olden monike(n) to spreke(n) vn(de) dat verkrege(n)
se Do se an ey(n) ende gan weren v(m)me berades
wyllen ouer ey(n) cleyne wyle queme(n) se weder
vn(de) streckeden sick vp de erden vor den abt beyde
monike vn(de) co(n)uersen vn(de) beden em myt velen
uerstigen puryge(n) der bede Dat he de(n) doden
nyne barmherticheyt en wegerde vn(de) de con
uersen loueden dat vn(de) verstigeden by den got
liken namen wert dat de Abt metigede de
strengen sentencien vn(de) deme doden wo wal he
des vnwerdich was nich en wegerde der
menen begrafft Dat se dan vp hore(n) wolden
van erer angenomenen bosheyt vn(de) <gestr.: v> vortan
nu(m)mer mer wort wage(n) van der vnfangynge
der nyen busch scho Vn(de) ock so seden somyge
va(n) den olden dat he vtgenome(n) de rede ey(n) ge
prouet man gadde gewesen Vn(de) dat van den
mensche(n) nyn ordel sunder barmherticheyt yn
ene gesat aolde werden Den vyl lichte de got
like barmherticheyt dar vm tijtlike gepyniget
hadde Dat he de vp satten quaetheyt myt den
werken myt ey(n) nicht vullenbrachte dar he
ewelike solde hebben v(m)me verdomet geworden <251v>
Alzo was an merckende dat alzo nutte gedan was
to der tijt Vn(de) dat lichte de leste ergerynge nicht
arger en worde dan de erste Of de conuersen
de von dusser orsake lichtlike mochte(n) gesechtiget
werden of yn eyner merer schandalizerynghe
<gestr.: vp; ü.d.Z.: vt> breken Doch do hadde de abt mede anxt
of he hasteliken ene wredere sentencien geue
dan et sich geborde Wante dat ordel vnde
sentencie der consprireres en was do noch
nicht geopenbart va(n) den meynen capittel
vn(de) he gehengede erer biddynge De de bege(n)c-
nysse der mysse gedan was na ere gewonte
Do wort de gestoruene broder der erden beuo
len vnder de lichame der anderen broder Ghe
benedyet sy got de dat hus va(n) der aller de
pester kulen v(er)lost heuet Vort mer h(er) theobal-
dus va(n) deme wy vorgesechet hebben als he den
sulue(n) gestoruenen broder va(n) older vrentschap
der y(n)ngester hemelicheyt to geuoget was vn(de)
sick myt hulpen der gebede to same(n) gebonden
hadden beyde yn den leuende vn(de) yn den dode
wa(n)ner or yenich storue Wante de sulue co(n)uers
vor den veruerlike(n) wynde der co(n)spiracien va(n)
versmader gestlicheyt geweze(n) en hadde Want
he dan bebande dat yn den vter ste(n) dele der not
de vru(n)t wert geprouet Vn(de) ser bedrouet was
van den perikel syner zele so satte he vp by
em sulue(n) ey(n) yar gebet byn em sulue(n) gebet vn <252r>
em to done wante he gelouede sunder twyuel
de denst des gebedes ey(n) hulpe den doden syn
solde Do he alle dat ganse yar y(n)nch gebet vor
den here(n) vt gestort hadde vn(de) de ryrkel des
yares v(m)me was Do er schen he em y(n) ey nen
gesichte tonende myt eyne(n) clegelike(n) angesich
te dat he ey(n) bedrouede sentencie vntfangen
hadden He wort gevraget wo et myt em wer
he antworde dat he va(n) der vre(n) synes dodes
geleden hadde pyne va(n) den aller swareste(n)
tormenten we(n)t an de tijt Jn wrake der ver
smanysse der vngehorsamheyt vn(de) weder ste
nycheyt vn(de) nochtan nicht en mystrowede an
der barmherticheyt godes Hijr by ys to wete(n)
dat de tijtlike dodynge heuet gewesen eyn
hulpe syner ewygen salicheyt sekerlike(n) myt
wo vroliken ogen dergondensticheyt de her
dyt hus heuet angesen dat apenbart de kerke
Euerbasensi alze yn welcker na langer tijt
als va(n) den bosesten yn geuer den duuel eyn
kynynge der nyen busch scho verwecket wort
krupende hijr vt vn(de) der aller wege(n) de dorn
so groter schendynge dat et my mer mer
lustet so beweynen dan vt to spreken Hijr
v(m)me sy vns dyt vor gelachte exempel eyne
warnynge der otmodicheyt vn(de) hoden vns vp
dat of yu(m)mer mer de olde slange bestonde to <252v>
schenden vnmet der twydracheyt der conspira
cien v(m)me de gewonte vnses hillige(n) ordens dar
wy syn y(n)ne leuende Dan de beuleckers vn(de)
to bryngers des vnvredes bestrafften yn den
vruchten godes vn(de) se to vle(n)<gestr.: te(n)> recht als ad-
deren vn(de) slangen vn(de) vns ernstlike wapene(n)
myt den wapene(n) der leue vn(de) rechte(n) gehor-
samheyt vn(de) hijr mede vp to stige(n) de rechten
grade vnses ordens vn(de) to setten ey(n) vaste mu-
re des huses godes Als geschreue(n) steyt got
weder steyt den houerdige(n) mer otmodygen
geuet he syne genade