Legende der hl. Margareta (HS A4, Landeskirchenamt Bielefeld)

<29r>
Hyr begynnet sunte Margareten passie
Margareta, de vil hillige maget,
De was Theodocius dochter, so vns de scryfft saghet.
He was der heydenen en houet man,
Vnde de afgode bedede he an.
5He hadde neyn kint men dat sulue dochterlyn;
Se vorvullede des hilgen geistes schyn,
To hant do dat kynt was geboren,
Do waert eme eyn amme vterkoren.
De amme hadde lef dat kynt.
10Des starff des kyndes moder sint,
Des nam de amme erer beter war.
Margareta de was schone vnde claer.
Dar vmme dat <29v> se Crystum angebat,
Was dey vader ere zere gram.
15Se was van vyfteyn yaren olt
Vnde horde mennyge grote wolt,
Dat men alle de van deme lyue dede,
De Ihesum Cristum angebede.
Margareta gaff syck gode in syne wolde,
20Dat he eren magetdom behodem scholde.
Der ammen schap se hoden scholde,
Margareta myt eren euenolden.
Eynes dages dat yd geschach,
Dat Olibrius van Antyochien to rydende plach,
25Dat he den crystenen luden dat gebode,
Dat se anbeden de afgode.
Waer he eynen <30r> crystenen mynschen vant,
Al to hant he ene venck vnde bant.
He wart Margareten enwaer,
30Daer se hodde der Iammer schaer.
He sprack to zynen knechten gesellen:
"Hale my de maget snelle!
Is se vrig, ik neme se to wyue;
Is se ouer egene, ick mede se to mynem lyue.
35Se schal syn mynes sulues wyff,
Wente se hat so mynnychliken lyff."
De knechte grepen se an vnwerde,
Do knede syck Margareta nedder vp de erde.
Se sprack:"Wes my genedich, leue here myn,
40Entbarme dy vnde laet my dyn denersche syn
Vnde laet myne sele nycht vorderuen myt den <39v> bosen.
Van dussen luden mochst du my losen,
Here Ihesus, dat my nummer to dusser stunden
Dyn loff kome vte mynen munde.
45Help my, here dat myn loue nycht enwerde gehyndert.
Beware myne kuscheyt an mynem lyue,
Vp dat myn magedoem reyne blyue.
Sende my dynen geist, dat he my beware,
50Dat syck myn syn vor des duuels lyst nycht envoruere,
Dat ick mote den rychter wederstaen
Vnde zynen bosen raet vorsman.
Ick <31r> byn also eyn schaep, dat manck den vulen gaet,
Vnde also eyn vogel, de vnder deme nette staet,
55Vnde so eyn vysch, de yn deme angele hanget,
Vnde also eyn ree, dat men myt den hunden vanget.
Help my, here, dorch dynes dodes ende,
Vnde lose my van dusser bosen lude henden."
Do de knechten dat hadden vorhoret,
60Se quemen to deme rychtere dort.
Se denet vnsem gode nycht."
To hant vorwaldete syck Olibrius angesycht,
Do se eme de maget brochten;
He sprak:"Bistu van vryem geslechte?" <31v>
65Se sprak:" Wo dy dat behaget,
Ick byn vryg vnde Cristus maget."
De rychter sprack:"Wo het dyn name?
Sage yd my al sunder schamen."
"Ick sage dy, wo ick hete.
70Myn name is geheten Margarete."
De richter sprack:"Oft du dat prousest,
Sage my, an welken got dat du louest."
Margareta sprack al sunder vryst:
"Ick anbede mynen heren Ihesum Cryst.
75Myt Cristus namen byn ick beuangen,
De daer wart an eyn cruce gehangen.
De synt de yoden ewich vorlaren,
Se weren bet al vngebaren."
Do tornede sick de rychter sere.
80He <32r> let se werpen an den kerkenere,
Went dat he vunde,
Wo he ere reynicheit nemen kunde.
Dar na do quam he to Antiochia yn de stat,
Dar he de stummen douen gode anbat.
85Daer sat he an synen salen
Vnde let Margareten vor syck halen.
He sprack: "Juncfrouwedenke se an dyn iaget
Vnde an dyne kyntlyken doget.
Do noch, wat ick wille.
90Ich geue dy gudes so vylle.
Is, dat ick dy myt truwen vynde,
Du scholt wesen bauen alle myn gesynde."
Margareta sprack an to hant:
"Gode is myne reynicheit wal bekant.
95Du mochst my sul <32v> ken raet nycht geuen,
Dat ick wil buten der reinicheyt leuen.
Ick hebbe my Ihesu Crysto beualen,
Daer voer de elemente beuen scholen,
Deme alle creature ys vnderdaen.
100Syn loff vnde zyn ryke schal jummer bestaen."
De rychter sprack: "Dy schal gescheen,
Wultu dy nycht to mynen goden knen:
Werestu noch eyns so malsch,
Myn swert dat snyt doer dynen hals,
105Dyn vlesch warpe ick an dat vur,
Wente du byst an vngehur.
Deystu ouer mynen raed,
Dat myne gode nycht enwer <33r> den voersmaet,
Dat du myt alle dynen synnen
110Dy kerest an myne mynne,
Ick laue dy dat al vp myn lyff:
SDu scholt werden myn egene wyff!"
Margareta sprack: "Myn lyff hebbe ick begeuen,
Dat ick myt Cristo moghe ewich leuen.
115Cristus leet doch my den doet,
Daer vmme wil ick lyden alle noet."
Do leet Olibrius Margareten haen
Vnde myt scharpen dorne slaen.
Do sach se vp to hemmele vart
120Vnde sprack: "Here, al myn herte ys to dy gekart.
Help my, dat ick by dy blyue, <33v>
Dat myn vyant neyn spot myt my endryue.
Vnde lose my van dussen benden
Vndevan dusser bosen lude henden,
125Vnde sende my dynen douw hyr nedder,
De myne wunden sachten wedder."
Wat se rep to gode sere,
Doch worden er de slege mere.
Dat bloet, dat vloet er van,
130Also dat water vte deme borne ran.
De knechte reypen to Margareten:
"Loue noch, des mochst du geneten."
Dorch dat bloet, dat van er vloet,
Vele lude weyneden ere ogen rot.
135Se spreken: "Margareta, yd is vns leet,
Dat wy dy seyn ane cleet
Naket al <34r> aldus voer vns staen
Vnde dynen tertlyken lychammen also sere slaen.
Wo schone varwe is an dy voerloren
140Dorch den lauen, den du heuest uterkoren.
De rychter wil tornych ouer dy werden
Vnde bryngen dy schentlyken van dusser erden.
Loue den goden yn dusser stunt,
So blyuestu yummer meer gesunt."
145Do sprack Margareta vyl drade:
"Swyget gy myt yuwen bosen rade
Beyde vrouwen vnde man,
Gy moget wal henne gan.
Dodet he den lychammen myn,
150Des schal de sele an vrouden syn.
Louet an Crystum, den weldigen got, <34v>
Vnde vorvullet dar to syn gebot,
So wert yw des hemmels porte vppe daen,
De yw lange heuet vor beslaten staen.
155Ick wil nicht doen na yuwer lere,
Juwe gode synt van koppere vnde van ere,
Wente dyt leuent is eyn wynt.
Du rychter, du byst der synne blynt.
Du bose hunt ane schemede,
160Du hefst my myn lyff to nemede.
Crystus wyl myn hulpe syn
Vnde losen my van den handen dyn."
Vil tornich do de richter wart.
"hange se vp", sprack myt der vart.
165"men schal er dat vleysch affteyn,
Dat men <35r> er se de bloten beyn."
Margareta sach vp vnde sprack:
"Dusse hunde doet my grot vngesmack
Myt erem bosen rade.
170Leue here, help my drade,
Sterke my myt dyner verde,
Vnde gyff my dat ick getwyed werde.
Sende my dynen geyst hyr nedder,
Dat ick myne kuscheyt dy brynge wedder,
175Vnde laet my here dat gescheyn,
Dat ick mynen vyant moge seen
Vnde ick myt mynen synnen
Ende mothe vorwynnen,
Vppe dat ik allen megeden moge bewysen,
180Dat dyn name sta to prysen." <35v>
Eyn knecht na den andere to trat.
Se slogen Margareten sere vnde bat.
De rychter enmochte nicht seyn dat bloet,
Dat van eme lyue vloet.
185He sprak: "Wo lange wult dy harmen
Vnde ouer dyn iunge lyff dy nycht yrbarmen?
Nu is dyn lyff geslagen sere.
Ick rade dy noch: volge myner lere
Vnde bede an mynen afgot,
190Er du daer vmme steruest doet.
Vnde wult du my nycht horych syn,
Myn swert benympt dy dat leuent dyn."
Margareta sprack al <36r> vnuoruert:
"De duuel heft dy so gelert.
195Beschonede ick den lycham myn,
So moste de sele vorlaren syn.
Daer vmme laet ick den lychan ,
Dat ick de cronen moten antfaen."
De rychter tornede syck sere,
200He leet se werpen an den kerkenere.
Do se an den kerkenere trad,
Se segende syck vnde bat:
"Got, alle wysheit an dy staet.
To dy alle creaturen soket rad.
205Here, gyff my dyne segene,
Myn vader leet my vnderwegene."
De ammen sach an Margareten noet, <36v>
Se gaff er water vnde brot.
Margareta sprack: "Here Ihesu Cryst,
210Wente du eyn recht rychter byst,
Oft dat jummer mer mach gescheen,
So laet mynen vyant seen."
To hant do se des gebat,
Eyn drake vte deme wynkele trad,
215Des was gruwelyker bere.
He makede stanck yn deme kerkenere.
He was mennyger vare,
Vrurich was em syn hals vnde syn hare.
Syne tene weren yserem,
220Syne ogen geuen vlammen schyn.
Van syner ne <37r> sen gynck eyn smock
Beyde vur vnde rock.
Syn tunge was eme lange,
Vmme synen hals lach eyn slange.
225He hadde eyn swert yn syner hant,
Dat was vrych so eyn brant.
Id was an deme kerkenere so lecht,
Des wart Margareta sere voerschrycht.
Vp dede he synen munt,
230To hant Margareten he vorslunck.
[...]
Do se yn den kerkenere scholde gaen <37v>
in des draken munde,
Dat he toret an der suluen stunde.
235Tho hant Margareta vte synem munde gynck
Vnde nene zerycheit van eme entfenck.
Do sach se anderen syden staen
Eynen kol swarten man.
Eme weren syne hende bunden so eynem deue.
240Do wart Margareten van herten leue.
Se nam gode to verde
Vnde warp ene dal de erde.
Do wart se kone vnde malsch,
Se settede eren voet vp synen hals.
245Se sprack: "Du duuel vyn <38r> dest nycht, wat du yagest;
Ick byn Crystus armedenstmaget."
Dar wart dat cruce godes geseyn,
Dat licht auer den kerkener scheyn.
Dp sprack eyn duue, de vppe deme cruce sat:
250Margareta, de porte des hemels dy open stat."
Do louede se den weldygen Cryst
Vnde sprak: "Du duuel, segge my, we du byst!"
Do sprack de duuel: "Vil eddele maget reyne,
Nym van my dynen voet eyn cleyne,
255Ick wyl dy sagen vnsen rat
Vnde waer vnse wille na stat.
Belsebukes schar byn ick eyn houet <38v> man,
Gude wercke ick vorstoren kan.
Nu heft dy gehulpen Cryst,
260Dattu heuest vorwunnen myn list.
Ick hebbe bosheyt vyl ghedaen
Vnde hebbe gode genomen mennygen man,
Wo dycke ick dar vp dachte,
Wo ick se to sunden brachte.
265Dat se nur vnde yummer claget,
Dat my vorwunnen heft eyne maget.
Margareta, yd deyt my we,
Wente dyn vnde moder ye
Hebben gewesen vnse gesellen.
270Dy enkan ick nycht geuellen."Margareta sprack: "Sage my,
We heuet wedder de <39r> rechticheyt gewesen?"
De duuel sprack: "Segge my eyrst, wo is dyn leuent
Vnde wo is Crystus an dy gebleuen?"
275Margareta de sprack: "Ick segge dy nicht,
Du byst des vnwerdich, bosewycht!"
Do sprack de duuel snelle:
"Sathanas ys vnse here yn der helle.
Nu macht du yn den boken lesen,
280Waer vnse slechte moge wesen.
Ick mach myt dy nycht spreken mere,
Ick see Ihesum by dy, den vruchte ick sere,
Yo doch bydde ick dy maget reyne,
Dat yck myt dy spreken moghe en cleyne.
285Margareta, <39v> ick beswere dy by gode
Vnde by alle synen bode,
Dat du my wysest an de stat,
Dar ick nemende schaden mach."
Do sprack Margareta: "Du duuel sych
290Vnde laet dynen bosen krych!
Vere van my myt dyner werde,
To hant vorsluke dy de erde!"
Des anderen dags sat he vor synen salen.
He leet Margareten vor syck halen.
295Do se vte deme kerkenere trad,
Se segende syck vnde bat.
De lude wolden alle seyn,
Wat Margareten scholde scheen.
De rychter sprack: "Do noch myn gebot
300Vnde anbede <40r> mynen afgot."
All tho hant Margareta sprack:
"Du rychter, yd were dy vele bat,
Dat du sunder yenigerhande vryst
Louedest an Marien sone Ihesum Cryst,
305De de werlt geloset hat
Van der bosen duuele raet."
Myt torne let he se naket vp hangen
Vnde myt bernygen lampen entfengen.
Margareta sprack: "Here hyr byn ick to bereyt,
310Laet nu an my vorbarnen alle boesheyt."
De rxchter sprack: "Do noch myn gebot
Vnde anbede mynen afgot."
Margareta <40v> sprack: "Du vnreyne rode,
Ich anbede nycht dyne affgode.
315Dyn duuel kan my so nycht vyllen,
Dat ick wil doen na dynen willen.
Wo gedaen du byst so blyff,
Got, de beware myn seyle vnde myn lyff."
Vol toernych do de rychter wart.
320He leet er bynden hande vnde vote al hart.
Me warp se an ene bodene grot,
De van heytem water auervloet,
Margareta, de sach vp to hemelrike
Vnde sprack: "Got, de byst ewichliken,
325Lose my myne bande.
Ick offere my an dyne hande. <42r>
Here vader Ihesu Cryst,
Wente du alles dynges weldich byst,
Laet dyt water myn dope sin
330Vor alle de myssedaet myn."
To hant waert ertwydinge grot,
Dar brachte en duuer eyne cronen rot
Van golde lecht vnde claer,
De settede he Margareten vp er haer.
335To hant wart se loes van den benden,
Beyde van voten vnde henden.
An dusser stunde, so ik bescheden kan,
Worden louych vyff dusent man,
Ane magede vnde vrouwen,
340Den alle ere sunde ruwen.
To hant loet se de rychter alle vaen <42v>
Vnde leet en allen de houede afslaen.
Do leet de rychter noch nycht synen hat,
He leet Margareten trecken ute der staet
345Vnde sprack: "Men schal er dat houet afslaen."
Do sprack Malchus, eyn junger man:
"Stecke ut dynen hals vnde vorbarme dy ouer my.
Ick see Ihesum myt synen engelen by dy."
Do sprack Margareta: "sustu by my Cryst,
350So gyff my ene wyle vryst,
Dat ick myn bet myt der Cristenheyt dele
Vnde beuele gode myne seyle."
Malchus sprack: "Ick geue dy dult,
Bede wo lange dat du suluen wult."
355Se begunde sprekende <41r> ere gebet:
"Leue got, wente dy alle dynck is beret,
Hemel, erde vnde alle dynck,
Beyde water, vur vnde wynt,
Dencke, here, an mynen noet.
360Vme dynen willen lyde ich den doet.
Twyde my, oft dat moge wesen,
Alle, de dat boeck myner martere lesen
Edder de dat horen myt truwen,
Dat du en geuest erer sunde ruwe.
365Vnde we mynen namen eret
Vnde sick to mynen denste keret,
Myt offere ofte myt lichte
Edder myt yenigerleye plichte,
Dat du en an der suluen stunde
370Vorgeuest al ere sunde.
Steit ock erer yenich to plichte
Vor den strengen rychte,
Oft he dencket an de noet myn <41v>
Syn loser scholt du, leue here, syn.
375We ock buwet an myne ere eyn godes hues
Ofte ene geystlike klus,
Dat du eme vorschuldest
Vnde myt dynem geyste voervullest.
Vnde we dat bock an synen huse heft,
380Dat dey vrouwe an der noet lecht
Vnde van ere wart geboren en kynt,
Da yd io nycht ensy dorde, stum, lam ofte blynt,
Dat ock neyn vrouwe sterue an der noet,
De helpest er, leue here, van der bort."
385Do se bet hadde vullenbracht,
Do wart dar gehort eyn donner slach
Vnde godes stempne dar mede,
Do sprack: <44r> ¶Margareta, der bede
Scholt du getwydet syn.
390Ick wyl se nemen an de hode myn.
We ock dyner dencket an synen noden,
Den wil ick yummer mer behoden.
Kum nu leff hyr to my,
Myt der ewigen kronen laue ich dy."
395Do sprack se deme knechte to:
"Wat da beualen ys, dat do!
Nu mochst du my dat houet afslaen,
Got wyl my an syn ryke entfaen."
De knechte sprack: "Scholde ick nummer genesen,
400Dynes dodes wil ick vnschuldich wesen."
Margareta sprack: "Sleyst du nycht af dat houet myn,
So schal dy <44v> dat paradys voer beslaten syn."
Malchus de bedede snellyken,
He sprack: "Margareta, bydde voer my ynnychliken!"
405Se helt vp ere hende
Vnde sprack: "Vorgyff em syne sunde."
Myt vruchten sloch he eynen slach
Margareten ere hillige houet af.
Do vil Malchus to erer vorderen syden,
410Vnde geuen eren geyst vp an den suluen tyden.
De engele entfengen de zeylen beyde,
Do se van deme lychamme weren scheyden.
De duuele repen: "Wapen!" - an der stunde,
Stummen, lamen, seyken, blynden woerden sunt. <43r>
415To deme male auer hoff
Sungen de engele godes lof:
"Here got van hemelryke,
Dy wert ny neyn dynck to gelyken."
Dyt hebbe ick to eyner lere
420To dude geuen an de ere
Margareten, de vyl eddelen maget.
Al myn noet sy ere geclaget,
So wan ik van hyr schal scheyden,
Dat se my denne mote leyden
425An dat ewyge paradys,
Dar de hillige dreuoldicheyt ys,
Vader, sone, hillige heyst,
Dat wy dy mogen seyn alder meyst.
Dyt is de pas <43v> syen sunte Margareten, der hilligen Juncfrouwen,
430De gode ewychlicken schal schouwen,
Se helpe vns, dat wy alle komen
Vnde van gode nummer mer enwerden genomen.
Amen.