<2r> | |
¶ Hijr beghi(n)t de vorrede vp desse(n) boeke . dat seer nutte is de(n) leye(n) . <in HS: leyen . u.d.Z. ergänzt> | |
vn(de) is daer v(m)me ghehete(n) een spieghel d(er) leyen . | |
Ihesus cristus marien enighe | |
gheborene sone de nicht en ha | |
tet va(n) al de(m) dat he ie ghewrochte . | |
ghelijck als de prophete va(n) em | |
schriuet . Mer he hatet de quade(n) | |
sunde yn vns de wy begaen van daghe | |
to daghe . Vn(de) als got seluen seghet in de(n) | |
beghynne der biblien . Alle menschelike | |
gheboerte van naturen is gheneyghet | |
sunde to doene . als men alle daghe lei | |
der vele suet ouer alle de werlt ghescheen . | |
Vn(de) want somich is de sunde doet van | |
rechter quaetheit . somich van v(er)sumen | |
heit . vn(de) somich van vnwetenheit . Vn(de) | |
want daer manich simpel leye is . wis | |
te he den rechten wech ofte grunt wo | |
swaer de sunde vor gode weer . vn(de) alle | |
de maneere wo de sunde eerst komen . | |
ofte wo ze he(n)ne gaen . vn(de) wat de hillighe | |
scrift hijr van holt . ze solden em lichte | |
bet van sunden hoeden . Want al hoert | |
manich sympel leye some tijt yn der ker | |
ken wat gudes seggen vn(de) de hillighe scrift | |
exponeeren of duden . so is leider de me | |
<2v> | |
morie v(er)gheetende . als een mester in der na | |
ture(n) bescrijft . vn(de) hebbent kort vergheeten . | |
¶ Hijr v(m)me want daer manich sympel | |
leye is de gheerne gode denen solde . vp dat | |
he den rechten grunt wiste vn(de) daghelix | |
lesen mochte waer vp een recht kerste(n) le | |
uen stunde . hijr v(m)me so hebbe ic my yn | |
den namen godes vnderwunde(n) dit boec | |
to scryuene . nicht wt my seluen . mer als | |
de hillighe scryft seghet . vnde de leeue(n) hil | |
lighen leeres der hillighen kerken vns to | |
bate gheleert hebben . ¶ Vnde ghi sullen | |
weten . dat dit boeck in dren boeken ghe | |
deelt is . vnde ijtlick boeck . ¶ Dat eerste | |
boeck is . wan dat de sunde(n) aller eerst | |
comen eder quamen . vn(de) wo ze begu(n)den . | |
vn(de) wo alle sunde noch daghelix eerst | |
yn vns comen . dat dat eerste derden deel | |
is . Dat ander derde deel is . wat de sunde | |
synt . vn(de) dat vnderscheet daer van . Dat | |
derde deel is . waer by vn(de) wat de sake sy | |
dat wi so ghemeenlike in sunde(n) bliuen . | |
¶ Dat ander boeck is oec yn dreen ghe | |
deelt . vn(de) gaet vele vp dat ewangeliu(m) wo | |
dat got lazaru(m) verweckede . vn(de) is dat | |
eerste deel waer bi wi eerst solen ver- | |
<3r> | |
wecket werden . als dat wi ontwaer w(er)den | |
dat wi dweelen in sunden . Dat and(er) deel | |
is wat daer to behoert . vn(de) wo men vns | |
van sunden hoeden vn(de) vntbinden sal . | |
Dat derde deel is . wo de ghene die de | |
werlt bouwen . sick best van sunden hoe | |
den solen . myt ener clenen reghele(n) daer ze | |
bi leuen moghen . ¶ Dat derde boeck | |
is van den lope dusser boesen werlt . vn(de) | |
is oeck in dreen ghedeelt . Dat eerste is | |
van wen vns alle liden comet vnde vn | |
gheual daer de werlt daghelix mede | |
gheplaghet weerdt . Dat and(er) is . waer | |
vmme dat wi so vake(n) plaghe vn(de) vn | |
gheual hijr liden . Dat derde is . waer | |
ynne dat wi nicht rechte gheplaghet w(er) | |
den . ¶ Vn(de) ghi sold oeck weten . dat dat | |
eerste boeck vn(de) dat derde in ryme ghe | |
sat is . want so manich curiose mensche | |
lieuer ryme leset . vn(de) oeck werltlike(n) lu | |
den ghenoechliker is daer ouer to due | |
ren . Mer dat and(er) boeck is in slichten | |
woerden ghesat . vp dat ghi van beide(n) | |
wat hebben . ¶ Voertmeer wetet dat | |
dit boeck nicht ghemaket en is wt | |
wijsheit des ghenen de dit boeck to | |
<3v> | |
samende ghesat heuet . want he daer | |
nicht toe ghedaen en heft . dan he ghety(m) | |
mert heuet myt vremeder reeschap . vnde | |
ghelijck dat een myt synen arbeide de spa | |
nen to samende draghet die vremede mes | |
ters ghehouwen hebben . Vn(de) vp dat alle | |
de ghene die dit lesen ofte horen lesen . de | |
better ghelouen hijr toe hebben moghen . | |
so is daer in velen steden dat latijn voer | |
ghesat also als de hillighen gheleert heb | |
ben . vn(de) beide de mester vn(de) dat boeck ghe | |
nomet wert waer et ghescreuen staet . | |
vn(de) in duetscher taele dan na vntbunde(n) . | |
Vn(de) oec so is in velen steden in der vntbi(n) | |
dincge den synne meer gheuolghet vnde | |
meer woerde daer to ghedaen . dan dat | |
latijn ofte de slichte text inholt . vn(de) dat | |
is ghedaen vp dat de sympel leye de bet | |
grunden moghe vn(de) v(er)staen ku(n)ne . want | |
slechtes dit boeck allene vm der leyen <gestr.: w> | |
willen ghemaket is . die de werlt bouwe(n) | |
vn(de) sick gheerne beteren solden vn(de) gode | |
denen . Vnde et mach wal heten . spieghel | |
der leyen . want elck sympel leye de gode | |
to denen begheert volkomelike . de mach | |
sick hijr in spieghelen . wat he doen ofte | |
<4r> | |
laten sal . vn(de) wo dat he een recht kersten | |
leuen leyden sal . vn(de) oeck wo de werlt is | |
hijr ghecomen vn(de) eenden sal . vnde mach | |
hijr ynne spieghelen volkomelike de hil | |
lighe scrift also vele als em ghenoech is | |
mede to comende to den ewighen leuen . | |
Want ghi hijr ynne vinden moghe(n) beide | |
hillighe scrift . vn(de) natuerlike scrift . als de | |
hillighen kerstene mesters ghemaket heb | |
ben . vn(de) yodesche mesters in der olden ee . | |
vn(de) oeck als de heidensche(n) mesters gheleert | |
hebben in philosophien . vn(de) anders in oere(n) | |
boeken . Vnde oeck somels so wyset dat | |
ene boeck vp dat ander . vm dattet claerli | |
ker vp ene ander stede ghescreuen steet . so | |
moghe ghi dit daer soeken bi de(n) ghetal . | |
want elck boeck heuet syne tafele vor em . | |
daer de rubrike in der tafelen volkomen | |
ghescreuen staet . elck myt synen ghetaele . | |
wat iv best ghenoeghet to lesene . dat ghi | |
elck capittel bi synen ghetaele vinde(n) mo | |
ghen . Vn(de) oeck so moghe ghi de boeke | |
kort vnderscheden . want in den eersten | |
boeke so steet een . J . bouen den scrifte(n) in | |
den spacio . vn(de) in den anderen boeke so | |
staet twe . ii . in den spacio . vn(de) in den derde(n) | |
<4v> | |
boeke so staen dree . iii . bouen der scrift in de(n) | |
spaciu(m) . Vn(de) hijr by moghe ghi kort vynde(n) | |
wat boeke ofte wat materien dat ghi heb | |
ben wilt . Vn(de) oeck so is de text to velen ste | |
den mit roden vnderstreke(n) . vp dat ghi et | |
vnderscheden moeghen . Aldus moeghe | |
ghi in dessen boeke soeke(n) wat iv best ga | |
det . God gheue iv also to soeken vn(de) to le | |
sen dat ghi daer by verbetert weerden . | |
Vnde willen dit boeck to godes eeren be | |
ghinne(n) . vn(de) in den ghebenediden namen ihesus . <in HS: ihesus . u.d.Z. ergänzt> . | |
Hijr beghint de tafele van | |
den eersten boeke . vn(de) is . waer van | |
de sunde eerst komen . vn(de) wat dat de sun | |
de sijn . dat derde wat vns in sunden holt . | |
<a.l.R.: . J . > Jnt eerste een ghebet vn(de) een vorgancg va(n) de(n) erste(n) boeke . <in HS: de(n) - boeke . u.d.Z. ergänzt> | |
Hijr beghint dat erste | |
<a.l.R.: . ii . > boeck . ¶ Jnt erste . wo dat de erste su(n)de | |
in den ghedachte(n) begu(n)de in de(n) hemel . vnde wo lucifer viel . <in HS: wo - viel . u.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . iii . > ¶ Wo ada(m) dat ghebot | |
brack . vn(de) wo de ghedachte(n) vor de(n) su(n)de(n) syn . | |
<a.l.R.: . iiii . > ¶ Wo ada(m) vn(de) eua noch in vns wonen na | |
gheestlike(n) sy(n)ne . vn(de) wo de via(n)t de(n) raet erst wtghift to de(n) sunde(n) . <in HS: wtghift - sunde(n) . u.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . v . > ¶ Va(n) ghenoechte(n) d(er) ghe | |
dachte(n) . vn(de) wo de ghenoechte de(n) ghedachte(n) volghet . <in HS: volghet . u.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . vi . > ¶ Va(n) de(n) volborde d(er) su(n)de(n) . vn(de) wo dat | |
<5r> | |
volbord den ghenoechten volghet . | |
¶ Van den werken der sunde . vn(de) wo dat <a.r.R.: . vii . > | |
werck den volborde volghet . | |
¶ Van den ghewoente der sunde . vn(de) wo de <a.r.R.: . viii . > | |
ghewoente den werken volghet . | |
¶ Wo dat men bi noet sundighe(n) moet . <a.r.R.: . ix . > | |
vn(de) wo de noet den ghewoente volghet . | |
¶ Van wanhope vn(de) mistroest . wo dat de <a.r.R.: . x . > | |
der noet volghen . | |
¶ Van v(er)hardicheit in de(n) sunden . vn(de) wo dat de de(n) mistroest volghet . <in HS: de - voghet . ü.d.Z. ergänzt> <a.r.R.: . xi . > | |
¶ Wo dat een ku(m)merlick doet . vn(de) de ewi <a.r.R.: . xii . > | |
ghe helle volghet na der v(er)hardicheit . | |
¶ Dit is dat weder ou(er)halen va(n) de(n) sunden <a.r.R.: . xiii . > | |
de vorgheschreue(n) staen mit korte(n) begripe . | |
¶ Hijr endet dat eerste derde(n) deel va(n) de(n) eers <a.r.R.: . xiiii . > | |
ten boeke wo de sunde beghinnen . | |
Hijr beghint dat and(er) derde(n) deel va(n) den | |
eerste(n) boeke . va(n) de(n) sunde(n) wat ze syn . | |
¶ Jnt eerste wat de sunde synt in em seluen . <a.r.R.: . xv . > | |
vnde wat ze werken . | |
¶ Dit is een vorga(n)cg va(n) den teen gheboden . <a.r.R.: . xvi . > | |
<a.l.R.: . xvii . > ¶ Dat eerste ghebod . ¶ Dat ander ghebod . <a.r.R.: . xviii . > | |
<a.l.R.: . xix . > ¶ Dat derde ghebod . ¶ Dat veerde ghebod . <a.r.R.: . xx . > | |
<a.l.R.: . xxi . > ¶ Dat vijfte ghebod . ¶ Dat seste ghebod . <a.r.R.: . xxii . > | |
<a.l.R.: . xxii . > ¶ Dat seuende ghebod . ¶ Dat achtede ghebod . <a.r.R.: . xxiiii . > | |
<a.l.R.: . xxv . > ¶ Dat neghede ghebod . ¶ Dat teende ghebod . <a.r.R.: . xxvi . > | |
<5v> | |
<a.l.R.: . xxvii . > ¶ Wo de ghebode ghegheue(n) worden in twen | |
stenen tafelen in den berghe van synay . | |
<a.l.R.: . xxviii . > ¶ Hijr beghinnen de seuen doet sunde . | |
Jnt eerste van der houerdie . vn(de) wat se is . | |
<a.l.R.: . xxix . > ¶ Van der nydicheit . vnde wat se is . | |
<a.l.R.: . xxx . > ¶ Van der tornicheit . vnde wat se is . | |
<a.l.R.: . xxxi . > ¶ Van der traecheit . vn(de) van der droefheit . vn(de) | |
van ledicheit . vn(de) wo dat de een sijnt . | |
<a.l.R.: . xxxii . > ¶ Van der ghiricheit . vn(de) wat se is . | |
<a.l.R.: . xxxiii . > ¶ Van der gulsicheit . vn(de) van der dru(n)ckenscap . | |
wat dat se syn . | |
<a.l.R.: . xxxiiii . > ¶ Van der vnkuscheit . vn(de) wat se is. vn(de) wo de hillighen daer van scriue(n) . <in HS: hillighen - scriue(n) . ü.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . xxxv . > ¶ Dit is waer adam erst ghemaket woerd . | |
vn(de) van twen begherten de syner selen do | |
ghegheue(n) worden . vn(de) de wy noch hebben . | |
<a.l.R.: . xxxvi . > ¶ Waer v(m)me vns de kracht der houerdie erst vor | |
lenet wort . vn(de) waer se to gheliket wert . | |
<a.l.R.: . xxxvii . > ¶ Dit is waer v(m)me vns got de kracht ghegheue(n) | |
heft dat wi moghen haten vn(de) nyde(n) . vn(de) waer | |
to de haet vn(de) nijt gheliket wert . | |
<a.l.R.: . xxxviii . > ¶ Waer v(m)me vns got de kracht heft ghegheue(n) | |
dat wi moghen tornich weerden . vn(de) waer | |
to de torn gheliket wert in der scrift . | |
<a.l.R.: . xxxix . > ¶ Waer v(m)me vns got den sin verleent heuet | |
dat wi moghen traech vn(de) drouich werden . | |
vn(de) waer to dat se gheliket weerden . | |
<6r> | |
¶ Waer v(m)me vns got de kracht d(er) ghiricheit ver <a.r.R.: . xl . > | |
leent heuet . vn(de) waer to dat se gheliket wert . | |
¶ Waer v(m)me vns got de begheerte v(er)leent heft <a.r.R.: . xli . > | |
to ethen vn(de) to drincken . vn(de) waer to een ouer | |
ulodich mensche gheliket wert in der scrift . | |
¶ Waer v(m)me vns got de kracht verleent heuet <a.r.R.: . xlii . > | |
dat wi natuerlick werck ofte vnkuscheit | |
doen moghen . vn(de) waer to de vnkusche me(n) | |
sche gheliket wert in der scrift . | |
¶ Dit is van dren kraften der sele(n) . rede(n) . wille . <a.r.R.: . xliii . > | |
vn(de) memoria . dat is dechtnisse . vn(de) wo dat | |
rede vnde verstant bi na een syn . vn(de) waer | |
bi men se vnderscheden mach . | |
¶ Waer v(m)me vns got de memoria ofte ghedecht <a.r.R.: . xliiii . > | |
nisse verleent heuet . | |
¶ Dit is van der kracht der selen de volu(n)tas <a.r.R.: . xlv . > | |
hetet . dat is de wille . vnde waer v(m)me vns | |
got den willen vry ghegheuen heuet . | |
¶ Dit is een merclick ghelijcnisse va(n) ene(n) fontei <a.r.R.: . xlvi . > | |
ne vn(de) va(n) dren riuere(n) ghelijck of se daer wt vloye(n) . | |
¶ Wo dat su(n)te ioha(n)nes ewa(n)gelist . al dat in d(er) <a.r.R.: . xlvii . > | |
werlde is scrift . begheerlicheit des vleesches . | |
begheerlicheit d(er) oghe(n) . vn(de) hou(er)dye des leuens . | |
¶ Va(n) de(n) erste(n) riuere . de wi begheerlich(ei)t des vlesches noemen . <in HS: noemen . u.d.Z. ergänzt> <a.r.R.: . xlviii . > | |
¶ Van den anderen riuere . dat is <a.r.R.: . xlix . > | |
begheerlicheit der oghen . vn(de) waer v(m)me | |
<6v> | |
vns got den syn verleent heft . | |
<a.l.R.: . l . > ¶ Van de(n) derde(n) riuere . dat is houerdye desses leuens . <in HS: leuens . ü.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . li . > ¶ Wo wi mit allen krachte(n) gode dene(n) moghe(n) . | |
vn(de) se vns got daer v(m)me verleent heuet . | |
<a.l.R.: . lii . > ¶ Dit sijn de sunde(n) de eyn mit de(n) werke(n) sulue(n) | |
nicht en doet vn(de) nochtan doetlike sunde daer | |
an begaen mach . vn(de) dit heten de neghen vro | |
mede sunde(n) . vn(de) staen elck na den andere(n) al | |
le neghene to samene vnder enen tale . | |
<a.l.R.: . liii . > ¶ Wo men in veer manere(n) sunde begaet . | |
<a.l.R.: . liiii .> ¶ Dit syn de sunde(n) de men mitte(n) harte(n) begaet . | |
<a.l.R.: . lv . > ¶ Dit syn de sunde(n) de men mitte(n) mu(n)de begaet . | |
<a.l.R.: . lvi . > ¶ Dit syn de sunde(n) de men mitte(n) werke(n) begaet . | |
<a.l.R.: . lvii . > ¶ Dit syn de sunde(n) de men mit v(er)sume(n) begaet . | |
<a.l.R.: . lviii . > ¶ Dit is va(n) daghelix sunde(n) vn(de) wat se syn . vn(de) | |
wo wi vns daer va(n) hode(n) solle(n) . vn(de) hijr mede | |
endet dat ander derde deel va(n) de(n) erste(n) boke . | |
Hijr beghint dat leste derde deel van de(n) | |
erste(n) boke . vn(de) is wat de sake(n) sint de vns in sunde(n) holden . <in HS: sunde(n) holden . u.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . lix . > ¶ Dat erste wo dat daer | |
vijf sake(n) sin de ene(n) dode(n) lijcha(m) in der eerde(n) | |
holde(n) al leuede he vn(de) he v(er)risen wolde. | |
<a.l.R.: . lx . > ¶ Dit is des ghelike wo dat daer vijf saken | |
sin de vnse sele in sunde(n) holde(n) al wolde(n) wi vns betere(n) . <in HS: vns betere(n) . u.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . lxi . > ¶ Dit is de erste pu(n)t va(n) viuen . | |
dat wi lancge mene(n) to leuene vn(de) da(n) to betere(n) . | |
<7r> | |
¶ Dit is de ander pu(n)t de vns in sunden holt . <a.r.R.: . lxii . > | |
¶ Dit is de derde pu(n)t de vns in sunden holt . vn(de) <a.r.R.: . lxiii . > | |
een exempel van den wreden konincg de | |
rabbod hiet . vn(de) va(n) de(n) encgen weghe de to de(n) | |
hemel gheet . vn(de) a(n)ders vele mercliker pu(n)ten . | |
¶ Dit is wat (christu)s ghetughe syn in der olde(n) . ee . <a.r.R.: . lxiiii . > | |
als patriarchen . vn(de) veer vn(de) twintich p(ro)pheten. | |
¶ Dit is wat (christu)s ghetughe syn in d(er) nyen . ee . <a.r.R.: . lxv . > | |
als van synen leuen hillighen . | |
¶ Dit is van de(n) co(n)fessore(n) . vn(de) veer principael <a.r.R.: . lxvi > | |
lerers . iheronim(us) . a(m)brosius . gregori(us) . vn(de) augusti(nus) . | |
¶ Dit is va(n) manighe(n) hillighe(n) lerers . vn(de) een ex <a.r.R.: . lxvii . > | |
empel wt d(er) ewighe(n) wijsh(ei)t . vn(de) dat de helsche pijn ewich is . <in HS: pijn - is . u.d.Z. ergänzt> | |
¶ Dit is seer merclick . <a.r.R.: . lxviii . > | |
wo dat mit rechte een man heten mach. | |
¶ Dit is de veerde pu(n)t de de(n) sund(er) in sunde(n) holt . <a.r.R.: . lxix . > | |
dat is dat wi sundighe(n) vp de barmh(er)tich(ei)t . godes . | |
¶ Dit is dat vijfte pu(n)t de de(n) sund(er) in sunde(n) holt . vn(de) is va(n) d(er) rijcheit . <in HS: vn(de) - rijheit . u.d.Z. ergänzt> <a.r.R.: . lxx . > | |
¶ Hijr beghint ene schone <a.r.R.: . lxxi . > | |
disputacie tusschen konincg allexander vn(de) | |
enen heidensche(n) meistere de dyogenes hiete . | |
¶ Dit is dat slot vn(de) de wtgancg van den <a.r.R.: . lxxii . > | |
ersten boke . vn(de) is van der rijcheit wo dat | |
se manighen in sunden holt . | |
Hijr beghint dat ghebet . vn(de) de vorgancg. | |
vn(de) een beghinne des eersten boekes . | |
<7v> | |
MAria ic solde iu gheerne hoghe prisen . | |
Vn(de) mit sundighe(n) lippe(n) iu ere bewisen . | |
Weert sake dat et iu vntfenclick were . | |
Want men vint beschreuen al apenbare . | |
De sick iu al hijr to denste gheuen . | |
Dat sy de rechte wech to de(n) ewighen leuen . | |
Hijr vmme weert my iu to prysen noet . | |
Mer nv secht de hillighe schrift al bloet . | |
Dat lof noch eere to gheenre stunde . | |
Schone sy in enen sundighen munde . | |
Dit is dat my vake doet verueeren . | |
Nochta(n) so en wil ic iu in ghener maneren . | |
Juwe lof daer v(m)me de mynner maken | |
Mer ic wil iv louen in allen saken . | |
Na alle myner macht mit vrolike(n) mode | |
Mit liue . mit sele . mit herte . mit blode . | |
Wante wo sere my de sunde beulecken | |
Ju ghenade sal my altoes verwecken . | |
Vn(de) bouen allen hillighe(n) des hemels baten | |
Vp dat ic de sunde hijr wil laten . | |
Vnde wil bekennen myne scholde | |
Nu ist dat ic gheerne weten wolde . | |
Wo eerst desse valsche sunden komen | |
De leider hijr manighen verdomen . | |
Wo se beghinnen ofte waer by | |
Vn(de) waer in dat de sunde gheleghen sy . | |
<8r> | |
Vnde wat sake vns hijr in sunden holt | |
Want mine krancheit is so manichuolt . | |
Dat ic dit ghedichte in nynen dincgen | |
Buten (christu)s hulpe mach volbrincgen . | |
Na den dat alle scrifturen waghet | |
Hijr v(m)me bidde ic iv reyne maghet . | |
Maria wtuercoren balsem blome | |
Dat ghi my arme(n) sunder to hulpe kome(n) . | |
By iuwen kinde in dussen ghedichte | |
Dat he my den sin also verlichte . | |
Dat alle de dat horen ofte lesen | |
Daer ynne ghebeetert moten wesen . | |
Voert so bidde ic al den ghenen | |
Deet horen of lesen mit guden menen . | |
Dat se nv lesen een encgels ghebet | |
Vor den dichter de et heft gheset . | |
Dat got syner sele wil erbarmen | |
Vn(de) al der ghener de in pynen karmen . | |
So spreket mit guden herten my na | |
Wes ghegroet ghebenedide maghet maria . | |
Want du bist vol aller ghenaden | |
Vn(de) een troest de in sunden syn verladen . | |
Want de ouerste got wil in dy bliuen | |
Ghebenediet bistu bouen allen wiuen . | |
Vn(de) ghebenediet is de vrucht de va(n) di qua(m) | |
Dat is dat ghebenedide godes lam . | |
<8v> | |
Ghebenediet sijt ghi beide to samen | |
Jhesus cristus vnde maria amen . | |
Anspreket doch mit ynnicheit na | |
Jn den namen godes Aue maria . | |
¶ Hijr beghint dat eerste boeck . Jnt | |
eerste . wo dat de eerste sunde in den ghe | |
dachte(n) begu(n)de in de(n) hemel . vn(de) wo lucifer viel . <in HS: viel . u.d.Z. ergänzt> | |
JHesus nv wes in dessen beghinne | |
Dat ic nv volghe den rechten sinne . | |
Vnde bi miner dumheit nicht en dwel | |
By my selue(n) v(er)mach ic nicht ic weet dat wal . | |
Want myne synne sint also verlemet | |
Nu help my leue ihesus als di wal temet . | |
Dat ic nv volghe den rechten pat | |
Des arbeides laet my nicht werde mat . <a.r.R.: traech; Bezug zu mat hergestellt durch Zeichen> | |
Eer ic dit vulbrincge to dinen eren | |
Jc wil beghinne(n) in den name(n) vnses here(n) . | |
De hillighe lerer sunte thomas | |
De heuet beschreuen als ic las . | |
Dat van beghinne de eerste sunde | |
Hijr bouen in den hemel begunde . | |
Do lucifer mit syner partye | |
Jn ghedachte quam de houerdye . | |
Also dat he meende sick to verhoghen | |
Des en mochte de hemel nicht ghedoghe(n) . | |
Want eer he dat werck vulbrencge(n) mochte | |
<9r> | |
Do woert he gheworpen so vnsachte . | |
Hijr neder to der helle vnde al de syne | |
Dat se moten lyden de ewighe pyne . | |
Na desser schrift so moghe ghi merken | |
Dat de ghedancken komen vor de(n) werke(n) . | |
Wa(n)t lucifer en hadde dat werck nicht vulbracht | |
Mer he hadde alle quaet ghedacht . | |
He hadde oec dat to vulbrencge(n) gheco(n)senteert | |
Dat em vn(de) den synen ewich deert . <a.r.R.: schadet; Bezug zu deert hergestellt durch Zeichen> | |
Dat woert ghewroken al vnuertoghen | |
Een exempel wi daer va(n) nemen moghe(n) . | |
Ofte vns quade ghedancke(n) comen an | |
Dat wi to tyde en wederstaen . | |
Eer wi dat werck consenteren | |
De p(ro)phete dauid doet vns leren . | |
Vn(de) secht de ghene en is nicht co(n)fundeert | |
De sinen viant in der poerte(n) weder keert . | |
Wo ada(m) dat ghebot brack . vn(de) wo de ghedachte(n) vor de su(n)de(n) syn . <in HS: ghedachten - syn . u.d.Z. ergänzt> | |
DE hillighe p(ro)phete moyses <a.r.R.: . iii . > | |
De leert vns in der bibelen aldus . | |
Do adam van gode was eerst ghemaket | |
Vnde eua beide al moder naket . | |
Do worden se in dat paradijs ghesat | |
Got vnse here gheboet en dat . | |
Dat se eethen van wat vrucht se wolden | |
Mer enen boem den se schuwen solden . | |
<9v> | |
Ethen se daer van se solden verderuen | |
Vnde solden beide des dodes steruen . | |
Vnde als adam vn(de) eua allene waren | |
To hant quam de viant tot en gheuare(n) . | |
Vn(de) sprack en ghelijck ener slancgen to | |
Wo en ethe ghi nicht van desser vrucht nv . | |
De so schone vor iv ghebloyet steet | |
Eua sprack dat en doer wi niet . | |
Want vns got v(er)boet in sulker maten | |
Weert sake dat wi va(n) desser vrucht aten . | |
Wi solden steruen vn(de) nicht leuen | |
Hijr v(m)me hebben wi vns des begheuen . | |
De slancge antworde to richte do | |
Nerghen na is dat also . | |
Mer ist dat ghi van desser vrucht eten | |
So solle ghi beide guet vn(de) quaet weten . | |
Vnde solen weerden ghelijck gode | |
Do woert eua seer bekoert van mode . | |
Wa(n)t se liet de(n) dancke(n) ten herten gaen | |
Do woert se sere mit lusten beuaen . | |
Dat se beet in de(n) appel vn(de) gaf en ada(m) voert | |
Do woert adam to hant bekoert . | |
Want he leefhadde euen bouen maten | |
Vnde wolde se node bedrouet laten . | |
Nochta(n) so wistet adam wal ter selue(n) stede | |
Dat he sere teghen got misdede . | |
<10r> | |
Wa(n)t got hadde en beide(n) rede vn(de) v(er)sta(n)t ghegheue(n) | |
Bouen al de ghene de daer leuen . | |
Beide wijsheit vn(de) starcheit manichuolt | |
Daer v(m)me was adams de meeste scholt . | |
Dat he sick va(n) enen wiue liet verwinne(n) | |
Mer he hadde euen also v(er)koren in my(n)ne(n) . | |
Dat he sick leuer godes troesten wolde | |
Dan dat he dat wijf also bedroue(n) solde . | |
Vn(de) nam van euen den appel vnde beet | |
Daer vns is van ghecomen manich leet . | |
Vn(de) alle daghe so entgheldes cleyne vn(de) groet | |
Man vn(de) wijf . rike vn(de) arm . vn(de) ere ghenoet . | |
Hadde adam den wyue wederstaen | |
Vnde van eer den appel nicht vntfaen . | |
Vn(de) hadde ere lust noch droefh(ei)t nicht gheacht | |
Wante des hadde adam do wal macht . | |
Vn(de) hadde he gheuolghet rede de em was ghegheue(n) | |
So were wi alle sond(er) schulde ghebleuen . | |
Daer v(m)me dat he dat wijf boue(n) rede mynde | |
So mote wi alle liden dussen ellende . | |
¶ Wo ada(m) vn(de) eua noch in vns wonen . na | |
gheestlike(n) sy(n)ne . vn(de) wo de via(n)t de(n) raet erst | |
wtghift to den sunden . | |
Hijr voer hebbe ghi ghehoert in twyer(-)hande wijs <in HS: hande wijs ü.d.Z. ergänzt> <a.r.R.: . iiii . > | |
Wo beide in de(n) hemel vn(de) int paradijs . | |
Jn ghedancken began de eerste sunde | |
<10v> | |
Daer al quaet eerst van begunde . | |
Nu willet horen verdretes iv nicht | |
Wat gheestlike sin vns hijr ynne lecht . | |
Vn(de) wo de dancken vor de(n) sunde(n) beghinnen | |
Daer wi vns vake laten in verwinnen . | |
De hillighe su(n)te augustijn de scrift aldus | |
Ouer een boeck d(er) bibele(n) dat hetet genesis . | |
Vn(de) is daer de biblie eerst beghinnen | |
Vn(de) doet den sin aldus bekennen . | |
Dat in allen menschen de noch leuen | |
Beide adam vn(de) eua synt ghebleuen . | |
Mer wille ghi hijr va(n) de(n) grunt besinne(n) | |
So sole ghi iv inwendich leren kennen . | |
Vn(de) lere(n) de woerde merke(n) itlich bi sunder | |
Wa(n)t de(n) simpele(n) mensche(n) ist vake wu(n)der . | |
Dat de(n) wisen wal licht is to verstane | |
Vn(de) oeck mit ryme nicht is so kort to beuane . | |
De simpel behouet wal nouwe to merke(n) | |
Want wise papen vn(de) grote clerken . | |
De en behouet der dudesschen lere nyet | |
Mer de simpel sijn . vnde in aller tijt . | |
Sick gherne solden hoede(n) vn(de) gode denen | |
De moghen hijr een exempel af neme(n) . | |
¶ Jnt eerste merket als is vorschreuen | |
Wo adam vn(de) eua in vns synt ghebleue(n) . | |
Vn(de) stede in vns wone(n) na miner waen | |
<11r> | |
By adam solle ghi eerst verstaen . | |
Vnse verstant vnde vnse redelicheit | |
Desse twe krachten als de schrift secht . | |
De wonen in vnser sele bynnen | |
By euen solle ghi dat bekennen . | |
Vnse vleeschlike synne . lust . vn(de) begheren | |
Hijr bi so moghe ghi dat wijf oft eua lere(n) . | |
By der slancgen wil ic dat ghi verstaet | |
Den olden viant de vns altoes haet . | |
Want bi dessen dren de eerste sunde | |
Hijr vp eerden eerst begunde . | |
Also doet se leyder alle daghe | |
Nu hoert wo et kumpt to dusser plaghe . | |
De slancge ofte de viant dat verstaet | |
Ghift wt van sunden den eersten raet . | |
Vn(de) brencget euen vnse vleesch in bekorincge so | |
Vn(de) hetet in der schrift suggestio . | |
Vn(de) als vnse vleeschlike sinlich(ei)t de(n) valsche(n) raet | |
Su(n)der wederstaen va(n) den viande vntfaet . | |
So wort eua vnse vleesch mit luste(n) bekoert | |
Vn(de) kricht ghenoechte dan rechte voert . | |
Jn eren ghedachten nv hijr nv daer | |
Och wo noechtlic di dit to doende of to bruke(n) waer . | |
Mochte ick dit in ienigher wijs verweruen | |
Want dat vleesch dencket luttick an sterue(n) . | |
Vp dat et syne lust vulbre(n)cge in ienigh(er) wijs | |
<11v> | |
Vnde als eua vnse vleesch aldus vntsteken is . | |
Vn(de) mit ghenoechte(n) der werlt aldus bekoert | |
So bit eua an de(n) appel vn(de) ghift ada(m) voert . | |
Wa(n)t dat vleesch dat bre(n)cget d(er) redelicheit an | |
Wo dattet mit lusten sy beuaen . | |
Vn(de) of dat de rede icht wille ghehencgen | |
Dattet vleesch sijn lust hijr moghe volbre(n)cge(n) . | |
Vn(de) als de rede v(er)staet des vleesches begheren | |
Vn(de) de rede dan nicht wil wederkeeren . | |
Mer my(n)net dat vleesch so bouen mate(n) | |
Dat he em io syn lust wil bruken laten . | |
Wa(n)t he wil dat vleesch nicht gherne bedroue(n) | |
Mer co(n)senteert de(n) vleesche al syne ghenoechte(n) . | |
Wat is hijr bi anders to verstane | |
Dan ada(m) den appel va(n) euen to vntfane . | |
Vnde bit daer in als eua dede | |
So is de sunde vollenbracht daer mede . | |
¶ Van ghenoechten der ghedachten . vn(de) wo | |
de ghenoechte de(n) ghedachte(n) volghe(n) . | |
<a.l.R.: . v . > Hijr voer so hebbe ghi wal ghehoert | |
Wo de viant dat vleesch bekoert . | |
Vn(de) wo dat vleesch de bekorincge dan | |
Der reden mit ghedachten brencget an . | |
Vn(de) als de rede de felle ghedachten | |
Mit ghenoechte let in den synne wachte(n) . | |
Vn(de) keert se nicht wt in den eersten beghi(n)ne | |
<12r> | |
So wassen de ghedachten in den synne . | |
Vnde dat herte beghinnet delecteren also | |
Vnde hetet in der schrift delectacio . | |
Dat meynt in de(n) ghedachte(n) ghenoechte to kri(-)ghen <in HS: ghen ü.d.Z. ergänzt> | |
Wa(n)t alle krachte beghi(n)nen dan to neghen . | |
To den ghenoechten vn(de) daer v(m)me to dencken | |
Vnde doet so sere de rede krencken . | |
Dat de rede der ghenoechte volghe(n) moet | |
Al ist dat se et al vndanx doet . | |
Nu merket wat ghenoechte(n) in dachte(n) bedriue(n) | |
Su(n)te augustinus doet vns hijr va(n) schriue(n) . | |
Dat men gode seer wal hijr mach vorerren | |
De in der ghenoechte(n) wil lancge merren . | |
Wa(n)t de mit voersate syne(n) sin al daer to helde | |
Dat he ghenoechte(n) in da(n)cke(n) bruke(n) wolde . | |
Vn(de) de rede dat volkomen consentierde | |
Vn(de) leet weer dat de ghedachte(n) va(n) er kierde . | |
Vn(de) nochtan dat quaet dat he dan dochte | |
Nicht meynde to doene oft he et mochte . | |
Mer meynde slichtes ene wile to dencken | |
Vn(de) mitter daet noch iu(n)cg noch old kre(n)cke(n) . | |
Nochtan vm dat de rede dat co(n)sentierde | |
Vn(de) mit vollen co(n)sente de ghedachte(n) begheerde . | |
So secht dit sunte thomas openbaer | |
Dat desse ghedachte(n) doitlick sunde weer . | |
Dessen punt wilt nouwe merken | |
<12v> | |
Jck de(n)cke dat wijf vn(de) man vn(de) gheleerde clerke(n) . | |
Vake in dessen ghedachten sunde begaen | |
Vn(de) sere luttick dencken dat se misdoen . | |
Se volghe(n) d(er) ghenoechte vn(de) achtens niet | |
Wat hijr van gheschreuen steet . | |
<a.l.R.: . vi . > ¶ Va(n) de(n) volborde der sunde(n) . vn(de) wo dat | |
volbord den ghenoechte(n) volghet . | |
NV hebbe ghi hijr voer wal ghehoert | |
Wat de ghenoechte d(er) dancke(n) brencget voert . | |
Vnde dessen ghedachten volghet na | |
Dat is dat consent als ick versta . | |
Want de ghenoechte vn(de) dat hert vesieren | |
Dat de rede den vleesche wil consentieren . | |
Vn(de) als de sunde bi d(er) rede consent gheschiet | |
So is de sunde volbracht al do ghi es niet . | |
Wa(n)t vns got in de(n) ewa(n)gelio doet v(er)staen | |
Suestu een wijf mit lusten aen . | |
Vn(de) gheerne daer mede su(n)dichdes haddestu es macht <in HS: macht ü.d.Z. ergänzt> | |
So is de sunde vor gode vollenbracht . | |
Oeck so meen ick in gheliken voeghen | |
Dedestu gheerne guet mer du en haddestes nene macht . <in HS: macht . u.d.Z. ergänzt> | |
Dat werck were vor gode vollenbracht | |
Vnde soldes van gode loen vntfaen | |
Als oftu dat werck haddest ghedaen . | |
Hijr bi ist nutte . guet mit wille(n) to co(n)sentiere(n) | |
Vnde alle quade consent van iv to kieren . | |
<13r> | |
Wa(n)te een man de de(n) andere(n) gherne doetsloghe | |
Vn(de) als em dat vntbreket bi syner moghe . | |
So sijt des seker vnde ghewijs | |
Dat de vor gode manslachtich is . | |
Nu hebbe ghi ghehoert wo dat de wille quaet | |
Bi consente der rede sunde begaet . | |
Oeck secht su(n)te gregorius dat weet ic wael | |
Jn enen boeke dat men noemet pastorael . | |
Dat wi in vnse(n) eerste(n) alders moghen leren | |
Wo wi de sunde begaen in dren maneren . | |
Bi inrade(n) . ghenoechte . vn(de) co(n)sente quaet | |
De viant ghift wt den eersten raet . | |
Daer kricht dat vleesch ghenoechte van | |
Consentiert de rede so ist ghedaen . | |
Dit hebbe ghi hijr to voren wal v(er)nomen | |
Nu horet wat na de(n) co(n)sente nv wil kome(n) . | |
¶ Va(n) de(m) werke d(er) sunde(n) . vn(de) wo dat werck | |
der sunde(n) den volborde volghet . | |
NA den consente als ick versta <a.r.R.: . vii . > | |
Daer volghet de daet der sunde na . | |
Wa(n)te als de rede mit krachte(n) heft inghesat | |
Ene sunde to doende dit of dat . | |
Also la(n)cge als de sunde nicht is vollenbracht | |
So heft een man hijr pine dat sy dach ed(er) nacht . | |
Wa(n)t so gaet he sorghen . pinsen . vn(de) doghen | |
Wo he de daet volbrencgen moghen . | |
<13v> | |
Nicht en rustet he eer he et volbrencget so | |
Vnde dat hetet in der schrift accio . | |
Vn(de) als de sunde volbracht is mit der daet | |
So heft he begaen wal dubbelt quaet . | |
Dat consent is quaet . de daet is quader | |
Nochtan syn se doetsunde beide gader . | |
Mer alle doetsunde dat wetet verwaer | |
En syn nicht alliken swaer . | |
Wa(n)te v(m)me ene doetsunde wert een mensche verdomet <in HS: verdomet ü.d.Z. ergänzt> | |
Een and(er) doet dusent vn(de) oeck ter helle komet . | |
Weer dan de wrake allike groet | |
Waer vmme dede dan de quade goet . | |
Mer got de alle herte verstaet | |
De ghift elken loen na syner daet . | |
Aldus is quader de daet dan dat co(n)sent | |
Beide synt se vor gode gheschent . | |
Wa(n)t als mit d(er) daet ene sunde is ghedaen | |
So kricht men een behaghen daer an . | |
So wilt de sunder mit reden bewisen | |
Dat men syne sundighe daet is schuldich to prise(n) . <in HS: prise(n) . ü.d.Z. ergänzt> | |
So volghet de ene sunde der anderen na | |
Hijr af secht su(n)te gregorius als ic versta . | |
Wee hijr ene quade sunde begaet | |
Vn(de) de mit penite(n)cie nicht af en dwaet . | |
Vermids ghewichte der sulue(n) sunde swaer | |
So trecket se ene ander sunde tot haer . | |
<14r> | |
Aldus is dat consent to den sunden quaet | |
Vn(de) de daet noch quader als ghi verstaet . | |
Vnde na der daet so volghet dan | |
Een quader dat ghi sult verstaen . | |
¶ Van de(n) ghewoente der sunde . vn(de) wo | |
de ghewoente volghet de(n) werke(n) . | |
WAnneer een mit wille(n) ene su(n)de begaet <a.r.R.: . viii . > | |
Vnde sick nicht vntsuet der quaden daet . | |
So komet he to der ghewoente mede | |
Vn(de) oefent de sunde oftet weer een zede . | |
Wa(n)t de en dan schulde dattet sunde were | |
He solde wal lochenen al openbare . | |
Vnde solde wal seggen ter suluen tijt | |
Aldusdanighe sunde is vake gheschiet . | |
Dit doen de besten van al den lande | |
Waer bi ist my dan sunde of schande . | |
Desser sunde bin ick wal ghewone | |
Wa(n)te ouer hu(n)dert iare(n) plach men se to done . | |
Aldus ist ghekomen aldus ga ick hen | |
Wi en moghen nicht alle monike(n) sijn . | |
Aldus brencget dat de valsche ghenoechte by | |
Dat manich menet dat sunde <in HS: sunde am a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> gheen sunde sy . | |
Dat moghe wi proue(n) vn(de) vndervinde(n) claer | |
Jn den hillighen schrifte(n) al openbaer . | |
Got heft den so(n)nendach ghebode(n) to viere(n) | |
Neen werck noch kopen schap to hantiere(n) . | |
<14v> | |
Ten were dat men bi noet nicht mochte vntbere(n) | |
Mer dessen noet doet men also verkieren . | |
Dat elck man kopet vn(de) v(er)kopet wat em gadet | |
Wat doet dit anders dan de ghewoente quaet . | |
Jt is so veere in de ghewoente komen | |
Men wilt nicht hoere(n) voer sunde noemen . | |
Aldus is et bi manigherhande sunde mede | |
Gode v(er)sweere(n) . dru(n)cke(n) dri(n)cke(n) . na d(er) werlde zede . | |
Bot vasten te holden als de priesters leren | |
Dit doet de ghewoente al verkieren . | |
Nochta(n) manich weet wal dat got ghebiedt | |
Vnde godes ghebot en wandelt nyet . | |
Wante godes ghebode moten blyuen | |
Men see anders wat de ghewoente driue(n) . | |
He en wil nicht lieghen de et sulue(n) seide | |
Hemel vn(de) eerde vorgaen al beyde . | |
Mine woerde sullen stede blyuen | |
Dit doet sunte lucas van gode schryue(n) . | |
Oeck holtmen leider voer ene zeede | |
Den vastelauent to bruke(n) in ydelheide . | |
Meine ghi dattet daer v(m)me gheorleuet sy | |
Neent in nyner wijs dat segge ick dy . | |
Want als ghi de anderen sunde begaet | |
Vnde do ghi daer v(m)me dat sulue quaet . | |
So sijt des seker vnde ghewijs | |
Dat de sunde de my(n)ner nicht en is . | |
<15r> | |
Aldus moghe ghi prouen vn(de) merken | |
Dat lancge ghewoente in den werken . | |
Manighen menschen to sunde teet | |
Hijr vmme is et dat gheschreuen steet . | |
Dat lancge ghewoente des sijt ghewys | |
Jn den menschen een ander natuer is . | |
Nu hebbe ghi ghehoert va(n) d(er) werlde zede | |
Wat hijr na volghet dat hoeret mede . | |
¶ Wo dat men va(n) noet sundighet . vn(de) wo | |
de noet den ghewoente volghet . | |
NA der ghewoente so volghet als ic las <a.r.R.: . ix . > | |
Dat men in den latine hetet necessitas . | |
Vn(de) dat mach men in duetsche heten . noet . | |
Daer men de sunde ducke bi doet . | |
Wa(n)te de ghewoente maket manighe(n) also kra(n)ck <in HS: kra(n)ck ü.d.Z. ergänzt> | |
Dat he moet sundighe(n) sond(er) syne(n) danck . | |
Vn(de) volghe(n) der ghewoente als eer behoert | |
Hijr bi so ist een olt sproken woert . | |
Wat een va(n) iu(n)cger ioeghet heft gheploghe(n) | |
Al wolde he . he en soldet nicht late(n) moghe(n) . | |
Aldus bre(n)cget de ghewoente manighe(n) in ver(-)driete <in HS: driete u.d.Z. ergänzt> | |
Dat he noch de sunde lieuer liete . | |
Merket wal nouwe dussen punt | |
Aldus schrift su(n)te iohan gulde(n)munt . | |
Ouer een ewangeliu(m) dat verstaet | |
Dat men des erste(n) sundaghes in d(er) adue(n)te begaet . <in HS: begaet ü.d.Z. ergänzt> | |
<15v> | |
Vnde secht dat elken menschen is ghegheuen | |
Een vry wille <in HS: wille aus willen korrigiert> in dussen leuen . | |
Got heft vns to sundighe(n) verleent de kracht | |
He heft vns to laten ghegheuen de macht . | |
So la(n)cge als wi nicht vallen in doetsunde | |
So en mach de viant in nyener stunde . | |
Bouen vnse macht nicht brencgen an | |
Mer also vro als wi doetsunde begaen . | |
Vn(de) gheuen vnsen willen den viant quaet | |
So verliesen wi Cristu(m) dat verstaet . | |
Vn(de) beghinnen to dweelen vnverwaert | |
Ghelijck een schipman de to d(er) zewert vaert . | |
Vnde in groten storme is in der zee | |
Vnde em dan breket sijn roeder vntwee . | |
So en mach he nicht varen daer em ghelincget | |
He moet daer en de wynt vn(de) waghe brincget . | |
Aldus so moten se gode verliesen | |
Se en moghen nicht wandere(n) na oere(n) kiese(n) . | |
Se moten wanderen daer se de viant wreet | |
Mit synen bekorincge to den sunde(n) theet . | |
Noch secht su(n)te iohannes vp dit woert | |
Dat schuet wal vake(n) dat een sund(er) hoert . | |
Van gode prediken to ener stunde | |
He secht et weer wal ghedaen de et doen ku(n)de . <in HS: kunde ü.d.Z. ergänzt> | |
Vn(de) de na des preesters lere kunde leuen | |
Mer we mach de werld aldus begheuen . | |
<16r> | |
Vn(de) leue(n) also strencge als de scrift ghebiet | |
Dat do we et wille ick en v(er)mach es niet . | |
Jck moet leue(n) als myne gude(n) olders to vore(n) | |
Hijr vp antwort su(n)te iohan als ghi sullen hore(n) . <in HS: hore(n) . u.d.Z. ergänzt> | |
Vn(de) secht . werlike se seggen al waer | |
Wa(n)neer se segge(n) et is vns to swaer . | |
Vn(de) wi en moghet nicht doen als de scrift ghebiet <in HS: ghebiet ü.d.Z. ergänzt> | |
Dat is waer wi en hebbe(n) den willen niet . | |
Wante de vrye wille de em was ghegheue(n) | |
Den heft de viant al van em verdreuen . | |
Got hadde em ene(n) vryen willen ghelate(n) | |
Se moghe(n) sundighe(n) of se mochte(n)t late(n) . | |
Want dat stont an eren vryen koere(n) | |
Of se to gode of to den vyande voeren . | |
Vnde do se den willen hadden also | |
Den gheuen se den vyande do . | |
Vn(de) deden doetsunde bi syne(n) toneighen | |
Wo willen se den willen nv wed(er) krighe(n) . | |
Su(n)te augustijn doet hijr vp verstaen | |
De ghene de in doetsunden is beuaen . | |
Dat de viant den ghene(n) ist nacht ist dach | |
Va(n) d(er) ener sunde in de andere(n) leide(n) mach . | |
Ghelijck een man sijn beeste leyt | |
Aldus kumpt et to d(er) noet de is vorsecht . | |
Dat sullick bi noet sundighen moet | |
Al duncket et em nicht alto guet . | |
<16v> | |
Vn(de) de noet volghet dus der ghewoente na | |
Elck see dat he et so wedersta . | |
Dat he de ghewoente schuwe in de lencge | |
Eer se em in ienighe noetroft brencge . | |
Wa(n)te als de noet enen to den sunden tiet | |
So en mach he se lichtelike laten niet . | |
Wt der ener sunde sal he to der andere gaen | |
Als ghi hijr na wal sullen verstaen . | |
Wo men desse van sunden sal keren | |
Dat sal iv dat ander boeck wal leren . | |
Wa(n)te in de(n) andere(n) boke ghescreue(n) staet | |
Wo vele elk sunde vor de andere(n) gaet . | |
Wo vele se schelen als se sullen verrisen | |
Dat sal iv de schrift wal bewisen . | |
Nu wille wi der materie(n) volghen voert | |
Wat na der noet nv meest behoert . | |
<a.l.R.: . x . > ¶ Wo dat de wa(n)hope ofte mistroest na d(er) noet volghet . <in HS: voghet . u.d.Z. ergänzt> | |
DAt nv der noet hijr volghet na | |
Dat is wanhope als ick versta . | |
Ofte mistroest dat is ghelijck also | |
Vnde heit in den latine desperacio . | |
Desse sunde dat verstaet | |
De is bouen allen maten quaet . | |
Wa(n)te we desse sunde icht la(n)cge ha(n)tieren | |
De suet men selden daer af kieren . | |
Wa(n)te de ghewoente heftet ghebracht also vere(n) | |
<17r> | |
Dat se nicht en weten werwert to keren . | |
Wo se de sunde solden laten moghen | |
Dit siet ghi alle daghe vor iuwe(n) oghen . | |
Een man de der werlde is ghewone | |
De ghewoente is em quaet af to done . | |
Wa(n)t he in syner ioghet des vrates heft gheploghe(n) | |
Wo solde he vp dat older vasten moghen . | |
Wa(n)neer em synne vn(de) lycham beide krencke(n) | |
Van noet moet he ethen vn(de) drincken . | |
Vp dat de lycha(m) vn(de) sy(n)ne nicht w(er)den ghesche(n)t | |
De to druncken drincken synt ghewent . | |
Al drincken se des auendes noch so sere | |
En dorstet des morghens noch veel mere . | |
Solde(n) se dan vasten dat dede en vnsachte | |
Se solde(n) dincke(n) se en hadde(n)s nene machte . | |
Dat solde sy(n)ne vn(de) lycha(m) beide schaden | |
Wa(n)te se mit ghewoente syn aldus v(er)laden . | |
Se en moghe(n) der su(n)de nicht lichtlick vnt(-)lope(n) . <in HS: lope(n) . u.d.Z. ergänzt> | |
Se vallen gheerne in wanhope(n) | |
Se seen wal dat de sunde is quaet | |
Vn(de) ten lesten so en wete(n) se nenen raet . | |
Hijr van sunte augustinus secht | |
Ouer den prophete de ozee heit | |
Dat daer twe sake(n) syn sunderlincgen | |
De de arme(n) siele ten dode brencgen . | |
Verkierde hope in sunde(n) de eerste heit | |
<17v> | |
De ander mistroest als vorschreuen steet . | |
Desse twe doede(n) de siele in manigher stunt | |
Hijr vp secht su(n)te ioha(n)nes guldenmunt . | |
Dat beide mistroest vnde valsche hope | |
Sere vreeslick sijn na allen lope . | |
Et is manich me(n)sche de nu(m)mer su(n)de en dede <in HS: de; de ü.d.Z. ergänzt> | |
En weer daer neen valsch hope mede . | |
Se hopen . sundighen se in dessen leuen | |
Got is milde he salt em wal v(er)gheuen . | |
Aldus werpet de valsche hope de(n) su(n)d(er) nede(r) | |
Vn(de) mistroest en latet em nicht vpstaen wed(er) . | |
Valsche hope doedet . vn(de) mistroest begrauet | |
De hijr de rechte rede wal kauet . | |
De sal in de(n) gru(n)t syner co(n)sciencie(n) beuin(-)den <in HS: den ü.d.Z. ergänzt> | |
Dat desse twe pu(n)te de siele doen v(er)blinden . | |
Nu mochte manich wal vraghe(n) vn(de) segge(n) | |
Waer bi sulle wi desse twe pu(n)te bekenne(n) . | |
Hijr vp antworde ic iv in dusser manere(n) | |
Na den dat de hillighen mesters leren . | |
Den valsche(n) hopen merket in dusse(n) stunde(n) | |
Als een wonet in doetliken sunden . | |
Vn(de) wil der bruken vn(de) nicht begheuen | |
Allike wal meent he kome(n) te(n) ewighe(n) leue(n) . | |
Och bi dusser hope so bliuet so manich v(er)(-)lore(n) <in HS: lore(n) u.d.Z. ergänzt> | |
Als ghi hijr na wal sullen horen . | |
Dat beter gheuoeghet den syn to schriue(n) | |
<18r> | |
Daer v(m)me so late wi et hijr nv bliuen . | |
Mistroest moghe ghi hijr bi verstaen | |
Den duncket he hebbe so vele misdaen . | |
Dat he nu(m)mer sal kome(n) vor godes oghe(n) | |
Vn(de) meent he en sal de su(n)de nicht late(n) moghe(n) . | |
Vn(de) vallet hijr bi in mistroesticheit | |
Su(n)te augustinus ouer den salter secht . | |
Dat de sunder vele meer dan misdoet | |
Dat he to mistroeste kieret syne(n) moet . | |
Dan he dede do he de sunde beghiencg | |
Wante iudas de sick seluen hiencg . | |
De misdede in den mistroeste vele mere | |
Dan dat he v(er)riet vnsen got vn(de) syne(n) here . | |
De mistroest is een quaet venijn | |
Hijr bi alle de ghene de kersten sijn . | |
De kiere(n) den mistroest wt allen doeren | |
Wat hijr na ku(m)pt dat sulle ghi hoeren . | |
¶ Van der verhardicheit in den sunden . | |
vn(de) wo dat de de(n) mistroeste volghet . | |
DEn mistroeste volghet gherne na <a.r.R.: . xi . > | |
Een felle verhardicheit . als ick versta . | |
Vn(de) hetet in den latine obstinacio | |
Dat de mensche is verhardet also . | |
He wils em troeste(n) et si groet ofte clene | |
Godes . des viandes . der werldt ghemene . | |
En duncket he sy in sulken staete | |
<18v> | |
Weder to kieren sy eme to laete . | |
Wante dar vele lude syn | |
De des achten meer noch myn . | |
Wo se dat guet verkrighen moeghen | |
Mit stricken . stelen . mit valschen loeghen . | |
Mit valschen rechte de lude krencken | |
Vnde als desse v(m)me steruen dencken . | |
Se seen wal dat se hebbe(n) vnrecht guet | |
Vn(de) van noet dat weder to rechte moet . | |
Se dencken solde wi dit al betaelen | |
Hijr in beghinnen se voert to dwalen . | |
Vnde weder kieren in vnsen daghen | |
Dat vnrecht guet dat wi moghe(n) beura(-)ghe(n) . <in HS: ghen u.d.Z. ergänzt> | |
Vn(de) elke(n) betalen syne rechte scholde(n) | |
Wi solden seluen seer luttick beholden . | |
Mach scheen wi solde(n) smeike(n) mit de(n) ghene(n) | |
De vns hijr voermaels pleghen to dene(n) . | |
Elk man soldet vns willen vntrecken | |
Vp de strate solde(n) de kind(er) mit vns ghecke(n) . | |
Dat is to laete wi motent euentueren | |
Vn(de) nement wat vns hijr va(n) da(n) mach v(er)sure(n) . | |
Aldus vallen se in wanhope | |
Jck dencke dattet de siele ewich bekope . | |
Vm dat se der werlde staet nicht willen late(n) | |
So gripe(n) se ene(n) troest in sulken maten . | |
Vn(de) werden verhardet ten sulue(n) stunden | |
<19r> | |
Se en willen nicht hoere(n) segge(n) va(n) sunden . | |
Sunte gregorius secht des sijt ghewis | |
De ghene de in sunden verhardet is . | |
De den berispede in syner misdaet | |
He soldet verantworden dat verstaet . | |
Mit behendighe(n) woerde(n) vn(de) der so veel | |
Al weer een lerer noch so wijs of so snel . | |
He mochtet lieuer laten dan he en scholde | |
Ten were dat he et vm godes wille(n) lide(n) wolde . | |
Wa(n)te he is also v(er)hardet in der helle(n) troest | |
He wil hebben recht oeck wat et kost . | |
Wante he en wil va(n) nema(n)t berispet sijn | |
Hijr vp so seghet sunte augustijn . | |
Den verharden sunder den hoert to | |
De vuerighe helle ick segge iv wo . | |
Wa(n)t he em nicht vntsaghe in dessen leuen | |
Hijr voer wil em got de wrake gheuen . | |
Se en soldens in nener wijs lyden | |
Dat se yemant schulde in dessen tyden . | |
Nu ist iv hijr voer gheopenbaert | |
De ghene de in sunden syn verhaert . | |
Jnt eynde synt se vor gode verloren | |
Wat d(er) v(er)hardich(ei)t . volghet moghe ghi hore(n) . | |
¶ Wo dat een ku(m)merlick doet vn(de) de ewighe | |
helle volghet na der verhardicheit . | |
ISydorus secht als ick vermode <a.r.R.: . xii . > | |
<19v> | |
Jn ene(n) boke ghenoemet va(n) de(n) ouerste(n) gude . | |
Su(n)te augustin(us) secht de(n) selue(n) syn in ener stede | |
Den verharden sunder volghet mede . | |
Een ku(m)merlick doet vnde vnuerseen | |
Daer na de ewighe helle mit een . | |
Nemet hijr dat eynde va(n) allen sunden | |
Jck segge ene wijs de ick wal kan grunde(n) . | |
¶ Dit is een weder ou(er)hale(n) mit korte(n) begri | |
pe van den sunden de vorschreue(n) staen . | |
<a.l.R.: . xiii . > NV ist iv hijr voer mit schrifte(n) vntbunde(n) | |
Wo eerst beghinnen alle sunden . | |
Vn(de) wo de ene sunde va(n) der andere(n) vntfaet | |
Vn(de) wo se wassen als voerschreuen staet . | |
Want iv dit nutte is gheweten | |
Vp dat ghi des nicht en vergheten . | |
So wil ick de sunde(n) de voerschreuen staen | |
Noch eens wal lichtlike ouergaen . | |
Suggestio . dat is raet of i(n)gheue(n) . teelt ghedachte(n) . <in HS: von dieser Überschrift bis zum Ende von Blatt 20r am äußeren Rand eine senkrechte verschnökelte, rote Linie, an der das vertikal geschriebene Wort teelt geschrieben steht.> | |
¶ Na den dat hijr voerschreuen staet | |
So ghift de viant eerst wt den raet . | |
Vn(de) brencget vns quade ghedachten aen | |
Oeck mach vnse vleesch . dat wilt v(er)staen | |
Jnt eerste vnsen ghedachte(n) raden quaet | |
Van wisen mesters beschreuen staet . | |
Aldus is de raet ofte ingheuen quaet | |
Daer wi mede te(n) sunde(n) kiere(n) . dat v(er)staet . | |
<20r> | |
Cogitacio . dat is . ghedachte . teelt ghenoechte . | |
De raet de brencget ghedancken yn | |
Late wi se merren in vnsen syn . | |
Vn(de) daer to tyde nicht af en kieren | |
So beghi(n)ne wi eerst daer y(n)ne delectieren . | |
Dat is . ghenoechte in dancke(n) to krighe(n) | |
So beghint dat herte ten sunde(n) to nighe(n) . <in HS: nighe(n) aus neighe(n) korrigiert> | |
Delectacio . dat is . ghenoechte . teelt volbordt . | |
De ghenoechte bre(n)cget in een waer co(n)sent | |
So is de sunde voer gode gheent . | |
Consensus . dat is volbordt . teelt dat werck . | |
Na den consente daer volghet na | |
Dat werck der sunden als ick versta . | |
Actio . dat is dat werck . teelt ghewoente . | |
Dat werck der sunden dat verstaet | |
Dat leert den luden ghewoente quaet . | |
Consuetudo . dat is . ghewoente . teelt noet . | |
De ghewoente brencget vns in ene noet | |
Dat somich vndanx sundighen moet . | |
Necessitas . dat is . noet . teelt mistroest . | |
De noet brencget wanhope yn | |
Ofte mistroest . al eens is de syn . | |
Desperacio . dat is <in HS: is ü.d.Z. ergänzt> mistroest . teelt v(er)hardicheit. | |
De mistroest brencget hardicheit fil | |
Dat sick manich godes troesten wil . | |
Vn(de) set lijf vn(de) siele beide in de waghe | |
<20v> | |
Vn(de) troestet sick vrolike der helle plaghe . | |
Obstinacio inducit subitanea(m) morte(m) et igne(m) | |
eternu(m) . ¶ Verhardicheit brencget yn enen vn | |
vorzienliken doet . vn(de) dat ewighe vuer . q(uo)d d(eu)s au(er)tat . <in HS: d(eu)s au(er)tat u.d.Z. ergänzt> | |
Na der v(er)hardicheit so kumpt mit een | |
Een grezelick doet vnd vnuerseen . | |
Daer na der ewighe helle brant | |
Aldus doent de hillighe lerers bekant . | |
Hijr endet dat erste derde deel ofte slot va(n) den | |
ersten boeke wo de sunde beghi(n)ne(n) . | |
<a.l.R.: . xiiii . > NV moghe ghi synnen vn(de) merken | |
Wo de sunden beghinnen vn(de) de werken . | |
Hijr is dat beghin . dat middel . vn(de) dat ende | |
Als ick dat best beschreuen vinde . | |
Jck bidde my altoes to corrigieren | |
De de hillighe schrift meer hantieren . | |
Wante een ander mochte et bet besynnen | |
Dat ander deel va(n) den boke wil ick beghi(n)ne(n) . | |
Dat is waer in de sunden synt gheleghen | |
Vp dat de ghene de der sunde pleghen . | |
Weten moghen den rechten grunt | |
Wat sunden syn in desser stunt . | |
Vnde en de bet moghen hoden | |
De sick best hoden dat syn de vroden . | |
Hijr beghi(n)t dat and(er) derde deel va(n) de(n) erste(n) boke | |
va(n) de(n) sunde(n) wat se sin . Jnt erste wat de sun | |
de synt in em seluen . vn(de) wat se werken . | |
<21r> | |
DE mester in der hillighen schrift <a.r.R.: . xv . > | |
De settet wal manich subtijl ghedicht . | |
Manich me(n)sche is va(n) ghemene(n) su(n)de(n) | |
Des ick my nicht vnd(er)winde to grunden . | |
Vnde oeck so ist vns sympelen leken | |
Van allen articulen neen noet to spreke(n) . | |
Dat is vns noet dat wi verstaen | |
Waer mede wi meest van gode gaen . | |
Van gode ga wi in nener stunde | |
Dan allene vermiddest sunde . | |
Nu mach men vraghen in desser tijt | |
Wat is dat men sunde <in HS: sunde aus sunden korrigiert> heet . | |
Mer na den dat ick beschreuen sach | |
Su(n)de en is gheen dincg dat men taste(n) mach . | |
Su(n)te thomas beschrift dat men sunde heet | |
Dat men mit rechte mach heten nyet . | |
De sunde heet ick in mijn ghedichte | |
Vmme drie sake de se maket to nichte . | |
Jnt eerste de sulue doghet de in vns is goet | |
De maket de sunde to nichte vn(de) verdoet . | |
Ten andere(n) maket se to nichte manighe(n) man <in HS: man u.d.Z. ergänzt> | |
Dat he gode nicht dienen en kan . | |
Derdewerf maket vns de sunde vnbequame | |
Dat gode vnkundich is vnse naeme . | |
Aldus is de sunde in er sulue(n) niet | |
Mer se maket de(n) me(n)sche(n) dat he wert gode leet . <in HS: leet . ü.d.Z. ergänzt> | |
<21v> | |
¶ Dit is de vorga(n)cg va(n) de(n) teen ghebode(n) . | |
<a.l.R.: . xvi . > NV mach men vraghe(n) in sulker mate(n) | |
Wat synt de sunde de wi sullen laten . | |
Kende wi de . so mochte wi vns hoden | |
Jnt eerste als ick best kan vermoden . | |
So were vns allen nutte gheweten | |
De teyn ghebode vnde wat se heten . | |
Also vaken als wi in ienigher stunde | |
Daer teghen doen so do wi sunde . | |
Wante nemant to gode komen kan | |
He en <in HS: en ü.d.Z. ergänzt> moet na de(n) ghebode(n) leue(n) . ofte daer na staen . | |
Mer wante ghi se alle daghe hoert | |
Jn kerken prediken weder vn(de) voert . | |
So is de myn noet daer van to spreken | |
Nochtan vp dat de sympele leken . | |
Bet kunde(n) vntholde(n) als se ghescreue(n) staen | |
Daer v(m)me wil ick se mit der korte ou(er)gaen . | |
<a.l.R.: . xvii . > ¶ Dit is dat eerste ghebot . | |
DAt eerste ghebot wilt also bekennen | |
Enen got sulle ghi boue(n) alle dincg my(n)ne(n) . | |
Ten eersten wart iv hijr ynne verboden | |
Alle wichelye . alle boete . vn(de) alle afgode . | |
Wa(n)t ghi en sulle(n) anders nene(n) gheloue(n) make(n) | |
Dan allene an got de iv heft gheschapen . | |
Alle wichelye . vnde boete . syn sunde groet | |
He dwelet van gode oeck we se doet . | |
<22r> | |
Voert so my(n)net got bouen al in desser tijt | |
Vn(de) neen dincg boue(n) gode wat iv gheschuyt . | |
Want got in den ewangelio doet bekenne(n) | |
Ghi en moghe(n) gode vn(de) de(n) schatte nicht beide dene(n) . <in HS: dene(n) . u.d.Z. ergänzt> | |
Wat ghi mit co(n)sente manigher stu(n)de | |
Bouen got mynnet . dat is doetsunde . | |
¶ Dit is dat ander ghebot . | |
VAn de(n) andere(n) ghebode so v(er)staet de(n) gru(n)t <a.r.R.: . xviii . > | |
Nemet de(n) name(n) godes nicht ydel in iuwen mu(n)t . <in HS: mu(n)t u.d.Z. ergänzt> | |
Hijr van doet vns de schrift leren | |
Dat ghi gode nicht sullen versweren . | |
Wa(n)neer ghi mit voersate vnrecht sweert | |
Dat is doetsunde als de schrift leert . | |
Hijr van steet gheschreuen also | |
Jn ene(n) boke dat heet theologie co(m)pendio . | |
We hijr sweert in ienighen stunden | |
Bi godes leden . of bi synen wunden . | |
Vnde dat bi vorsate consenteert | |
Vnde nochtan al recht is dat he sweert . | |
Wa(n)t he sond(er) noet sweert mit vorsynnicheit | |
So is de sunde doetlick als vns de schrift secht . | |
Dat derde maneer dat wilt noch leren | |
Doestu enen man ene(n) ghemene(n) eet swere(n) . | |
Nemestu den eet des sy bericht | |
Et is doetsunde voer gode ghericht . | |
Dijn siele vn(de) dines eue(n) kerste(n) mostu v(er)liesen | |
<22v> | |
Du wertst daer oeck manslachtich mede . | |
¶ Dat derde ghebot . | |
<a.l.R.: . xix . > DAt derde ghebot wilt hijr na leren | |
De hillighe daghe sulle ghi vieren . | |
Na den dat de schrift leert vn(de) beedet | |
So vieret also de preesters ghebeedet . | |
Van wtwendighe(n) arbeide sulle ghi viere(n) | |
Nene kopenschap sulle ghi hantieren . | |
Hijr in so doet na iuwes priesters raet | |
Vnde siet dat ghi daer ouer nicht en gaet . | |
Vnde bouen al so vieret hijr in desser tijt | |
Van quaden sunden wat iv gheschuyt . | |
Want we dan doetlike sunde begaet | |
Got weet he doet wal dubbelt quaet . | |
¶ Dat vierde ghebot . | |
<a.l.R.: . xx . > DAt vierde ghebot moghet ghi leren | |
Vader vnde moder sulle ghi eeren . | |
Vnde de en sulle ghi nicht vererren | |
Se en wolden iv van gode verren. | |
Wante de lerer gheschreuen heuet | |
Eret vader vn(de) moder de wile ghi leuet . | |
Vp dat ghi lancge vp eerden leuen | |
Also vint men in den ewa(n)gelio beschreue(n) . | |
Hijr bi moghe ghi merken vnde grunden | |
Wanneer wi vnse oldere(n) in ienighen stunde(n) | |
Mit vorsate v(er)toerne(n) . of schande an em verw(er)ue(n) | |
<23r> | |
Dat wi voel eer vp der eerden steruen . | |
Oeck in dussen ghebode is iv beuolen | |
Dat ghi iuwen gheestlike(n) vad(er) eren solen . | |
Dat is iuwen priester den sulle ghi eren . | |
Wa(n)t em iuwe siele is beuolen to regeren . | |
Den sulle ghi vntseen mit willen voert | |
Vn(de) gheuen em dat em van rechte hoert . | |
¶ Dat vijfte ghebot . | |
DAt vijfte ghebot wilt dus verstaen <a.r.R.: . xxi . > | |
Nemant en sulle ghi doetslaen . | |
Dit wil ick dat ghi lijchamlike v(er)staet | |
Mit rade. mit dade nemant en slaet . | |
Nene v(er)hencnisse sulle ghi daer to gheuen | |
Dat men de(n) vnschuldighe(n) neme sijn leue(n) . | |
Dat vijfte ghebot aldus gheestlike v(er)sta | |
Dynen euen kerste(n) spreck nicht to na . | |
Daer du em sijn ere mede mochtes beroue(n) | |
Aldus saltu em des vijfte(n) ghebodes gheloue(n) . | |
¶ Dat seste ghebot . | |
DAt seste ghebot aldus ghebued <a.r.R.: . xxii .> | |
Vnkuscheit de schuwet als got v(er)bued . | |
Mer dinen gade(n) <in HS: gade(n) aus ghegaden korrigiert> den do voert | |
Als dem echte to behoert . | |
Jn redelike(n) werke(n) . vn(de) temelike(n) stunden | |
Do ghi hijr bouen dat syn sunden . | |
¶ Dat seuende ghebot . | |
<23v> | |
<a.l.R.: . xxiii . > DEs seuende ghebodes wil ick nicht hele(n) | |
Ghi en suld niema(n)t sijn guet stele(n) . | |
Noch roue(n) . noch wokere(n) . noch vnrecht afrade(n) | |
Oeck en sulle ghi niemant hemelike schade(n) . | |
Den papen . den kerken en wilt nicht vntholde(n) | |
Dat ghi mit rechte gheuen solden . | |
¶ Dat achtede ghebot . | |
<a.l.R.: . xxiiii . > DAt achtede ghebod make ick iv kund | |
Doet neen valsch tuech in nener stund . | |
Juwe(n) euen kersten wilt nicht bedrieghen | |
Noch ghener tijt in syne ere lieghen . | |
De gode dene(n) daer en suldi nicht vpspreke(n) | |
Dat syn papen . moniken . ofte leken . | |
Oere guede gheruchte en sulle ghi niet | |
Mit woerde vermy(n)ren in nener tijt . | |
Teghe(n) gheestlick recht en suldi neen setti(n)cghe make(n) <in HS: make(n) u.d.Z. ergänzt> | |
Noch dat behindere(n) in nene(n) sake(n) . | |
¶ Dat neghende ghebot . | |
<a.l.R.: . xxv . > DAt neghende ghebod wilt gherne lere(n) | |
Ghi en sult niemants guet begheren . | |
Noch knecht . noch meghede . noch and(er) ware | |
Dit verbuet vns got al openbare . | |
Ghi en suld niemant hindere(n) mit d(er) daet | |
Dit verbuet des herten begheerte quaet . | |
Begheert iv vleesch dat eens anderen sy | |
Consentiert des nicht so bliue ghi vry . | |
<24r> | |
Volghe ghi der begheerte mit der daet | |
So is et doetsunde dat verstaet . | |
¶ Dat teende ghebot . | |
DAt teende ghebot is bi na also <a.r.R.: . xxvi . > | |
Nemandes wijf begheren dat hoert iv to . | |
Dit spreket got suluen heb ick verstaen | |
See ghi een wijf hijr vor iv gaen . | |
Vn(de) werde ghi mit oerer lusten bekoert | |
Also dat ghi gherne solde sundighe voert . | |
Vn(de) vnkuescheit veruulle(n) hadde ghi des macht | |
De sunde is vor gode vullenbracht . | |
Want dit van den ma(n)nen gheschreue(n) is | |
Also ist van den vrouwen likerwijs . | |
¶ Dit is wo moyses de teen ghebode ghegheue(n) | |
worde(n) in twen stene(n) tafele(n) vp de(n) berghe va(n) synay . | |
ALdus hebbe ghi va(n) de(n) ghebode(n) ghehoert <a.r.R.: . xxvii . > | |
Nu weert guet dat ghi wiste(n) voert . | |
Van wen vns de ghebode komen | |
Vn(de) waer v(m)me wi se ghebode noemen . | |
Dusse ghebode al sonder waen | |
Got suluen schreef heb ick verstaen . | |
Jn twe stene(n) tafelen to samen gheuolden | |
Vp dat wi se nicht vergheten en solden . | |
¶ De eersten drie de staen vorschreuen | |
Jn ener tafele(n) se weren moyses ghegheue(n) . | |
Dusse drie ghebode als de schrifte leren | |
<24v> | |
Seggen vns wo wi gode sullen eren . | |
¶ De seuen ghebode de daer volghen na | |
De gaen teghe(n) vnsen eue(n) kerste(n) als ic v(er)sta . | |
De worde(n) bi sond(er) in ene and(er) tafele ghegheue(n) | |
Als wi in d(er) biblien va(n) moyses vinde(n) bescreue(n) . | |
Dit gheschach vp den berghe va(n) synay | |
Aldus so secht de schrift my . | |
Nu is iv va(n) den ghebode(n) in dusser stundt | |
Een luttick va(n) den groefste(n) ghemaket ku(n)dt . | |
Solde men se iv al heel exponeren | |
Als de wise mesters hijr van leren . | |
Dat solde een groet boeck allene behouen | |
Dat moghe ghi na der waerheit prouen . | |
Vnser aller salicheit is dar y(n)ne besloten | |
Vn(de) ander lere de wi noch schriuen mote(n) . | |
So wil wi nv dit laten blyuen | |
Vn(de) willen va(n) den doetlike(n) sunde(n) schriue(n) . | |
¶ Hijr beghinne(n) de seuen doetlike sunde(n) . | |
Jnt erste va(n) der hou(er)dye . vn(de) wat se is . | |
<a.l.R.: . xxviii . > DEr doetlike(n) sunde(n) der synt seuen | |
Als de mesters hebben beschreuen . | |
Houerdye . nyt . toern . traech in gude(n) w(er)ke(n) | |
Ghirich . aueraet . vnkuesch dese werken . | |
Houedye sette wi voer in dessen stunde(n) | |
Wa(n)te se is ene wortele van allen sunde(n) . | |
Vnde alle sunde van oer beghynnen | |
<25r> | |
Su(n)te gregorius doet vns aldus bekennen . | |
Oeck doet vns su(n)te augustinus beschriue(n) | |
Also als wi nicht gudes moghe(n) bedriuen . | |
Sonder de mynne godes in desser stede | |
So en moghe wi nicht sonder houerdicheide . | |
Wante de houerdye altoes in dusser tijt | |
Jn vns is al merke wi es nyet . | |
De houerdye is van dren maneren | |
Als vns sunte thomas doet leren . | |
¶ Dat eerste verstaet in dusser stunt | |
Dat enen duncket in sijns herte(n) grunt . | |
Dat he beter sy dan he is | |
Dat is nicht dan bedreghenis . | |
¶ Dat ander is dat he begheert | |
Bouen anderen luden sijn v(er)meert . | |
Vn(de) toghet sick vele hogher dan he is | |
Et is ydel glorie des sijt ghewis . | |
¶ Dat derde is dat he gherne wolde | |
Dat alle de werlt em dienen solde . | |
Vnde lat sick duncken openbaer | |
Dat he des wal weerdich waer . | |
Desse wert gheliket enen lewen fel | |
De gherne solde alle beesten snel . | |
Mit krachten vnder oere clauwe dwincge(n) | |
Et weer em leet solde em icht vntsprincge(n) . | |
Su(n)te bernart in synen boeke leert | |
<25v> | |
Houerdye altoes dat hoechste begheert . | |
Jn rade dat eerste antwordt ghift he | |
Al sonder laden komet he dar bi . | |
Al dat men buten em heft ordiniert | |
Na syner macht he dat verkiert . | |
Em duncket wat buten em gheslote(n) is | |
Dat et nicht en doghe in nener wijs . | |
Su(n)te augustinus secht dat hijr na steet | |
Jn enen boeke dat de stad godes heet . | |
Jck daer dat spreken al openbare | |
Dat et den houerdighen beter ware . | |
Dat he hijr volle in dusser stunde | |
Openbaerlike in ene sunde . | |
Daer he va(n) allen lude(n) vm worde v(er)smaet | |
Vp dat he sick vernederde dat v(er)staet . | |
Wante su(n)te peter gode voel bet behaghede | |
Do he syne sunde beschreyede vn(de) beclaghede . | |
Dan he dede do he sick also sere vermat | |
Vnde godes van syner krancheit versack . | |
¶ Van der nydicheit . vn(de) wat se is . | |
<a.l.R.: . xxix . > DJt volghet der hou(er)dye in like(n) maniere | |
Als na der vrouwen doet de kameriere . | |
Mester tulius secht des sijt ghewis | |
Nijdt is hat dat veroldert is . | |
De nydighe selden raste heuet | |
De wile he vp der eerden leuet . | |
<26r> | |
He verteert sick suluen in allen done | |
Als boecius secht . in de consolacione . | |
De wise seneca doet vns verstaen | |
So manighe vroude als de salighe(n) vntfaen . | |
Also manighe pine vntfaet de nidighe daer en teghe(n) | |
Wat is vnsaligh(er) wil ghijt rechte weghen . | |
Hijr vp secht sunte ioha(n)nes guldenmunt : | |
De nidighe is quader in dusser stunt . | |
Dan ienich bestie . dat wal verstaet | |
Se werden gheliket den duuel quaet . | |
Vnder dussen twen is nicht groet de kore | |
Mester hugo secht . de sancto victore . | |
Nidicheit is een boem des sijt ghewis | |
Daer de houerdie de wortel van is . | |
De stam is boesheit . de telghen hat | |
De blome(n) bleecheit vn(de) magherheit dit v(er)staet . | |
De vrucht de vp dessen boem wasset | |
De is de helsche pine vn(de) een ewich last . | |
De nidighe wert gheliket ene(n) v(er)leghenen hu(n)de <in HS: hu(n)de u.d.Z. ergänzt> | |
De nicht en blaffet in desser stunde . | |
He wolde gherne bite(n) et weer laet ofte vro | |
Hijr <gestr .: bi> gheliket de schrift de nidighen to . | |
¶ Van der tornicheit . vn(de) wat se is . | |
NA den nyde wil tornicheit komen <a.r.R.: . xxx . > | |
Vn(de) de mach men voer ene quade su(n)de nome(n) . | |
Su(n)te gregorius de pawes schrift aldus | |
<26v> | |
To enen keyser de heet mauricius . | |
De mit haesticheit is beuaen | |
De en sal nicht to rechte gaen . | |
Vn(de) men sal en nene sake ordele(n) laten | |
Wante we daer tornich is boue(n) maten . | |
Sijn vnrecht du(n)cket em rechtu(er)dich(ei)t wesen | |
Van haesticheit kan he nene reede kiesen . | |
Jn ener epistole(n) heft su(n)te augustin(us) gheset | |
Ghelijck de etick dat vat doer vret . | |
Blijft he to lancge daer yn | |
Also vret de toern des menschen sin . | |
Vnde duert em lancge de haesticheide | |
So verderft he lijf vnde sele beide . | |
Oeck is he gheliket des sijt ghewis | |
Der sukede de men hetet frenesis . | |
Desse knertsen mit de(n) tande(n) ghelijck de(n) bere | |
Oeck ghebeert he of he rasende were . | |
Hijr bi de de(n) toern laet wortele(n) in sijn herte | |
He brencget en vake to sulken smerte . | |
Vn(de) doet em de herne also verderuen | |
Dat se ducke also rasende steruen . | |
Dit doet de quade haestighe moet | |
Want de haest selden reden doet . | |
Oeck secht salomon . hebbe ick v(er)staen | |
Mit den haestighe(n) wil ick nicht to bussche gaen . | |
Desse liket men de(n) wolue de nacht vn(de) dach | |
<27r> | |
Alle dat bit dat he vermach . | |
¶ Van der traecheit . vn(de) va(n) droefheit . vn(de) | |
va(n) ledicheit . vn(de) wo desse dre een syn . | |
Hijr na so volghet ene traecheit swaer <a.r.R.: . xxxi . > | |
De so manighen brencget openbaer . | |
Dat he nene lust heuet gode to denen | |
Wante de traghe is mode in allen weghen . | |
He is vake bedroeft . dat moghe ghi merke(n) | |
He is gheerne ledich van guden werken . | |
Traecheit . droefheit . ledicheit . de syn een | |
Dat secht de schrift al ghemeen . | |
Su(n)te ieronim(us) maket vns in ener epistolen vroet <in HS: vroet u.d.Z. ergänzt> | |
Got en wil nicht des sunders doet . | |
Mer dat he leue . vn(de) sick van sunden kere | |
Also hatet he den traghe(n) in gheliker mere . | |
Vmme dat he is ledich van gude(n) werken | |
Enen guden punct wilt hijr na merken . | |
Dat wi mit traecheit nicht meer verloren | |
Dan de edele tijdt de vns gaet voren . | |
Wiste wi wat wi in ener vre verliesen | |
Al de werlt solde wi daer nicht vor kiesen . | |
Also nutte vnde edel is de tijt | |
De wi voerbrencgen al vm nyet . | |
Merket wat ghi ghistere(n) mochte(n) hebbe(n) ver(-)deent <in HS: deent ü.d.Z. ergänzt> | |
Hadde ghi mit vurighe(n) herte(n) gode ghe(-)meent . <in HS: meent . u.d.Z. ergänzt> | |
De v(er)deenst is ghebleue(n) neder | |
<27v> | |
De dach is heen he en ku(m)met nicht weder . | |
Wat wi ghistere(n) v(er)sumede(n) dat is verloren | |
Al worde wi noch eens so hillich verkoren . | |
Vns schrift sunte iohannes ewangelist | |
Jn der hemelicheit vns heren ihesu crist . | |
Got spreket to de(n) traghe(n) in dusser meere | |
Och de <gestr.: he> heet ofte kolt were . | |
Du en bist noch heet noch kolt mer lau i(n) des(-)ser stu(n)de <in HS: ser stunde ü.d.Z. ergänzt> | |
Dar v(m)me beghi(n)ne ic di to spigen wt myne(n) mu(n)de . <in HS: mu(n)de u.d.Z. ergänzt> | |
Nu wil merken in de(n) synne dijn | |
Wo vnbequeme de traghen gode sijn . | |
¶ Van der ghiricheit . vn(de) wat se is . | |
<a.l.R.: . xxxii . > NA werltliker droefheit als ick v(er)sta | |
Daer volghet gherne de ghiricheit na . | |
Als der siele vntgheet dat gheestlike smake(n) | |
So wil se oeren troest vp der eerde(n) maken . | |
Se soket groet guet vnde schat | |
Dach vnde nacht vergadert se dat . | |
Daer se oeren troest mach ynne soken | |
Jck twiuel se moet daer ynne v(er)smoke(n) . | |
Wante se ledich was van guden daden | |
Daer vmme is se nv also beraden . | |
Se wil oeren troest to der werlde kesen | |
Qualike mach se sonder troest wesen . | |
Hijr van wil vns su(n)te pawel beuroden | |
De ghiricheit is een deenst der afgoden | |
<28r> | |
Wante den deenst de(n) se gode schuldich syn | |
Den gheloue den hope vnde de myn . | |
Den gheue(n) se de(n) schatte des wilt gheloue(n) | |
Wa(n)te de my(n)ne des schattes gaet gode boue(n) . | |
De ghiricheit is een ouel also gheraket | |
Dat se den mensche(n) al hu(n)cgerich maket . | |
Al kreghe he al der werlde schat | |
Allike wal en worde he nu(m)mer sat . | |
Dat hillighe ewangeliu(m) doet vns leren | |
Wo dat een iu(n)cgeling vraghede vnse(n) here(n) . | |
Wat sal ick doen vp dat ick kome te(n) ewighe(n) leue(n) | |
Got antworde les wo staet daer gheschreuen . | |
Holt de ghebode de daer gheschreue(n) staen | |
De iu(n)cgeling sprack . dat heb ick ghedaen . | |
Vnse lieue here sprack voert mit desen | |
Jst sake dattu wilt volkomen wesen . | |
Verkoep dijn guet oeck woer dat sy | |
Ghif dat den armen vn(de) volghe my . | |
Do de iu(n)cgeli(n)cg de antworde hadde ghehoert | |
He bedrouede sick al rechte voert . | |
Wa(n)te dat guet to laten was em to swaer | |
Vnse here sprack to syne(n) iu(n)cgere(n) al daer . | |
Och wo swaer is de(n) rike(n) moghe ghi v(er)staen | |
Vp to den ewighen leuende to gaen . | |
Jck dencke dat et bet gheuoghe | |
Een kameel to gaen doer een natel oghe . | |
<28v> | |
Nu merket als vorgheschreuen steet | |
Of got de ghiricheit icht hebbe leet . | |
Och verstaet dit nicht in sulken waen | |
Dat nemant mote na gude staen . | |
Wa(n)te wi mote(n) alle va(n) den gude leuen | |
Dauid was rijck als men vynt bescreue(n) . | |
Nochtan schrift he in de(n) salter al openbore | |
Dat he arm vnde ellendich ware . | |
Al was he rijck va(n) schatte als ick beurode | |
Dat en my(n)nede he nicht . he my(n)nede gode . | |
Hijr v(m)me . ghift iv got rijcheit als he wal mach | |
So benediet gode et si nacht ofte dach . | |
Vn(de) holdet syne ghebode vn(de) deelt de(n) arme(n) | |
So sal iv got int eynde verbarmen . | |
Oeck secht de propheta dauid also | |
Jst sake dat iv rijcheit vloyet to . | |
Dar en wilt iv herte nicht an keren | |
Se syn salich de hijr bi leren . | |
Wat de ghiricheit doet de in oer v(er)blinden | |
Dat sulle ghi in den derde(n) boeke vinden . | |
¶ Van d(er) gulsicheit vn(de) dru(n)ckenschap . | |
<a.l.R.: . xxxiii . > DE na oere(n) wille(n) hebbe(n) de(n) eerdsche(n) schat | |
De willen gherne ethen vn(de) drincken sat . | |
Vnde leren daer bi ene quade zeede | |
De men vp vnse tale nomet gulsicheide . | |
Su(n)te a(m)brosius heft in ene(n) sermone bescreue(n) | |
<29r> | |
Dat gulsich(ei)t heft wt de(n) paradyse v(er)dreuen . | |
Adam de daer regneerde vn(de) mechtich was | |
Sob(er)heit brocht en wed(er) int hemelsche pallaes . | |
De armen de dwolen ellendelike | |
De sob(er)heit heft se ghebracht te(n) ewighe(n) rike . | |
¶ Su(n)te gregorius doet vns verstaen | |
Dat wi gulsicheit in vier manere(n) begaen . | |
Dat eerste . dat wi eten et si nacht ofte dach | |
Also vaken als vns dat boren mach . | |
Dat and(er) . dat wi ghirichlike schiete(n) yn | |
Als wulue of hunde de huncgerich syn . | |
Dat derde . dat wi de(n) buyck also v(er)laden | |
Mit eten mit drincken mit ouerdaden . | |
De vierde . de hijr also lecker sijn | |
Dat sy visch ofte vleesch . mede ofte wijn . | |
Daer vp se nene kost en sparen | |
Et is em alleens wo de armen varen . | |
Mer of dat doetlike sunde syn of niet | |
Jck latet en kennen deet wal weet . | |
Mer de et mit vorsate vn(de) v(er)smade(n) mode dede | |
Dat is doetlike sunde . dat is waerhede . | |
Vn(de) de mit vrate den buyck vervullen | |
Wanneer se mit rechte vasten sullen . | |
Vn(de) druncken drincken alle den dach | |
Jck en weet nicht wo men se vntschuldighe(n) mach . | |
Wa(n)te su(n)te augustijn spreket openbaer | |
<29v> | |
Drunckenschap is een doetlike sunde swaer | |
Et en were dat wen dorste vn(de) da(n) dru(n)cke mit luste | |
Vn(de) he de krachte des dranckes nicht en wuste . | |
Worde dan dru(n)ckenschap bi sulke(n) scholden | |
Dat mocht men vor daghelix sunde holde(n) . | |
Drinckestu mit vorsaten in sulken saken | |
Woldestu ene(n) andere(n) vn(de) di selue(n) dru(n)cke(n) make(n) . | |
Na den dat vns de hillighen leren | |
Et is een doetlike sunde vor vnsen heren . | |
Voert wat de gulsicheit bedriuen kan | |
Jn den derden boeke sul ghi et wal v(er)staen . | |
¶ Van der vnkuescheit . vn(de) wat se is . | |
<a.l.R.: . xxxiiii . > NA der gulsicheit als ick versta | |
Daer volghet gherne vnkuscheit na . | |
Vnde alle vnkuscheit in dessen stunden | |
Buten echte syn doetlike sunden . | |
Nochta(n) mach men in de(n) echte heb ic v(er)staen | |
Manighe grote sunden begaen . | |
Dit is gheseghet va(n) den groueste(n) daden | |
Dat nouweste laet iuwen bichter raden . | |
Voert doet vns su(n)te thomas leren | |
Vnkuscheit bega wi in seuen maneren . | |
¶ Dat eerste . | |
¶ Als wi mit vnkuscheit werden bekoert | |
Vn(de) werde(n) daer mede va(n) by(n)nen beroert . | |
Als wi dat wederstaen ten selue(n) stunden | |
<30r> | |
So en synt dat nicht da(n) daghelicsche sunde(n) . | |
Dat ander . | |
¶ Komen vnkuesche ghedachte(n) in vnse(n) syn | |
Vn(de) laten wi de lancge merre(n) daer yn . | |
Et were vns leet dat de ghenoechte van vns ghincge(n) <in HS: ghincge(n) u.d.Z. ergänzt> | |
Dat is doetsunde sunderlincgen . | |
Dat derde . | |
¶ Als du consenteerst de vnkuesche daet | |
So is et doetsunde dat verstaet . | |
Dat veerde . | |
¶ Wa(n)neer wi enen schone(n) menschen seen | |
Vn(de) wi bekorincge krighen van deen . | |
Vn(de) mit volboerd de(n) ghesichte volghe(n) na | |
So ist doetsunde als ick versta . | |
Dat vijfte . | |
¶ Als een man ene vrouwe bekoert | |
Mit schonen woerden weder vn(de) voert . | |
Vn(de) menet se daer mede to valle brencgen | |
Dit synt doetsunde sunderlincgen . | |
Dat seste . | |
¶ Als een man vn(de) vrouwe synt so ghemeen | |
Dat se helsen vn(de) kussen als se synt alleen . | |
Vn(de) dat mit vleeschlike(n) ghenoechte(n) beghere(n) | |
Dat syn doetsunde vor vnsen heren . | |
Dat seuende . | |
¶ Dat seuende is werck als vorschreue(n) steet | |
<30v> | |
Dat een vnkuescheit mit de(n) werke(n) begheet . | |
Vnde is buten den echte ghescheen | |
Et is doetsunde ick doer des gheen . | |
¶ Nu hebbe ghi ghehoert va(n) seue(n) manere(n) | |
Wo men vnkuesch(ei)t begheet als de scrifte lere(n) . | |
Vnde se verderft de siele nicht allene | |
Mer oeck dat lijcham int ghemene . | |
Su(n)te gregorius naza(n)zen(us) de hillighe man | |
De su(n)te ieronim(us) plach to lere(n) heb ict v(er)staen . | |
De secht va(n) d(er) vnkuescheit in de(n) beghinne | |
Dat se maket de(n) me(n)sche(n) plu(m)p van sinne . | |
Vn(de) dat se de verstantnisse confundeert | |
Vn(de) den guden willen maket se verkeert . | |
Se v(er)krencket de dechtnisse in desser tijt | |
Se v(er)ydelt de herne des twiuelt niet . | |
Se v(er)du(n)ckert de oghe(n) . dat a(n)sichte maket se bleeck | |
Stinckende(n) ade(m) . vn(de) den lijcha(m) maket se seeck . | |
Se maket dat houet beue(n)de . vn(de) de oghe(n) bi(n)nen roet | |
Se doet manighe(n) sterue(n) eer em ku(m)pt de rechte doet . | |
Nu merket wat de vnkuesch(ei)t mach bedriue(n) | |
Vn(de) na al den dat de meisters beschriuen . | |
So en is hijr teghen neen beter raet | |
Dan de vnkuesch(ei)t to vleende dat v(er)staet . | |
Dit is dat su(n)te pauwel in syner epistole(n) secht | |
Dat wi alle sullen vleen de vnkuescheit . | |
Vn(de) hijr vp staet in der glosen gheschreue(n) | |
<31r> | |
We sonder vnkuescheit hijr wil leuen . | |
De see dat he de vrouwen vlee bi tyden | |
Vn(de) sette sick nicht daer teghen to striden . | |
Su(n)te augustinus secht . hijr na wilt horen | |
Jn ene(n) boke dat hetet . de singularitate clericoru(m) . | |
Mit vrouwen to wone(n) vn(de) nicht to beulecke(n) | |
Dat is meer mirakel dan dode(n) to v(er)wecke(n) . | |
En moghestu nene dode(n) v(er)wecke(n) dat my(n)ner sy | |
So en wone nicht mit vrouwe(n) dat rade ic dy . | |
Desse sulue woerde vnde dessen syn | |
Secht oeck su(n)te B(er)nard . meer noch myn . | |
Nu hebbe ghi der sunde een deel verstaen | |
Wi willet den synne wat negher gaen . | |
¶ Dit is waer Ada(m) erst ghemaket woerd . vn(de) | |
va(n) twen begherte(n) de syner siele(n) do ghe | |
gheue(n) worde(n) . vn(de) wi de noch hebbe(n) . | |
Hijr voer hebbe ghi de doetlike su(n)de ghelese(n) <a.r.R.: . xxxv . > | |
Nu wetet dat neen sunde mach doetlick wese(n) . | |
Ten sy dat se wt der siele kome | |
Sal men se voer doetlike sunde nomen . | |
Als su(n)te augustin(us) hijr voer beschreue(n) heft | |
Also la(n)cge als de rede neen co(n)sent en ghift . | |
So en is de su(n)de nicht doetlick in nener wijs | |
Ghi wete(n) wal dat de rede een kracht d(er) siele(n) is . | |
Der siele(n) en is de kracht al daer vm nicht ghegheue(n) | |
Dat wi daer mede solden ten sunde(n) sweuen . | |
<31v> | |
Se synt vns ghegheue(n) gode daer mede to ere(n) | |
Als ghi hijr na wal sullen leren . | |
Nu laet vns volghen den eersten synne | |
Waer got adam makede van beghinne . | |
Dat was to damaschen vp de heyde | |
Daer gaf got adam lijf vn(de) siele beyde . | |
Vnde vergadderden de in een also | |
Dat he gaf der siele(n) ene(n) vryen willen do . | |
He mochte su(n)dighe(n) . oft he solde dat laten moghe(n) <in HS: moghe(n) u.d.Z. ergänzt> | |
He gaf oer v(er)stant . rede(n) . vn(de) v(er)hoghe(n) . | |
Dit synt de rechte(n) krachte der sielen | |
Verstaen . rede . ghehuchnisse . vnde willen . | |
Als men der siele(n) krachte deelt in drien | |
So is verstant vn(de) rede bi na al een . | |
Vn(de) wt desser siele krachte(n) de staen vorseit | |
Komet vns alle begheerlicheit . | |
Natuerlike twe beghere(n) na myner waen | |
So heft de siele van gode vntfaen . | |
De aller hogheste ghenoech(ei)t dat got selue is <in HS: is ü.d.Z. ergänzt> | |
Dat sal de siele beghere(n) in sulker wijs . | |
Dat eer neen dincg in al d(er) werlt sal moghe(n) | |
Bouen got allene ghenoeghen . | |
Dat eer neen ghenoechte sal moghe(n) sa(-)den <in HS: den ü.d.Z. ergänzt> | |
Dan got allene mit hemelschen daden . | |
Hijr is der sielen de kracht ghegheuen | |
Mer do Ada(m) in de(n) paradise also was v(er)heue(n) . | |
<32r> | |
Dat he mit vryen willen in sunde veel | |
So synt der siele(n) krachte dat meeste deel . | |
Also iamerlike ghebroken vnde beulecket | |
Dat manich kracht vns nv to sunde(n) trecket . | |
Daer wi hemelsche ghenoechte mede solde(n) be(-)ghere(n) <in HS: ghere(n) u.d.Z. ergänzt | |
Dat do wi leider to d(er) werlde kere(n) . | |
Vnde leren van bouen neder gaen | |
Nicht dat ghi et sullen also verstaen . | |
Dat de krachte mit alle(n) syn v(er)lore(n) | |
Mer se syn ghebroke(n) vn(de) beulecket als ghi solle(n) hore(n) . <in HS: hore(n) . ü.d.Z. ergänzt> | |
Dat se eendrachtlike nicht en wille(n) to gode wed(er) <in HS: wed(er) u.d.Z. ergänzt> | |
Wa(n)t wil de ene vp de and(er) wil ned(er) . | |
Ghelijck ener orghele(n) pipe de dar is gheschoert | |
De mit soten ghelude is vake ghehoert . | |
Der is de luede nv also verkeert | |
Dat oer melodye nv nemant begheert . | |
Aldus syn vnser siele(n) krachte des ghelike | |
Bi sunden verwandelt so iamerlike . | |
Daer wi mede solde(n) de ou(er)ste ghenoechte beghere(n) | |
Jn der werlde ghenoechte laet wi dat kere(n) . | |
¶ Dit is waer v(m)me vns de kracht d(er) hou(er)dye ghe | |
gheue(n) is . vn(de) waer to dat se gheliket w(er)t . | |
De hou(er)die heft vns got daer v(m)me ghe(-)gheue(n) <in HS: gheue(n) u.d.Z. ergänzt> <a.r.R.: . xxxvi. > | |
Dat vns du(n)cken solde in den leue(n) . | |
Mit al vnsen krachte(n) vn(de) mit willen vry | |
Dat in alle d(er) werlt neen ghenoechte en sy . | |
<32v> | |
De weerdich sy vnse siele to verblyden | |
Dan got allene in dessen tyden . | |
Vn(de) queme vns vleeschlike ghenoechte aen | |
Den solde wi mit der hou(er)dye wederstaen . | |
Et were gulsicheit . vnkuescheit . of wat sun(-)de et sy <in HS: de et sy u.d.Z. ergänzt> | |
Dat wi rechte solde(n) dencke(n) py . | |
Wo bistu in desse vule ghedachte(n) gheraket | |
Got heft di na em suluen ghemaket . | |
To edel vnde to guet bistu daer to | |
Solde dy de sunde beulecken so <a.r.R.: io . Bezug zu so hergestellt durch Zeichen> | |
Vn(de) mit sulker hou(er)dye de(n) sunde(n) wederstaen | |
Vn(de) nicht laten merren in nener waen . | |
Dit were de rechte houerdye | |
Mer nv kiese wi leider een and(er) partye . | |
Vnde setten vnse houerdie al na desen | |
Vmme groet vn(de) mechtich in d(er) werlt to wese(n) . | |
Vnde willen al ener lewen gheliken | |
Mit houerdye in de werlt te bliken . | |
¶ Dit is waer v(m)me dat vns got de kracht | |
ghegheue(n) heft dat wi moghe(n) hate(n) vn(de) nyde(n) . | |
vn(de) waer to hat vn(de) nijt gheliket w(er)de(n) . | |
<a.l.R.: . xxxvii . > De nydicheit is vns dar v(m)me ghelate(n) | |
Dat wi de sunde dar mede solden haten . | |
Dat is verkiert bi vnsen scholden | |
Wi hebben lief dat wi haten solden . | |
Vleeschlike ghenoechte vn(de) werltsche ere | |
<33r> | |
De hebbe(n) wi nv lief mit herten sere . | |
Dit solde(n) wi haten . ku(n)de wi et bekennen | |
Vn(de) wert dat vns ghebode(n) is to liefhebben . | |
Vnsen euen kersten als wi wal weten | |
De(n) hate(n) wi vake och leid(er) of wi en wolde(n) ete(n) . | |
Nu willet dit synnen vnde ouer lesen | |
Wo mach dit recht verkierder wesen . | |
Dit is waer v(m)me dat vns got de kracht | |
heft ghegheue(n) dat wi moghe(n) tornich w(er)de(n) . | |
vn(de) waer to de torn gheliket w(er)t i(n) d(er) scrift . | |
De tornich(ei)t gaf vns got in sulk(er) maniere(n) <a.r.R.: . xxxviii . > | |
Dat wi de sunde dar mede sullen kieren . | |
Jn allen tiden et sy nacht ofte dach | |
Alle dat vnser sielen schaden mach . | |
Wa(n)t got de sundighe(n) in den te(m)pel vant | |
Koeplude . wesselers . he na(m) en swepe to hant . | |
He dreef se wt den te(m)pel mit eernstichede | |
Vns allen exempel to gheue(n) daer mede . | |
Dat wi de sunden sullen keren | |
Wt de(n) te(m)pel vns herte(n) als got doet leren . | |
Mer wolde vns yema(n)t in de(n) lichame plaghe(n) | |
Jn gude . in ere . dat sullen wi verdraghen . | |
Verduldich . vn(de) dat al sond(er) haest to keren | |
Wante do de ioden spreken to vnsen heren . | |
Dat he were een valsch bedregh(er) sond(er) waen | |
Got sweech gud(er)tirlike vn(de) liet dat hene gaen . | |
<33v> | |
Do se sechde(n) he hadde de(n) duuel al openbaere | |
Do sprack he dat et also nicht en were . | |
Wante dat ghincge syner sielen to na | |
Hijr bi so wil ick dat ghi verstaen . | |
Wolde iv iemant mit de(n) duuel betyen | |
Of mit wa(n)loue . blasfemie . ofte heresyen . | |
Dat moeste mit eernste sijn ghekiert | |
Vp dat dar nema(n)t in en worde schandalisiert . | |
Mer in andere(n) saken v(er)duldich to wesen | |
Jst leider in manighen veer van desen . | |
Wa(n)t horen se een woert vp eer ere spreken | |
Se willen to hantes mit torne wreken . | |
Hijr en is vns de toern nicht v(m)me ghegheue(n) | |
Als ghi hijr voer wal seet beschreuen . | |
¶ Dit is waer v(m)me vns got de(n) syn v(er)lenet he | |
uet dat wi moghe(n) traech vn(de) drouich w(er)den . | |
vn(de) waer to se gheliket werden . | |
<a.l.R.: . xxxix . > De traecheit is vns v(er)leent oeck mede | |
Dat wi traech sulle(n) wesen to ydelheide . | |
Vn(de) droefheit is vns dar v(m)me ghegheuen | |
Dat wi bedroeue(n) sulle(n) vns quade leuen . | |
Vn(de) dat besorghen mit bitterheiden | |
Dat wi synt so vere va(n) gode ghescheiden . | |
Vn(de) wi so ledich syn vn(de) luttick gudes bedriue(n) | |
Mit w(er)ken . mit woerde(n) . mit lesen . mit scriue(n) . | |
Mer dit voer schriuen also verstaet | |
<34r> | |
Dat vnser sielen ton orber gaet . | |
Vnsen euen kersten dar mede verwecken | |
Vn(de) vns beide dar mede ten hemel trecken . | |
Vn(de) also vake(n) als wi dede(n) teghe(n) godes hulden | |
Dat wi dan dat seer bedroeuen solden . | |
Hijr solde vnse herte v(m)me syn besweert | |
Mer dat is leider nv al v(m)me ghekeert . | |
Wa(n)te seen wi vnser vrende een gode dene(n) | |
Wi sorghen dar vmme vnde wenen . | |
Vnse sorghe is meest vm dat tijtlike guet | |
Vn(de) se syn traech als men gode denen moet . | |
Vn(de) desse gheliket men in der schrift also | |
Enen traghen ezel ick segge iv wo . | |
Men mach ghene(n) <in HS: ene(n); gh ü.d.Z. ergänzt> ezel oeck wo dat voghet . | |
Vorder driuen dan em ghenoghet . | |
Want waer men en v(m)mer wil to driuen | |
He wil io in synen state bliuen . | |
Waer v(m)me vns de kracht d(er) ghiricheit gheghe | |
uen is . vn(de) waer to se gheliket wert . | |
De ghiricheit is vns ghegheue(n) vm dat <a.r.R.: . xl . > | |
Ghirich sulle wi wesen vm de(n) hemelsche(n) schat . | |
Vn(de) ghiren daer na mit al vnsen menen | |
Of wi den schat hijr wolden verdenen . | |
Vn(de) mit nenen dincge(n) vns late(n) ghenoghe(n) | |
Wante wat wi alle verdenen moghen . | |
Mit woerde(n) . mit w(er)ken . mit hillighen leue(n) | |
<34v> | |
Vnse here heft altoes ghenoech to gheuen . | |
We nv van gode wil voel vntfaen | |
De gheue vm godes willen al sond(er) waen . | |
Mit willen ouer dit eerdessche guet | |
God sprack suluen . bin ick des vroet . | |
Jck mene dattet su(n)te matheus beschrift | |
De hijr vm myne(n) willen ouer ghift . | |
Husincghe . guet . vader . vnde moder | |
Wijf . vnde erue . suster . vnde broder . | |
So sul ghi et weten al sonder waen | |
So sal he et hundertuolt weder vntfaen . | |
Vnde daer to mynes vader rike | |
Daer sullen se wonen ewichlike . | |
<al.R.: No(ta)> God sprack dit sulue(n) . he en mach nicht lie(-)ghe(n) <in HS: ghe(n) ü.d.Z. ergänzt> | |
We nv vele lones hijr wille verkrighen . | |
De gheue al dat he heuet mit willen vry | |
God begheert nicht meer oeck we he sy . | |
Vnde vernedert he sick in desser tijt | |
He wert verhoghet . des twiuelt niet . | |
Wo vele wi vns v(er)nederen in dessen leue(n) | |
So vele werde wi bi gode verheuen . | |
De nv vele lones hebben wille | |
De vernedere sick seluen nv al stille . | |
De sick nv best vernederen kan | |
De sal dat beste loen vntfaen . | |
Mer desse ghiricheit is nv v(er)kiert plat | |
<35r> | |
Wante wi ghire(n) al v(m)me de(n) eerdessche(n) schat . | |
Wante dat alle de werlt nv heft ghemene | |
Dat hadde nv manich lieuer allene . | |
Vn(de) desse gheliket men sonder twiuel | |
Jn der schrift enen scharpen eghel . | |
Wante de eghel heft van natueren | |
Dat he et al to synen niste wil vueren . | |
He arbeidet dar ouer et si nacht ofte dach | |
Na allen dat he vollenbrencgen mach . | |
Wanneer he kumpt dar appele synt | |
Jn den appelen he sick al vmme went . | |
Voertmeer is he van ghiricheit dol | |
Mundt vn(de) voete nemet he al vol . | |
Nicht kan he er to voel gheladen | |
Dat he syne ghiricheit moghe v(er)saden . | |
So gaet he vp den rugge strecken | |
Vnde prent de appele in syne sticken . | |
So gaet he wentelen to syner vesten | |
Komet em to ienich andere beesten . | |
De gheerne eten vm huncger groet | |
He maket sick runt also een kloet . | |
Vn(de) gaet dan liggen vp synen schat | |
We em wat wil nemen de proue dat | |
Want he is scharp an to raken | |
Dat em sonder pine mach nema(n)t nake(n) . | |
Wo mach men de ghirighe(n) hijr bet to like(n) | |
<35v> | |
Want se en delen noch de(n) arme(n) noch de(n) rike(n) . | |
Se synt so scharp al ouer gheset | |
Dat nemant eres gudes mach hijr de bet . | |
Wat se mit willen gheue(n) dat is seer clene | |
En du(n)cket se behouens noch meer allene . | |
¶ Waer v(m)me dat vns got de begheerte v(er)leent he | |
uet to eten vn(de) to drincke(n) . vn(de) waer to dat een | |
gulsich mensche gheliket w(er)t in d(er) scrift . | |
<a.l.R.: . xli . > De begheerte to ethen vn(de) to drincke(n) | |
De gaf vns got dat wi solden dencken . | |
Syner vrucht vnde syner boeme | |
Kruet . saet . blat . vnde bloeme . | |
Syner vische vn(de) voghele als he vns v(er)lenet | |
Syner beesten . de vns hijr daghelix denet . | |
Vn(de) got se al heft gheset vnder vnser roden | |
Dat wi vnse licha(m) dar mede sullen voden . | |
Vn(de) v(m)me lancge to leuen bi dessen vruchten | |
Vn(de) vele de wile verdenen mochten . | |
Oeck so is vns de begheerte ghegheuen | |
Dat vns hu(n)cgere(n) solde na den ewighe(n) leue(n) . | |
Vnde dar na dorsten to aller tijt | |
De edele vroude dat grote iolijt . | |
Dat nue hoerde ore al sulke ghenochte | |
Noch vleeschlick oghe bekennen mochte . | |
Noch menschelick herte kan ouerdencken | |
De grote vroude de got wil schencken . | |
<36r> | |
Synen lieuen vrenden wtuerkoren | |
Als ghi in den andere(n) boke wal bet moghet hore(n) . <in HS: hore(n) . ü.d.Z. ergänzt> | |
Hijr v(m)me is vns hu(n)cger vn(de) dorst ghegheue(n) | |
Vmme de zake als is vorschreuen . | |
Dessen hu(n)cger vn(de) dorst verkiere wi plat | |
Vn(de) willen ethen vn(de) drincken al sat . | |
Vn(de) versaden den licha(m) na der werlde sede | |
Och he(re) got liete wi vns ghenoghe(n) dar mede . | |
Vn(de) boue(n) hoesche sadicheit nicht vntghencge(n) | |
Mer wi willen leider al sonder verlencgen . | |
Mit gulsicheit brassen vn(de) dru(n)cken wesen | |
Als ghi hijr to voren wal moghen lesen . | |
Vn(de) desse ghelike(n) de(n) beere(n) als de schrift secht | |
De van nature(n) is gheneghet ter gulsicheit . | |
Vn(de) boue(n) allen maten to leckeren dincgen | |
Wa(n)te dat honich my(n)net he sunderlincgen . | |
He en achtet nicht wat he dar v(m)me leede | |
Vp dat he volbrachte de gulsichede . | |
Men lest als he kumpt daer byen synt | |
Dat eerste wan he enen korf vernymt . | |
He veert to richte mit de(n) clawen dar yn | |
Dat duncket em sijn een guet ghewyn | |
Wat em de byen steken al openbare | |
Vp nesen . vp oghen . of anders ware . | |
He let se alle biten wat se moghen | |
Vn(de) pijnt sick al an dat honich to voghe(n) . | |
<36v> | |
Vn(de) wil gheerne al oer steke lyden | |
Vp dat he de gulsicheit volghe to tyden . | |
Wo mach men de gulsighe(n) hijr bet to liken | |
De sick suluen verderuen so iamerliken . | |
Mit ouer vrate . mit druncken drincken | |
Vn(de) nicht achte(n) wo se den licha(m) krencken . | |
Vp dat se vervullen oere gulsicheit | |
Se laten de sughende steken ghereit . | |
Als de beere de byen dede | |
Vn(de) holden sick an de gulsicheide . | |
Vn(de) drincken . houet . lu(n)cgen . vn(de) leuere(n) en twe | |
Al dede em de sughende noch so we . | |
Se en latent dar v(m)me nicht de meer | |
Mer se brassen vn(de) drincke(n) als se dede(n) eer . | |
Vn(de) dar v(m)me dat vns is eerst ghegheue(n) | |
Dat is ghenoech to voren gheschreuen . | |
¶ Dit is war v(m)me dat vns de kracht na | |
tuerlick werck to done eerst v(er)leent is . vn(de) | |
war to de vnkuesche me(n)sche gheliket w(er)t . | |
<a.l.R.: . xlij . > De kracht dar men naturlick werck mede plecht <in HS: plecht u.d.Z. ergänzt> | |
De en is de(n) mensche(n) oeck nicht v(er)secht . | |
De woert ada(m) vn(de) eue(n) v(er)leent to sulke(n) manere(n) | |
Nicht des vleesches ghenoechte dar mede to hantere(n) . <in HS: hantere(n) . u.d.Z. ergänzt> | |
Mer he gaf se en als wi v(er)mode(n) | |
Vp dat se kindere dar bi solden voden . | |
De den hemel solden u(er)vullen schoen | |
<37r> | |
Vn(de) soldent sond(er) schame(n) oeck moghe(n) doen . | |
Vn(de) sonder vleeschliker begheerlicheit | |
Wante do adam vn(de) eua als de scrift secht . | |
Naket weren in den paradise | |
Se en schamede sick nicht in nener wise . | |
Want se en wisten nicht in nener manere | |
Dat een lit boue(n) de(n) andere(n) vnreyne were . | |
Vn(de) to hant als got to adam sprack | |
Jtlich een blat van ene(n) vighe(n) boem brack . | |
Vn(de) deckede daer mede de suluen stede | |
Dar men naturlick werck solde pleghe(n) mede . | |
Of got sprake to en beiden to samen | |
Wo komet dat ghi iv nv schamen . | |
Wa(n)t ghi iv nicht plaghe(n) to schame(n) eer | |
Do sprack adam weder to vnsen heer . | |
Dat wijf dattu my hefst ghegheuen | |
De heft my bedroghen in dessen leuen . | |
Wa(n)te to sundighe(n) bin ick va(n) oer bekoert | |
Als ghi hijr voer wal hebben ghehoert . | |
Nu moghe ghi prouen vn(de) merke(n) schijr | |
Wo de vnkuescheit is ghekomen hijr . | |
Hadde ada(m) nicht ghesundighet als eua riet | |
Se en hadde(n) van schaemten ghewete(n) niet . | |
Mer so solde wi noch alle . we wi syn bi name(n) | |
War v(m)me solde dat ene lit voert and(er) schame(n) . | |
Weer de lust der vnkuescheit nene sunde | |
<37v> | |
Elck de ga in em seluen to grunde . | |
Alle de ghene de vnkuescheit pleghen | |
Of se et meer doen va(n) des vleesches weghe(n) . | |
Dan v(m)me kinder to voden in desser tijt | |
So vindijt oftet sunde sy dan niet . | |
Hijr v(m)me alle vnkuescheit na myne(n) woerde(n) | |
De nicht en schiet in der echtschap orden . | |
Dat is een sunde . se sy meer ofte myn | |
Mer buten den echte so v(er)staet den syn . | |
Dat dat altoes een doetlike sunde is | |
Hijr en twiuelt nicht an in nener wijs . | |
Hijr v(m)me heft got dat echte gheset | |
Of wi d(er) vnkuescheit willen vntbere(n) niet . | |
Dat wi doch in den echte bleuen | |
Mer nv tret so manich ouer den screue(n) . | |
Vn(de) willet al u(er)vulle(n) dat sijn vleesch begheert | |
Vn(de) achtes oeck clene al wen dat deert . <a.r.R.: schadet; Bezug zu deert hergestellt durch Zeichen> | |
He wil d(er) ghenoechte bruke(n) in sulker mate(n) | |
He en wils vm got noch vm de(n) me(n)sche(n) late(n) . | |
Desse gheliken in der schrift also | |
Enen vulen verken . ick segge iv wo . | |
Wa(n)te een verke(n) is van nature ghewone | |
Al brochte ghi et in ene(n) te(m)pel va(n) golde schone . | |
Vn(de) leghedent vp een bedde al wal ghespreit | |
Mit lilien . mit rosen . in ghenoechlicheit . | |
Al gheue ghi em kostlike(n) dra(n)ck . vn(de) krude spize | |
<38r> | |
Dat verken solde in nener wise . | |
De grote weelde komen doghen <a.r.R. Erklärung zu doghen: i(d est) liden . > | |
Wante als it erst solde vntkome(n) moghen . | |
Jt lepe in den dreck vn(de) welterde dar yn | |
Daer vmme moet et een verken sijn . | |
Wat mach dan bet na alle synne | |
Hijr to gheliken als ick versynne . | |
Dan een vnkuesch mensche yn desser tijt | |
En wille ghi es der waerheit gheloue(n) niet . | |
So volghe wi der reden alse is gheleghen | |
De ghene de vnkuescheit va(n) ghewo(n)te pleghe(n) . | |
Weren se in ener kerken noch so schone | |
Vn(de) hoerde(n) sincge(n) vn(de) spelen in groten done . | |
Men streide em voer lilien . rosen . vn(de) soete krude | |
Dat syn de woerde godes na myne(n) bedude . | |
Vn(de) al predekede em de pape noch so sacht | |
Vn(de) gheue em wirock roeke guet na al sir macht . | |
Dit solde de(n) vnkuesche(n) mensche(n) du(n)cken niet | |
Mer mochte he komen vorwaer dat siet . | |
Dar he vnkuescheit gheerne mede beghi(n)cge | |
He solde vergheten alle dusse dincge . | |
Vnde kiesen slijck . dreck . of ander stro | |
Vp dat he et hemelike mochte brencgen to . | |
Vnde bruke(n) dar in de vnkuesche werken | |
Wat gheliket dit bet . dan ene(n) vulen verken . | |
Of de vnkuescheit hijr v(m)me is ghegheuen | |
<38v> | |
Dat merket na den als is vorschreuen . | |
¶ Va(n) dren krachte(n) d(er) siele(n) . rede . wille . vn(de) me | |
moria . of dechtnisse . vn(de) wo dat rede vn(de) v(er)sta(n)t | |
bi na een syn . vn(de) wo me(n) se schede(n) mach . | |
<a.l.R.: . xliij . > Nv is iv een deel hijr vorgheschreuen | |
Waer v(m)me vns de krachte syn ghegheuen . | |
Daer wi doetlike sunde mede begaen | |
Ald(us) ist va(n) de(n) andere(n) krachte(n) gheliker waen . | |
Vn(de) sunderlincge syn der krachten dree | |
De de siele versciren als ick vorstee . | |
So sul ghi v(er)stant vn(de) rede(n) na miner waen | |
Altoes vor ene krachte vorstaen . | |
Wante v(er)stant vn(de) rede(n) dat v(er)staet in den | |
De komen bi na altoes wt een . | |
Vn(de) so bliue(n) dar dre krachte als ick v(er)sta | |
Dat is redene . wille . vnde memoria . | |
Hijr mede heft got vnse siele ghekleet | |
Want edeler gaue so en synt dar niet . | |
Dan desse dree vnde hijr wt spruten | |
Als wi et to grunde willen besluten . | |
So en vinde wi v(er)denst . noch sunde swaer | |
Dan wt dessen dren dat is openbaer . | |
Got gaf vns v(er)sta(n)t . redene . wilkert is va(n) beide(n) | |
Dat wi guet vn(de) quaet solden vnderscheide(n) . | |
Vnde wo wi hijr bi mochten merken | |
Wat gode to hoerde vn(de) synen werken . | |
<39r> | |
Dat guede moghe wi bekenne(n) wat dat is | |
Vnde dat beter sy in gheliker wijs . | |
Vnde dat beste moghe wi bekenne(n) mede | |
Js dit nicht ene grote heerlicheide . | |
Dat wi bruken moghe(n) in allen stunden | |
Jst dat wi et nicht v(er)sture(n) mit vnsen sunde(n) . | |
Mer nv kiere wi leider dit edele verstant | |
Ofte desse durbar redene . alst is bekant . | |
Jn vleeschlicheit vnde in sunde swaer | |
Dat manighen komet voer openbaer . | |
Em duncket dat al wal redene sy | |
Wat sunde he doet ghelouedes my . | |
Dauid de p(ro)phete spreket van desen | |
En willet nicht als een peert of mule wese(n) . | |
Daer ghene verstant ynne en is | |
Dit doet alle sunde des sijt ghewis . | |
Vn(de) wa(n)neer wi de rede nicht en beulecken | |
So doet se vnsen syn also verwecken . | |
Vnde leert vns also gude manieren | |
Dar wi vns to gode mede sullen kieren . | |
Vp dat ghi et verstaen in welker wijs | |
Verstant vnde reden ghescheden is . | |
Komet iv ene clause int y(n)nichste to v(er)synne(n) | |
Dat ghi de clause to grunde soluere(n) beghi(n)nen . <a.r.R.: pu(n)t; Bezug zu clause> | |
Vn(de) als ghi in iuwer v(er)nufte de korle wete(n) | |
Dat moghe ghi dan v(er)standicheit heten . | |
<39v> | |
Wa(n)neer ghi dit nicht ko(n)nen vntbinden | |
Vn(de) den oersaeck smakelick dar y(n)ne vinden . | |
Vn(de) teet iv va(n) sunde(n) . vn(de) doghet leert my(n)nen | |
So wilt de reden daer bi bekennen . | |
Dit is na mynen synne dat vnderscheit | |
Dat tusschen verstant vnde reden leit . | |
Beholden der gheerne corrigieren | |
De desse kunst meest hantieren . | |
Wa(n)te et en is vns gheen noet so nouwe to m(er)(-)ken <in HS: ken ü.d.Z. ergänzt> | |
Mer wisen papen vn(de) groten clerken . | |
Den wil wi dit laten iudicieren | |
Laet vns verstant vn(de) reden dar to kieren . | |
Daert vns va(n) beghi(n)ne is v(m)me ghegheue(n) | |
So moghe wi verdene(n) dat ewighe leuen . | |
¶ Dit is va(n) d(er) krachte d(er) siele(n) de memoria | |
hetet . vn(de) war v(m)me vns de ghegheue(n) is . | |
<a.l.R.: . xliiij . > Oeck is dar een and(er) kracht als ick v(er)sta | |
Dat is ghedachte ofte memoria . | |
Vnde is der sielen een grote doghet | |
Wante de <in HS: de ü.d.Z. ergänzt> memoria al verhoghet . | |
Verstant . rede . vnde wille mede | |
Let men se nicht dwele(n) wt der rechte(n) stede . | |
Mit al vnsen krachte ter doghede keeren | |
Wa(n)te got gaf vns de memoria to syner eren . | |
Dat wi gode in vnsen herte(n) mochte(n) beholde(n) | |
Vn(de) syner waldaet nu(m)mer v(er)ghete(n) en solden . | |
<40r> | |
De he vns alle daghe hijr verleent | |
Dat wi van em nicht hebben verdeent . | |
Dede got wi weren gheschapen niet | |
Got heuet gheschapen al . als ghescreue(n) steet . | |
Jst sunne . ist mane . ist hues . ist lant | |
Jst boem . ist acker . ist krud . ist sant . | |
Al heft dat got gheschapen to vnsen baten | |
He wolde dat wi es nicht vorghaten . | |
De wile dat wi weren in dessen leuen | |
Oeck is vns de ghedachte dar v(m)me ghegheue(n) . | |
Dat wi bedencken de ewighe vroude | |
Vnde vns dar vmmer na lancgen solde . | |
Als wi bedachte(n) de grote weelde vn(de) iolijt | |
Beieghende vns dan liden in desser tijt . | |
Vn(de) dan solde wi dencken der helle vresen | |
So solde vnse liden de lichter wesen . | |
Hijr v(m)me gaf vns got dat edele v(er)hoghen | |
Vn(de) solde(n) godes nicht lichtelike v(er)ghete(n) moghe(n) . | |
Bi den ghedachten vinde wi een to verlaet | |
Nu kiere wi de dancke(n) to den sunde(n) quaet . | |
Vn(de) maken de memorie also verwoet | |
Dat se selden icht dencket dan tijtlick guet . | |
Vn(de) we vns v(er)toernt van by(n)nen ofte buten | |
Dat do wi so vast in de memorie sluten . | |
Dat wi es nicht v(er)gheten nacht ofte dach | |
Vn(de) dat dan wreken alst vns boren mach . | |
<40v> | |
Dit is daghelix vnse memorie vn(de) vnse ghepe(n)s | |
Vm got dencke wi nouwe des daghes eens . | |
Wi en bruken der memorie in nener wijs | |
Dar se vns v(m)me van gode ghegheuen is . | |
Wi mochte(n) dar mede vele doghet bedriuen | |
Als vns de hillighen lerers beschriuen . | |
Sunte gregorius maket vns hijr y(n)ne vroet | |
Wanneer wi doen wat werkes guet . | |
So sulle wi vnse sunde mede int ghedacht sette(n) | |
Vm de ydel ere van vns to letten . | |
Vn(de) sullen vnse guede nicht eer bedencken | |
Eer vns de doet beghint to krencken . | |
Dan sulle wi bedencken vnse guede daden | |
Vp dat vns de wanhope nicht moghe schade(n) . | |
Ald(us) sulle wi de ghedachte(n) bruke(n) to godes ere(n) | |
Sunte sixtus de pawes doet vns leren . | |
Also vaken als hijr in ienigher wijs | |
Got of sijn sake in vnser dechtnisse nicht en is . | |
So sulle wi dat weten vnde seker wesen | |
Dat wi sundighen . vn(de) vnse tijt verlesen . | |
Kraket desse note suluen wal to grunde | |
So vinde ghi wa(n)neer memorie doghet sy of sunde . <in HS: sunde . u.d.Z. ergänzt> | |
Dit is va(n) d(er) krachte d(er) siele(n) de vo | |
lu(n)tas hetet . dat is de wille . vn(de) war v(m)me vns | |
got de(n) willen vry ghegheuen heeft . | |
<a.l.R.: . xlv . > Nv hoert wat va(n) d(er) kracht ghescreue(n) steet | |
<41r> | |
De men in den latine voluntas heet . | |
Dat is wille na der dudescher leren | |
Wante wille mach wal de krachte(n) regere(n) . | |
Als een konincg ouer alle de andere(n) krachten | |
Want se moten alle na den willen wachte(n) . | |
Dat sy verstant . ofte memorie . of wo se hiet | |
Wante is de wille verkiert tis al vm niet . | |
Vn(de) dat va(n) beghi(n)ne de wille is vry ghegheuen | |
Dat vinde wi wal in den boeke beschreuen . | |
Wa(n)te wi moghe(n) dat wal synne(n) vn(de) merken | |
Worde wi ghedwu(n)cgen to gueden werken . | |
Ofte mochte wi nicht sundighe(n) in nener vare | |
Wat vnse verdenste dan voer gode were . | |
Ofte mit wat rede(n) mochte wi dar kome(n) wed(er) | |
Dar Lucifer woert gheworpen neder . | |
Wi en mochte(n) mit vryen wille(n) sunde doen | |
Ghelijck dat lucifer de encgel schoen . | |
Vn(de) den vryen willen ter doghet brochten | |
Den lucifer ten sunde(n) vn(de) de(n) hemel u(er)wrochte(n) . | |
Merket van dessen woerde(n) den rechten sin | |
Wa(n)te se hebbe(n) meer synnes dan rymes in . | |
Hijr v(m)me is vns ghegheuen een wille vry | |
Dat he nema(n)t in d(er) werlde vnderdanich en sy . | |
Dan gode allene vnde dat em to hoert | |
Vn(de) bruke wi dan vnsen vryen willen voert . | |
Altoes to der doghet mit vnsen begheren | |
<41v> | |
Vn(de) dat vnbedwu(n)cgen so bliue wi in eren . | |
De eerweerdighe beda in enen sermone leert | |
We al synen willen to gode keert . | |
Al valt he van krancheit in clenen sunden | |
Of van vnwetenheit in dessen stunden . | |
Sijn guede wille des seker sijt | |
Sal en vor gode vntschuldighe(n) to aller tijt . | |
Hijr van secht sunte augustinus mede | |
Hijr en is nemant so hillich de nue su(n)de dede . | |
Mer de synen willen set to gode vollenkome(n) | |
Den mach men hillich vn(de) rechtu(er)dich nomen . | |
Su(n)te ioha(n)nes gulde(n)mu(n)t doet vns verstaen | |
De mit all oeren willen to gode gaen . | |
Desse ruken vor gode in gheliker varen | |
Of se alle rosen vnde lilien waren . | |
Wa(n)te mit vryen willen mote(n) wi et v(er)dene(n) | |
Sal vns got dan sijn ewighe rike verlenen . | |
Vn(de) dussen heft vns got vry ghelaten | |
Vn(de) na manighe kracht to vnsen baten . | |
Dar he vnse edele siele heft mede ghecleet | |
Dat vns nicht vntbreket als ghescreue(n) steet . | |
Wille wi . wi moghen den hemel verwerue(n) | |
Jst dat wi et mit sunden nicht verderuen . | |
Vnde beulecken dar mede de edelen siele | |
Nu merket oft hijr also gheuiele . | |
Dat vns worde ghegheue(n) een kleet va(n) zyde(n) wit | |
<42r> | |
Oft bi vns mit drecke worde besmyt . | |
Weer achte wi vns <in HS: vns a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> de rechte scholt dar af | |
Dan de ghene de vns dat kleet ten eerste(n) gaf . | |
Nu merket . got heft een edele siele i(n) vns formiert | |
Vnde mit der dope so reyne purgiert . | |
Vn(de) mit manigher gaue so schone ghekleet | |
Wat se behouet des vntbreket oer niet . | |
Wil wi se beulecken . wen wil wi et tyen | |
Dan vnsen v(er)kierde(n) willen vn(de) raseryen . | |
Sunte bernard secht al openbaer | |
Dat nicht en brent in der helle swaer . | |
Dan de quade wille vn(de) mit em verdient | |
Dusse werden in der helle ewich ghepijnt . | |
De wille hadde ewichlike ghesu(n)dighet . hadde he ghemoghe(n) <in HS: ghemoghe(n) u.d.Z. ergänzt> | |
Dar v(m)me sal he ewighe pine doghe(n) . | |
Su(n)te augustinus vnde gregorius mede | |
Seggen een itlick bi sundere vp ener stede . | |
Nu kiert iuwe(n) willen va(n) sundighen saken | |
So en dorue ghi nicht de helle smaken . | |
Dit is een ghelikenisse van enen fonteyne . | |
vn(de) van dreen riuiere(n) . de dar wt vloyen . | |
Nv hebbe ghi ghehoert hijr vor vntslute(n) <a.r.R.: . xlvi . > | |
Dar manighe doghet vn(de) sunde wt spruten . | |
Vn(de) mach heten een oerspru(n)cg der fonteyne | |
De got gaf van beghi(n)ne der selen reyne . | |
Vn(de) al de riuiere(n) de hijr wt driuen | |
<42v> | |
De sullen wal reyne vnde soete bliuen . | |
Jst dat wi de fonteyne reyne holden | |
Vn(de) neen dreck dar in bri(n)cge(n) bi vnsen scholden . | |
Wa(n)te wil wi den oerspruncg vnreyne make(n) | |
Dat daer wt lopet moet daer na smaken . | |
Dusse oerspru(n)cg ofte fonteyne als ick v(er)sta | |
Dat is de wille . de rede . vnde memoria . | |
Hijr mach men ene likenisse bi leren | |
Ghelijck of hijr vloyden drie ryueren . | |
Begheerte des vleesches . begheerte d(er) oghe(n) . vn(de) ho(-)u(er)dye <in HS: u(er)dye u.d.Z. ergänzt> | |
Aldus hete(n) se in d(er) scrift . als ick besee . | |
Holde wi de fonteyne puer in reyner maten | |
So vloyen desse riuiere(n) to vnsen baten . | |
Vn(de) beulecke wi de fonteyne als ick versta | |
De riuieren smaken to hant dar na . | |
Nochtan wolde vns got kracht verlenen | |
To vnser bate vnde der sielen to dienen . | |
Dat sy vleesch . dat sy oghe . wat wi hijr lesen | |
Al behoert et der siele(n) vnderdanich to wesen . | |
Wa(n)te de lijcha(m) is ghemaket vm de siele dat v(er)staet | |
Vn(de) nicht de siele vm de lijcha(m) in ghelike(n) graet . | |
Vake solden de riuieren bliuen reyne | |
Bleue vnbeulecket de eerste fonteyne . | |
Kiert sick de fonteyne ten norden wart | |
De riuiere(n) mochten lopen den selue(n) wart . | |
¶ Ab aquilone pandetur omne malum . | |
<43r> | |
Als in der scrift bescreuen staet | |
So komet wt den norden alle quaet . | |
Mer kieret sick de fonteyne in dat zuud | |
Daer vint he troest is my beduudt . | |
Wante daer is iherusalem de hillighe stede | |
Vn(de) iherusale(m) betekent vns altoes de(n) vrede . | |
Vn(de) als vns de schrift al anders bedudet | |
Jherusale(m) een ghesichte des vredes bedudet . | |
Want als sick de fonteyne kiert to desser stede | |
So lopen de riuiere(n) to den ewighen vrede . | |
Dit is dat hemelsche iherusalem | |
Soke wi and(er)s dat en is nicht dan een scheem . | |
Nu wil wi volghe(n) der riuiere(n) in wat mate(n) | |
Dat se vns to schade(n) lopen oft to baten . | |
¶ Wo dat su(n)te ioha(n)nes ewa(n)gelist . al dat in d(er) | |
werlde is bescrift . ghenoechte des vleesches . be | |
gheerlicheit der oghen . vn(de) hou(er)dye des leue(n)s . | |
Sunte ioha(n)nes de lieue apostel vnses here(n) <a.r.R.: . xlvij . > | |
De heft ghesproken to vnser leren . | |
Wilt desse werlt nicht liefhebbe(n) in nener wijs | |
Noch dat selue dat in der werlde is . | |
Oeck spreket de lieue apostel voert | |
De werlt vnde dat oer to behoert . | |
Dat wetet dat in dussen dren leit | |
Dat erste is . des vleesches begheerlicheit . | |
Dat ander . begheerlicheit der oghen v(er)staet | |
<43v> | |
Dat derde . in dessen leuen houerdye quaet . | |
Hijr bi moghe wi v(er)dienen dat ewighe leue(n) | |
Wil wi se bruken als se vns synt ghegheue(n) . | |
Oeck moghe wi de helle hijr mede verdenen | |
Wil wi se der werldt to vele lenen . | |
Nu lecht dit vele an der fonteyne grunt | |
Wo de nv smaket in desser stunt . | |
Sullen vns de riuieren schaden of vromen | |
Dat moet io wt der fonteyne komen . | |
¶ Va(n) de(n) erste(n) riuiere . de wi ghenoechte des vleesches noeme(n) . <in HS: noeme(n) u.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . xlviii . > Nv nome wi de erste riuiere vorsecht | |
De men hetet des vleesches ghenoecht . | |
Vnde laet vns setten vp sulken voet | |
Dat de fonteyne sy to grunde goet . | |
So lopen de riuieren to vnsen baten | |
Als wi de lust des vleesches beghi(n)nen to haten . | |
Vnde leren bi mate drincken vnde eten | |
Vnde der vnkuescheit mit alle vergheten . | |
Vnde doen vnse vleesch penitencie leren | |
So vloyet de riuiere to vnser eeren . | |
Vnde verdenen dar bi dat ewighe leuen | |
Want dar vm is vns dat vleesch ghegheue(n) . | |
Van desser materie so vinde ghi klaer | |
Hijr vor gheschreuen al openbaer . | |
Va(n) der kracht d(er) vnkuescheit vn(de) gulsicheide | |
Waer v(m)me vns de krachte(n) synt ghegheue(n) beide . | |
<44r> | |
Js de fonteyne vul de is vorsecht | |
So lopet dar wt des vleesches ghenoecht . | |
Vns to schaden to allen stunden | |
Vn(de) brencget vns vake to groten sunden . | |
Wante dat vleesch begheert al sijn ghemack | |
Mit eten mit drincken to vullen den sack . | |
La(n)cge slape(n) . vnkuescheit bruke(n) . sachte ghecleet | |
To der werlde blijtschap altoes bereet . | |
Vele to werschappen mit vnnutte(n) woerden | |
Dit begheert dat vleesch to synen orden . | |
Aldus wert dat riuier vuel vn(de) vnreyne | |
Vm den beuleckede(n) oerspru(n)cg der fonteyne . | |
Vnde lopet ter hellen rechte verkiert | |
De ten hemel van gode was gheordiniert . | |
¶ Va(n) de(n) and(er)en riuiere . dat is begheerlich(ei)t d(er) | |
oghe(n) . vn(de) war v(m)me vns got de(n) syn v(er)leent heft . | |
Dat ander riuier na minen verhoghen <a.r.R.: . xlix . > | |
Dat is de begheerlicheit der oghen . | |
Vnde is de fonteyne nv bleuen claer | |
So lopet desse riuier dat wetet vor waer . | |
Mit groten ernste to vnsen vromen | |
Wante wanneer wi synt volkomen . | |
Dat got alle dincg heft gheordiniert | |
Hemel vnde eerde . wat wendt of kiert . | |
Dat vns alle deent to vnsen verdone | |
Su(n)ne vn(de) mane . vn(de) de sternen schone . | |
<44v> | |
De vns daghes vn(de) nachtes de claerheit gheue(n) | |
Hijr van vinde ghi ghenoech gheschreuen . | |
Dar vmme laet ick et te korter staen | |
See wi hijr dusse grote gaue aen . | |
De vns allen van gode ghegheuen is | |
So beghinne wi to dencken des sijt ghewis . | |
Wo schone et moet wesen hijr bouen | |
Dar alle de encgele gode louen . | |
Vnde alle de lieue hillighen mede | |
Wo schone dat wesen moet de stede . | |
Dar de schepper al dusser schoenheit woent | |
Vn(de) syne lieue(n) vriende so hoech ghekroent . | |
De synen willen hijr doen al openbaer | |
So beghint vns to hant to v(er)lancge(n) al daer . | |
Vn(de) beghi(n)ne(n) dan gode to denen vroe vn(de) spade | |
Vn(de) bidden dan vurichlike vm syne ghenade . | |
So lopet de riuiere des sijt ghewis | |
Dar se van beghinne erst to ghemaket is . | |
Wante wat ghenoechte der werlt to hoert | |
Dat wil wi dan versmaen al voert . | |
So ku(m)pt de begheerte d(er) oghe(n) vns to vromen | |
Mer laten wi dreck in de fonteyne kome(n) . | |
To hant lopet de riuiere noertwert an | |
So beghi(n)ne wi rechte voert to beghere(n) dan . | |
Alle lusticheit der oghen vp desser eerden | |
Hoghe borghe . brede ackere . weidelike peerden . | |
<45r> | |
Bloiende bomen de vruchte draghen | |
Heerlike kleder mit golde beslaghen . | |
Schone huse . vn(de) al lustelick wat behoert dar yn | |
Schone vrouwe(n) . vele knechte . vn(de) vate va(n) golde fijn . | |
Lutteren dra(n)ck . iaghe(n) . beite(n) . mit hauike(n) . mit winde(n) . | |
Aldus beghint de siele to verblinden . | |
Vermits der ghenoechte de de oghen beseen | |
Nocht(an) de oghe(n) nicht seen da(n) de bode(n) va(n) deen . | |
Mer dat kumpt dus va(n) begheerlicheit d(er) oghe(n) | |
Dat de siele ewich moet pyne doghen . | |
Weer de fonteyne bleuen in rechten state | |
So en weert vns neen hinder . mer al baete . | |
Wa(n)te hadde de memorie bedacht . vn(de) rede v(er)staen | |
Dat tijtlike schoenheit were so kort ghedaen . | |
Vn(de) de wille were bi der redene ghebleuen | |
So were de riuiere to iherusalem ghedreue(n) . | |
¶ Va(n) de(n) derde(n) riuiere . dat is hou(er)dye des leue(n)s . | |
De derde riuiere den ick belye <a.r.R.: . l . > | |
Dat is in dessen leuen de houerdye . | |
Vn(de) der houerdye sijnt twee na mine(n) waen | |
Als in den boke hijr vorschreuen staen . | |
De ene is quaet in allen stunden | |
Want dat is de wortele va(n) allen sunden . | |
Vn(de) bi der andere so v(er)diene(n) wi ewich leue(n) | |
Dat vinde ghi claer in den boke vorschreue(n) . | |
Dat hebbe ick iv al eer gheseit | |
<45v> | |
Wat hijr van is dat vnderscheit . | |
Dar en wil ick hijr nicht meer af spreken | |
Mer soeket hijr voer in dussen teken . | |
Soeket dit ghetal . xxviij . vn(de) . xxxvi . | |
Daer vinde ghi et claer een deel ghescreuen | |
Waer v(m)me vns de houerdye is ghegheuen . | |
Wo vns de ene vromet . de ander deert | |
Na den dat de fonteyne oer keert . | |
So moet dat riuier den smack vntfaen | |
Lijck den andere(n) twen de vorscreue(n) staen . | |
Got dor syne vijf wunden seer | |
De stuere to weghe desse riueer . | |
¶ Wo wi mit alle(n) krachte(n) gode dene(n) moghen . | |
vn(de) se vns got dar v(m)me v(er)leent heft . | |
<a.l.R.: . li . > Nv hebbe ghi een deel hijr voer v(er)staen | |
Wo de eersten krachten synt ghedaen . | |
Vn(de) wo vns neen krachte en is ghegheuen | |
Dar en moghe wi mede v(er)dene(n) dat ewighe leue(n) . | |
Vnde aldus is et in allen gauen mede | |
He sy rike ofte arm in dusser stede . | |
Got ghift manighe(n) dat guet bi grote(n) hopen | |
Dat se dat ewighe rike dar mede kopen . | |
Wante gheue he em armoede in oeren daghen | |
Oere v(er)duldicheit soldes nicht ku(n)nen draghen . | |
Somighen ghift got de edelen armode | |
Weren se rike . se solden van mode . | |
<46r> | |
So stolt hijr werden in desser tijt | |
Se solden verliesen dat hemelsche habijt . | |
Nu moghen se gode dienen vn(de) wesen vro | |
Want den armen behoert de hemel to . | |
Aldus is bi allen state gheliker wijs | |
Dat si schoenheit . wijsheit . starcheit . wat et is . | |
Krancheit . siekedaghe . vnde sympelheit | |
Kloeck . nerich . vuerich . als dat leyt . | |
Jck en noeme se iv nicht al bi namen | |
Den rechten grunt moghe ghi hijr wt rame(n) . | |
Datter nene gaue synt de got verleent | |
He en wil daer van hijr sijn ghedeent . | |
Oeck so moghe wi gode denen | |
Hebben wi den willen mit guden menen . | |
He sy wijs ofte sympel . klene ofte groet | |
Ghesunt ofte sieck . rike ofte bloet . | |
Jtlick dancke gode de vp eerden leuet | |
Van der gaue de em got ghegheue(n) heuet . | |
Wante dit is dat slot van desser leren | |
Wanneer wi teghen got murmureren . | |
Vn(de) syner gaue nicht ghenoghet in desse(n) stunde(n) | |
So wetet dat wi altoes doen sware sunden . | |
¶ Dit synt de sunde(n) de een mit de(n) w(er)ke(n) sulue(n) nicht | |
en doet vn(de) nochta(n) doetlike sunde daer an begaet . | |
vn(de) heten de neghen vromede sunden . | |
Hir voer so hebbe ghi ghelesen <a.r.R.: . lij . > | |
<46v> | |
Den staet na sunden in oeren wesen . | |
Wi en moghe(n) vns nicht vntschuldighe(n) in nener mate(n) <in HS: mate(n) ü.d.Z. ergänzt> | |
Wolde wi nicht sundighen . wi mochte(n)t laten . | |
Nu synt neghen sunden de wilt merken | |
De wi seluen nicht doen mit den werken . | |
Nochtan so moghe wi de scrift vorstaen | |
Doetlike sunde wi dar an begaen . | |
Vn(de) heten de neghen vromede sunden | |
Hijr vor sulle ghi iv hoede(n) in allen stunden . | |
Vn(de) bi dessen sunden nicht to valle komen | |
So wil ick se iv na der scrift noemen . | |
Vn(de) als ick best na miner krancheit kan | |
Als de lerers hijr schriuen van . | |
¶ De eerste vromede sunde . | |
De eerste vromede sunde de wilt dus wete(n) | |
Jst sake dat ghi enen andere(n) ene sunde hete(n) . | |
Vn(de) de sunde wert volbracht bi iuwe(n) ghebode | |
Der sunde sijt ghi schuldich vor gode . | |
¶ De ander vromede sunde . | |
De ander sunde aldus verstaet | |
Jst sake dat ghi gheue(n) ene(n) quaden raet . | |
Daer ene quade sunde bi gheschiet | |
Der sunde sy ghi schuldich . en twiuelt niet . | |
¶ De derde vromede sunde . | |
De derde . w(er)de ghi gherope(n) to ene(n) quade(n) rade | |
Vn(de) gheue ghi volbort to der quade(n) dade . | |
<47r> | |
Vnde de sunde de daer volghet na | |
Der sy ghi schuldich . als ick versta . | |
¶ De vierde vromede sunde . | |
De vierde wilt aldus verstaen | |
Ghi seet enen anderen sunde begaen . | |
Ghi pryset de sunde . vn(de) smeiket dar mede | |
So werde ghi deelachtich . dat is waerhede . | |
¶ De vijfte vromede sunde . | |
De vijfte sunde is openbaer | |
Vntholde ghi enen sunder swaer . | |
Ofte dat guet dat he kricht in ene(n) sundighe(n) leuen <in HS: leuen ü.d.Z. ergänzt> | |
Ghi sullen gode daer reden voer gheuen . | |
¶ De seste vromede sunde . | |
Dat seste vorstaet in dusdanigher mate(n) | |
Jst sake dat ghi ghenete(n) vnrechter baten . | |
Al ist sake dat een ander doet de daet | |
Ghi synt allike wal schuldich dat v(er)staet . | |
¶ De seuende vromede sunde . | |
De seuende sunde wilt wal vorsynnen | |
Jst sake dat ghi seen ene sunde beghy(n)nen . | |
De ghi mit spreken wal mochten keren | |
Swighe ghi . ghi synt al schuldich vor vnsen heren . <in HS: heren . u.d.Z. ergänzt> | |
¶ De achtede vromede sunde . | |
De achtede is bi na also ghedaen | |
See ghi enen anderen sunde begaen . | |
De ghi sonder iuwen hinder lette(n) moghe(n) | |
<47v> | |
Lette ghi se nicht . schuldich syn ghi vngheloghe(n) . | |
¶ De neghende vromede sunde . | |
De neghende . wiste ghi ene quade sunde | |
De hemelick were in dusser stunde . | |
Vn(de) iuwe openbare(n) mochte dat vromen | |
Dat de sunde mochte to de(n) besten komen . | |
Openbaerde ghi daer de sunde niet | |
Ghi werden schuldich als dar ghescreue(n) steet . | |
Nu merket desse neghe(n) de hijr ghescreue(n) staen | |
De ghi mit den werken nerghen begaen . | |
Nochta(n)t moghe ghi de helle dar bi verdenen | |
Na den dat de hillighen mesters menen . | |
¶ Wo men in vier manieren sunde begaet . | |
<a.l.R.: . liii . > Voert so wetet dat dar ghescreue(n) staet | |
Dat men in vier maniere(n) sunde begaet | |
Mit den herten so do ghi manighe sunde | |
Dat ander . mit spreken wt den munde . | |
Dat derde . dat ghi mit de(n) werke(n) sunde begaet | |
Dat vierde . dat ghi <in HS: ghi a.l.R. ergänzt und hier eingefügt> v(er)sumen manighe guede daet . | |
De sunde komen voele bi dessen vieren | |
Nu latet vns eerst to den herten kieren . | |
¶ Van den sunde(n) de men mit de(n) h(er)ten begaet . | |
<a.l.R.: . liiij . > De sunde des herte(n) wilt eerst vorstaen | |
Als ick dit best begripe(n) ka(n) . | |
Vnreyne ghedachte(n) . quade ghenoechte . begherte quaet <in HS: quaet ü.d.Z. ergänzt> | |
Vntrouheit . wreetheit quaet v(er)mode . dit v(er)staet . | |
<48r> | |
Vnstedich herte . ter doghede vnbequame | |
Van guden vn(de) armen vrende(n) hebben schame . | |
Hou(er)dye . ydel glorie . my(n)ne der werlt to behaghen | |
Anxte . vnsynnich . v(er)smaet to wesen in syne(n) daghe(n) . | |
Bedriechlick . vnwisich . quaet eyghen wille | |
Hat . nijt . traech . dat sy luedt . ofte stille . | |
Ypocrijtschap . vn(de) manich ander quaet ghenomet | |
Dat alle wt den herte beghint vnde komet . | |
Toern . vn(de) modich . v(er)blide(n) in sijns naburs schade(n) | |
Ydele blijtschap . quade droefh(ei)t . de(n) arme(n) v(er)smade(n) . | |
Ghiricheit . vn(de) dat he syne oldere nicht en my(n)t | |
Wandere(n) myt boeuen de he nicht en kent . | |
Wt den herten komet so manighe sunde | |
Dat men se nicht al scriue(n) en mach to gru(n)de . | |
¶ Van den sunde(n) de men mit de(n) mu(n)de begaet . | |
De sunde des mu(n)des . vn(de) de daer va(n) komen <a.r.R.: . lv . > | |
Daer wil ick iv nv een deel van noeme(n) . | |
Got ydelike noemen . vnde blasphemeeren | |
Alle vnnutte woerde . vn(de) ydelike zweeren . | |
Mit woerden teghen de waerheit striden | |
Enen anderen quaet leren in dessen tiden . | |
<a.l.R.: Vnrecht; Bezug zu Vnbehoerlick hergestellt durch Zeichen> Vnbehoerlick iuwe ghetide to lesen | |
Na spreke(n) . clappe(n) la(n)cge . haestich to wesen . | |
Schelde(n) . verwijt . ene(n) and(er)en to tornich(ei)t brincge(n) | |
Vloeken . drieghe(n) . spotten . ydele liede to sincgen . | |
Valsch tuech . lude to twisten . quaet to raden | |
<48v> | |
Bedreechlike woerde . vn(de) to bescherme(n) sundighe dade(n) . | |
Lachen . schat(er)en . vn(de) ander lude to lachen make(n) | |
Vnbehoeflike woerde in vnnutten saken . | |
Jn kerke(n) to spreke(n) . of daert nicht gheorloft en is | |
To bidden . of to rune(n) . vn(de) spreke(n) dat yema(n)t vneer is . <in HS: is . u.d.Z. ergänzt> | |
Alle lieghen . ropen . drincken vnde kiuen | |
Wo solde men to grunde moghen schriuen <in HS: scriuen; h ü.d.Z. ergänzt> . | |
Alle sunde de men mit den munde doet | |
Weerlike he is wijs de syne(n) mundt hoet . | |
¶ Van den sunde(n) de men mit de(n) w(er)ke(n) begaet . | |
<a.l.R.: . lvi . > De werke der sunden sijnt seer vele | |
Dru(n)ckenschap . dobele(n) . al ydel spele . | |
Gulsicheit . vnkuescheit . brokene viere(n) | |
Kerke(n) schinde(n) . lofte breke(n) . vnw(er)dich to co(m)muni(-)ciere(n) . <in HS: ciere(n) . ü.d.Z. ergänzt> | |
Wokeren . vn(de) rouen . to beschatten . vn(de) stelen | |
Vechten . vn(de) kyuen . tijtkorti(n)cghe in alle(n) spele(n) | |
Den armen oer noetroft vor to vntholden | |
Vm ydel lof to gheue(n) dat wi nicht gheue(n) solde(n) . | |
Schande doen . vn(de) vnsen eue(n) kerste(n) wunden | |
V(er)boden kope(n)schap . vnrechte tolle in desse(n) stunde(n) . | |
Torneren . steken . dansen . vnde sprincgen | |
Vnhoersam . syne(n) mynre(n) mit macht to dwi(n)cge(n) . | |
Jn den rechte meenede to nemen of to gheue(n) | |
Vnrecht ordel . dat recht to kre(n)cken in dessen leue(n) . | |
Ydele ruken . ydel seen . lecker smaken | |
Ydel hoeren . lelike taste(n) in vntemelike(n) sake(n) . | |
<49r> | |
De alle werck bi sund(er) . vn(de) alle sundighe daet | |
Al solde beschriuen na synen staet . | |
Dat solde lancge duren na minen v(er)moden | |
We mynst sunde doen dat synt de guden . | |
¶ Van den sunde(n) de men mit v(er)sume(n) begaet . | |
De vierde maniere dat vorstaet <a.r.R.: . lvii . > | |
Dat wi v(er)sumen manighe gude daet . | |
Dar wi gode in mochte(n) ere(n) . vn(de) vnse(n) via(n)t krencke(n) | |
Dat eerste . dat wi nicht stede vm gode dencke(n) . | |
Dat wi godes nicht vntseen meer noch myn | |
Dat is van allen sunden dat eerste beghyn . | |
Wa(n)te vntsaghe wi gode als wi va(n) rechte solde(n) | |
Wi solden vns wt manigher sunde wal holde(n) . | |
Oeck dat wi gode nicht en da(n)cken vro vn(de) spade | |
De vns so vake bewiset syne ghenade . | |
Dat wi vnse sunden also nicht en claghen | |
Vn(de) vns nicht en sette(n) to vntfane godes gaue(n) . | |
Vn(de) de gaue de vns got heft hijr ghegheue(n) | |
Wi nicht to rechte beware(n) in dessen leuen . | |
Dat wi vnse(n) wille(n) nicht en sette(n) in de(n) wille(n) godes | |
Vn(de) vnse ghebet nicht en spreke(n) mit y(n)nich(ei)t des modes . | |
Vn(de) vnse ghetyde lesen wi mit haesten groet | |
Vn(de) also vake nicht en bichte(n) als vns wal w(er)e noet . <in HS: noet . u.d.Z. ergänzt> | |
Dat wi de kerke(n) nicht recht visitere(n) | |
Vnse old(er)en nicht en my(n)nen <in HS: my(n)nen a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> noch mitte(n) w(er)ken ere(n) . | |
Vn(de) dat wi vorsumen vnse scholt to betale(n) | |
<49v> | |
Vnde manich aflaet dat wi mochten halen . | |
Dat wi godes denst vn(de) predike(n) vake v(er)sumen | |
Dat wi ten doden grauen nicht en komen . | |
Dat wi de werke der barmh(er)tich(ei)t nicht ha(n)teren | |
De sieken to vanden . de du(m)men to leren . | |
Dat manich syner bekorincge nicht weder staet | |
Vn(de) nene penitencie doet als de priester raet . | |
Dat wi de ellende(n) nicht in vnse herberghe laden | |
Vn(de) nicht bolde vorgheuen de vns misdaden . | |
Vn(de) dat wi et nicht holde(n) dat wi em gudes hete(n) | |
Vn(de) wat men vns gudes leert . dat wi dat v(er)ghete(n) . | |
Kortlike wa(n)neer wi in alle vnsen daghen | |
Got in vnsen herten nicht en draghen . | |
Of vns nicht en setten in syne(n) denste to wesen | |
So wetet dat wi vns vorsumen vn(de) vorlesen . | |
Et secht manich als he ydel spille doet | |
Dit is vns ene tijtkortincge guet . | |
Vn(de) wert also to der ydelheit ghewoen | |
Vn(de) secht . ist nicht beter dat wi dit spil doen . | |
Dan dat wi dru(n)cke(n) dri(n)cke(n) . of and(er) sunde desse of de | |
Jck lyes dat de my(n)neste sunde de beste sy . | |
Mer ghi en de(n)cke(n) nicht dat ghi bi d(er) my(n)ste su(n)de v(er)su(-)met <in HS: met ü.d.Z. ergänzt> | |
De kostlike tijt de nu(m)mer weder en komet . | |
Nu laet vns waken de wile wi leuen | |
Als dar in den ewangelio steet gheschreue(n) . | |
Jn der vre als wi nicht en menen | |
<50r> | |
So komet de tijt dat wi moten van henen . | |
Vnde salich syn de ghene oeck we se synt | |
De got bereit vnde wakende vynt . | |
¶ Dit is va(n) daghelikes sunde(n) vn(de) wat de sy(n)t . vn(de) | |
wo wi vns daer vor hoeden sulle(n) . vn(de) hijr mede en | |
det dat ander derde deel va(n) de(n) eersten boke . | |
Nv hebbe ghi ghelesen va(n) sunde(n) een deel <a.r.R.: . lviii . > | |
Al to schriuene were my to veel . | |
Ofte itlick sunde to grunde wo men se begaet | |
Waer se behoert . ofte in welken graet . | |
Dat en behoert my nicht to vnderwinden | |
Oeck so solde men my to plu(m)p dar to vinden . | |
Wante dat behoert al groten doctoren to | |
Mer ghi vint wal so vele gheschreuen nv . | |
Wil ghi se schuwen na iuwen vermoghen | |
So en sul ghi nu(m)mer de helle doghen . <a.r.R. Erklärung zu doghen: i(d) (est) liden .> | |
Wante de doetlick syn . staet voer vntbunden | |
Vn(de) een groet deel mede van daghelix sunden . | |
Mer daghelix sunde wo wi de bedriuen | |
Jtlick bi sundere were vele to schriuen . | |
Mer dat slot vn(de) de keerne wilt hijr bi merken | |
Wat wi doen in ghedachte(n) . in spreken . in werke(n) . | |
Of wat wi vns vnderwinde(n) in ienigher wijs | |
Daer got de sake nicht en is . | |
Of wat wi versumen in ienigher stede | |
Daer wi gode wal mochten dienen mede . | |
<50v> | |
Wo clene dit is in ienigher stunde | |
Dit synt alle to mynsten daghelix sunde . | |
Aldus syn daghelix sunde na mynen v(er)moden | |
Al heel vns allen seer quaet to hoden . | |
Doch so sulle wi vnsen willen daer na saten | |
Na vnsen vermoghen de sunde to laten . | |
Wa(n)te wi mochte(n) der clene(n) sunde so voele lade(n) | |
Dat vns ynt einde solde to sere schaden . | |
Wante sunte augustinus secht openbaer | |
Al en lade ghi yn yv schip nene stene swaer . | |
Ghi moghen lade(n) also voele zandes allencken | |
Dat iv schip daer van mochte zencken . | |
Hijr van secht ysidorus als ick vermode | |
Jn ene(n) boeke dat heet va(n) den ouersten gude . | |
Dat en is nicht ghenoech dat wi hijr late(n) | |
De doetlike sunde in der maten . | |
Mer wi sullen oeck schuwe(n) de clene(n) sunde | |
Vnde hoeden vns daer voer in desser stunde . | |
Wante voele dropen als ghi wal weten | |
De maken groet deep als se to same(n) vlete(n) . | |
Jck lye dat en is nicht guet to rake(n) vns allen | |
Hijr nu(m)mer in daghelix sunde to vallen . | |
Want daer is gheschreuen des sijt ghewys | |
De rechtueerdich hijr ghevunden is . | |
De vallet des daghes seuen weruen | |
Jn daghelix sunde voer sijn steruen . | |
<51r> | |
Wi en ku(n)nen vns nicht puer van sunden saten | |
Doch hebbe wi den willen de sunde to laten . | |
Vn(de) doen nene sunde mit vpsate clene of groet | |
So wil sick got vntfarmen vor vnsen doet . | |
¶ Nv bidde wi de ghenedighe maghet marie | |
De allene was van allen sunden vrye . | |
Vn(de) so wunderlike(n) se oeck was wtghenomen | |
Dat in oer herte hijr nie mochte komen . | |
Een ydel ghedachte wo clene se ware | |
Des moghe ghi ghelouen apenbare . | |
Hijr v(m)me bidde wi de reynelike blome | |
Dat se vns armen sunders to hulpe kome . | |
Dat wi de sunde also van vns mote(n) weren | |
Vnde vnse herte also to gode keren . | |
Dat wi sonder einde bruken den hemel fijn | |
Nu hebbe ghi ghehoert wat de sunde sijn . | |
Nu wil wi beghi(n)ne(n) een ander to schriuen | |
Bi wat sake wi so lancge in sunden bliuen . | |
Vnde wat vns hijr in sunden holt | |
Des gunne my got . de heft des ghewolt . | |
¶ Hijr beghint dat derde derdendeel van den | |
ersten boke . Vn(de) is . bi wat saken dat wi so | |
lancge in sunden liggen . Dat erste . wo | |
dar vijf saken synt de enen doden in | |
den graue holden . al leuede he . vnde he | |
verrisen wolde . | |
<51v> | |
<a.l.R.: . lix . > Hyr voer heb ghi een deel vorstaen | |
Wo de sunde synt ghedaen . | |
Nu weert iv sere nutte gheweten | |
Wat de sake synt of wo se heten . | |
De vns hijr in sunden holden | |
Want wi leyder in vnsen scholden . | |
So vaken in swaren sunden wonen | |
Na den dat vns de schrifte thonen . | |
So doet de woente so manighen verderuen | |
Wante he doet de siele vor gode steruen . | |
Nicht steruen allene in dessen daghen | |
Mer beide steruen vn(de) leuendich grauen . | |
¶ Vn(de) ghelijck dat een dode des sijt ghewis | |
De in den lichame hijr ghestoruen is . | |
Vnde depe begrauen is vnder der eerden | |
Vn(de) en vijf sake beholde(n) de iv sulle(n) ku(n)dich w(er)de(n) . | |
Al leuede he vn(de) he wolde verrisen weder | |
Desse vijf saken solden en holden neder . | |
¶ Dat eerste merket in dessen stunden | |
Dat is dat doet cleet dar he in is ghewunde(n) . | |
Dar men de doden in beneyt vn(de) bynt myt vlijt | |
Al leuede he . he en mochte verrisen niet . | |
¶ Dat ander is dat ick mene | |
Dat decsel datter leghet vp des dode(n) schriene . | |
Al wolde he verrisen wt der molden | |
Dat decsel sold en neder holden . | |
<52r> | |
¶ Dat derde syn de neghele ghewis | |
Dar de sarck mede ghenaghelt is . | |
De holden den sarck so vaste to samen | |
Dat he nener wijs mach kome(n) van danen . | |
Dat vierde is de eerde swaer | |
De vp den sarke licget al daer . | |
Vnde wecht dat decsel so sere neder | |
Dat de dode nicht mach verrisen weder . | |
¶ Dat vijfte is de sware steen | |
Den men lecht vp dat graf ghemeen . | |
De doet de eerden so neder driuen | |
Dat de dode moet in den graue bliuen . | |
¶ By dessen vijf sake(n) als ghi hebbe(n) ghehoert | |
Al leuede he in den graue vn(de) wolde voert . | |
Desse vijf sake(n) moest men erst va(n) da(n)ne wise(n) | |
Solde de dode moghen verrisen . | |
¶ Dit is wo dat daer vijf sake(n) sy(n)t de vnse siele | |
in sunde(n) holde(n) . al wolde wi vnse leuen betere(n) . | |
Nv hebbe ghi ghehoert wat syn de scholde(n) <a.r.R.: . lx . > | |
De enen doden in den graue holden . | |
Aldus ist bi der siele des sijt ghewis | |
De van ghewoente der sunde(n) ghestorue(n) is . | |
Vn(de) begrauen vor gode in dessen stunden | |
Wante se licht versmoert in doetlike(n) sunde(n) . | |
¶ De siele heft vijf saken in gheliker mate(n) | |
De se nicht van den dode verrisen laten . | |
<52v> | |
Vnde doen so manighen in sunden wonen | |
Als iv dit boeck hijr na sal thonen . | |
Als ghi mit d(er) waerheit al daghe vnd(er)vinden | |
Dat desse vijf punte so manighe(n) v(er)blinden . | |
Vnde manighe siele blift dar bi v(er)loren | |
Den eersten punt wilt hijr na horen . | |
¶ De eerste punt als ick vinde beschreuen | |
Dat is dat wi menen lancge to leuen . | |
Vn(de) dencke(n) . wi hebbe(n) tijts ghenoech voert aen | |
Vnse sunde(n) to betere(n) de wi hebbe(n) misdaen . | |
¶ Dat ander . dat wi menen dat vorwaer | |
Dat de sunde vor gode nicht syn so swaer . | |
Als vns de papen vnde clerken leren | |
Dit sal manigher armen sielen deren <a.r.R. Erklärung zu deren: i(d) (est) schade(n)> | |
¶ De derde punt in dessen stunden | |
Dat wi merken ander lude sunden . | |
Vn(de) dencke(n) . dit syn de vrodeste de ick hijr see | |
Mi duncket se doen sunde ghelijck my . | |
Mi wert so guet raet als enen anderen | |
Vnde bliuen hijr in sunden wanderen . | |
¶ De vierde punt . dat wi dencken bloet | |
Godes barmherticheit is so groet . | |
Al sundighe wi hijr ene wile in dessen leue(n) | |
Got is milde . he salt int einde al vergheue(n) . | |
¶ Den vijften punt make ick iv vroet | |
Dat is dit eerdessche tijtlike guet . | |
<53r> | |
Dat wi nv besitte(n) of hopen to weruen | |
Och dit doet so manighen in sunde(n) sterue(n) . | |
Wa(n)te dit gheliket den stene de vp de(n) graue leghet | |
Vn(de) bi dessen vijf punten de syn vorseghet . | |
So blift manich in sunden wonen | |
Mer sul wi verrisen vn(de) mit gode zonen . | |
So mote wi desse vijf punte laten | |
Wante hijr bi so dwelen wi bauen maten . | |
Dat sul ghi kort hijr na wal lesen | |
Den eersten punt hoert na desen . | |
¶ Dit is de erste pu(n)t va(n) viue(n) . als dat wi la(n)cge | |
mene(n) to leuene . vn(de) to de(n) leste(n) vns bet(er)en . | |
Der punte synt viue de ick nv hope to scriue(n) <a.r.R.: . lxi . > | |
De so manighen hijr doen in sunden bliuen . | |
Vnde oere siele hijr bi verlesen | |
De eerste punt is dan van desen . | |
Vn(de) heet in den latine als ick vorsta | |
Longe vite fiducia . | |
Vn(de) heft su(n)te bernhard aldus beschreuen | |
Dat manich hijr dencket . he sal la(n)cge leuen . | |
Jck hebbe na wal tijt myne sunde to beclaghe(n) | |
Wanneer so komen myne olden daghen . | |
Ofte ouer een iaer of twe tein of twelue . my(n) of meer <in HS: of meer u.d.Z. ergänzt> | |
So wil ick wilt got my betere(n) seer . | |
Jck en ka(n)t v(m)mer noch nicht wal hijr brencge(n) to w(er)ke <in HS: w(er)ke u.d.Z. ergänzt> | |
Och heer got . itlick mensche hijr merke . | |
<53v> | |
Wo voele ghi nv beter sijt | |
Dan ouer een iaer vp desse tijt . | |
Lichte dat ghi do dachte(n) als ghi nv dencken also | |
Nochtan syn ghi nv negher den dode dan do . | |
Al mochte ghi hundert iaer leuen na desen | |
Jck dencke et solde alleens dan wesen . | |
Ten sy dat <in HS: dat ü.d.Z. ergänzt> ghi de werlt mit wille laten | |
Vn(de) beiden nicht des morghe(n)s . dat mocht iv ba(-)ten . <in HS: ten . ü.d.Z. ergänzt> | |
Wa(n)te de doet komet lancge eer ghi et weet | |
So mote ghi voert . et sy iv lief ofte leet . | |
Wa(n)te ghi seet se alle daghe van hene varen | |
De iuncg . vn(de) starck . vnde weeldich waren . | |
Vnde voele ghezuner weren in oerer tijt | |
Vm lancge to leuen . dan ghi nv sijt . | |
De doet nam se allike wal mit ghewelt | |
Em mochte bate(n) vru(n)t noch maech . staet noch ghelt . <in HS: ghelt . u.d.Z. ergänzt> | |
Al hadde(n) se ghewesen al d(er) werlde h(er)e | |
Se en hadde(n) nicht gheleuet ene vre de mere . | |
Se moestent al vndanx al hijr begheuen | |
Nochta(n) so hadde(n) se ghemeent hijr la(n)cge to leue(n) . | |
Vn(de) int leste em to beteren ghelike iv | |
Hebben se et ghedaen dat vinden se nv . | |
Dit schuet alle daghe . wen dat schadet ofte vro(-)met <in HS: met ü.d.Z. ergänzt> | |
Nochta(n) so neme ghi et . oft iv hadde ghedromet . | |
Oft ada(m) went in dussen dach hadde gheleuet | |
Vn(de) morghen solde sterue(n) als de nature gheuet . | |
<54r> | |
Vn(de) were he bi gode nicht ghekoren | |
Weerlike sijn tijt weer all vorloren . | |
Wante weerlike em solde duncken in desen | |
Dat alle syne tijt hadde nicht ghewesen . | |
Hijr bi oftet al na iuwen willen ghencge | |
Vnde lancge leuede(n) . dat got vorhencge . | |
Mene ghi dat ghi des seker sijt | |
Wanneer dattet queme to iuwer olden tijt . | |
Dat ghi dan gode wal solde(n) diene(n) moghen | |
Och daer wert so manich bi bedroghen . | |
Mer nicht vorstaet dat dat sy mijn menen | |
Dat olde lude nicht moghen gode denen . | |
Mer ick segge . de sick altoes ter werlde gheuet | |
Vn(de) daghes vn(de) nachtes in sunden leuet . | |
Als he wert kranck in syner <in HS: syne; r ü.d.Z. ergänzt> olden tijt | |
Dan sick to beteren dat selden schiet . | |
Wa(n)te wen in der ioghet v(er)drietet der discipline | |
Den motet int older io sijn voel mere pine . | |
Wante he is ghewone der weeldicheit | |
Hijr van de mester in der nature secht . | |
Dat olde ghewoente synt sere swaer | |
Al vry to laten . dat vinde ghi waer . | |
Wante wat een man heft meest gheploghen | |
Dat sal he in dat older quellick late(n) moghe(n) . | |
Mach he et mit w(er)ken nicht . he salt mit wille(n) be(-)gheren <in HS: gheren u.d.Z. ergänzt> | |
Dit doen de heiden mesters leren . | |
<54v> | |
Nu nemet exempel in olden luden | |
Van seuentich iaer . of dar beneden . | |
Oft se icht sonder hat vnde nijt leuen | |
Vn(de) ofte se v(m)me godes wille(n) dat guet icht ou(er)gheue(n) . | |
Of se icht liden willen willich armode | |
Mer is de schrift recht als ick bevrode . | |
So willix my vryelick vnderwinden | |
Ghi en sult er van tiene(n) nicht ene(n) vinden | |
Se sullen in dat older meer na gude staen | |
Dan se in der ioghet hijr voer hebbe(n) ghedaen . | |
Want de schrift secht . wo negher den dode | |
Jo men meer staet na eerdesschen gude . | |
Want hat vnde nijt . vnde ghiricheit | |
Wassen gheerne int older . als de schrift secht . | |
Vn(de) dat se gulsicheit vn(de) vnkuescheit moghe(n) niet | |
Dat is en ghemeenlike ten my(n)nesten leet . | |
Nu merket of ghi gode bet dienen moghet | |
Jn krancke(n) older dan in starker ioghet . | |
Hijr bi . syn ghi iu(n)cg . of old . clene of groet | |
Ten sy dat ghi iv seluen ghewelde doet . | |
Vnde de werlt laten varen ter stunt | |
Anders vp dessen vorschreuen punt . | |
So sulle ghi in sunde(n) bliue(n) . vn(de) iv selue(n) v(er)gheten | |
Vnde de doet sal komen eer ghi et weten . | |
Vnde brencgen iv in liden vnde vngheual | |
Syn ghi wijs so merket dit wal . | |
<55r> | |
Vnde volghet desser lere to tyde na | |
So wert iv raet als ick vorsta . | |
Beyde ghi to lancge . ghi sult dat besuren | |
De tijt sal komen dat ghi et sult betruren . | |
Wa(n)te bi dessen eerste(n) pu(n)te lecht de siele ghebu(n)de(n) | |
Recht als een dode in een laken ghewunden . | |
Bi den eerste(n) pu(n)te sul ghi dat doetkleet kenne(n) | |
Jn den name(n) godes wil wi dat and(er) pu(n)t beghi(n)ne(n) . | |
¶ Dit is de ander pu(n)t de vns in sunden holt . | |
De ander punt de heet also <a.r.R.: . lxii . > | |
Jn den latine . culpe alleuiacio . | |
Dat is dat manighe(n) du(n)cket dat he et wal weet <in HS: weet u.d.Z. ergänzt> | |
Dat de sunde gode nicht syn so leet . | |
Als vns de papen vnde clerke leren | |
Dat desse dwelen vnde de schrift verkeren . | |
Dat moghe ghi in manighe(n) exempel vinde(n) | |
Wil ghi iv sokens vnderwinden . | |
¶ So merket wo got pinede de sunde in adam swaer <in HS: swaer ü.d.Z. ergänzt> | |
Als dat he meer dan neghenhundert iaer . | |
Jn swaren lyden hijr bekochte | |
Dat al syne eerste sunde wrochte . | |
Dat he manigher vroude moeste vntberen | |
Ghelijck nv de werlt hijr pleghet to ha(n)teren . | |
Daer to moeste he in de helle duren | |
Vier dusent iaer . vnde dat besuren . | |
¶ Men lest . dat daer na v(m)me sunde groet | |
<55v> | |
Alle de werlt verdroncke in des waters vloet . | |
Sonder noe allene mit syner scharen | |
Vn(de) de beesten de mit em in der arche(n) ware(n) . | |
¶ Men lest oeck hele stede dat de v(er)swunden | |
Vn(de) in de eerde(n) versuncken v(m)me de sunden . | |
Als zodoma vn(de) gomorra de de eerde v(er)slant | |
Daer de stede noch is <in HS: is ü.d.Z. ergänzt> swarter dan de brant . | |
Vn(de) noch roeck vn(de) stanck vpgaet van deen | |
Als men secht . de daer wand(er)en de moghe(n)t seen . | |
¶ Oeck dathan vn(de) abiron de versuncken leider | |
Leuendich in de eerden ter hellen neder . | |
Vmme sunde de nv to desser tijt | |
Manich solde clene duncken ofte niet . | |
Vn(de) de alle de sunde wolde bevraghen | |
Wo se got in der olden ee plach to plaghen . | |
Vn(de) de wrake to grunde wolde prouen | |
De solde wal vele schriuers behouen . | |
¶ Oeck lest men dat in der nyen ee | |
Wal manich yamer vnde manich wee . | |
Dat al vmme de sunde gheschiet | |
Vn(de) alle daghe noch doet in desser tijt . | |
Jn der apostole werken als ick vorsta | |
So lest men dat ananyas vnde saphira . | |
Voer sunte peter quemen vnde loghen | |
Dar v(m)me worde(n) se va(n) de(n) leuen ghetoghe(n) . | |
Wante se storuen beide rechte voert | |
<56r> | |
Do se hoerden sunte peters woert . | |
¶ Oeck so vynt men wal beschreuen aldus | |
Jn enen boke dat heet cesarius . | |
Een mirakel dat in vrieslant is gheschiet | |
Nu merket of gode de sunde icht syn leet . | |
Daer droech een priester dat sacrament | |
To enen sieken als men beschreuen vynt . | |
Daer he ene(n) dru(n)cke(n) man in de(n) huse va(n)t staen | |
De druncke(n) man tasten den <in HS: den a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> papen aen . | |
Also dat dat hillighe sacrame(n)t ter eerde(n) veel | |
De priester boerde dat weder vp al heel . | |
He hudde dat weder als he best kunde | |
Dat schach dat vmme de seluen sunde . | |
Dat water ouer alle vrieslant liep | |
Vnde woert van water also diep . | |
Dat manich dusent mensche(n) v(er)dru(n)cke(n) bleue(n) | |
Als men in boeken noch vynt beschreuen . | |
Dit vnde manich mirakel mede | |
Dat vns al kumpt v(m)me de sundichede . | |
Somighe wrake komet vro . somich laet | |
Na den alst van gode gheordelt staet . | |
Al ist sake dat got hijr vake beyt | |
Vn(de) de sunde nicht en wreket mit haesticheit . | |
Wo he lencger beidet in sundighen saken | |
Yo strencger ordel . io voeler wraken . | |
Dit schrift sunte augustin(us) in syner stede | |
<56v> | |
Sunte gregorius vn(de) ander lerer mede . | |
Wa(n)neer dat rechte voert ghene wrake schiet | |
Dat de sunde is de meer . vn(de) my(n)ner niet . | |
Got quam seluen in eertrike openbaer | |
Vn(de) bewisede dat de sunde em were swaer . | |
Bi drie vn(de) dertich iare(n) dat he v(m)me de su(n)de leet | |
Manich ku(m)mer vn(de) lide(n) als beschreuen steet . | |
Ten lesten de grote pyne vn(de) den bitteren doet | |
Dat he alle leet vm vnse sunde groet . | |
Mit luttick pyne vnde mit clenen blode | |
Hadde he vns wal v(er)loest wt den eersten node . | |
Mer he wolde de ku(m)merlike pyne lyden | |
Vp dat he vns bewisede in dessen tyden . | |
Dat em vnse sunde weren swaer | |
Dat vynt men beschreuen al openbaer . | |
Vnde noch swaer van vns to lyden is | |
Des moghe wi seker sijn ghewis . | |
¶ Bi dussen vorschreuen wilt prouen | |
Wo gode de sunde in vns ghenoghen . | |
Wa(n)t v(m)me de sunde schuet so manighe wrake | |
Dat nemant vol schriuen solde de sake . | |
Vnde oeck so manighe plaghe | |
Als dar leid(er) wal schuet van daghe to daghe . | |
Mit hu(n)cger . mit water . mit orloghe swaer | |
Mit steruen . mit plaghen openbaer . | |
Dat got al v(m)me vnser sunde wille(n) doet | |
<57r> | |
Dat de gude des quaden vntghelden moet . | |
Bi plaghen hijr in desser tijt | |
Mer hijr bouen sal he es vntghelden niet . | |
Daer moet een ytlick syne boerde draghen | |
Nemant vntghelt daer anders plaghen . | |
Hijr bi so hoedet iv voer de sunde | |
Wa(n)te weerlike se komen wt quaden grunde . | |
Vp dat iv nene wrake en schee als is vorschreue(n) | |
Weerlike se syn wijs de sick hijr to gheuen . | |
Dit is de ander punt vnde rechte scholt | |
De manighen dwaes in sunden holt . | |
De wisen konnen bi tyden aflaten | |
De et wal doen kan dat sal em baten . | |
Dessen punt laten wi hijr blyuen | |
Vnde willen voert va(n) de(n) derde(n) pu(n)te schriuen . | |
Vn(de) ghelike(n) dessen and(er)en pu(n)t int ghemene | |
Dem decsel dat dar licht vp de(n) doden schrine . | |
De dat sarck van bouen slut | |
Al leuede de licham he en mochte nicht wt . | |
Aldus slut de siele desse and(er)e <in HS: desse and(er)e aus dessen and(er)en korrigiert> pu(n)t ghebu(n)den | |
Dat wi int ghemene so licht slaen de sunde(n) . | |
Dat wi nicht lichtlike va(n) sunde(n) vns keren | |
Ten sy dat wi van gode den anxte leren . | |
Vn(de) dat wi de sunde holde(n) vor dat se syn | |
Vn(de) vns altoes dar vor gruwelt sy(n)t se meer ofte my(n) . <in HS: myn . u.d.Z. ergänzt> | |
¶ Dit is de derde pu(n)t de vns in sunde(n) | |
<57v> | |
holt . vn(de) een exempel va(n) de(n) wrede(n) koni(n)cg de | |
rabbod hiet . vn(de) va(n) de(n) encge(n) weghe de to de(n) he | |
mel gheet . vn(de) a(n)ders vele mercliker pu(n)(-)ten . <in HS: ten . u.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . lxiii . > De derde punt als ick best mene | |
De hetet . consideracio culpe aliene | |
Dat is . dat manich mensche al hijr wil m(er)ke(n) | |
Ander lude sundighe werken . | |
Vn(de) spieghelt sick dar an dat sy spade ofte vro | |
Vnde desse ofte de leuen also . | |
Were al dat sunde dat men vns vorbiet | |
Desse leuede(n) in alsulken sunden niet . | |
Wo solde got in my dit wille(n) meer haten | |
Dan in enen and(er)en de leuet in desser mate(n) . | |
Jck see gheestlike lude . papen vn(de) clerken | |
De beste va(n) de(n) la(n)de . se doen al sundighe w(er)ken . | |
Vn(de) de men de wijsten hetet in dusser tijt | |
Weert sunde ofte schande . se en dedens niet . | |
Mi wert v(m)mer so guet raet als den anderen | |
Vnde bliuen dar bi in sunden wanderen . | |
Vnde leuen voert na der werlde sede | |
Weerlike desse dwele(n) harde seer hijr mede . | |
Wa(n)te se volghe(n) de(n) quade(n) vn(de) nicht de(n) guden | |
Jst recht alst vns de schrift doet bevroden . | |
So en is oer sunde dar v(m)me de my(n)ner niet | |
Mer voel de meerre alst gheschreuen steet . | |
Hijr v(m)me en darf men se nicht toetelle(n) de(n) vrode(n) | |
<58r> | |
De den quaden volghen vn(de) nicht den guden . | |
¶ Men vynt beschreuen in ener kronike <a.r.R.: Exempel . > | |
Van enen konincg . weldich vnde rike . | |
De ouer norweghen een koni(n)cg was bekant | |
Oeck was he een koni(n)cg ouer alle vreeslant . | |
Desse koni(n)cg hete Rabbod . vn(de) helt der heide(n) wit <a.r.R.: ee; Bezug zu wit hergestellt durch Zeichen> | |
Vnde leuede daer na als gheschreuen steet . | |
He vnde alle syne lude daer mede | |
Do de leuede(n) na der heidene zeede . | |
Des quam sunte willibrord als ick las | |
De een hillich bisscop to vtrecht was . | |
Vn(de) predikede den hillighe(n) ghelouen al daer | |
Vn(de) seghede den konincge al openbaer . | |
Solde he v(m)mer komen to de(n) ewighen leuen | |
So moeste he der heidene . ee . begheuen . | |
Vnde sick dopen laten . vnde leuen voert | |
Als enen rechten kerstene to behoert . | |
De koni(n)cg was kloeck vn(de) begu(n)de to merke(n) | |
Beide woerde vnde de hillighe werken . | |
De he daghelix sach . vn(de) daer to hoerde | |
Van de(n) hillighe(n) bisscope su(n)te willibrorde . | |
He sprack . mach ick daer mede v(er)krighe(n) dat ewi(-)ghe leue(n) <in HS: ghe leue(n) u.d.Z. ergänzt> | |
Jck wolde d(er) heide(n) . ee . wal ou(er)gheue(n) . | |
Vn(de) kersten werden . vnde dopen laten | |
Vp dattet myner siele mochte baten . | |
Sunte willebrord louede em al daer | |
<58v> | |
Vor alle den luden openbaer . | |
Deme koni(n)cg . vn(de) alle de(n) ghene(n) dar mede | |
De sick dopen wolde(n) late(n) na der kerste(n) zede . | |
Vn(de) die de ghebode godes holden wolden | |
Dat de sond(er) twiuel de(n) hemel besitte(n) solden . | |
De koni(n)cg was blyde . al was he heyden | |
Vn(de) sprack . nv wilt my dopen sonder beyden . | |
Vp dat ick v(m)mer nicht blyue verloren | |
De bisscop was blyde . als ghi sult horen . | |
Do he des konincges sin hadde v(er)nomen | |
He liet ene boeden <in HS: boden; e ü.d.Z. ergänzt> mit water komen . | |
Vnde benedyde dat water ouer luet | |
De konincg toech to hant syne cleder wt . | |
Jn de boeden <in HS: boden; e ü.d.Z. ergänzt> trat he mit vrolicheit | |
Den enen voet he dar buten liet . | |
Den enen voet hadde he bute(n) de(n) and(er)en by(n)ne(n) | |
Vn(de) begunde em do noch anders to versynnen . | |
Vn(de) sprack to sunte willibrord do | |
Nu segge my vader . waer synt nv . | |
Myne oldere . de al wijs vn(de) weldich waren | |
Weer synt se neder ter hellen gheuaren . | |
Ofte synt se gheuare(n) ten ewighen leuen | |
Wilt my berichte(n) . waer synt se ghebleuen . | |
Su(n)te willibrord antworde de(n) koni(n)cg daer | |
He en wolde nicht seggen ten were al waer . | |
He seghede . cristus heft seluen ghesproken | |
<59r> | |
Wie sick in de dope nicht wil laten steken . | |
Vn(de) leuen als de(n) kerste(n) mensche(n) to behoert | |
De bliue(n) al in der helle(n) ewichlick v(er)smoert . | |
Wante cristus sprack als gheschreuen staet | |
Nema(n)t verwa(n)dele dat en vrome of en baet . | |
Hijr bi rade ick iv dat ghi exempel nemen | |
An den ghenen de gode mit vlyte denen . | |
Vn(de) volghen der schrift als iv die leren | |
Vn(de) iuwen old(er)en nicht . in ghener maneren . | |
Do ghi des nicht iv sal misscheen | |
De konincg antworde vn(de) sprack mitteen | |
Myne old(er)en de stolt vn(de) vromich waren | |
Synt die alle ter helle gheuaren . | |
Se hadde(n) grote meisters . clerke . vn(de) resen | |
De stede in oeren rade pleghen to wesen . | |
Se kunden lande vnde lude regieren | |
Se were(n) wijs vn(de) edel in allen manieren . | |
Synt desse alle gheuaren to der stede | |
Waer myne oldere syn . daer wil ick mede . | |
Mi wert vmmer also guet raet | |
Als mynen old(er)en to voren dat vorstaet . | |
Bin ick beter dan myne old(er)en to voren | |
Vn(de) sullen se dus iamerlike bliue(n) verloren . | |
Jck wil em volghen oeck wat my gheschuet | |
He toech na sick den voet ter seluen tijt . | |
Wt der boeden <in HS: boden; e ü.d.Z. ergänzt> dar he stont ynne | |
<59v> | |
Vnde bleef heiden vp den seluen synne . | |
Dat he wolde leue(n) als sijn old(er)en to voren | |
Dar vmme is he ewichlicke verloren . | |
Hijr bi ghi een exempel nemen moghen | |
Wo iamerlike de konincg wort bedroghen . | |
Bi quade(n) exempele(n) de(n) he volghede al daer | |
Des moet he ewighe pyne lyden al swaer . | |
Wante hadde he gheuolghet dar na | |
Den guden exempelen alse ick vorsta . | |
Vn(de) hadde ghedaen als su(n)te willibrord riet | |
So en brande he nv in de helle niet . | |
¶ Hijr v(m)me ist dat got in de(n) ewangelio secht | |
Als su(n)te lucas bescrift . als na de(n) texte lecht . | |
Arta est via que ducit ad vita(m) . et pauci su(n)t qui | |
i(n)ueniunt ea(m) : et lata est via et spaciosa . que ducit | |
ad p(er)dicione(m) . et multi i(n)tra(n)t p(er) ea(m) . Dat bedudet . | |
De wech is encge dat vorstaet | |
De bouen to den ewighen leuene gaet . | |
Vnde luttick der lude de vinden deen | |
Mer de wech is breet vn(de) seer ghemeen . | |
De ter v(er)domenisse gaet . na werltlike(n) syn | |
Vnde voele der lude so gaen daer yn . | |
Dit spreket got als de ewa(n)geliste bescrift | |
Wante godes woert ewich blift . | |
Dat mynste woert dat got iv dede v(er)staen | |
Hijr vp secht su(n)te bernard de hillighe man . | |
<60r> | |
Enen deel moghe ghi kiesen van dessen tween | |
Wille ghi den brede(n) wech volghe(n) de is ghemeen . | |
Daer vele menschen ynne trede(n) vn(de) gaen | |
So nemet sulck loen als die sulle(n) vntfaen . | |
Wil ghi mit luttick der lude syn gheloent | |
Vn(de) mitte(n) hillighe(n) de mit gode syn ghekroent . | |
So moten ghi vasten vnde vieren | |
Vn(de) ghelouen als vns de hillighen leren . | |
Vn(de) volghen oeren exempelen al ist iv pijn | |
So moghe ghi komen daer se nv sijn . | |
Vnde latet de sunde eer se iv laten | |
So moghen iv hillighe exempele baten . | |
Wil ghi nicht . so volghet de(n) lude(n) int ghemeen | |
Vn(de) nemet sulck loen als em sal ghescheen . | |
Een van twen moet vmmer wesen | |
De wile ghi leuet so moghe ghi kesen . | |
Na dessen leuen ist kiesen ghedaen | |
So mote ghi mit den ghenen loen vntfaen . | |
Den ghi nv meest volghen mitte(n) werken | |
Sijt ghi des wijs so wilt dit merken . | |
Wante dat were iv ene vrome <in HS: vrome aus vromet korrigiert> sake | |
Dat ghi mitten quade(n) <in HS: qude(n); a ü.d.Z. ergänzt> leuede in ghemake . | |
Vn(de) mitte(n) gude(n) die de ghenoechte d(er) werlt schuwe(n) | |
Hijr bouen solden den hemel bouwen . | |
Mitte(n) quade(n) su(n)dighe(n) . vn(de) mitte(n) gude(n) w(er)de(n) gheloent | |
Dit were wal vromede als de schrift thoent . | |
<60v> | |
Vnde ghi moghe wal merken al openbaer | |
Dat dit seer vnmoghelick waer . | |
Hijr bi . ofte ghi ienighe quade sunde seen | |
Va(n) de(n) ghene(n) die de werlt nv nicht en vleen . | |
Al seet ghi quaet . so dencket doch des | |
Dat et <in HS: et ü.d.Z. ergänzt> iv dar v(m)me nicht gheorlouet en is . | |
Wa(n)te itlick moet synes selues scholt boeten | |
Daer an en sulle ghi iv nicht stoten . | |
Mer volghet den guden . als se iv schriuen | |
Vn(de) latet de quaden oere ghewoente driuen . | |
Ofte ghi mote(n) mitte(n) quaden gheloent syn | |
Al hijr en is gheen twiuel yn . | |
Wante got nemant bouen den and(er)en mynt | |
Ten sy dat he hilligher va(n) gode sy bekent . | |
Hijr van sprack sunte peter al openbaer | |
Dat vint men in der apostole(n) boke claer . | |
Jn veritate co(m)peri q(uonia)m no(n) est p(er)sonaru(m) accep | |
tor deus . sed in o(mn)i gente qui timet deu(m) et | |
op(er)at(ur) iusticia(m) . acceptus e(st) illi . Dat bedudet also . | |
Jn der waerheit heb ick vndervunden wis | |
Dat got nene wtnemer der p(er)sonen en is . | |
Mer de got vntfruchte(n) . vn(de) dar na merken | |
Vn(de) de rechtuerdich syn yn oeren werken . | |
De synt gode vntfenclick als ick vorsta | |
Aldus ludet de schrift . du(n)cket my vol na . | |
Wa(n)te got is rechtuerdich vn(de) mynt ghelike | |
<61r> | |
Dat sy pawes ofte konincg . arm ofte rike . | |
Kropel ofte blynde . wijf ofte man | |
De hijr . na synen willen staen . | |
De mynt he meest in aller vre | |
Want he vns alle ghekocht heft allike dure . | |
Hijr wt moghe wi wal merke(n) als de scrift toent | |
Dat got nema(n)t bouen den and(er)en en loent . | |
Ten sy dat he beter va(n) herte(n) vn(de) va(n) daden sy | |
Des moghe ghi wal ghelouen my . | |
Hijr v(m)me . wil ghi wolghe(n) de(n) lude(n) ynt <in HS: ynt ü.d.Z. Zeile ergänzt> ghemeen | |
So mote ghi nemen als em sal ghescheen . | |
Vn(de) de ghemene wech als got suluen secht | |
Dat is de wech de ter verdomenisse drecht . | |
Vn(de) de wech is encge de to den hemel gaet | |
Dit bescriue(n) matheus vn(de) lucas beide . dat v(er)staet . | |
Arta e(st) via q(ue) ducit ad vita(m) et pauci i(n)ueniu(n)t ea(m) . (et cetera) . | |
Hijr vp secht sunte augustinus claer | |
Vp dit latijn vorschreuen al openbaer . | |
Si pauci i(n)ueniu(n)t ea(m) . multo pauciores in | |
trare contendunt . Dat bedudet aldus . | |
Js er luttick de den wech hijr kunne(n) vinde(n) | |
So is er vele myn de sick des vnderwinde(n) . | |
Seer merclick vp dessen vorschreue(n) punt | |
Spreket de hillighe ioha(n)nes gulden munt . | |
Daer ghi drierhande woerde moghe(n) bi vinde(n) | |
Die den wech wal vinden . vn(de) nicht en einde(n) . | |
<61v> | |
¶ Van dryerhande lude(n) de den wech nicht | |
en einden . Vn(de) dit is van den eersten . | |
Dat eerste is dat somich wal hoert | |
Dat woert godes prediken . vn(de) wert beroert . | |
Ofte he suet wal guder lude werken | |
Vn(de) beghint wal doghet dar an to merken . | |
Vn(de) dencket . dit w(er)e de rechte wech . leuede ic also | |
Werlike ick dwele dat ick aldus nicht en do . | |
Kunde ick et doen . ick soldes beghynnen | |
Mer rechte voert als desse den gru(n)t kennen . | |
Dat se de ghenoechte der werlt mote(n) schuwe(n) | |
So beghint en to hant dar vor to gruwen . | |
Wa(n)te se de(n) gheestlike(n) arbeit beghi(n)nen to m(er)ke(n) | |
So en willen se nicht angaen alsulke w(er)ke(n) . | |
Als na ene(n) gheestlike(n) leuen gheschreue(n) staet | |
Vn(de) krighe(n) dan traecheit . vn(de) dar to verdraet . | |
Se segge(n) . begu(n)de wijt . wi en solde(n)s nicht moghe(n) heerden <in HS: heerden u.d.Z. ergänzt> | |
Wi moten gode laten beweerden . | |
Dat wi et vele beghi(n)ne(n) . vn(de) einde wi des niet | |
Dat were nicht dan spot . vn(de) daer to v(er)driet . | |
Wi wilt vns hoeden voer grote sunden | |
Seet desse hadde(n) den wech to rechte ghevu(n)de(n) . | |
Mer se en wolde(n) noch en doerste(n) daer nicht trede(n) yn <in HS: yn u.d.Z. ergänzt> | |
Vn(de) bleuen dar buten vp alsulken sin . | |
Dat se de sunde nicht en wolden laten | |
Vn(de) em v(er)droet to leue(n) na gheestlike(n) state(n) . | |
<62r> | |
Oeck hadde(n) se anxt vor dat weder wenden | |
Of se begunden se en soldent nicht enden . | |
Vn(de) ghencgen den wech den se pleghen heen | |
Aldus wert de wech to der hellen ghemeen . | |
¶ Quida(m) aute(m) co(n)cupiscentes . volunt ea(m) vid(er)e . | |
et accedu(n)t ad ea(m) : sed du(m) co(n)sidera(n)t a(n)gustias et | |
labores eius . recedu(n)t ab ea . (et cetera) . Joh(ann)es crisosto(mos) s(upe)r math(eo) . <in HS: math(eo) . u.d.Z. ergänzt> | |
Dat ander is . dat men vint wal lude | |
Die starck vn(de) vurigher synt van mode . | |
Als se van ene(n) andere(n) seen de doghet my(n)ne(n) | |
Vn(de) va(n) gode dan verwecket werden va(n) bynne(n) . | |
Dat se to ha(n)t der werlde ghenoechte wal late(n) | |
Vn(de) treden in den wech mit voller maten . | |
Vn(de) dencken se willent vryelike waghen | |
Vn(de) beghi(n)nen to schreyen . vn(de) oere sunde to claghe(n) . | |
Vn(de) slaen oer houet ter eerden neder | |
Somich beghint dan to dreghe(n) graue cleder . | |
Vn(de) dencket he wil v(m)me godes wille sijn v(er)smaet | |
Wante got seluen also leert vnde raet . | |
Se dencke(n) em na to volghe(n) mit oere(n) v(er)moghe(n) | |
Oeck hoede(n) se em gheerne to spreke(n) loghen . | |
Vn(de) versoke(n) de kerken . dat sy vro ofte spade | |
Vnde leuen oeck bi guder lude rade . | |
To schuwen alle ydelheit | |
Want dit is de wech de ten hemel gheet . | |
Den volghet wal manich ene gude wile | |
<62v> | |
Mer als de werlt dit seet so heft he ghile . <a.r.R.: aftreckers; Bezug zu ghile hergestellt durch Zeichen> | |
Wa(n)te somich beghint to segge(n) wil ghi v(er)dolle(n) | |
Wat mene ghi nv . wil ghi beghi(n)nen to lolle(n) . | |
Tfy iv . dat ghi dit io solden beghinnen | |
Jck hadde iv gheholde(n) vele wiser va(n) synnen . | |
Beghi(n)ne ghi nv to dwele(n) . nv ghi wisen solde(n) | |
Laet de lollarde oere dwelincge holden . | |
Vn(de) leuet als iuwe olderen deden to voren | |
Wat mene ghi . dattet al sal bliue(n) verloren . | |
Sond(er) desse vule lollarde mit oerer partye | |
Weerlike dat en is anders nicht da(n) raserye . | |
Vn(de) dus maken se de and(er)en kra(n)ck va(n) mode | |
Dar de via(n)t nicht en ku(m)pt . dar komet sijn bode . | |
Wa(n)te dat gheualt vake . dat de via(n)t nicht en moet | |
Dat he dat doer ene(n) quade(n) menschen doet . | |
Vn(de) is de ghene dan kranck de dit vorstaet | |
Vn(de) dat he al wert benauwet vn(de) v(er)smaet . | |
Vn(de) den gheestlike(n) arbeit do wolde beghi(n)ne(n) | |
Also voert beghint he aldus to vorsynne(n) . | |
My weerde wal . my weerde we | |
Jck moet den bant hijr byten en twe . | |
Vn(de) leuen ghelijck den and(er)en myne daghe(n) | |
Jck en kan den arbeit nicht la(n)cger v(er)draghe(n) . | |
Jck werde hijr versproken bouen mathen | |
Vn(de) moet dar to de ghenoechte des vlesches late(n) . | |
Et werd alst moghe . et moet sijn ghewaghet | |
<63r> | |
Dit is dat su(n)te ioha(n)nes gulde(n)mu(n)t beclaghet | |
Als dit latijn hijr na doet vorstaen | |
Vn(de) hijr mede wil wi to den derden gaen . | |
¶ Alij aute(m) audaciores su(n)t et int(ra)nt in via(m) recta(m) . | |
et postea du(m) sustine(n)t a(n)gustias et labores ei(us) | |
iteru(m) reu(er)si egrediu(n)tur de ea : (et cetera) . Dat bedudet . | |
Oeck vint men se wal starker deet wal lide(n) | |
Dat men se verspreket in dessen tyden . | |
Vn(de) blyuen allike wal in guden staet | |
Vn(de) als dat vernemet de viant quaet . | |
Dat manich so starck is yn den synne(n) | |
Vn(de) so lichtelick hijr nicht mach verwynne(n) . | |
So gheet he myt anderen kunsten an | |
Wante he meer dan dusent laghe(n) kan . | |
So brencget he ene bekori(n)cge mit gude(n) schine | |
Wante de vyant vntseet nene pyne . | |
Wat he dar v(m)me lijt . dat sy nacht ofte dach | |
Vp dat he vns to valle brencgen mach . | |
¶ Vn(de) als manich de bekorincge aldus vntfaet | |
Soeket he dan nicht an den guden raet . | |
He lecht en neder eer he et weet | |
So wert he allentelen to der werlt bereet . | |
Nu koyten . clappen . vn(de) ter selschap voeghen | |
Aldus sal ick den lude(n) de(n)ck ick best ghenoghe(n) . | |
Mer ick wil alliken wal dienen gode | |
Vn(de) also w(er)den se allentele(n) wat vryer va(n) mode . | |
<63v> | |
Vnde gaen also neder allentelen trappen | |
Wa(n)te men plech to seggen . allentelen lappen . | |
So leren de hunde dat leder ethen | |
Aldus leren se allentele(n) de doghet v(er)gheten . | |
Hude een luttick vnde morghen meer | |
Wa(n)te wat de via(n)t nicht en mach mit haeste(n) zeer . | |
Dat pijnt he allentelen myt lichticheit | |
Hijr bi ist dat de wise catho secht . | |
Fronte capillata . post hec occasio calua . Dat is . | |
Allentelen haren wert dat houet kael | |
Allentelen drope(n) wert dat ansicht vael . | |
De vele wt der nesen pleghen to bloden | |
Hijr bi die sick vlijtlike hoden . | |
Vn(de) de clene sunde to grunde merken | |
Jn ghedachten . in woerde(n) . vn(de) in werken . | |
Dat syn de ghene de beholden bliuen | |
Wa(n)t als de viant nicht mach in vns bedriue(n) . | |
Dat wi ienighe doetlike sunde wille(n) begaen | |
So gheet he vns mit clenen sunden an . | |
Wante vele clene de make(n) to ha(n)t een groet | |
De sick to tyde nicht en hoet . | |
En kan de via(n)t hijr va(n) nicht meer gheschume(n) | |
He doet vns doch gude werken vorsumen . | |
Vn(de) bi vorsume(n) valle(n) wi ducke in sunden | |
Als ghi hijr voer wal hebben ghevunden . | |
Wante vorsumen een beghinsel is | |
<64r> | |
Van allen sunden des sijt ghewis . | |
Wa(n)te also vro als wi v(er)sumen guet do dencke(n) | |
So komen quade ghedachte(n) in vns allencke(n) . | |
Bi den ghedachte(n) valt men in de sunde quaet | |
Als hijr voer wal gheschreuen staet . | |
Hijr bi moghe ghi prouen vn(de) merken wis | |
Datter luttick nv ter werlde is . | |
De den rechte(n) wech vinde(n) vn(de) volkome(n) enden | |
Wante vele is er de sick weder wenden . | |
Dat men mit rechte mach beclaghen sere | |
Nu is er leider noch vele mere . | |
De sick des mit alle nicht vnderwinden | |
Dat se den encge(n) wech icht wille(n) vnd(er)vinde(n) . | |
Wa(n)te al seghe(n) se en vor em . se en trede(n) dar i(n) nicht | |
Vn(de) al horen se van enen and(er)en gudes icht . | |
Se en hebbe(n) nicht dan oer spot dar mede | |
Vn(de) holden sick an der werlde zede . | |
Als de meeste ghemeenh(ei)t to d(er) werlde doet | |
Su(n)te ioha(n)nes gulde(n)mu(n)t maket vns vroet . | |
Jn den latine dat hijr volghet na | |
Vp su(n)te matheus eua(n)geliu(m) . als ick vorsta . | |
Jdeo vide(n)tes homines ha(n)c tribulata(m) et a(n)gus | |
ta(m) via(m) . multi recedu(n)t ab ea . Etquide(m) ab i(n)icio | |
ne acceda(n)t ad ea(m) nec volu(n)t ea(m) vid(er)e . (et cetera) . Dat is . | |
Bi dessen latine sijt ghewis | |
Dat de wech to den hemel encge is . | |
<64v> | |
Vnde datter luttich sijn de en willen vinden | |
Vn(de) noch is er vele myn de en gaen vn(de) einden . | |
Vn(de) dat de wech to der hellen is sere wijt | |
Vn(de) dat en vele wanderen in desser tijt . | |
Als got seluen heuet ghesproken claer | |
Vn(de) de euangelisten schriuen openbaer | |
Nu mochten somighe wal dencken de sake | |
Dat ick den wech to encge make . | |
De bouen vp ten hemel gheet | |
Vn(de) nv synt dit io myne woerde niet . | |
De schrift de iv hijr vor is vntbunden | |
Want got suluen sprack in dessen stunden . | |
Vnde wo solde ick dan in ienigher wijs | |
Den wech wider maken dan he is . | |
Of oeck anders iemant de vp d(er) eerden leuet | |
Anders dan got ghesproken heuet . | |
Oeck so en vorstaet dit nicht in ghener wijs | |
Dat de wech icht sware to vinden is . | |
De willichlike gode willen denen | |
Mer he is guet to vinden alle den ghenen . | |
De de ghenoechte des vleesches wille(n) laten | |
Wa(n)te den is he ghenoechlick bouen maten . | |
Hijr va(n) secht de p(ro)pheta dauid in de(n) salt(er) aldus | |
Jn via testimonioru(m) tuoru(m) delectatus su(m) . sicut | |
in omnib(us) diuicijs . Dat mach me(n) dude(n) ald(us) . | |
Jn de(n) weghe diner tughe bin ick u(er)vrouwet also | |
<65r> | |
Als ick in rijcheide(n) va(n) alle dusser werlde do . | |
Als got seluen in den euangelio secht | |
Jugum meu(m) suaue est . et onus meu(m) leue . | |
Mijn iuck es soet . vn(de) myne borde licht . | |
Dit is dat eua(n)geliu(m) . wil ghi et vorstaen | |
Hijr <in HS: Hij; r ü.d.Z. ergänzt> bi so is de wech guet to gaen . | |
De gode mit vollen herten mynnen | |
Dat synt se de de(n) wech to rechte kennen . | |
Vn(de) oeck gaen vn(de) einde(n) . sick selue(n) to baten | |
Mer de de ghenoechte d(er) werlt nicht wille(n) late(n) . | |
Den is de wech seer quaet to vinden | |
Vn(de) noch quad(er) to gaen . vn(de) voel quad(er) to einde(n) . | |
Vn(de) dit is dat got seluen heft ghesecht | |
Vn(de) su(n)te matheus beschrift als de text lecht . | |
Multi su(n)t vocati . pauci vero electi . Dat is . | |
Vele is er gheropen . vn(de) luttich vorkoren | |
Hijr bi so <in HS: so ü.d.Z. ergänzt> mach men merken vnde horen . | |
Dat er voel meer hijr gaet ter helschen gloet | |
Dan er to den ewighen leuen doet . | |
Vn(de) wo wil ick den wech nv wider maken | |
Dan he ghemaket is bi dessen saken . | |
Oeck so vint men claer ghescreue(n) des ghelouet my <in HS: my ü.d.Z. ergänzt> | |
Jn enen boke . dat hetet obitus ieronimi . | |
¶ Sed forte aliq(ui)s dic(er)et . q(uod) vir qui toto te(m)pore | |
quo vixit . male fecerit . in mortis articulo | |
accepta penite(n)cia . a deo venia(m) obtinebit . | |
<65v> | |
Heu q(ua)m vana suspicacio . et falsa meditacio . | |
Vix de centu(m) milib(us) hominu(m) quoru(m) mala | |
semp(er) fuit vita . meretur a deo i(n)dulge(n)cia(m) vn(us) . | |
Vir totus in peccatis genitus et enutritus . | |
qui nec deu(m) vidit . nec cognouit . nec de eo | |
audire voluit . nec se peccasse cognoscit . nec | |
quid sit penite(n)cia nisi forte dormiendo no | |
uit : totus adhuc secularib(us) i(n)nodatus nego | |
cijs : que(m) a(n)gustia p(re)mit filioru(m) quos deserit . | |
que(m) infirmitas co(n)terit . que(m) dolor diuiciaru(m) | |
et te(m)poraliu(m) bonoru(m) co(n)cutit . cu(m) eis no(n) posse | |
frui a(m)plius se cernit : qua(m) accepta(m) deo peni | |
tenciam accipit : qua(m) non accip(er)et . si adhuc | |
se posse sanari crederet . Certe vere co(n)cluda(m) . | |
Qui du(m) sanus est et iuuenis . uel viuens | |
deu(m) offend(er)e no(n) formidat : in morte non | |
merebitur diuina(m) obtinere indulgenciam . | |
Den syn va(n) dessen latine . of de(n) rechte(n) gru(n)t | |
Den wil ick iv kortlike maken kundt . | |
Su(n)te ieronimus . do he steruen solde | |
Do sprack he dat sulue dat got wolde . | |
Dat va(n) hu(n)dertdusentde(n) nicht wort beholden een <in HS: een u.d.Z. ergänzt> | |
Va(n) de(n) ghene(n) de dar leue(n) int ghemeen . | |
Vnde wil dat ghi et also vorstaet | |
De altoes hijr leuen in sunden quaet . | |
Vn(de) de de ghebode nicht en holde(n) . noch su(n)de late(n) | |
<66r> | |
Mer sundighe(n) hijr vrylike vp sulker maten . | |
Dat se menen wanneer dat se steruen | |
Dat se dan allike wal ghenade sulle(n) w(er)uen | |
Aldus is de syn van den latine vol na | |
Al synt de woerde meer als ick vorsta . | |
Vnde wat ick in ryme nicht vntbinde | |
Dat mene ick dat ment in de(n) latine vinde . | |
Wa(n)te dat latijn hijr secht in desser stunde | |
Als su(n)te ieronim(us) selue(n) sprack mit syne(n) mu(n)de . | |
Mer dat slot als su(n)te ieronim(us) seluen secht | |
Dat wil ick dat ghi weten . vn(de) hijr an lecht . | |
De mechtich vn(de) ghesunt is in der tijt | |
Vnde in sunden gode nicht vntsiet . | |
De en is nicht weerdich als he sal sterue(n) | |
Berouwe oft aflaet van gode verweruen . | |
Dit is de syn van dessen latine hijr to vore(n) | |
Nu en latet iv nicht ingaen to de(n) ene(n) oren . | |
Vnde weder wtgaen to den anderen | |
Want weerlike de in den sunde(n) wanderen . | |
Den mach billike gruwen vor dusse woert | |
Wante wille wi schuwe(n) der hellen poert . | |
Wi mote(n) de(n) encgen wech hijr treden leren | |
Dat sy pape . ofte knape . clerck . ofte heren . | |
He sy arm . ofte rijck . wijf . ofte man . | |
Nema(n)t en mach sick vntschuldighe(n) hijr va(n) . | |
Wa(n)te got selue(n) dat ordel heft ghegheuen | |
<66v> | |
Wil wi komen to den ewighen leuen . | |
Wi mote(n) vns to den encgen weghe voghe(n) | |
Vn(de) wil wi gode dan selue(n) nicht gheloue(n) . | |
Vn(de) syne(n) lieuen hillighe(n) de vorschreue(n) staen | |
Van wen wil wi dan den gheloue(n) vntfaen . | |
Wat wil wi ghelouen den duuel al | |
Dat sy veer van vns . als ick hope dat sal . | |
Wa(n)te de duuel is loghe(n)achtich vn(de) was va(n) be(-)ghy(n)ne <in HS: ghy(n)ne u.d.Z. ergänzt> | |
Aldus secht de schrift . als ick besy(n)ne . | |
¶ Dit is wat cristus ghetughe synt in der olde(n) | |
ee . als patriarchen vn(de) xxiiii . p(ro)phete(n) . | |
<a.l.R.: . lxiiii . > Nv latet vns lieuer gode ghelouen | |
Vn(de) so manighen lieue(n) hillighe(n) hijr bouen . | |
De vns de(n) wech mit exempele(n) hebbe(n) u(er)worue(n) | |
Vn(de) ghemeenlick synt dar vp ghestoruen . | |
Vn(de) vm dat ghi v(m)mer de bet gheloue(n) moghe(n) | |
so wil ick iv een deel nome(n) syner ghetughe(n) . | |
De et al hebbe(n) beleuet vn(de) voel beschreuen | |
Alle de menschen de vp eerden leuen . | |
Dat se moten hijr holde(n) de ghebode vnses here(n) <in HS: here(n) u.d.Z. ergänzt> | |
Vn(de) den encgen wech hijr trede(n) lere(n) . | |
Solen se to den ewighen rike komen | |
Jnt eerste so wil ick iv voer nomen . | |
Dree patriarchen na der olden zeede | |
abraham . ysaac . vnde iacob mede . | |
Oeck so solde me(n) wal meer pat(ri)arche(n) vinde(n) | |
<67r> | |
De sick des sokens wolde vnderwinden . | |
Mer wa(n)t got selue(n) desse nomet bi namen | |
So nome ick iv desse drie vor al to samen . | |
¶ Hijr na so nome ick iv als dat lecht | |
De hillighe(n) p(ro)pheten . als de schrift secht . | |
Eerst vijf grote principael p(ro)pheten | |
De wil ick iv nomen wo dat se heten . | |
Eerst de hillighe koni(n)cg dauid . vn(de) ysayas . | |
Ezechiel . daniel . vnde iheremyas . | |
Desse viue nome ick groet . dat wilt wete(n) | |
Noch is er wal meer de men groet mach hete(n) . | |
Als moyses . samuel beide gader | |
Esdras . baruth . vn(de) zacharyas ioha(n)nis baptiste(n) vader . <in HS: vader . ü.d.Z. ergänzt> | |
Neemyas was een prophete guet | |
De men vor groet wal noemen moet . | |
Den hillighen iob den noeme ick mede | |
Vmme syne grote verduldichede . | |
Daer he vns alle(n) een exe(m)pel heft va(n) ghegheue(n) | |
Desse twelue als hijr voer staen gheschreue(n) . | |
Mach men vor groet wal nomen al | |
Wa(n)te also la(n)cge als de werlt duren sal . | |
So sal men dar van sincgen vn(de) lesen | |
Vn(de) de kerstenheit sal dar bi v(er)betert wesen . | |
Noch synt dar twelf ander propheten | |
Die de mynre p(ro)pheten na der schrift hete(n) . | |
Vmme dat se myn schrift hebbe(n) gheschreue(n) <in HS: ghescreuen; h ü.d.Z. ergänzt> | |
<67v> | |
Mer we de meeste syn in den ewighen leuen . | |
Dar laten wi gode mede begaen | |
So wil ick iv desse twelue noeen voert aen . | |
Ozeas . iohel . amos . eerst desse drie | |
Abdias . ionas . micheas . daer bi . | |
Naym . abbacuck . vnde sophonyas | |
Aggeus . zacharyas . vnde malachyas . | |
Dit synt de twelue als gheschreuen steet | |
De men de mynre propheten heet . | |
Alle desse pat(ri)archen vnde p(ro)pheten de vorschreue(n) staen | |
De hebbet ghemeenliken sonder waen . | |
Alle beleuet ofte prophetiert | |
Vn(de) cristus woerde gheconfirmiert . <a.r.R. Erklärung zu gheconfirmiert: i(d est) gheuestet> | |
Vn(de) synt cristus ghetughe des sijt ghewis | |
Dat al syner lere to ghelouen is . | |
Noch solde men wal vinde(n) in der olden ee . | |
Manighe(n) pat(ri)arche(n) . vn(de) p(ro)phete(n) . desse ofte die . | |
Vn(de) oeck wise vrouwen . de alle schone leerde(n) | |
Vn(de) to voren van cristo al profeteerden . | |
Vn(de) alle mit cristo tughen claer | |
De alle to noemene weer my seer swaer . | |
Dit is . wat cristus ghetughe sy(n)t in d(er) nyen ee . | |
<a.l.R.: . lxv . > Nv wille wi de nyen ee beghinnen | |
Vp dat wi de ghetughe moghe(n) ke(n)nen . | |
De hijr to der kerstenheit behoren | |
De vier euangelisten noeme ick to voren . | |
<68r> | |
. Van den vier ewangelisten . | |
¶ Matheus . marcus . lucas . vn(de) sunte iohan | |
Desse hebben gheschreue(n) heb ick vorstaen . | |
Cristus leuent to vnsen baten | |
So veer als wi de sunde willen laten . | |
Vn(de) leuen als van cristo gheschreuen is | |
So salt vns baten . des sijt ghewis . | |
Van den twelf apostolen . | |
¶ Nu synt daer twelf apostole(n) als ghi wal weten <in HS: weten ü.d.Z. ergänzt> | |
Vn(de) wo dat se alle bi namen heten . | |
Desse sullen ten iu(n)xten daghe claer | |
By cristo sitten ten ordel daer . | |
Vn(de) sullen dan ouer alle de ghene tughen | |
De cristo nv nicht willen louen . | |
Van den zeuen dyaken . | |
¶ Nu volghen daer seuen diaken na | |
Als ick de schrift best vorsta . | |
Su(n)te stephen . de de erste diaken was | |
Daer na philippus . vn(de) p(ro)thorus . als ick las . | |
Nichanorem . vnde daer na parmenam | |
Thymonem . vnde nicolau(m) aduenam . | |
Desse seuen diaken sullen mede | |
Mit cristo tughen de waerhede . | |
Nochtan dwaelde nicolaus de vorschreue(n) steet <in HS: steet u.d.Z. ergänzt> | |
Na den dat my de schrift seit . | |
Van den twe vn(de) zeuentich iu(n)cgere(n) cristi | |
¶ Twe vn(de) seue(n)tich iu(n)cgere(n) als gheschreue(n) steet | |
<68v> | |
De got seluen hijr gaen leren heet . | |
Vn(de) gheboet dat twe vn(de) twe solde(n) gaen to sa(-)men <in HS: men ü.d.Z. ergänzt> | |
De my weren la(n)cg to noemen itlick bi name(n) | |
Vn(de) dusse hebbe(n) alle de(n) encge(n) wech ghegaen | |
Vn(de) oeck vns dat hebbe(n) gheleert . heb ick v(er)staen . | |
Van den hillighen merteleren . | |
¶ Hijr bouen manich hundert dusent mertelere(n) | |
Van meghede(n) vn(de) vrouwe(n) . knechte(n) vn(de) heren . | |
De de(n) hemel bi de(n) encge(n) weghe hebbe(n) u(er)worue(n) | |
Wa(n)t se synt daer ghemeenlick vp ghestorue(n) . | |
Hadde(n) se mit d(er) werlde ghenoechte moghen | |
Sonder pyne to de(n) hemel werde(n) ghetoghen . | |
So weren se oeck dwaes na myne(n) v(er)mete(n) | |
Dat se sick martelien vn(de) doden leten . | |
Dit is va(n) co(n)fessoren . vn(de) vier principael lerers . | |
ieronim(us) . a(m)brosius . gregorius . vn(de) augustin(us) . | |
<a.l.R.: . lxvi . > De doctore vn(de) bijchth(er)en dar wil ick bi bli(-)uen <in HS: uen u.d.Z. ergänzt> | |
De se al bi name(n) wolde bescriue(n) . | |
Dat mene ick dat gheen me(n)sche volbre(n)cge(n) sal | |
Daer v(m)me noeme ick iv de vier p(ri)ncipael vor al . <in HS: al . u.d.Z. ergänzt> | |
Dat vier principael doctoer synt | |
Ouer alle de kerstenheit bekent . | |
Va(n) de(n) erste(n) leerre de(n) hillighe(n) su(n)te ieronimo . | |
Jnt eerste wil ick iv noemen aldus | |
Den hillighen cardinael iheronimus . | |
De manighe(n) sware(n) arbeit heft ghedaen | |
<69r> | |
Vor vns allen als wi moghen vorstaen . | |
Want he v(m)me troest der kerstenheit | |
De biblien al heel heuet ouergheset . | |
Van den iodesschen taele in vnsen latine | |
Alst nv ouer al is wal schine . | |
Vn(de) oeck manich schoen boeck hijr mede | |
Als wal daghelix bruket de kerstenhede . | |
Wa(n)te sijn hillicheit was so groet sond(er) loghe(n) | |
Dat men dat nicht lichtlike solde schriue(n) <in HS: scriue(n); h ü.d.Z. ergänzt> moghe(n) . | |
Wa(n)te su(n)te augustijn liket en su(n)te ioha(n) baptiste | |
Als he de waerheit van gode wal wiste . | |
Vm dat he leuede so wu(n)derlike(n) hillighe(n) leue(n) | |
Als men in syne(n) sterfboke wal vint beschreue(n) <in HS: bescreue(n); h ü.d.Z. ergänzt> . | |
Wa(n)t syne hillicheit . der ick my nicht vnd(er)winde | |
Jn ghener schrift hijr to vntbinden . | |
Va(n) de(n) a(n)dere(n) leerre de(n) hillighe(n) su(n)te a(m)brosio . | |
De ander lerer na mynen wane | |
Was su(n)te a(m)brosius de bisscop va(n) meylane . | |
Men lest va(n) em . do he erst was gheboren | |
Vn(de) in der wieghe(n) lach . nv wilt wund(er) hore(n) . | |
Dat daer qua(m) een schaer va(n) byen t(er) selue(n) stu(n)t | |
Vn(de) vloghe(n) daer den kinde in synen mu(n)t . | |
Rechte of se oere honich daer in wolde(n) dreghe(n) | |
Vad(er) vn(de) mod(er) verwu(n)derde(n) sick . de dit seghen . | |
Jtlick vraghede den and(er)en . wat is dit beduet | |
To hant vloghen daer alle de byen wt . | |
<69v> | |
Vp in de lucht mit ener vntelliker schare | |
De vader de dit sach nam des nouwe ware . | |
Wo dat sick de byen in d(er) lucht begu(n)den to scheden | |
Recht ofte se alle de werlt wolden bespreden . | |
Recht als de byen besprede(n) de lucht hijr boue(n) | |
Dat heft su(n)te a(m)brosius vervult . des wilt gheloue(n) . | |
Hijr heft ghedaen to vnser baten . | |
Beide in schriuen vnde ghedichten | |
Daer he de kerstenheit wolde mede v(er)luchten . | |
Oeck was su(n)te ambrosius in der seluen tijt | |
Do su(n)te iheronim(us) hijr was . des seker sijt . | |
Oeck we erst begunde . of de edelste sy | |
Dat en scheelt nicht vele duncket my . | |
Mer se ware(n) wyde gheschede(n) na myne(n) wane | |
De ene to bethleem . de ander to meylane . | |
Van den derde(n) leerre de(n) wu(n)derlike(n) hillighe(n) | |
bisscope su(n)te augustino . de ghedopet is va(n) su(n)te a(m)brosio . <in HS: a(m)brosio u.d.Z. ergänzt> | |
De derde lerer volghet kort hijr na | |
Dat was su(n)te augustinus . als ick vorsta . | |
De sick van su(n)te ambrosius dopen leet | |
Na den dat my de schrift beduet . | |
Do makede(n) se rechte voert ene(n) louesa(n)cg aldus | |
Den men hetet to latine . te deu(m) laudamus . | |
Jtlick makede do sijn veers al daer | |
Daer was grote vroude al openbaer . | |
<70r> | |
Manich wu(n)d(er) va(n) boke(n) heft su(n)te Augustin(us) beschreue(n) <in HS: bescreue(n); h ü.d.Z. ergänzt> | |
De vns allen dienen to den ewighen leuen . | |
Dat alle lerer de to parijs regeren | |
Oeck alle de clerken de daer leren . | |
Wo wijs se nv ter werlt synt | |
Su(n)te augustinus moet sijn dat fundament . | |
Wa(n)te ene(n) subtiler vint men nv ter werlde niet | |
Als vns de schrift wal claerlike beduet . | |
Wa(n)t he heet des vngheloue(n) een hamer swaer | |
Dat schrift men van em al openbaer . | |
Recht als een hamer alle dincg to slaet | |
Also dede sijn lere alle van ghelouen quaet . | |
Oeck so heft he de regule een deel beschreuen | |
Daer vele monike of canonike nv solde(n) na leue(n) . | |
Wante he mit syner subtilen ghedicht | |
De kerstenheit heft claerlike vorlecht . | |
Wa(n)te sijn hillicheit vn(de) sijn leue(n) was so guet | |
Dat ick es my to schriuen begheue(n) moet . | |
Va(n) de(n) vierde(n) leerre . de(n) hillighe(n) pawes su(n)te gregorio . | |
Hijr na ene tijt quam na myner waen | |
Sunte gregorius de groet . als ick heb v(er)staen . | |
Dat de vierde lerer was | |
Vnde oeck pawes to rome als ick las . | |
Desse heft manich wake(n) vn(de) arbeit ghedaen | |
Al vor de kerstenheit . als ick heb vorstaen . | |
Wa(n)te he dat hillighe a(m)met d(er) misse(n) . als wi holde(n) dat | |
<70v> | |
Heft sunte gregorius to samende ghesat . | |
Ghelijck als got selue(n) de apostole(n) heft gheleert | |
Daer na heft gregorius dat gheordineert . | |
Vn(de) oeck metten vn(de) vesper . vnde and(er) ghetyde | |
Den sancg . die de kerstenheit doet verblyde(n) . | |
Dat men doet in d(er) hillighe(n) kerke to vnse(n) vrome(n) | |
Dat is vele van sunte gregorius wtghekome(n) . | |
Oeck heuet he manighe soete lere ghemaket | |
Daer he dach vn(de) nacht heft v(m)me ghewaket . | |
Als em de hillighe gheest plach to brencge(n) aen | |
De(n) men als ene duue vp syne schold(er)en sach staen . | |
Wante syne lere bouen alle honich soete is | |
Dat tughe(n) de et kenne(n) des sijt ghewis . | |
Oeck leuede he seluen in groter armoede | |
Nochtan so stichte he wt synes selues guede . | |
Wal seuen cloestere(n) . den he rente gaf | |
Daer men ewich sal weten to seggen af . | |
Vn(de) v(m)me syne soete ghedichte vn(de) schone lere | |
So sul wi en hebben in groter eere . | |
Dit is va(n) manighe(n) hillighe(n) lerers . vn(de) wo se | |
hete(n) . vn(de) een exempel wt d(er) ewigher wijsheit . | |
vn(de) wo dat de helsche pijn ewich is . | |
<a.l.R.: . lxvij . > Nv hebbe ghi ghehoert de vier p(ri)ncipael doc(-)toren <in HS: toren ü.d.Z. ergänzt> | |
Die de ganse kerstenheit vndersture(n) . | |
Mit schoner lere de se hebben gheploghen | |
We solde oeck de andere(n) vertellen moghen . | |
<71r> | |
De oeck mede de kerstenheit hebben verclaert | |
Als de eerwerdighe beda . vn(de) su(n)te bernart . | |
Su(n)te thomas van aq(ui)nen . een meister va(n) koere | |
Su(n)te hugo . vnde richardus va(n) sunte victore . | |
Sunte clemens . benedictus . vnde basilius | |
Su(n)te ioha(n)nes gulde(n)mu(n)t . leo . vn(de) i(n)nocencius . | |
Bonauentura . su(n)te gregorius naza(n)zenus | |
Su(n)te cyp(ri)aen . hylarius . ioha(n)nes damascenus . | |
Desse vn(de) manich andere van schoner leren | |
De my nicht al moghelick to schriue(n) weren . | |
Vn(de) al hijr bouen in den ewighe(n) rike sijn | |
Wante dat ghencge al boue(n) de krachte mijn . | |
Vn(de) dat solde oeck gheen me(n)sche wal schriue(n) <in HS: scriue(n); h ü.d.Z. ergänzt> moghe(n) | |
Die al doer den encgen wech hebben ghetoghe(n) . | |
Vn(de) oeck vns dat selue hebben gheleert | |
Vn(de) hebben cristus woerde gheconfirmeert . | |
Beide mit oerer lere . vnde mit der daet | |
Als in oeren boeken wal beschreuen staet . | |
Dat wi em vryelike(n) wal ghelouen moghen | |
Vn(de) dat in der waerheit oeck wal proue(n) moghe(n) . | |
By manighen schonen mirakel claer | |
Die se ghemeenlick deden al openbaer . | |
Beide in dessen leuen vnde na oeren doet | |
Vn(de) manich de men noch vire(n) vn(de) vaste(n) moet . | |
Wante se weren al hillighe lerer claer | |
Vn(de) hebben gheschreuen al openbaer | |
<71v> | |
Manich schone boeck to vnsen vromen | |
Hijr v(m)me en ist neen noet meer tughe to noemen . | |
Wante ghi hebben tughe ghenoech ghehoert | |
Oeck wetet . oer tal is nv vntellick voert . | |
Die al mit cristus woerden hijr tughen | |
Dar vmme latet iv hijr bi ghenoeghen . | |
Vn(de) dencket . ist nicht recht . vn(de) een ghemene zede | |
Wat een richter tughet vn(de) twe schepen mede . | |
Dat ment vor recht vn(de) waerheit moet vntfaen | |
Hijr by so wil ick dat ghi vorstaen . | |
Got suluen die de ouerste richter is | |
Vnde nicht mach lieghen . des sijt ghewis . | |
Vn(de) so manich duse(n)t hillighe(n) de mit em tughe(n) | |
Hijr v(m)me so ist wal billick dat ghi es gheloue(n) | |
Teghen dit ghetuech des ick my vnderwinde | |
Jenighen wideren wech hijr teghen to vinde . | |
Wa(n)te got vn(de) alle dusse vorschreue(n) <in HS: vorscreue(n); h ü.d.Z. ergänzt> hillighe(n) mede | |
De hebbe ick vor tughe ghesat in dusser stede . | |
De et al claerlike scriue(n) . de et wal vorstaen | |
Dat wi den encgen wech al hijr mote(n) gaen . | |
Vn(de) de ghebode holde(n) na al vnsen v(er)moghen | |
Wil wi vns ten ewighen rike voghen . | |
Schriue ick iv anders vn(de) ick dan loghe | |
Wat dede ick anders dan ick iv bedroghe . | |
Vn(de) my selue(n) mede alst eua(n)geliu(m) secht | |
Als de ene blinde den anderen leyt . | |
<72r> | |
Dum cecus cecu(m) ducit . ambo in fouea(m) cadu(n)t . | |
Waer se gaen vnde wo se et ramen | |
Se vallen lichtlike in den graue to samen . | |
Hijr by so ist dat ick nicht en doer | |
Teghe(n) dusse tughe schriue(n) myn noch meer . | |
Wante wille wi gode sulue(n) ghelouen niet | |
Vn(de) syne(n) lieue(n) hillighen . als vorschreue(n) steet . | |
Aldusdanighe(n) tughe(n) wil wi de(n) nicht gheloue(n) | |
Wat tughe solde ick anders noeme(n) moghe(n) . | |
De dus waerachtich tuech hijr mochte(n) voere(n) . | |
Nu dencket wal manich als se dit horen . | |
Jck gheloue vmmer gode seer wal | |
Vnde daer to synen lieuen hillighen al . | |
He were io dwaes of du(m)me van houede | |
Die gode vn(de) syne(n) hillighe(n) nicht en ghelouede . | |
¶ Hijr antworde ick vp . vn(de) wilt oeck prouen | |
Dat eer vele is de gode nicht en ghelouen . | |
Wa(n)t got secht . dat de wech ten hemel encge sy | |
Vn(de) wi gheloue(n) . et sal beter werde(n) daer by . | |
Wa(n)te gheloue wi volcomelick als dar is gheschreue(n) <in HS: ghescreue(n); h ü.d.Z. ergänzt; screue(n) u.d.Z. ergänzt> | |
We hijr na luste des vleesches wille(n) leue(n) . | |
Vn(de) die de ghebode nicht en holde(n) . na d(er) w(er)lde lope | |
Vn(de) meende he plat dar were gheen hope . | |
Wen dat schadet ofte vromet | |
We so storue de weer verdomet . | |
De dit sonder twiuel ghelouede claer | |
<72v> | |
De en bleue nicht in sunden swaer . | |
Of ghelouede wi volkome(n) als got heft ghesecht | |
Dat de wech is encge de to den hemel drecht . | |
Vnde dat daer luttick lude ynne gaen | |
Weerlike wi en bleuen so nicht in sunde(n) staen . | |
Wante de apostel su(n)te iacob secht al bloet | |
Dat de gheloue sonder gude werke hijr is doet . | |
Fides sine operibus mortua est . | |
Hijr bi so moghe ghi prouen vn(de) merken | |
Dat de gheloue nicht en batet sond(er) gude w(er)ke(n) . | |
Jtlick mach wal seggen wat em gadet | |
Mer ghelouede wi al dat vns bet stadet . | |
Dat de tijt so kort hijr were ghedaen | |
Wi solden na laten hulpe d(er) werlt sond(er) waen . | |
Vnde wi dan de helle solden bouwen | |
Vns solde wal vryelike voer de sunde gruwe(n) . | |
Mer wi seggent vnde hopent al | |
Dattet yu(m)mer beter mit vns werden sal . | |
Dan vns de papen seggen . of de boeke lere(n) | |
Vn(de) dencke(n) . got is barmh(er)tich vn(de) gudertieren . | |
Vn(de) bedrieghe(n) vns selue(n) . vn(de) dencke(n) voert aen | |
Aldus quamt heer . aldu(s) motet he(n)ne gaen . | |
Et en mach nicht al ter hellen varen | |
Ghelijck dat vns de papen openbaren . | |
Wo solde ick de werlt nv moghe(n) begheuen | |
Vn(de) leuen anders dan mijn olders leuen . | |
<73r> | |
Dat is half raserye dat se brencgen voert | |
Ja ick heb daer sulue(n) bi ghestaen vn(de) anghehoert . | |
Dat to seggen is een claghelike meer | |
Dat ick menschen hoerde spreken openbaer . | |
Vn(de) sechde(n) . ist al v(er)loren als de papen schriuen | |
We solde hijr dan beholden blyuen . | |
Of mit wen solde got synen hemel regieren | |
Mit perde(n) vn(de) mit koyen . vn(de) mit and(er)en diere(n) . | |
Et is al dwali(n)cge dat desse lollerde bre(n)cgen voert | |
Mi du(n)cket dat ick suluen dit hebbe ghehoert . | |
Vn(de) dat er somich dat hemelrick wal so lichte sloghe(n) | |
Of et were ene vedere . vn(de) daer v(m)me loghen . | |
¶ Hijr bi so merket doch vnde wilt vorstaen | |
De dus dat hemelrick hijr so lichte slaen . | |
Wo se et sullen v(er)krighe(n) vnde mit wat reden | |
Daer de lieue(n) hillighe(n) so vele vor hebbe(n) gheleden . | |
Weerlike weerlike se dweelen al to sere | |
De nv nicht en volghen na sulker lere . | |
Als got seluen leerde in dessen leuen | |
Vn(de) syne lieue(n) hillighe(n) de hijr staen vorschreue(n) . <in HS: vorsreue(n); h ü.d.Z. ergänzt> | |
Vn(de) make(n) wi de(n) wech wid(er) da(n) he vorscreue(n) steet | |
<a.l.R.: Louen; Bezug zu Loechne hergestellt durch Zeichen> Loechne wi <in HS: wi ü.d.Z. ergänzt> dan gode seluen vn(de) syne tughe niet . | |
Wante hijr voer staen v(m)mer so ware tughe | |
Dat wi mit ghenen reden daer ouer moghe(n) . | |
Vnde och here got wo mach dat wesen | |
Dat wi vns setten in dusdanen vresen . <a.r.R. Erklärung zu vresen: i(d est) anxte> | |
<73v> | |
Vnde mit y(n)nicheit dit nicht ouersieen | |
Weerlike oer herte is harder dan een steen . | |
De dit so lichtlike mit der siele waghen | |
Dit is dat de prophete wolde beclaghen . | |
De hillighe moyses . als in der biblien lecht | |
Dat he mit grote(n) medelide(n) schrift vn(de) secht . | |
Gens absq(ue) consilio est et sine prudencia . | |
Vtina(m) sap(er)ent et i(n)telligere(n)t . ac nouissima p(ro)uidere(n)t . | |
Och of se smakeden vn(de) vorstunden claer | |
Vnde vorseghen de lesten vre swaer . | |
Mer leyder wi dencken seer cleyne | |
Vmme de lesten vre int ghemeyne . | |
Wy setten voel lieuer vnse holden | |
Als of wi hijr ewichlike leuen solden . | |
Vn(de) wa(n)neer somich aller sekerst hijr meent to staen <in HS: staen u.d.Z. ergänzt> | |
So moet he voert al sonder waen . | |
Vnuerseen sonder ienich weder winden | |
Dan sal he den wech al encge vinden . | |
Ten hemel encge . vnde ter hellen wijt | |
Vn(de) wat weghe dat se pleghe(n) in desser tijt . | |
Meest to holden . of hebben gheleert | |
Den moten se gaen . went vromet of deert <ü.d.Z. Erklärung zu deert: i(d est) schadet> . | |
Jst sake dat ghi de(n) encge(n) wech nv lere(n) proue(n) | |
So moghe ghi en kenne(n) als ghi es behouen . | |
Jst sake dat ghi nv den widen wech treden | |
De sal iv ter helle wart leden . | |
<74r> | |
Nu kieset den encgen ofte ghi bliue(n) verloren | |
Nu synt hijr wal somighe de et lichte horen . | |
De dusse rede kauwen vn(de) dencken al stille | |
Jtlick mach wal seggen wat he wille . | |
Jck merke wal na dessen dincge(n) vorschreuen | |
Dat nicht dan dwalincge is al mijn leuen . | |
Et ga alst moghe ick wil my saten | |
Mijn leuen to beteren vp andere maten | |
Jck en weet nicht hude(n) of morghe(n) . of dar by | |
Dat got synen boden wil senden to my . | |
Vn(de) vindet he my nicht anders da(n) ick nv byn | |
So worde ick ghebrocht ter helle(n) ewighe pijn . | |
Jck hebbe so vele hijr voer ghelesen | |
Vn(de) solde ick daer nicht va(n) verbetert wesen . | |
So were ick weerdich dat my got vergate | |
Vnde och here got als in dussen state . | |
Manich sick suluen aldus vorsynt | |
Als se leider wtkomen in den wynt . | |
Vn(de) der werlde seen oer ghenoechte dryuen | |
So willen se to hant al daer by blyuen . | |
Vn(de) vergheten dat beteren al rechte voert | |
Recht of se nicht daer va(n) hadden ghehoert . | |
Wa(n)te se seen so manighe(n) in sunde(n) wanderen | |
So willen se et euenture(n) ghelijck de(n) anderen . | |
Weerlike weerlike nv wilt my hoeren | |
Et is vele to groet vn(de) swaer to euentuere(n) . | |
<74v> | |
Weert alleen v(m)me hundert duse(n)t gulde(n) to done | |
So mochte ghi billike wesen kone . | |
Mer dit to euenturen . is voel to groet | |
Wa(n)te et kostet lijf vn(de) siele . herte vn(de) bloet . | |
Weerlike et kostet voel meer . da(n) borghe vn(de) la(n)t | |
Wa(n)te et kostet to lide(n) den ewighen brant . | |
Vn(de) als een so manich iaer hadde ghebra(n)t <a.r.R.: ein mit Bleistift skizziertes Nota-Zeichen> | |
Als in der werlde were loef vnde zant . | |
Vn(de) nochta(n) des brandes dan een einde were | |
So mochte he dat eue(n)ture(n) de(n) daer wat vm w(er)e . | |
Nochta(n)t so weert vele to vele gheeuentuert | |
Vm ene clene ghenoechte de nicht la(n)cge duert . | |
Nochtan is dat vele meer des sijt ghewis | |
Wante daer nu(m)mermeer einde en is . | |
¶ Hijr va(n) in ene(n) boke steet claerlike gheschreue(n) | |
Den de ewighe wijsheit is to name ghegheue(n) . | |
Wo dat een guet ma(n) hoerde claghen openbaer | |
Ene vnsalighe verdomede siele . dat is al waer . | |
Ghelijck als hijr na gheschreuen steet | |
Als ick wt den latine dat claerlike weet . | |
Och of hijr een steen leghe in alsulker voeghe | |
Also breet dat he alle de werlt besloeghe . | |
Vn(de) oeck also hoech bi gheliken dincge | |
Dat he al vp an den hemel ghencge . | |
Vn(de) dat v(m)me hund(er)t duse(n)t iare(n) een voghelke(n) que(-)me <in HS: me ü.d.Z. ergänzt> | |
Dat so groet als een mostertzaet va(n) de(n) stene neme . | |
<75r> | |
Vn(de) als dusse grote steen dan openbaer | |
Van den voghel cleyne al v(er)draghen weer . | |
Dat dan vnser pyne were een einde | |
Nochtan wolde wi hopen vm den <in HS: den a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> la(n)cgen einde . <a.r.R.: Rest eines roten Nota-Zeichens> | |
Al weert also meer als nu(m)mer meer | |
Nochtan soldet vns du(n)cken dat een einde weer . | |
Vn(de) och leyd(er) dit hebbe(n) wi vm ene korte tijt | |
Eer wi solde(n) sterue(n) . do en dachte wi dit niet . | |
Mer wi leuede(n) do als manich ander dede | |
Vnde helden vns an de ghemene zede . | |
Dar v(m)me mote wi nv in desser ellende | |
Jn der hellen bernen sonder ende . | |
Merket <in HS: Meket; r ü.d.Z. ergänzt> als een al brent in der helle swaer | |
Also manich hundert duesent iaer . | |
Als in alle der werlt des sijt ghewis | |
Manich drope waters vp der eerden is . | |
Vn(de) also manich stubbeke(n) als dar driuet i(n) d(er) su(n)ne(n) | |
So is de pyne mer eerst begunnen . | |
Vn(de) moghent dan nicht vule dwase sijn | |
De da(n) aldus manich iaer vn(de) vntellike pijn . | |
Hijr so lichtlike weghe(n) vm ene ghenoechte clene | |
Der se so kort hijr ghebruke(n) int ghemene . | |
Weerlike dit is wal to verwunderen seer | |
Wa(n)te my v(er)wund(er)t gheen di(n)cg t(er) w(er)lde meer . | |
Dat iu(m)mer dit mensche moghe(n) v(er)gheten | |
De oere vijf synne volkomelike weten . | |
<75v> | |
Wante en see ghi nicht van daghe to daghe | |
Wo de tijt hene gheet ghelijck ener vlaghe . | |
Recht als de scheme van der sunnen glijt | |
Also ga wi hen al vnse tijt . | |
Vn(de) wat mach vns de werlt gudes doen | |
Dan eten vn(de) drincken . cleder vn(de) schoen . | |
Luttick mach iv de werlt anders gheuen | |
Dan voden vn(de) cleden in dussen leuen . | |
Vn(de) we de ghenoechte der werlt vmvencget | |
De vynt se sere myt sorghen ghemencget . | |
Nochtan mene wi de sorghe i(n) ghenoechte to bruke(n) | |
Ghelijck of wi daer menen honich wt to suke(n) . | |
Vnde gaen hijr bi in sunden wanderen | |
So wil dan de ene doen alse de anderen . | |
Vn(de) w(er)den bi quade(n) exemple(n) aldus bedroghen | |
Dat manich sal nu(m)mer verwy(n)ne(n) moghen . | |
So is dit de derde pu(n)t vn(de) dat rechte slot | |
Dat so manighen hijr in sunden holt . | |
Dat een itlick dencket in synen staet | |
Mi wert iu(m)mer als enen anderen raet . | |
Vnde nemen exempel an den quaden | |
Vnde nicht an den gude(n) de em doghet rade(n) . | |
Vn(de) my du(n)cket . dat bi dusse(n) pu(n)t hijr to voren | |
Dat ghetal der lude blift meest vorloren . | |
¶ Hijr v(m)me so gheliket dusse pu(n)t al sond(er) waen | |
Den yseren naghele(n) de an de(n) doetschrine staen . | |
<76r> | |
Vnde dat sarck so vaste to samende dryuen | |
Al leuede de dode . he moeste daer blyuen . | |
Dat he al wt den sarke verrisen wolde | |
De neghele solden dat lit wal holden . | |
Vn(de) des ghelikes so holt in doetliken sunden | |
Desse pu(n)t hijr voer . de siele ghebunden . | |
Als de naghel voghet dat lit vp dat dode(n) sarck | |
So voghet quaet exe(m)pel . boesheit an dat quade w(er)ck . | |
Dit is dat manich ma(n) wil volghe(n) de ghemene(n) zede | |
Jck dencke dat se gaen to der helle mede . | |
Want got sulue(n) des gheliken heft ghesecht | |
Dat de wech sy ghemene de to der helle drecht . | |
Vn(de) seer vnghetrede(n) . de daer drecht te(n) ewighe(n) leue(n) | |
Dat tughe(n) syne hillighe(n) de staen vorschreuen . | |
Hijr v(m)me so v(er)mane ick iv al int ghemene | |
He sy arm of rike . groet ofte clene . | |
He sy iuncg ofte olt . wijf ofte man | |
Dat ghi al nemen hijr exempel an . | |
Dat ghi lere(n) den encge(n) wech to tyde prouen | |
So kunne ghi en gaen als ghi es behouen . | |
Wante nemant mach in ghener wijs | |
Teghe(n) desse tughe icht spreke(n) . des sijt ghewis . | |
Ofte ienighe rede daer teghe(n) bre(n)cgen voert | |
Ghelijck als ghi wal ghenoech hebbe(n) ghehoert . | |
Hijr v(m)me so wilt iv va(n) d(er) ghemeente scheide(n) | |
Vn(de) in ghener wijs hent to morghe(n) beiden . | |
<76v> | |
Mer begripet dat rechte voert in starker mate(n) | |
Vn(de) de(n)cket ghi en wille(n)t vm alle de w(er)lt nicht late(n) . | |
Mer ghi willen voert an mit al iuwe(n) menen | |
Mit liue vn(de) mit siele gode to denen . | |
Seet lieue(n) vrende als ghi dit d(us) vurichlike beghe(-)ren <in HS: ren ü.d.Z. ergänzt> | |
Vn(de) v(m)me alle de werlt nicht de(n)cke(n) weder to kere(n) . | |
So sul ghi et weten dat de encgele sond(er) waen | |
Hijr boue(n) in den hemele iv meni(n)cge v(er)staen . | |
Vn(de) sulle(n) iuwe begrijp rechte voert vor gode bre(n)c(-)gen <in HS: gen u.d.Z. ergänzt> | |
Vn(de) sullen dan lof vnde ere sincgen . | |
Gode in syner hilligher drieuoldicheyt | |
Vmme dat een sunder van sunden scheyt . | |
Aldus moghe ghi gode louen schone | |
Vn(de) de encgele v(er)blide(n) sick in de(n) hogheste(n) throne . | |
De van iuwen guden vpsate synt verblijt | |
Wante got sprack dit suluen in dusser tijt . | |
Als su(n)te lucas in synen ewa(n)gelio beschrift | |
De oeck nv mit gode in den hemel blift . | |
Gaudiu(m) magnu(m) erit cora(m) a(n)gelis dei sup(er) vno | |
peccatore penitencia(m) agente . Dat bedudet . | |
Et is den encgelen ene vroude groet | |
Wanneer een sunder penitencie doet . | |
Vn(de) wil sick voert an va(n) sunden hoden | |
Och beghynnet dat vn(de) wilt iv spoden . | |
Vn(de) latet iv den viant nicht to rugge trecke(n) | |
Mer wilt den lieue(n) encgele(n) oer blijtschap u(er)wecke(n) . | |
<77r> | |
De so vrentlike na iuwer bekierincge staen | |
Vn(de) en beidet v(m)mer nicht la(n)cger in ghener waen . | |
So sul ghi mit de(n) encgele(n) tughe(n) de staen vorschreuen <in HS: vorscreue(n); h ü.d.Z. ergänzt; uen u.d.Z. ergänzt> | |
Mit vntelliker blijtschap ewich leuen . | |
Vnde mit al den lieuen encgelen to samen | |
Nu beghinnet in den namen ihesus amen . | |
Vn(de) weset vroem vn(de) kiert nicht weder dan | |
So moghe ghi heten een vromer man . | |
¶ Dit is wat mit rechte een man hete(n) mach . | |
Ist sake dat ghi de waerheit wilt weten <a.r.R.: . lxviii . > | |
Wat mit rechte een man mach heten . | |
So wilt dit horen ouerluet | |
Wat dit capittel hijr na beduet . | |
¶ Dat en is gheen man de doer beghinnen | |
Een werltlick strijt mit stolten synnen . | |
Mer dat is een man dat wetet vorwaer | |
De een hillich leuen an nemen doer . | |
Vn(de) volherden ten einde vn(de) dat bewijst | |
Dat is een man voer gode gheprijst . | |
Oeck wetet . dat en is mit rechte gheen ma(n) | |
De voel gheldes ofte gudes v(er)gaddere(n) kan . | |
Mer dat is een man de wile dat he leuet | |
De allen schat v(m)me godes willen ou(er)gheuet . | |
¶ Dat en is gheen man <gestr .: de> als de schrifte leret | |
De mit krachte(n) sijn vnrecht hijr keret . | |
Mer dat is to rechte vor gode een man | |
<77v> | |
De sijn vnrecht verduldich lyden kan . | |
¶ Men en sals nicht noemen vor enen man | |
De ene(n) andere(n) doer mitt(er) vuest voert hoeft slaen . | |
Mer dat is een man als men an syne wa(n)cgen sleet <in HS: sleet u.d.Z. ergänzt> | |
Dat he gudertierlike den andere(n) beet . | |
¶ Jn gheenre wijs salt heten een man | |
De syne(n) euen kerste(n) mit woerde v(er)nedere(n) ka(n) . | |
Dat mach wal heten een vromer man | |
De alle snoede woerde verdreghen kan . | |
¶ Dat en is gheen man des seker sijt | |
De enen kamp doer vechte(n) of enen strijt . | |
Dat sal men heten enen vromen man | |
De teghen den <gestr.: den> duuel wal vechte(n) kan . | |
Vn(de) den vyant verwynnet in desser tijt | |
Den he nicht en hoert noch en siet . | |
¶ Dat en is oeck gheen starck noch vromer ma(n) | |
De sware heuen of boren kan . | |
Dat is een starck vn(de) een gheweldich man | |
De sijns vleesches ghenoechte bedwi(n)cgen kan . | |
Vn(de) v(m)me godes willen dat kan laten | |
Dat em lustet to done wt aller maten . | |
¶ Oeck en sul ghi es nicht noeme(n) vor ene(n) man | |
De stede of borghe beclemmen kan . | |
Dit is de(n) eens ma(n)nes name betemet | |
De mit dogheden vp den hemel kle(m)met . | |
¶ Den wilt nicht noemen vor enen man | |
<78r> | |
De vromelike torneren vnde steken kan . | |
Vnde na werltliker ere so sere steet | |
Dat men ouer al van em to seggen weet . | |
Mer dat is vor gode een vromer man | |
De al ydel ere vorsmaden kan . | |
¶ Et en mach mit rechte nicht hete(n) een man | |
De lewen vnde beeren bedwincgen kan . | |
Mer dat is een man na allen staet | |
De sick altoes bedwi(n)cget van boser daet . | |
¶ Dat en is gheen man de wile he leuet | |
De vele vrende vnde maghe heuet . | |
Mer de vele doghede heuet . de(n) mach men da(n) | |
Vor gode vn(de) der werlt heten enen man . | |
¶ Dat en is gheen man vorwaer wetet dat | |
De guet kan wynnen vnde schat . | |
Mer dat is een man de et rechte besynt | |
De myt dogheden godes hulde wynt . | |
Dat en is gheen man . he sy iu(n)cg ofte olt | |
De ghelt ofte schat to samende holt . | |
Mer dat is bouen maten een man | |
De de ghebode godes holden kan . | |
¶ Oeck so wetet . dat en is gheen man | |
De landt vnde lude regieren kan . | |
Na den lope dusser tijt | |
Mer dat is een man des seker sijt . | |
De sijn leuen also regeert | |
<78v> | |
Dat em gheen sunde in syne(n) dode en deert . | |
¶ Men sals nicht noemen vor enen man | |
De bolde lopen ofte sprincgen kan . | |
Mer dat is een man vn(de) lopet bolde | |
De den vyant vntlopet mit godes ghewolde . | |
¶ Dat en is gheen man des wil ick iv ware(n) | |
De ene(n) andere(n) mit woerde(n) kan vervare(n) . <in HS: vervare(n) aus verware(n) korrigiert> | |
Mer dat is een man als gheschreue(n) steet | |
De de(n) andere(n) mit rade ter doghet reet . | |
¶ Dat en is gheen man als de schrift <in HS: scrift; h ü.d.Z. ergänzt> spreket | |
De yseren vn(de) stael mit krachten breket . | |
Mer dat is boue(n) alle(n) helde(n) een vromer man | |
Als ick wt den schriften wal merken kan . | |
De syne(n) quade(n) wille(n) breke(n) ka(n) in aller staet | |
Dat wetet dat boue(n) allen krachten gaet . | |
Vn(de) dar en is gheen kracht de me(n) daer to like(n) mach | |
Hijr v(m)me breket iuwe(n) quade(n) wille(n) et sy nacht of dach . <in HS: dach . u.d.Z. ergänzt> | |
Vn(de) latet quaet vn(de) volghet der doghet | |
So sul ghi vor gode ewich sijn verhoghet . | |
Vn(de) iuwe ma(n)licheit sal staen in grote(n) pryze | |
Ewichlick in dat hemelsche paradyse . | |
Nu wilt de(n) encge(n) wech volghe(n) vn(de) de(n) ghemene(n) late(n) | |
Vn(de) gude(n) exe(m)ple(n) volghe(n) de iv moghen baten . | |
Vn(de) dit wille wi hijr mede laten blyuen | |
Vn(de) willen van den vierden pu(n)te schryuen . | |
Dit is de vierde pu(n)t de de(n) sund(er) in sunde(n) holt . | |
<79r> | |
dat is . dat wi sundighe(n) vp de barmh(er)tich(ei)t | |
godes . | |
De vierde pu(n)t de vns in sunden holt <a.r.R.: . lxix . > | |
Vn(de) so manighe(n) maket to sundighe(n) bolt . | |
Dat is dat somich dencket hijr al bloet | |
Godes barmherticheit is so groet . | |
Al sundighe ick ene wile in dussen leuen | |
Godes barmharticheit salt al vorgheuen . | |
Wa(n)te et seggen vns beide papen vn(de) clerke(n) | |
Dat godes barmharticheit sy boue(n) alle syne werken . <in HS: werken . u.d.Z. ergänzt> | |
Vn(de) blyue(n) hijr bi in sunden staen | |
Hijr vp so antworde ick al sonder waen . | |
Vnde na den dat in der schrift lecht | |
So hebbe(n) se een groet deel der waerheit ghesecht . | |
Wante de prophete dauid secht al bloet | |
Dat de barmharticheit godes sy so sere groet . | |
Q(uonia)m se(cun)d(u)m altitudine(m) celi a t(er)ra corroborauit | |
misericordia(m) sua(m) sup(er) time(n)tes se . ¶ Dat dudet | |
Na der hoecheit dat de hemel va(n) d(er) eerde(n) is | |
Heft got syne barmh(er)tich(ei)t gheuestet . des sijt ghewis . | |
Vp de ghene de em vntfruchten | |
van ewicheit is sijn barmharticheit | |
Vn(de) sal duren van ewicheit to ewicheit . | |
Mer vp wen sal dusse barmh(er)ticheit komen | |
Dat mote ghi erst weten . salt iv vromen . | |
Vnde na den dat ick de schrift vorsta | |
So volghe(n) elke(n) verse drie woerde na . | |
<79v> | |
De mit roder varwen hijr gheschreuen staen | |
Vnde de heten aldus na mynen waen . | |
Super timentes eu(m) . de gode vntfruchten . | |
De gode vntfruchten in aller maten | |
Den sal syne barmharticheit ewich baten . | |
Vn(de) de gode nicht vntsiet als ghi moghe(n) horen | |
Den sal de barmh(er)ticheit nicht ewich dure(n) . | |
Got mach se ene wile in syner barmh(er)tich(ei)t spare(n) | |
Mer eer se et weten so moten se varen . | |
Van dussen leuene in de ewighe ellende | |
So is der barmh(er)ticheit mit en al een einde . | |
Jck loue dat got de(n) sund(er) hijr vake spaert | |
Vn(de) syne barmherticheit in em openbaert . | |
Wa(n)te got lat syne su(n)ne schine(n) mit ghenade(n) | |
Beyde ouer de guden vnde ouer de quaden . | |
Vn(de) lat reghenen vn(de) douwen int ghemeen | |
Ouer guden . ouer quade(n) . als ghi wal seen . | |
Wante en dede godes barmhartichede | |
Also vro als een sunder ene doetsunde dede . | |
De vya(n)t solde em rechte voert de(n) hals to breke(n) | |
Wa(n)t got nicht en lijt . dat me(n)t so kort sal wreke(n) . | |
Vn(de) spaert den sunder wal ene cleyne tijt | |
Somich en spaert he nicht . als ghi wal siet . | |
Wa(n)te de ordele godes synt du(n)cker to v(er)staen | |
Voert so secht de p(ro)pheta dauid als ick waen . | |
Miseraciones eius sup(er) omnia opera eius . | |
<80r> | |
Dat is to vorstaen gheliker wijs | |
Dat godes barmh(er)ticheit boue(n) al syne w(er)ke(n) is . | |
Vn(de) vp dit latijn dat hijr steet to vore | |
So secht meister hugo de sancto victore . | |
Dat godes barmh(er)ticheit is boue(n) al syne w(er)ke(n) | |
Vn(de) nicht ouer de vnse . wilt nouwe dit merke(n) . | |
Nu wilt eerst merke(n) wat godes werke sy | |
Vn(de) merket vnse werke nouwe daer by . | |
Eerst wetet . godes werck is elck guet mensche | |
Wa(n)te got heft vns guet ghemaket na alle(n) wu(n)sche . | |
Vn(de) also la(n)cge sy(n)t wi de w(er)ke godes in dusser stu(n)de(n) | |
Hent wi vns selue(n) v(er)erghere(n) bi doetlike(n) sunde(n) . | |
Want got heft nicht quades in vns ghewracht | |
Daer v(m)me sal syne barmh(er)tich(ei)t dat sy dach of nacht . | |
Ouer synes selues werke al hijr vorbaren | |
Also la(n)cge als wi vns va(n) doetlike(n) sunde(n) beware(n) . | |
Mer ist sake dat wi doetsunde hijr begaen | |
Dat synt godes werke nicht . dat wilt v(er)staen . | |
Mer dat synt vnse w(er)ke(n) als gheschreue(n) steet | |
So gaet de barmh(er)ticheit godes daer vp niet . | |
Mer se gaet ouer syne werke . dat sy(n)t de gude(n) | |
De sick hijr van doetlike(n) sunden hoeden . | |
Hijr by so mach men de waerheit merken | |
Dat de doetlike sunde synt vns selues w(er)ke(n) . | |
Vn(de) hijr to en doet got ghene barmherticheit | |
Wa(n)te to desse(n) w(er)ken sal got segge(n) als ghescreue(n) steet . | |
<80v> | |
Vp de tijt als he sal komen ten ordel hijr | |
Gaet ghi v(er)maledide(n) in dat ewighe vuer . | |
Vn(de) dat en is gheen barmh(er)tich(ei)t . mer stre(n)ch(ei)t swaer | |
Aldus bedudet meister hugo al openbaer . | |
Vn(de) dat ghi iuwe quade werke latet int ghemene | |
Also dat nicht bliue in iv da(n) godes w(er)ke allene . | |
So sal iv de barmh(er)ticheit nu(m)mer begheue(n) | |
Mer wil ghi iuwe quade w(er)ke nicht late(n) i(n) desse(n) leuen . <in HS: leuen . u.d.Z. ergänzt> | |
So sal godes stre(n)ch(ei)t . als meist(er) hugo secht | |
Ouer iuwe w(er)ke gaen . nicht syne barmh(er)ticheit . | |
Wa(n)te de barmh(er)tich(ei)t is hijr nicht da(n) een korte tijt | |
Mer ouer de werke godes des seker sijt . | |
Sal syne barmherticheit ewich wesen | |
So als ghi hijr voer nv hebben ghelesen . | |
Dat is ouer gude mensche de gode vntseen | |
Hijr v(m)me so dwalen se sere int ghemeen . | |
De hijr mene(n) oere(n) willen in sunde(n) to driuen | |
Vn(de) bi d(er) barmh(er)tich(ei)t allike wal beholde(n) bliue(n) . | |
Hijr v(m)me wille wi de barmh(er)tich(ei)t bruke(n) i(n) ewich loen <in HS: loen u.d.Z. ergänzt> | |
So moten wi altoes wat gudes doen . | |
Vn(de) gode vntfruchten . dat sy vroe ofte spade | |
So sul wi van sunden wal kryghen ghenade . | |
Jst sake dat wi vnder syne(n) gheboden leuen | |
Also lancge als wi vp desser werlt zweuen . | |
Vn(de) mit gude(n) w(er)ken de barmh(er)ticheit v(er)denen | |
Wa(n)te weerlike se dwale(n) seer de et menen . | |
<81r> | |
Koern ofte weite daer to meyen | |
Daer men nu(m)mer koern en wolde seyen . | |
Hijr v(m)me so laet vns erst gude werke seyen | |
So moghe wi da(n) mit vroude(n) ewighe vrucht meyen . | |
Of werlike de barmh(er)ticheit sal vns begheuen | |
Als wi et aller best solde(n) behouen . | |
Vn(de) als wi d(er) gud(er)tiere(n)h(ei)t mene(n) to bruke(n) . sal se vns vntuleen <in vntuleen ü.d.Z. ergänzt> | |
Ten sy dat wi gode mit vlyte vntseen . | |
Wat wi anders menen . dat is raserye | |
¶ Nu merket . de aller hogheste maghet maria . | |
De wtuerkoren lilien blome | |
De sprack seluen hijr to vnsen vrome . | |
Vp de tijt do elizabeth oer qua(m) in de moete | |
Vn(de) do maria elizabeth mit vrouden groete . | |
Do makede maria als gheschreuen steet | |
Den seluen salme de magnificat heet . | |
Jn den seluen salme sprack se claer | |
Den vijften verse al openbaer . | |
Et misericordia eius a p(ro)genie in p(ro)genies . | |
timentibus eum . ¶ Dat is vns bedudet ald(us) . | |
Vn(de) syne barmh(er)ticheit is den ghene(n) to rechte | |
De en vntfruchten . van gheslechte to slechte . | |
Nu laet vns merken vnde prouen | |
Of wi der mod(er) godes icht willen gheloue(n) . | |
De et so claerlike heft ghesecht al sond(er) waen | |
We godes barmherticheit wille vntfaen . | |
<81v> | |
Dat he gode in syne(n) werken sal vntfruchten | |
Vn(de) vntfruchte(n) wi em nicht . so is to duchten . | |
Dat syne barmh(er)ticheit ouer vns sal duer sijn | |
Oeck so holt dat vaste de gheloue mijn . | |
Wat maria heft ghesproke(n) dat dat waer moet bliue(n) <in HS: bliue(n) ü.d.Z. ergänzt> | |
Wa(n)te nema(n)t en solde hijr teghe(n) dorren kyuen . | |
Weerlike he weer io to vermaledijt | |
De teghen marien in ienigher tijt . | |
Jcht dorste spreken ofte argueren | |
Mer doet als iv maria wil leren . | |
Vn(de) vntfruchtet gode altoes . als maria dede | |
So sul ghi ewich bruke(n) de barmh(er)tichede . | |
Vn(de) ist sake dat ghy <in HS: ghy a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> gode nicht vntsiet | |
De barmh(er)tich(ei)t . sal iv bedrieghe(n) . en twiuelt niet . | |
Wa(n)te v(n)moghelick weert . dat dat solde lieghe(n) | |
Hijr bi so en latet iv de wane nicht bedrieghe(n) . | |
Mer hebbet lieuer dat ghi wete(n) da(n) ghi wane(n) | |
Weerlike se rollen al wt der rechter banen . | |
De vp de barmh(er)tich(ei)t in doetlike sunde leuen | |
Vn(de) mene(n) dat em got int einde allike wal sal v(er)(-)gheue(n) . <in HS: gheue(n) u.d.Z. ergänzt> | |
Vn(de) bliue(n) vryelike in doetsunde(n) wone(n) | |
Jst anders recht . als my de scrifte toenen . | |
So du(n)cket my . dat manighe siele also blijft v(er)(-)lore(n) <in HS: lore(n) ü.d.Z. ergänzt> | |
Bi dusser valscher wane . als hijr steet to vore(n) . | |
Wante leider ouer al is een ghemene zede | |
Dat de lude sundighen vp de barmh(er)tichede . | |
<82r> | |
Hijr v(m)me so lyket dussen punt de hijr voer steet | |
Der eerden . de alle desse werlt bespreit . | |
Rechte als de eerde bespreit de werlt openbaer | |
Also bespreit dusse pu(n)t de su(n)dighe(n) siele i(n) ghelik(er) vaer . | |
Oeck als se holt de(n) dode(n) lijcha(m) in de(n) g(ra)ue neder | |
Al leuede he vn(de) wolde v(er)rysen weder . | |
Ten weer sake dat men de eerde eerst wt de(n) g(ra)ue droeghe <in HS: droeghe ü.d.Z. ergänzt> | |
Hijr bi so v(er)staet in ghelike(n) voeghe . | |
Dat dusse vorschreue(n) <in HS: vorscreue(n); h ü.d.Z. ergänzt> pu(n)t ald(us) wecht de arme siele va(n) bynne(n) <in HS: va(n) bynne(n) ü.d.Z. ergänzt> | |
Dat se den rechten gru(n)t nicht mach bekenne(n) . | |
Wo se sal weerden van sunden bloet | |
Mer se dencket al vp de barmh(er)ticheit groet . | |
Vnde weerdet daer iamerlike bi bedroghe(n) | |
Hijr bi ist dat ghi wal merken moghen . | |
De vp de gud(er)tiere(n)heit su(n)dighet . wo he sick bedrughet | |
Als maria heft ghesproke(n) de nicht en lughet . | |
Vnde oeck de hillighe p(ro)phete dauid mede | |
Vn(de) itlick dat claerlike bedudet in syner stede . | |
Dat de barmh(er)tich(ei)t sal kome(n) vp de ghene alleen | |
De in ghedachten vn(de) werken gode vntseen . | |
De ghene vntseen gode als su(n)te iohannes secht | |
De de ghebode holden als de text nv lecht . | |
Hijr bi ghi here(n) vn(de) vrouwe(n) . vn(de) alle lude ghemeen | |
Ghi sijt arm ofte rijck . groet ofte cleen . | |
Bi der my(n()ne godes ick iv alle vormane | |
Dat ghi nicht vp dussen valschen wane . | |
<82v> | |
Dat is vp de barmh(er)ticheit nicht hijr i(n) sunde(n) bliue(n) | |
Wante et is waer als vns de hillighe(n) schriuen . | |
So solde ghi iamerlike iv edele siele daer bi v(er)liesen | |
Mer wilt lieuer den wech ter recht(er) ha(n)t kiesen . | |
Dat is dat gode vntseen . vn(de) holde(n) syn ghebode | |
So sul ghi barmh(er)ticheit vinde(n) bi de(n) ou(er)ste(n) gode . | |
Jnt ewicheit to bruken alle to samen | |
Dat v(er)lene vns got ihesus cristus amen . | |
¶ Dit is de vijfte punt de den sunder in | |
sunden holt . vnde is van der rijcheit . | |
<a.l.R.: . lxx . > De vijfte pu(n)t als su(n)te gregorius schrift | |
Daer so manich bi in sunden blift . | |
Dat doet vaken dat eerdesche guet | |
Wa(n)te de schat maket manighen so verwoet . | |
Dat he de(n) mit begheerten hijr also besit | |
Al wolde he den laten . he en mochte niet . | |
Hijr va(n) steet in den hillighe(n) ewa(n)gelio claer | |
Als vns beschrift sunte matheus openbaer . | |
Wo dat een iuncgelincg quam ghegaen | |
To cristu(m) . vnde sprack . als ick heb vorstaen . | |
Gude meister . nv segge my wat sal ick doen | |
Vp dat ick besitten moghe dat hemelsche loen . | |
Cristus antworde mit sachten mode | |
Vnde sprack . nv holt de tien ghebode . | |
De iuncgelincg sprack . hebbe ick vorstaen | |
Meister . dat hebbe ick va(n) iu(n)cg(er) ioghet ghedaen . | |
<83r> | |
Cristus sprack . noch vntbreket di wat | |
Jst sake dattu volkomen willest wesen plat . | |
So verkoep alle dijn guet . oeck waer dat sy | |
Vn(de) ghift den armen . vnde volghe <gestr .: na> my . | |
Do de iu(n)cgeli(n)cg dat antworde hadde ghehoert | |
Do kierde he van cristo al rechte voert . | |
Vnde woert do bedrouet bouen maten | |
Wante de rijcheit was em swaer to laten . | |
Vn(de) do cristus de(n) iu(n)cgeli(n)cg sach va(n) em gaen | |
To syne(n) apostole(n) do (christu)s sprack . heb ick v(er)staen . | |
Och wo swaer ist . al sonder waen | |
Den riken int ewighe leuen to gaen | |
Et is mogheliker in gheliken voghe | |
Enen kameel to gaen doer ener natelen oghe . | |
Hijr bi so mach men wal merken dat | |
Of vns de rijcheit icht hindert wat . | |
Sunderli(n)cge den ghene(n) de rijcheit my(n)nen | |
¶ Na den als vns de schrift doet kennen . | |
So is de rijcheit vele hijr de sake | |
Dar manich bi kricht de helsche wrake . | |
Wante de hijr synt rijck va(n) tijtlike(n) gude | |
Dat vinde ghi selden dat se armode . | |
Hijr ku(n)nen my(n)nen . of penitencie sueken | |
Mer se willen lieuer de lust oers vleisches bruken . <in HS: bruken . u.d.Z. ergänzt> | |
Vn(de) in weelde(n) hijr oer leue(n) leide(n) | |
Wa(n)te wo solde(n) se moghe(n) va(n) d(er) rijcheit scheide(n) . | |
<83v> | |
De den schat so my(n)nen in dusser tijt | |
Wante al horen se seggen van gode iet . | |
Des achten se recht oft were een stro | |
Want de rijcheit verblint se va(n) by(n)nen also . | |
Dat se nicht ku(n)nen smake(n) dat ewich is | |
Hijr va(n) spreket got selue(n) des sijt ghewis . | |
To synen iu(n)cgeren mit woerden claer | |
Als sunte lucas beschrift al openbaer . | |
¶ Exijt q(ui) semi(n)at . semi(n)are seme(n) suu(m) . (et cetera) . Luce viij+o . | |
Et ghencg wt seyen een sijn saet | |
Dat erste saet viel als gheschreuen staet . | |
Bi den weghe in de eerden beneden | |
Vn(de) dat saet woert daer va(n) de(n) lude(n) to treden . | |
Vn(de) de voeghele des hemels etent en wech | |
Also dat dat saet ghene vrucht en kreech . | |
Dat ander saet viel na myner waen | |
Vp een stenich lant . heb ick vorstaen . | |
Do dat saet begunde to wassen | |
Vn(de) de wortelen to der eerde(n) solden passen . | |
Do was daer so dorre vn(de) stenich grunde | |
Dat dat saet ghene vrucht voertbre(n)cgen en ku(n)de . | |
Dat derde saet viel na den als ick las | |
Jn een lant dat vol distele vn(de) doerne was . | |
Do dat saet wassen solde . do en woldet nicht lucke(n) | |
Wa(n)te de doerne begunde(n) dat saet al to v(er)drucke(n) . | |
Also dat dat saet al daer moste vergaen | |
<84r> | |
Vnder de distele(n) vn(de) doerne(n) . al sonder waen . | |
Dat vierde saet viel in een edel lant | |
Dat sachte was vn(de) guet ouer al bekant . | |
Vn(de) na den als men wt de(n) ewa(n)gelio hoert | |
So brochtet wal hu(n)dertuolt vruchtes voert . | |
De oren hebben to horen . de horen | |
Dit sprack got selue(n) syne(n) iucgere(n) to voren . | |
Vn(de) rechte voert do got dit hadde ghesecht | |
¶ Do vraghede(n) de iu(n)cgere(n) als na de(n) texte lecht . | |
Al openbaer van vnsen lieuen here | |
Wat de bedudincge va(n) dussen sade were . | |
Vn(de) do vnse here oer vraghe(n) hadde ghehoert | |
Do vntba(n)t he oen den syn also rechte voert . | |
Vn(de) sprack . bi den sade daer ick iv leerde van | |
Daer sul ghi dat woert godes bi vorstaen . | |
Voert wil ick hijr drie sade laten bliuen | |
Vn(de) wil allene van den derde(n) sade schriuen . | |
Vmme dat dat to dusser materie behoert alheel | |
Dat is van den sade dat in de doerne viel . | |
Bi den doerne(n) sal men de rijcheit bekennen | |
Vn(de) wilt den rechte(n) gru(n)t hijr van vorsynnen . | |
¶ Quod aute(m) in spinis cecidit : hij su(n)t q(ui) audiu(n)t | |
verbu(m) dei . et a sollicitudinibus . et a diuicijs . et | |
voluptatib(us) vite eu(n)tes suffoca(n)tur . et non refe | |
ru(n)t fructu(m) . ¶ Dat bedudet vns also vele . | |
Et is manich rike mensche de wal p(re)dike(n) hoert | |
<84v> | |
Vn(de) vorstaet oeck de waerheit wal rechte voert . | |
Mer der werlde roke . als lust vnde rijcheit | |
De v(er)blinde(n) dat woert godes als gheschreue(n) <in HS: ghescreue(n); h ü.d.Z. ergänzt> steet . | |
Vn(de) maken den riken also bekoert | |
Dat dat woert godes ghene vrucht kan bre(n)cge(n) voert . <in HS: voert . ü.d.Z. ergänzt> | |
Wa(n)te recht alse de doern v(er)drucket dat saet | |
Also v(er)drucket rijcheit godes woert . dat v(er)staet . | |
Hijr vp secht de hillighe pawes gregorius | |
Jn syner omelien . vnde spreket aldus . | |
¶ Quis eni(m) michi vmq(ua)m crediderit . si spinas di | |
uicias i(n)terp(re)tari voluissem . maxime cum ille | |
pu(n)gant . iste delectent . ¶ Dat bedudet also vele . | |
Of ick nv aldus spreke al openbaer | |
Dat de rijcheit distel vnde doerne waer . | |
Wo solde ghi my iu(m)mer ghelouen dat | |
Wa(n)te ghi vinde(n) voele dat de erdesche schat . | |
Jn ghenoechten vns doet vrolick to syne | |
Vnde de doerne steken vnde doen vns pyne . | |
Of ick dan de doerne der rijcheit liken wolde | |
We solde dan wesen de my ghelouen solde | |
Mer nv heft vns got sulue(n) io aldus gheleert | |
Nu mote wi des gheloue(n) wen dat batet . ofte deert . | |
Hijr v(m)me wil wi den rechten grunt bekenne(n) | |
So steket de rijcheit de siele van bynnen . | |
Vn(de) prekelt vn(de) wu(n)det al vnse ghedachten | |
Vn(de) berouet vns also de gheestlike krachten . | |
<85r> | |
Hijr v(m)me so hebben de hillighen dat vorstaet | |
Vn(de) oeck meisters va(n) nature(n) alle(n) schat v(er)smaet . | |
Vp dat se va(n) der werlde nicht worde(n) bedroghe(n) | |
Hijr van so wil ick een exempel iv toghen . | |
Hijr beghi(n)t een schone disputacie tussche(n) ko | |
ni(n)cg allexand(er) . vn(de) dyogenes . de(n) heidessche(n) meist(er) . | |
Men lest in boken van hiir beuoren <a.r.R.: . lxxi . > | |
Va(n) ene(n) grote(n) meister in der naturen . | |
Die de wyse dyogenes was ghenant | |
Desse meist(er) hadde nicht meer gudes alst is bekant . <in HS: bekant . u.d.Z. ergänzt> | |
Dan ene kupe <in HS: boede ü.d.Z. und v.a.H. ergänzt> daer he ynne sat | |
Vnde de leghede he vp de ene zyde plat . | |
Wa(n)neer em wint of reghen wolde deeren | |
Dat he de boden daer teghe(n) mochte keren . | |
Vnde schreef manich boeck va(n) lere(n) vroet | |
Jn desser kupen desse meister groet . | |
Also dat syne grote wijsheit vnde lere | |
Quam voer koni(n)cg allexand(er) d(er) werlde here . | |
Do de koni(n)cg desse mere hadde vernomen | |
He sette em rechte voert to de(n) meist(er) to kome(n) . | |
Vmme syne grote wijsh(ei)t to hore(n) reet he to ha(n)t | |
Daer he den meister in der kupen vant . | |
De konincg sat af vn(de) ghencg to saen | |
Jn de sunne voer der kupen staen . | |
Syne cledere blenckede(n) schone va(n) pure(n) golde | |
He groete den meist(er) vn(de) boedt em syne hulde . | |
<85v> | |
Vnde do de meister ansach den konincg vry | |
He sprack . wat kumstu hijr vnde benemest my . | |
Dat du my nicht en kanst gheuen in den leue(n) | |
De koni(n)cg sprack . wat neme ic di dat ic di nicht <in HS: nicht ü.d.Z. ergänzt> mach gheue(n) . | |
De meister sprack . du nemest my de su(n)ne de du my | |
Nicht gheue(n) en machst . de hijr luchtet my vn(de) dy . | |
De koni(n)cg sprack . weetstu icht wat h(er)e dat ic bin | |
De meist(er) sprack . des achte ick mere noch min . | |
De koni(n)cg sprack . vn(de) verwu(n)derde sick sere | |
Jck bin koni(n)cg allexander alle der werlde here . | |
Do de meist(er) dat hoerde do sprack he mit list | |
Du(n)cket di dattu here ouer alle de werlt bist . | |
Jck wilt di bewisen gheloues my | |
Dat mijn knecht is here ouer dy . | |
Do de koni(n)cg dit hoerde . he ku(n)de nicht ghemerke(n) | |
Va(n) rechte wu(n)d(er)e . wat he solde segge(n) ofte werken . | |
He sprack . is dijn knecht mijn ouerhere | |
So is vmmer de werlt seer wt den kere . | |
Wa(n)te alle dat de sunne beschinen mach | |
Dat moet my vntfruchte(n) . et sy nacht of dach . | |
Vnde is dan dijn knecht mijn ouer noet | |
So bistu v(m)mer een wu(n)derlick here groet . | |
Alsulke macht kan ick v(m)mer nicht an di seen | |
Waer synt dyne dienres dattu ald(us) bist alleen | |
Syn ghi so groet een here als ghi menen . | |
Waer synt de here(n) vn(de) vorste(n) de iv denen . | |
<86r> | |
Ghi mote(n) my dit mit reden maken waer | |
So veer als ick hete de grote allexander . | |
De meister sprack . nv hore my mit synne | |
Jck wil di mit reden hijr brencgen ynne . | |
Nu merke . de quade ghirich(ei)t dat is mijn knecht | |
De hebbe ick plat vnder myne voete ghelecht . | |
Jck hebbe de ghirich(ei)t . verwu(n)nen . vn(de) diene eer niet | |
Want alle dat guet vp eerde(n) is my verdriet . | |
Vnde schat vnde ghiricheit is dijn here | |
Wa(n)t du kanst daer va(n) v(er)sade(n) nu(m)mer mere . | |
Wo du meer gudes verweruest in desser tijt | |
So du ghirigh(er) salst w(er)de(n) . hijr an en twiuel niet . | |
Wante dat landt were lichte groet ghenoch | |
Dat di wal dede alle dijn gheuoech . | |
Wes du behouedes wech vnde weder | |
Eten vnde drincken . schoe vnde cleder . | |
Vn(de) alle notroft daer dijn licha(m) bi mach leuen | |
Vn(de) nicht meer en mach di alle de w(er)lt gheue(n) . | |
Nochtan so ghijrstu recht of du woldes | |
Vnde alle de werlt ewich besitten soldes . | |
Vm dattu mit d(er) ghiricheit aldus bist v(er)laden | |
So en mach di de ganse werlt nicht v(er)saden . | |
Vn(de) gheen dincg sal di versaden moghen | |
Dat sterflick is vor dynen oghen . | |
Mer du salst ghirigh(er) w(er)de(n) va(n) daghe to daghe | |
Dit is der ghirigher aert vn(de) rechte plaghe . | |
<86v> | |
Vn(de) eer du dat wetest so moetstu et hijr laten | |
So en sal dan alle de werlt nicht een appel bate(n) . | |
Nu merket of du wolst . in aller wijs | |
Of mijn knecht dijn here icht is . | |
Vn(de) do de koni(n)cg dit hoerde . do sprack he claer | |
Weerlike meister ghi segget my al waer . | |
Jck bekenne mit rechte verwunnen my | |
Vn(de) vinde so grote wijsheit de ick sie an dy . | |
So syn ghi des weerdich in allen saken | |
Jck wil iv ouer een ga(ns) la(n)dt ene(n) koni(n)cg make(n) . | |
Wa(n)te iv betemet voel bet la(n)dt vn(de) lude to regiere(n) | |
Da(n) iuwe wijsheit allene in der kupe(n) to ha(n)tiere(n) . | |
Do lachede de meist(er) . vn(de) sprack . is dit nicht ny | |
Dattu een ga(n)s koni(n)crijck wollest gheue(n) my . | |
Vn(de) du en heuest v(m)mer de macht nv niet | |
My to gheuen of to benemen yet . | |
De koni(n)cg sprack . lieue meist(er) . wo solde dat wesen <in HS: wesen ü.d.Z. ergänzt> | |
Of ick iv enen koni(n)cg makede in desen . | |
Vn(de) gheue iv landt vn(de) lude to regieren | |
We were so koene de dat solde kieren . | |
Of ick iv mijn peert gheue dat ghi hijr siet staen | |
We solde segge(n) et weer qualike ghedaen . | |
Hijr v(m)me so mach ick iv v(m)mer wal gheuen | |
Also la(n)cge als wi beide ald(us) in de(n) lichame leue(n) . | |
De meister sprack . | |
Heer koni(n)cg . al weerstu noch so groet een here | |
<87r> | |
So en machstu my nicht gheue(n) min noch mene . | |
Dat wil ick di mit reden wal doen vorstaen | |
Wa(n)te ick en wil ghene ghifte va(n) di vntfaen . | |
Vn(de) so en machstu my v(m)mer nicht gheue(n) in ghe(-)ner wijs <in HS: ner wijs u.d.Z. ergänzt> | |
Nu prouet oft waer dan loghen is . | |
Wante wat ick nicht wil hebbe(n) in desser tijt | |
Dat en moghestu my vmmer gheuen niet . | |
De konincg sprack . | |
Jck loues dat ghi hijr ynne seggen waer | |
Wa(n)te teghe(n) iuwe(n) wille(n) to gheue(n) dat weer swaer . | |
Wil ghi ghene ghifte van my vntfaen | |
So mach ick iv qualike wat gheuen dan . | |
Doch so weet ick wal so vele vp dessen dach | |
Dat ick iv v(m)mer wal wat benemen mach . | |
Al ist sake dat ick iv mach gheuen niet | |
Jck mach iv wat beneme(n) al weert iv leet . | |
De meister sprack . | |
Heer konincg ick segge di nv vorwaer | |
Du en moghest my nicht beneme(n) een haer . | |
Dat ick di mit rede(n) wil bewisen manichuolt | |
Nu segge my . wat is dattu my beneme(n) wolt . | |
De konincg sprack . | |
De kupe de ick nv hijr sie vor my | |
De mach ick v(m)mer wal benemen dy . | |
De meister sprack . | |
Heer koni(n)cg . du wolst my desse kupe beneme(n) | |
<87v> | |
Dat mach io wal enen konicg betemen . | |
Nochtan segge ick nv hoere na my | |
Mit alle dussen volke dat ick hijr sie bi dy . | |
So en salstu nv teghen mynen willen niet | |
Desse kupe my benemen moghe(n) vp desse tijt . | |
De konincg sprack . | |
Here meister ick segge iv openbaer | |
De kracht en kan ick in iv nicht w(er)de(n) vntwaer . | |
Wa(n)te iuwe licha(m) is i nicht meerre da(n) int ghemeen | |
Oeck so kan ick kra(n)cke hulpe hijr bi iv seen . | |
Wiset my . waer synt iuwe lude . ridd(er)e vn(de) here(n) | |
Daer ghi iv mede teghe(n) my willen weren . | |
De meister sprack . | |
Riddere vnde heren der heuestu ghenoech | |
Mer der en behoue ick nicht in nener voech . | |
Moghen di dine lude vn(de) here(n) voele baten | |
Dat salstu wal beuinde(n) als du et hijr salst late(n) . | |
Oeck were dattu ghene macht heuest i(n) desse(n) leue(n) | |
Ten sy dat se di va(n) de(n) ouerste(n) gode sy ghegheue(n) . | |
Vn(de) heft di got vorleent ene clene tijt | |
Here to wesen ouer alle de werlt wijt . | |
Vnde di alle de werlt sal wesen vnderdaen | |
Daer en wil ick in ghener wijs teghen staen . | |
Wa(n)te teghe(n) de moghenth(ei)t godes so en wil ick niet | |
Mi nicht weder setten to ienigher tijt . | |
Wat di got wil gu(n)nen . dat gu(n)ne ick di mede | |
<88r> | |
Sich wat du hijr siest in dusser stede . | |
Dat gheue ick di al temale mit willen vry | |
Aldus so en machstu v(m)mer nicht beneme(n) my . | |
Wa(n)te wat du hijr siest dat is nv nicht mijn | |
Nu nym dijn eighe(n) . wa(n)te et is al temale dijn . | |
Du en kanst my io nicht beneme(n) i(n) nener voech | |
Wa(n)te desse kupe is di v(m)mer clene ghenoech . | |
Mach ick dine ghiricheit daer mede versaden | |
So nym se heen so machstu daer y(n)ne baden . | |
Wa(n)te wat ick di gheue dat en benemestu my niet | |
Ald(us) machstu my nicht beneme(n) in ghener tijt . | |
De konincg sprack . | |
En trouwen heer meister na mynen wane | |
Ghi en sijt mit enen stricke io nicht to vane . | |
Mer ick kome iv noch naer des ghelouet my | |
Oeck wo wijs dattu bist na dine(n) ducke(n) vry . | |
Wi en scheden noch aldus lichtlike niet | |
Al weret iv oeck al to sere leet . | |
Jck weet noch wat dat ick iv beneme(n) mach | |
Kunde ghi dat vntbinden vp dussen dach . | |
So wil ick vryelike segge(n) dat ghi een meist(er) sijt | |
Wa(n)te et en du(n)cket my nicht moghelick i(n) desser tijt . <in HS: tijt u.d.Z. ergänzt> | |
Dat ghi et . of iema(n)t sal moghe(n) vntbinde(n) | |
Des wil ick my wal vryelike vnderwinden . | |
De meister sprack . | |
Here konincg . so latet doch nv hoere(n) my | |
<88v> | |
Wat dusse wunderlike sake sy . | |
De ick niemant vntbinden sal moghen | |
Kan ick es nicht doen dat moet ick doghenn . <a.r.R. Erklärung zu doghen: i(d est) lide(n)> | |
De konincg sprack . | |
Here meister nv hoert . ick segge iv dat | |
Jck mach iv dat leuen benemen plat . | |
Wat mach iv dan iuwe wijsheit baten | |
Vn(de) al wolde ghi et nv seggen in sulker mate(n) . | |
Dat ghi et my oeck gheue(n) in alsulken voghe(n) | |
Jck wolde plat seggen dat ghi et loghen . | |
Wante al dat leuet vn(de) dat vp eerden is | |
Dat vntsiet den doet des sijt ghewis . | |
Nu wilt my dit vntbinden of ghi ku(n)nen | |
So wil ick iv de(n) name(n) va(n) ene(n) meist(er) gu(n)nen . | |
De meister sprack . | |
Heer koni(n)cg . iv du(n)cket ghi hebbe(n) iuwe sake nv vast | |
We solde vntbinden moghen so sware(n) last . | |
Als ghi mit woerden brencget voert | |
Doch so laet my naken iuwe boert <in HS: boert aus gheboert korrigiert> . | |
Jck sal iv dit vntbinde(n) mit reden ghereet | |
Dat ghi es gheloue(n) sullen al weert iv leet . | |
De konincg sprack . | |
Here meister . siet to . ick segget iv en trouwen | |
Lieghe ghi my to voren et sal iv rouwen . | |
Na den dat ghi iv so v(er)metelike vnd(er)winden | |
Wa(n)te et du(n)cket my v(n)moghelick iv sijn to vntbinde(n) . | |
<89r> | |
De meister sprack . | |
Heer koni(n)cg . so hoer nv wal nouwe to of ick et lieghe <in HS: et lieghe ü.d.Z. ergänzt> | |
Nu siet vp iuwe(n) schote daer sittet ene vlieghe . | |
Nu slaet se doet vn(de) benemet oer dat leuen | |
So sal ick iv voert an redene gheuen . | |
De konincg dede als de meister boet | |
Also voert sloech he de vlieghe doet . | |
Vnde sprack . heer meister ick heb et ghedaen | |
Nu segge my . wat sal ick nv hijr bi vorstaen . | |
Jck hebbe der vlieghe(n) oer leuen benomen | |
Wat leer . of rede mach my hijr wt komen . | |
De meister sprack . | |
Hebbe ghi der vlieghe(n) benome(n) dat leue(n) vry | |
Dat mote ghi my anders brencgen by . | |
Nu laet my dat leue(n) seen dat ghi oer hebbe(n) benome(n) | |
Waer ist . bre(n)cget voert . laet my voer de oghe(n) kome(n) . | |
Als ick dat leuen see . so wil ick es eerst gheloue(n) | |
Dat ghi d(er) vlieghe(n) of my dat leue(n) moghe(n) beroue(n) . | |
De konincg sprack . | |
En seet ghi dit nicht mit oghen claer | |
Dat de vlieghe hijr doet lecht openbaer . | |
Se zat vnde leuede vp mynen schoet | |
Jck benam oer dat leuen vn(de) sloech se doet . | |
De meister sprack . | |
Jck see de vlieghe hijr doet wal liggen | |
Mer du ka(n)st my luttich va(n) oere(n) leuene seggen . | |
<89v> | |
Waer oer leuen nv ghebleuen sy | |
Nu toen my dat des bidde ick dy . | |
Jck see de vlieghe wal liggen doet | |
Mer my du(n)cket dat se sy allike groet . | |
Als se to voren was in oeren leuen | |
Waer is der vlieghen leuen nv ghebleuen . | |
De vlieghe lecht hijr . oer leuen is heen | |
Heuestu oer leuen ghenome(n) so latet my seen . | |
Wa(n)te heuestu der vlieghe(n) oer leuen vntoghen | |
So salstu et billix wal toenen moghen . | |
De konincg sprack . | |
Oer leuen to toenen des en weet ick niet | |
Dat is my to doene al vnghereet . | |
Wante als ick vorsta in iuwen menen | |
So en mach niema(n)t de(n) andere(n) dat leue(n) beneme(n) . | |
De meister sprack . | |
Dat leuen to benemen iemande hier | |
Dat sy mensche . ofte voghel . of een ander dier . | |
Des en heuestu bi di seluen ghene macht | |
Al haddestu oeck dusent manne kracht . | |
Wa(n)te wo solde dat iema(n)t moghe(n) beneme(n) heen | |
Dat men nicht mach volen . noch hoeren . noch seen . | |
Dat machstu my of ene(n) a(n)dere(n) wal slaen t(er) doet | |
Des heuestu wal macht doet di des noet . | |
Vn(de) so machstu dat leue(n) va(n) den lijcha(m) scheiden | |
Dat lijcham sal dyner wal beiden . | |
<90r> | |
Mer waer dat leuen henen vliet | |
Daer van en wetestu myn dan nyet . | |
¶ De konincg sprack . | |
So segge my doch myt synne lieue meister fijn | |
Waer y(n)ne is nv besloten dat edele leuen mijn . | |
De meister sprack . | |
Heer koni(n)cg . du salst wesen seker vn(de) ghewis | |
Dat dijn leuen bynne(n) yn de edele siele is . | |
De konincg sprack . | |
So segget my lieue meister eer ghi et v(er)gheten | |
Wat so is dat selue dat ghi nv de siele heten . | |
De meister sprack . | |
De siele is na mynen voerhoghen | |
Een wesen dat ghi seen noch taste(n) en moghe(n) . | |
De schepper der nature(n) heft dat formeert | |
Na em seluen . als my de kunst leert . | |
De konincg sprack . | |
Nu segget my meister al sonder lieghen | |
Was daer oeck ene siele by(n)nen in der vlieghen . | |
Of hadde se ghene siele . waer y(n)ne was da(n) oer leue(n) | |
Hijr van bidde ick iv dat ghi my rede gheuen . | |
De meister sprack . | |
Heer konincg . als ick iv hoere waghen | |
So du(n)cket my dat ghi harde mislike vraghen . | |
Doch so wetet dat vp eerde(n) nicht en leuet int ghemene | |
Dat ene ewighe siele heft dan de mensche allene . | |
<90v> | |
Wante dar nicht in alle der werlt en leuet | |
Dat recht verstant vnde redene heuet . | |
Dan de mensche allene des sijt ghewis | |
De heft redene . verstant vnde vorhoechnis . | |
Vnde desse drie punte al sonder hele | |
De synt allene in des menschen sele . | |
Vn(de) de heft daer in ghegheue(n) de schepper d(er) natu(-)ren <in HS: ren ü.d.Z. ergänzt> | |
Vm de(n) mensche(n) sijn leue(n) daer mede to sturen . | |
Altoes in reden to synes scheppers ere | |
Dat en heft gheen visch . of voghel . of a(n)d(er) diere . | |
Wante alle dat is vnde vp eerden leuet | |
Dat sal de(n) me(n)sche(n) diene(n) . vm dat he rede(n) heuet . | |
Vn(de) als een mensche da(n) nicht redelick en is | |
So is he quader da(n) een beest . des sijt ghewis . | |
Vn(de) een redelick me(n)sche als ick heb voerseit | |
De mach allene vordencken de ewicheit . | |
Vn(de) dat en mach gheen beest des gheloue my | |
De ewicheit vor dencke(n) . oeck wo wijs dat sy . | |
De konincg sprack . | |
Och lieue meister nv make my voert an vroet | |
Of daer ienich leuen is ewich na dussen doet . | |
Oeck wiste ick des vnderschedes gheerne mere | |
Tussche(n) den mensche(n) vn(de) vnredelike diere . | |
Oeck so wolde ick gherne des wesen wijs | |
Waer ynne dat leuen der beesten is . | |
Na den dat se ghene siele en hebbe(n) d(er) ewicheit | |
<91r> | |
Ghelijck als va(n) den menschen is voergheseit . | |
Waer ynne oer leuen is . of bliuen sal | |
Dat lustet my to weten sere wal . | |
De meister sprack . | |
Heer konincg . iuwe vraghe is manichuolt | |
Mer dat eerdesche guet dat ghi bi iv holt . | |
Dat doet iv van bynnen so du(n)cker maken | |
Dat ghi ghene rechte wijsheit ku(n)ne(n) smaken . | |
Wante rechte wijsheit na miner waen | |
De en mach gheen ghirich harte vntfaen . | |
Mer wolde ghi de ghiricheit laten varen | |
So solde iuwe sy(n)ne van by(n)nen vorclaren . | |
Na der naturen als ick wal see an dy | |
Dat ghi wal to gru(n)de solde vorstaen my . | |
Mer so la(n)cge als ghi de richeit nicht wille(n) late(n) | |
Al sechde ick iv dan vele . wat soldet iv baten . | |
Wa(n)te ghi en soldet nicht v(er)staen i(n) ghener wijs | |
Den rechten grunt van den dat ewich is . | |
Nu latet eerst de rijcheit . so wil ick iv dan | |
Juwe vraghe(n) claerlike wal doen vorstaen . | |
De konincg sprack . | |
Lieue meister dat ghi my heet | |
Dat is my to doen al vnghereet . | |
Wo solde ick de rijcheit nv laten moghen | |
Ick byn daer in gheboren vn(de) vpghetoghen . | |
Mijn oldere(n) hebbe(n) altoes rijcheit beseten | |
<91v> | |
Mer ick bidde iv dat ghi my laten weten . | |
De vraghe de ick iv hijr voer dede toenen | |
Mach ick dat doen . ick salt iv lonen . | |
Vn(de) wilt my so claerlike brencgen an | |
Dat ick na myner plu(m)pheit moghe v(er)staen . | |
De meister sprack . | |
Heer koni(n)cg . als ick vorsta in dussen stunden | |
Dat ghi bi iv sulue(n) nicht vntbinde(n) kunden . | |
Mer doch va(n) der vraghe de ick hebbe ghehoert | |
So wil ick iv een wenich brencgen voert . | |
Vn(de) dat wil ick doen mit den groueste(n) synne | |
Vp dat ghi et to bet moghet bekennen . | |
Brachte ick iv wat va(n) den subtijlste(n) to voren | |
Wat were dat anders dan kost verloren . | |
Vnde dat ick my selue(n) daer ouer moyede | |
Vn(de) de edele(n) stene vor de verken stroyede . | |
Hijr v(m)me wil ick dine vraghe vernoghen | |
Na alle mynen vermoghen . | |
Vn(de) mit groue(n) exemple(n) . als ick aller slichtes kan <in HS: kan ü.d.Z. ergänzt> | |
Vp dat ghi de bet dit moghen vorstaen . | |
De meister sprack voert an . | |
Jnt eerste dat du vraghest my | |
Of daer oeck een leuen na dessen dode sy . | |
Hijr van so merck dat ick di wil seggen | |
Als du ene(n) dode(n) me(n)sche(n) vnu(er)siens suyst ligge(n) . | |
Waer va(n) so ku(m)pt dat . of wo mach dat wese(n) | |
<92r> | |
Dat du rechte voert dan komest in vresen <ü.d.Z. Erklärung zu vresen: i(d est) a(n)xte(n)> . | |
Vn(de) anxt dan krighest al sonder noet | |
Vn(de) seestu dusent beesten hijr liggen doet | |
Daer vor so en gruwelt di myn noch meer | |
Wo gruwelt di da(n) vor ene(n) dode(n) me(n)sche(n) so seer . | |
Al ist dijn vrendt of maech in dusser tijt | |
Di gruwelt allike voel . alst vake schuyt . | |
Nu segge <in HS: segge aus segget korrigiert> wo mach dit komen by | |
So wil ick voert an berichten dy . | |
De konincg sprack . | |
Meister . ick bekenne al ist my hart | |
Dat ick vor ene(n) dode(n) me(n)sche(n) bin meer vor(-)vaert . <in HS: vaert . ü.d.Z. ergänzt> | |
Dan ick vor dusent beesten in dusser tijt | |
Mer de(n) gru(n)t wo et bi ku(m)pt dat en weet ick niet . | |
Oeck so leghe ick lieuer int ghemene | |
Mit dusent dode beeste(n) ene nacht allene . | |
Dan ick ene nacht mit ene(n) dode(n) me(n)sche(n) dede | |
Dit du(n)cket my ouer al een ghemene zede . | |
Mer nv bidde ick dat ghi my dit claer | |
Mit reden vpbinden wilt al openbaer . | |
De meister sprack . | |
Dat dy gruwelt vor enen dode(n) lijchamen | |
Dat komet aldus bi na mynen wanen . | |
Dat dijn edele siele is so wijs | |
Dat se wal smaket vnde merket dis . | |
Al seestu enen lijcha(m) de gheen leuen en heft | |
<92v> | |
Dijn siele m(er)ket allike wal dat de and(er) siele leeft . | |
Vnde dat se leuen moet in ewicheit | |
Vnde al is se van den lijchame verscheit . | |
So weet dijn siele nicht wo la(n)cge dat dure(n) sal | |
Hijr vmme so gruwelt dy ouer al . | |
Vn(de) aldus so en gruwelt enen beesten niet | |
Wa(n)neer et een doet beest ghelijck em seet . | |
Wa(n)te et en heft ghene redelike siele va(n) by(n)nen | |
De de ewicheit der sielen kan bekennen . | |
Ghelijck dat de siele in den menschen doet | |
Hijr bi so mochtestu des wesen vroet . | |
Dat daer een ewich leuen is | |
Wa(n)te du suyst alle daghe vn(de) bist ghewis . | |
Dat dar wassen boeme vn(de) kruet . vn(de) alle zaet | |
Vn(de) alle gader to des mensche(n) orbar staet . | |
Beide vische vn(de) voghel vn(de) beesten mede | |
Vn(de) alle dat is in der eerdeschen stede . | |
Vn(de) alle dat is vnder den hemel beuaen | |
Jst al tomale den menschen vnderdaen . | |
Vn(de) solde de mensche da(n) sterue(n) in dusser stede | |
De siele vnde oeck dat lijcham mede . | |
Ghelijck den vnredeliken beesten wreet | |
War v(m)me hadde vns got da(n) ghegheue(n) desse heer(-)licheit <in HS: licheit ü.d.Z. ergänzt> | |
Vn(de) oeck dat dar een ewich got is openbaer | |
Dat moghe wi wal vinden mit rede(n) claer . | |
Wa(n)te du suyst dat daer sterne vn(de) mane schijnt | |
<93r> | |
Daer is donre . blixem . reghen . vnde wynt . | |
Et daghet vn(de) et schemert in gheliker voech | |
Daer is wunders vnder den hemel ghenoech . | |
Wa(n)te wi seent dat de hemel ou(er) vns is betoghe(n) | |
Hijr bi ist dat wi wal merken moghen . | |
Js daer so manich wu(n)der vnd(er) den hemel groet | |
Dat hijr boue(n) voel meer wu(n)ders wese(n) moet . | |
Wa(n)te al heft vns got ghegheue(n) dat eertrick alheel | |
Vryelick he heft sulue(n) beholde(n) dat beste deel . | |
Hijr bi so m(er)ket dat dar een is de et al regeert | |
Vnde dat is de meister de vnse siele leert . | |
Dat wi mit waldaet de ewicheit moghe(n) w(er)ue(n) | |
Aldus so en ku(n)ne wi nicht ghelijck de(n) beeste(n) st(er)ue(n) . | |
Wo de hemel gheschapen is . of wat daer schiet | |
Dat kan de vleeschelike me(n)sche begripe(n) niet . | |
Ofte volkomelike to grunde wal vorstaen | |
So lancge als he in den vleesche is beuaen . | |
Wa(n)te vnse siele is mit den lijchame swaer | |
Ghecledet of se weer in enen kerkener . | |
Mer wa(n)neer vnse siele va(n) den lijchame scheit | |
Dan so sal se bekennen de ewicheit . | |
Vn(de) vele clarer dan de su(n)ne blincket | |
Jst sake dat wi se mit su(n)de(n) nicht hebbe(n) beulec(-)ket . <in HS: ket . ü.d.Z. ergänzt> | |
Hijr v(m)me heft got vnser sielen ghedaen | |
Reden vn(de) v(er)stant . dat se sick sal vorstaen . | |
Wo se de doghet sal my(n)ne(n) . vn(de) de boesheit late(n) | |
<93v> | |
De et meest hijr doet et sal em baten . | |
Wante enen beeste en is gheen reden ghegheue(n) | |
Dar v(m)me so en macht nicht su(n)dighe(n) i(n) desse(n) leue(n) . | |
Wa(n)te in ghene(n) beeste heft got een ewighe siele gheuoecht | |
Mer he heft dat ter eerde(n) gheschape(n) . als ghi m(er)ke(n) moecht . | |
Wa(n)te elke(n) beeste is sijn houet ghewasse(n) bi d(er) eerde(n) ned(er) | |
Vn(de) elke(n) mensche(n) recht vpwert ten hemel weder . | |
Dar en is nicht i(n) alle d(er) werlt dat recht vpwart gaet | |
Dan de mensche allene dat vorstaet . | |
Dat beteke(n)t dat de me(n)sche is gheschape(n) te(n) hemel al <in HS: al ü.d.Z. ergänzt> | |
Vn(de) een itlick beest ter eerden daert bliuen sal . | |
De konincg sprack . | |
Lieue meister . elck beest dat daer leuet | |
Na den dattet gheen ewighe siele en heuet . | |
Waer ynne is nv sijn leuen dan | |
Des bidde ick iv dat ghi my doen vorstaen . | |
Oeck was dit dat ick iv eerwijls <in HS: eerwijls aus eer wijls korrigiert> roerde | |
Hijr van ick gherne dat einde hoerde . | |
De meister sprack . | |
Dat leuen dat in enen beeste is | |
Dat is in syne(n) blode ofte vuchte . des sijt ghewis . | |
Wa(n)te wa(n)neer dat bloet ofte vuchte w(er)t v(er)stoert | |
So wert dat lijcham daer bi versmoert . | |
Dattet vndanx moet lere(n) enen andere(n) zede | |
So sterft dat lijcha(m) vn(de) dat bloet dar mede . | |
Wan dat leue(n) gheen vntholt da(n) kan bekennen | |
<94r> | |
Vm dat dat beest ghene ewighe siele en heft va(n) by(n)ne(n) . | |
So moet bi noet dat leuen sterue(n) mit de(n) lijchame(n) | |
Vn(de) dat bloet vn(de) vuchte al tomale to samen | |
Dit machstu vryelike ghelouen vor waerheide | |
Mer de mensche dar ick to voren af seyde . | |
De heft ene redelike siele in dussen leuen | |
De em van den oeuerste(n) gode is ghegheuen . | |
Daer he bi mach kennen guet vnde quaet | |
Vn(de) als <in HS: s hochgestellt> sijn lijcham sal steruen dat vorstaet . | |
Vnde em de doet nympt myt ghewolt | |
Dan so vynt sijn leuen een seker vntholt . | |
Jn der edelen siele de altoes moet blyuen | |
Dit machstu vorwaer dynen luden schryue(n) . | |
De konincg <in HS: Bei nin wurde ein Schaft zu viel geschrieben; das zweite i ist gestrichen und expungiert> sprack . | |
Weerlike weerlike heer meister grijs | |
Mit rechte wil ick iv gheuen den prijs . | |
Ghi hebbet my gheleert dat ick wiste nicht | |
Nu bidde ick iv . ofter in der werlt is icht . | |
Dat ghi begheren va(n) myner moghentheit | |
Dat sal iv bouen alle dincg syn bereit . | |
Jck moet ryde(n) . de tijt wil my hijr nicht lancger lyden <in HS: lyden u.d.Z. ergänzt> | |
Nu ghebeet to my to allen tyden . | |
De meister sprack . | |
Nu rijt dat di doghet vn(de) wijsheit mote(n) becliue(n) | |
Jck en beghere nv nicht dan in desser kupe to bliue(n) | |
Dyne ghifte en begheer ick nicht . dat segge ick vry | |
<94v> | |
Woltu my desse kupe laten . ick dancke dy . | |
Doch wo du wolt so bin ick des wal to vreden | |
Jck mene meer vreedes to vinde(n) in desser stede(n) . | |
Dan du salt in alle dyner heerlicheit | |
Wante de ghiricheit heft di also verleit . | |
Vnde verblindet di also des sy ghewis | |
Dattu nicht kanst grunden wat ewich is . | |
Wante we de wijsheit wil leren kennen | |
De lere eerst de armode mynnen | |
Wa(n)te ick hadde di al and(er)s wat ghedacht to lere(n) <in HS: lere(n) ü.d.Z. ergänzt> | |
Du en saltet nicht vorstaen i(n) ghener manere(n) . | |
Wa(n)te dar en is gheen beest dat vp eerde(n) leuet | |
To bewisene mit reden dat een siele heuet . | |
Al ist sake dat der beeste(n) nicht een is formeert | |
Al na de(n) schepper d(er) nature(n) alst de schrift wal leert . | |
Vn(de) redelick vnde ewich in gheliker wijs | |
Dat de edele siele in den menschen is . | |
Hadde ick dussen synne gheuolghet voert | |
Mit alsulker vntbi(n)dincge als hijr to behoert . | |
Dat hadde di gheweest oeck vele to swaer | |
Hijr v(m)me heb ick di ghesecht al openbaer | |
Groue exempele mit slichten synnen | |
Vp dattu et io de bet hijr mochtes beke(n)nen . | |
Nu see dattu daer doghet lerest by | |
Vn(de) rijt dat di v(m)mer ewighe salicheit sy . | |
Een v(er)clari(n)cge va(n) desser vorscreue(n) disputacie(n) . | |
<95r> | |
¶ De konincg de reet . de meister de bleef | |
De ghene de dusse disputacio schreef . | |
De wil <gestr.: wil> daer in wesen al buten scholden | |
Of dusse rijme icht meer va(n) woerde(n) holde(n) . | |
Dan de koni(n)cg vn(de) de meister to samene dre(-)ue(n) <in HS: ue(n) u.d.Z. ergänzt> | |
Wa(n)te et is al to vnser lere gheschreue(n) . | |
Wo de ghiricheit de werlt doet verblinden | |
Vn(de) wat ghi hijr nicht beschreue(n) en vinde(n) . | |
Dat hebben beschreue(n) de and(er)e meist(er)e claer | |
Vinde ghi daer wat y(n)ne dat begripelick waer . | |
So wolde ick gheerne to corrigeren syn bereit | |
Mer de et rechte v(er)staet alst na de(n) sy(n)ne leit . | |
So hope ick . he mach daer doghet wt wy(n)ne(n) | |
Got gu(n)ne vns dat wi et int beste vorsy(n)nen . | |
Dit is dat slot vn(de) dat einde va(n) de(n) erste(n) boke | |
vn(de) is oeck mede van der rijcheit . wo dat | |
se manighe(n) i(n) su(n)de(n) holt . | |
¶ Hyr voer so hebbe ghi ghehoert ene dis(-)putacie claer <in HS: putacie claer ü.d.Z. ergänzt> <a.r.R.: . lxxii . > | |
Tusschen de(n) meist(er) vn(de) de(n) koni(n)cg allexander . | |
Waer bi dat ghi wal vorsynnen moghet | |
Dat de armode is ene grote doghet . | |
Vn(de) een reitschap groet de gode wil dienen | |
Vn(de) wo de rijcheit verdu(n)ckert alle de ghene(n) . | |
De sick mit willen to der ghiricheit reiden | |
Wa(n)te desse koni(n)cg vn(de) de meist(er) were(n) beide heide(n) . | |
Nochtan so wolde desse wyse meister plat | |
<95v> | |
Dat rechte v(er)derfnisse were de eerdesche schat . | |
Vmme naturlike wijsheit hijr to vorsynne(n) | |
Nochta(n) so en ku(n)de desse meist(er) nicht bekenne(n) . | |
De ewighe vroude . vnde waer de vp sta | |
Mer he sloech daer vaste mit ene(n) stocke na . | |
Ghelijck de blynde na den eye doet | |
Wa(n)te he wolde wal dat dar weer een ewich got . <in HS: got . ü.d.Z. ergänzt> | |
De alle dincg regiert al openbaer | |
Oeck so wolde he wal dat ene hulpe waer | |
Vm ewich to leuen alst hijr is vorschreuen | |
Mer den wech to vinden to den ewighe(n) leuen . | |
Daer en ku(n)de de meist(er) nicht y(n)ne bedryuen | |
Ghelijck dat de kerstene meisters wal schriue(n) <in HS: scriue(n); h ü.d.Z. ergänzt> . | |
Als su(n)te ieronim(us) vn(de) augustin(us) . gregorius mede | |
Vn(de) manich ander hillich lerer in dusser stede . | |
De alle volkomeliken hebben vernomen | |
Den wech daer wi bi sulle(n) to de(n) hemel kome(n) . | |
Vn(de) oeck ghemeenlike hebben beschreue(n) dat | |
We sijn harte ha(n)cget an den eerdeschen schat . | |
Dattet em een groet hinder is in desser tijt | |
To den ewighe(n) rike to kome(n) des twiuelt niet | |
Manich solde wal kome(n) to ene(n) gheestlike(n) leue(n) | |
Ku(n)de he dat eerdesche guet hijr ouer gheue(n) . | |
Manich is de wal een edel ynspreken heeft | |
Vn(de) merket wal dat een and(er) hillichlike leeft . | |
Vn(de) wolde oeck wal dat he mochte leue(n) also | |
<96r> | |
Mer sijn guet en laet em nicht komen daer to | |
Wa(n)te de tijtlike rijcheit doet em also sacht | |
Dat he es ouer to gheuen heft ghene macht . | |
Al weer he van ghenoechten wal also koen | |
He en soldet va(n) quad(er) schaemde nicht doerren doen . | |
Ald(us) is de rijcheit de vijfte pu(n)t . vn(de) rechte scholt | |
De manighen sunder in sunden holt . | |
Waer va(n) ghi hijr voer vijf pu(n)te(n) vinde(n) beschreue(n) | |
¶ De eerste is . dat wi hijr mene(n) la(n)cge to leuen . | |
Vnde vnse sunde(n) to beteren voer vnsen doet | |
¶ Dat and(er) is . dat wi mene(n) dat nicht so groet . | |
De sunde en sy . noch gode so leet | |
Als vake daer van gheschreuen steet . | |
¶ Dat derde . dat wi de wisesten van den lande | |
Sunde seen doen vnde grote schande . | |
Vnde dencken dan . al is dit quaet | |
Mi wert vmmer ghelijck den andere(n) raet . | |
¶ Dat vierde is . dat wi dencken bloet | |
Godes barmherticheit is also groet . | |
Al sundighe ick ene wile in dussen leuen | |
Got is barmh(er)tich . he salt wal vergheuen . | |
¶ Dat vijfte is dit eerdesche guet | |
Als de schrift hijr voer wal maket vroet . | |
Bi dussen pu(n)ten wert manich bedroghen | |
Dat ghi vorwaer wal sult vinden moghen . | |
Nu bidde wi gode in dussen stunden | |
<96v> | |
Vermiddes synen hillighen vijf wunden . | |
Dat he vns armen sunders hijr verlene | |
Aflaet van sunden int ghemene . | |
Vn(de) wi voert de doghet my(n)ne(n) . vn(de) sunde hate(n) | |
Vn(de) wi vns vp de valsche wane nicht en v(er)late(n) . | |
Also wa(n)neert kumpt to der leisten vre | |
Dat vnse siele w(er)de ghevu(n)de(n) va(n) sunde(n) pure . | |
Nu segget amen alle to gader | |
Vn(de) ghelouet so sy de hemelsche vader . | |
Vn(de) mit loue so einde(n) wi dat erste boeck ald(us) | |
Ghelouet sy got . benedictus ihesus . | |
¶ Hijr beghi(n)t de tafel va(n) den anderen boke . | |
<a.l.R.: [ . i . ]> Jtem een voerga(n)cg . of ghebet va(n) de(n) andere(n) boeke . | |
<a.l.R.: [ . i]i . > ¶ Dit is dat beghin va(n) de(n) andere(n) boeke . vnde | |
is wo cristus drie dode(n) verweckede . vn(de) dat | |
eerste was een maghet . bi de(n) huse dar he de v(er)(-)weckede . <in HS: weckede u.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: [ . i]ij . > ¶ Wo cristus de(n) andere(n) doden v(er)(-)weckede . <in HS: weckede . u.d.Z. ergänzt> | |
vn(de) dat was ener wedewen sone . vn(de) | |
dat gheschiede bute(n) d(er) stat porte(n) de naym hetet . | |
<a.l.R.: [ . i]iij . > ¶ Wo cristus de(n) derde(n) dode(n) u(er)weckede . dat was | |
lazarus de(n) he wt de(n) graue u(er)weckede . de al(-)rede sta(n)ck . <in HS: rede sta(n)ck . u.d.Z. ergänzt> | |
<al.R.: [ . ]v . > ¶ Dit is wo men doetlike sunde | |
begaet in dren maniere(n) . Jnt erste va(n) de(n) co(n)sente . | |
<a.l.R.: [ . ]vi . > ¶ Van den werke der sunden . | |
<a.l.R.: [ . ]vij . > ¶ Van den ghewoente der sunde(n) . | |
<a.l.R.: [ . ]viij . > ¶ Dit is van weelde(n) vn(de) va(n) ghenoechte(n) desser werlt . <in HS: werlt . ü.d.Z. ergänzt> | |
<97r> | |
¶ Van ghenoechte der siele(n) . vn(de) hetet in de(n) lati- <a.r.R.: . ix . > | |
ne . vita co(n)te(m)platiua . dat is een schouwe(n)de leue(n) . | |
¶ Va(n) nutticheit des lide(n)s . vn(de) is de erste pu(n)t daer <a.r.R.: . x . > | |
se bi verwecket w(er)de(n) de in doetlike(n) sunde(n) wone(n) . | |
¶ Hijr eindet dat in rimen ghemaket is . Voert <a.r.R.: . xi . > | |
beghint hijr dit boeck in slichte(n) woerde(n) . Vn(de) | |
bedudet een deel dat vorschreue(n) is va(n) de(n) dode(n) | |
de cristus verweckede . vn(de) wat de gheestlike | |
syn daer van bedudet . vn(de) voert dat daer | |
to behoert <in HS: t ü.d.Z. ergänzt> mit and(er)en gude(n) exe(m)ple(n) vn(de) lerincgen . | |
¶ Wo de ghene ghedaen sal wesen de behulpelike <a.r.R.: . xij . > | |
vor ene(n) and(er)en bidde(n) sal . vn(de) voert wo wi bidde(n) sulle(n) . | |
¶ Een schoen exempel va(n) nutticheit des ghebedes . <a.r.R.: . xiij . > | |
¶ Van nutticheit des ghebedes . vn(de) in wat mane- <a.r.R.: . xiiij . > | |
ren dat men bidden sal . vn(de) wa(n)neer dat ghe- | |
bet ghehoert wert of nicht . dat wi bidden . | |
vnde wat de hillighen hijr van schriuen . | |
¶ Wo ellick sundich mensche oeck mede sal <a.r.R.: . xv . > | |
bidden . vn(de) almissen sal gheue(n) . vn(de) and(er) gude | |
werke doen . vn(de) een schoen exe(m)pel hijr van . | |
¶ Van den guden werken de een me(n)sche doet <a.r.R.: . xvi . > | |
de in doetlike(n) sunde(n) is . waer em de to helpe(n) . | |
¶ Van de(n) scheker de an d(er) recht(er) syde(n) vns h(er)en an den cruce hie(n)cg <in HS: den - hie(n)cg . u.d.Z. ergänzt> <a.r.R.: . xvij . > | |
¶ Van gheestliker almissen . <a.r.R.: . xviij . > | |
vn(de) een exempel wo nutte dat et <in HS: et ü.d.Z. ergänzt> is dat wi vm | |
godes willen v(er)gheuen dat vns misdaen is . | |
<97v> | |
<a.l.R.: . xix . > ¶ Va(n) lijcha(m)liker almissen . vn(de) een schoen exe(m)pel wo | |
lieue wi gode doen als wi arme lude my(n)ne(n) vn(de) guet doen . <in HS: guet doen . u.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . xx . > ¶ Een schoen exe(m)pel dat gheschien is | |
i(n) korte(n) iare(n) va(n) almissen . vn(de) de(n) armen to diene(n) . | |
<a.l.R.: . xxi . > ¶ Een schoen mirakel dat gheschach do koni(n)cg | |
karlo vor dat ordel godes was . | |
<a.l.R.: . xxii . > ¶ Dat slot va(n) d(er) almissen . vn(de) wat de hillighe(n) hijr va(n) schriue(n) . <in HS: va(n) schriue(n) ü.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . xxiii . > ¶ Hijr beghi(n)t dat and(er) derde deel va(n) de(n) and(er)en boke . | |
va(n) twierha(n)de berouwe . de ene is gotlick . de and(er) | |
is vleeschlick . vn(de) wat recht berouwe is . | |
<a.l.R.: . xxiiii . > ¶ Va(n) vleeschliker berouwe . vn(de) een gruwelick exe(m)pel dar va(n) . <in HS: dar va(n) . ü.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . xxv . > ¶ Wo men rechte berouwe krighe(n) sal . dar vier ma | |
niere ofte pu(n)te to synt . vn(de) dit is dat eerste . | |
<a.l.R.: . xxvi . > ¶ De and(er) pu(n)t wo wi ware(n) berouwe v(er)krighe(n) sulle(n) . | |
vn(de) wo wi by(n)ne(n) ghestellet sy(n)t . als wi sterue(n) sulle(n) . | |
<a.l.R.: . xxvii . > ¶ De derde pu(n)t wo men ware(n) berouwe(n) v(er)krighe(n) sal . | |
<a.l.R.: . xxviii . > ¶ De vierde pu(n)t vn(de) de hoechste waer mede dat wi | |
ware(n) berouwe v(er)krighe(n) sullen . vn(de) oeck wo de | |
tien ghebode vns <in HS: s hochgestellt> nutte vn(de) licht synt to holde(n) . | |
<a.l.R.: . xxix . > ¶ Een schoen exe(m)pel va(n) d(er) vroude des ewighe(n) leue(n)s . | |
<a.l.R.: . xxx . > ¶ Noch een and(er) seer m(er)kelick pu(n)t wo men ware(n) | |
berouwe verkryghen mach . | |
<a.l.R.: . xxxi . > ¶ De vterste graet van der berouwe dar men | |
beholden bi bliuen mach . vn(de) heet attricio . | |
<a.l.R.: . xxxii . > ¶ Va(n) der bijcht . vn(de) wat d(er) recht(er) bijcht to behoert . | |
<a.l.R.: . xxxiii . > ¶ Teghen wen wi vnse bijcht doen sullen . | |
<98r> | |
¶ Wo wi vns bereide(n) sulle(n) eer wi to d(er) bijcht gaen . <a.r.R.: . xxxiiii . > | |
¶ Van penite(n)cie vn(de) van voldone . vn(de) ist de derde <a.r.R.: . xxxv . > | |
pu(n)t dar wi bi van sunde(n) sulle(n) vntbu(n)de(n) w(er)den . | |
¶ Hijr beghi(n)t dat leste derde deel va(n) den and(er)en <a.r.R.: . xxxvi . > | |
boke . vn(de) is waer bi wi vns va(n) sunde(n) hoede(n) sulle(n) . | |
Dit is de erste pu(n)t . dat wi quade ydele gheselschap <in HS: gheselscap; h ü.d.Z. ergänzt> schuwe(n) sulle(n) . <in HS: schuwe(n) sulle(n) . u.d.Z. ergänzt> | |
¶ De and(er) pu(n)t waer wi vns bi <a.r.R.: . xxxvii . > | |
va(n) sunden hoede(n) sulle(n) . vn(de) is va(n) den arbeide . | |
¶ Va(n) de(n) derde(n) pu(n)te . daer wi de su(n)de bi schuwe(n) moghe(n) . <a.r.R.: . xxxviii . > | |
¶ Wo een man vn(de) wijf in de(n) echte to samen na <a.r.R.: . xxxix . > | |
werltliker maniere(n) leue(n) sulle(n) . vm vrede to hebbe(n) . | |
¶ Wo een man vn(de) wijf huysghesy(n)ne regiere(n) sulle(n) . <a.r.R.: . xl . > | |
¶ Een clene regime(n)t . wo dat werltlike lude de der <a.r.R.: . xli . > | |
werlt volghe(n) . dat hemelrike v(er)diene(n) moghen . | |
ist dat se hijr na leuen als gheschreuen steet . | |
¶ Wa(n) ghi erst vntwake(n) . wat ghi da(n) segge(n) vn(de) doen sullen . <in HS: sullen . u.d.Z. ergänzt> <a.r.R.: . xlii . > | |
¶ Wat ghi seggen sullen als ghi des <a.r.R.: . xliii . > | |
morghens eerst wt den huse gaen . | |
¶ Wat ghi seggen sullen als ghi erst vp de(n) kerck <a.r.R.: . xliii . > | |
hof kome(n) . of daer dode(n) ghebeente liggen . | |
¶ Wo ghi iv hebben sullen als ghi in de kerke <a.r.R.: . xlv . > | |
komen . vnde voert vnder der missen . | |
¶ Wat ghi doen sulle(n) als ghi to d(er) maeltijt gaen . <a.r.R.: . xlvi . > | |
vn(de) wo ghi iv hebbe(n) sulle(n) de wile dat ghi ete(n) . | |
¶ Wat ghi des auendes segge(n) sullen als men <a.r.R.: . xlvii . > | |
cleppet na de(n) nachtluden . vn(de) wat dat bedudet . | |
<98v> | |
<a.l.R.: . xlviii . > ¶ Wat ghi des auendes seggen ofte doen sullen | |
als ghi to bedde gaen willen . | |
<a.l.R.: . xlix . > ¶ Wo dat ghi dat verwerue(n) vn(de) v(er)krighen sulle(n) | |
dat iv alle lude int ghemene wijs vnde vroet | |
heten . vn(de) wo ghi de wijsheit lichtelike v(er)krighe(n) | |
moghen wil ghi hijr na volghen . vn(de) is dat | |
slot vn(de) dat einde van den anderen boke . | |
Dit is een vorga(n)cg . of ghebet va(n) de(n) a(n)dere(n) boke . | |
<a.l.R.: . J . > Maria ene fonteyne vol aller ghenade(n) | |
Wi armen de in sunde(n) synt verlade(n) . | |
Wi claghen iv vnse ellendicheit | |
Wante na den alst boeck hijr voer heft gheseit . | |
So doen vns de sunde manighe noet | |
Vn(de) brencgen vnse arme siele in den doet . | |
Bi quaden ghedachte(n) de vnse herte vervullen | |
Vn(de) wi nicht en weten wo wi v(er)risen sullen . | |
Wanneer wi ghestoruen synt in sunden | |
So bidde wi di in dussen stunden . | |
O maria . dat vns dyne hulpe anschijn | |
Vnde willest bidden den sone dijn . | |
Als wi mit hoeft sunden synt beuancgen | |
Dat he vns v(er)lene rechte berouwe . vns wed(er) mede to vntfancge(n) . <in HS: to vntfancge(n) u.d.Z. ergänzt> | |
Vn(de) godes hulde al hijr to v(er)dene(n) | |
Vp dat vns got dit wille verlenen . | |
Vnde my to schriuene . vnde iv to lesen | |
Vnde wy daer al y(n)ne moten v(er)betert wesen . | |
<99r> | |
Vnde alsullick exempel hijr moten leren | |
Dat wi daer bi moten van sunden keren . | |
Vn(de) mit vlite hijr na den ouersten denen | |
Vp dat vns got dit wille verlenen . | |
So bidde ick iv alle dat ghi spreken | |
Aue maria gracia plena . dominus tecum . | |
¶ Hijr beghi(n)t dat ander boeck . vn(de) is in | |
dren ghedeelt . Eerst wo een sund(er) va(n) sunde(n) | |
v(er)risen sal . Dat and(er) deel is . wat daer to hoert | |
als men de(n) sund(er) to rechte vntbinden sal . | |
Dat derde deel is . wo wi vns va(n) sunde(n) hoede(n) | |
sulle(n) . Jnt eerste . wo wi eerst va(n) sunde(n) u(er)wec | |
ket w(er)de(n) . vn(de) dit is . wo cristus drie dode(n) ver | |
weckede . vn(de) erst ene maghet . by(n)nen de(n) huse . | |
O Jhesu de et al gheschapen heuest <a.r.R.: . ii . > | |
Vn(de) nicht en hatest als men lest . | |
Wattu ye ghewrochtest i(n) d(er) nature(n) | |
Wa(n)t gheen di(n)cg en is dat mochte dure(n) . <in HS: dure(n) . u.d.Z. ergänzt> | |
Dat va(n) di ghehatet were | |
Du gheuest den sunder wal guet vnde ere . | |
Of voerspoet vake in synen sunden | |
Vnde sparest en . of he in ienighen stunden . | |
Jcht wille beteren syne misdaet | |
Mer als men de ene sunde vp de and(er)en begaet | |
Vn(de) mit ghewoente(n) wil in den sulue(n) bliuen | |
So wil ick iv de waerheit hijr vp schriuen . | |
<99v> | |
Wo em got dan lancger beyt | |
Wo swarer wrake als de schrift seit . | |
Wante got so manigherhande maneren | |
Hijr ghelaten heft to vnsen leren . | |
Vmme to verbeteren vnse leuen | |
So vint men nicht dat nutter is bleuen . | |
Vmme vns to verkrighen ewich loen | |
Dan de lere . werke . vnde mirakele schoen . | |
De got hijr seluen wrochte vp eertrike | |
Vnde sijn wille altoes is dat se blike . | |
To vnser bate vnde to vnser lere | |
¶ Men lest dat got vnse lieue here | |
Drie dode(n) verweckede in syner menscheit | |
Den eerste(n) verweckede he als de schrift seit . | |
Bi den huse des wilt ghelouen | |
Vnde was dochter des arche synagoghen . | |
De doet lach ghebaert . dat segge ick di | |
Dar was ene schare van luden bi . | |
Als sunte matheus doet vorstaen | |
Got hiet se alle wt den huse gaen . | |
Men lest nicht dat he icht vele sprack | |
Mer slichtes to den doden lijcham trat . | |
Vnde nam den doden bi der hant | |
Se stont vp ghesont van des dodes bant . | |
De dit seghen do woerden alle blyde | |
Vm dat dit schoen mirakel daer gheschiede . | |
<100r> | |
¶ Wo cristus de(n) andere(n) dode(n) u(er)weckede . ener wede | |
we(n) sone . bute(n) d(er) porte(n) d(er) stat de naym hetet . | |
Den andere(n) u(er)weckede he als ick weet <a.r.R.: . iii . > | |
Vor ener stat de naym heet . | |
Dar got mit synen iu(n)cgeren quam gaen | |
Buten der stat porten heb ick vorstaen . | |
Dar begheghende em ene grote schare | |
Vn(de) droghen enen iu(n)cgelincg in ener bare . | |
Ener weduwen enighen sone daer doet | |
De weduwe schreyede mit droefheit groet . | |
Vnde mishielt oer seer in den tyden | |
Got wort beuancgen mit medelyden . | |
En schreye nicht . sprack he to oer | |
Vnde trat den doden allentelen naer . | |
He roerde de bare an den kant | |
De en droghen de bleuen staende to hant . | |
Do sprack got mit vollen woerden | |
Also dat vele der lude hoerden . | |
Vnde oeck syne iu(n)cgeren de daer weren by | |
Juncgelincg verryse dat segge ick dy . | |
He verrees to hant als ick hoerde waghen | |
He sprack vnde ghencg dar se et alle saghe(n) . | |
De lude danckeden alle gode | |
Vnde waren blide vnde wal to mode . | |
Vmme dat schoen mirakel vn(de) wu(n)d(er) groet | |
Wante de iu(n)cgeli(n)cg vpu(er)wecket wort va(n) d(er) doet . | |
<100v> | |
¶ Wo Cristus den derden doden verwec | |
kede . vnde dat was Lazarus . den he wt | |
den graue u(er)weckede . de alrede sta(n)ck . | |
<a.l.R.: . iiii . > Den derden verweckede he van der doet | |
Als vns dat ewangeliu(m) leert al bloet . | |
Wt den graue . dat schach aldus | |
Vnde desse was gheheten lazarus . | |
Als ick de schrift hoere saghen | |
He hadde doet gheweest wal vier daghen . | |
Jhesus schreyde to der suluen tijt | |
Pure tranen . des seker sijt . | |
Vnde riep mit voller stemme ouer luet | |
Vnde sprack . lazarus nv kom hijr wt . | |
He verrees do voert to den seluen stunden | |
Hande vnde voete de weren em ghebunden . | |
Na der maneren . als men de doden plach | |
Daert manich man vnde wijf ansach . | |
Got sprack do synen iuncgeren to | |
Soluite eum . dat is vntbindet en io . | |
Se vntbunden en voert als ick vorsta | |
Vnde he leuede manighen dach daer na . | |
Vele lude de et saghen danckede(n) sere | |
Gode vnsen lieuen heren . | |
Vm dat se seghen vnde hoerden | |
Nu hebbe ick ghespraken mit korte(n) woerde(n) . | |
Na den text en luttich so ick beist kan . | |
<101r> | |
Mer hoert wat ghi hijr bi sullen vorstaen . | |
Dat got drie doden heft verwecket | |
Nicht meer of myn dan de schrift spreket . | |
Den ersten bi den huse mit stillen woerden | |
Den andere(n) bute(n) der porte(n) dart vele hoerden . | |
Den derde(n) vte den graue . vn(de) do lude riep | |
Dit en is sonder sake nicht also gheschiet . | |
Wante ropen . spreken . dencken al stille | |
Dat is gode allike moghelick na syne(n) wille . | |
Mer et is vns allen to ener lere gheschien | |
Vn(de) wat de gheestlike syn hijr va(n) mach sijn . | |
Dat is nutte alle gode vruchtighen luden | |
So mene ick en wenich in ryme beduden . | |
Vp dat de ghoene de dit lesen | |
De myn verdriete daer ouer to wesen . | |
Nicht wt my seluen des sijt ghewis | |
Mer ick hope to spreken dat gheschreue(n) is . | |
Vnde als vns de hillighen vn(de) meisters lere(n) | |
Des gunne my got to synen eren . | |
¶ Dit is . wo men doetlike sunde begaet in | |
dren maniere(n) . Jnt erst . van den consente . | |
Eerst leert vns got gudertieren <a.r.R.: . v. > | |
Van doetlike(n) sunden drie maniere(n) . | |
De he beteikent bi drien doden | |
Vn(de) vorschreuen staen na mynen v(er)mode(n) . | |
Vn(de) manighe siele wert mede verdomet | |
<101v> | |
De eerste van dessen de schrift nomet . | |
Consent der sunden dit wilt vorstaen | |
Jnt eerste als iv ghedachten komet an . | |
Jenighe doetsunde to done . desse of die | |
Consentiere ghi dan also dat ghy . | |
De sunde doen willen wa(n)neer ghi moghen | |
De sunde is vollenbracht vor godes oghen . | |
Al en do ghi se nicht mit der daet | |
Nochtant is se doetlick dat vorstaet . | |
Wante got de alle herte kent | |
Wal seet he wat ghi to done meent . | |
Vn(de) de mynste ghedachte de ghi bedriuen | |
Vor gode nicht mach verholen bliuen . | |
Got suluen heft dit recht ghegheuen | |
Als sunte matheus heft beschreuen . | |
Mer dus vele is dar to merken an | |
Al sy ghi ghestoruen vor gode . nochtan . | |
Wa(n)te de sunde nicht ghedaen en is ouer luet | |
So syn ghi noch nicht ghedraghen wt . | |
Ghelijck de(n) dode(n) de wt d(er) stat wort ghedraghe(n) | |
Of lazarus de so lancge was ghegrauen . | |
Mer ghi w(er)de(n) gheliket de(n) dode(n) dar de schrift <in HS: scrift; h ü.d.Z. ergänzt> af spreket <in HS: spreket u.d.Z. ergänzt> | |
Den got in den huse heft u(er)wecket . | |
Vnde also lichtlike liet weder vpstaen | |
Wante so lancge de sunde nicht is ghedaen | |
So is de mensche voel bet bereit | |
<102r> | |
Weder to kieren als de schrift seit . | |
Wante lichte got verwecket synen sin | |
Vnde ghift em alsulken anxt yn . | |
Dat he kricht berouwen vnde wederkiert | |
Al heft he de sunde consentiert . | |
Vn(de) dencket he de to bichte(n) vn(de) na to hoeden | |
De dat kunnen doen dat synt de vroden . | |
¶ Van den werken der sunden . | |
By den anderen doden so wilt v(er)staen <a.r.R.: . vi . > | |
Den men droech to graue wert aen . | |
Vn(de) got verweckede mit vollen woerden | |
Daert voele van den luden an hoerden . | |
Vnde buten der porten . hijr bi wilt merken | |
Als <gestr .: ghi> een . hoeftsunde mit den werken | |
Hijr volbrencget to syner vntijt | |
Dan so wetet vnde seker sijt . | |
Dat he van gode is verscheit | |
Vnde ghedraghen wt aller kerstenheit . | |
Alse de iuncgelincg in gheliker voech | |
Den men to der porten doet wt droech . | |
Wa(n)te alle de ghebeede . vn(de) alle dat guet | |
Dat men ouer alle de kerstenheit doet . | |
Noch em nicht mach bate(n) . Als ghi moghe(n) hore(n) | |
Storue he also he weer ewich verloren . | |
Wante he vor gode is doet . al is he niet | |
Begrauen . als hijr na beschreuen steet . | |
<102v> | |
Dusse behouet wal na mynen wanen | |
Dat en got dubbelt do vormanen | |
Bynnen mit anxte . vn(de) buten mit woerden | |
By pape(n) of clerken . ofte lude van orden | |
De en nv leren . nv smeke(n) . nv schelden sere | |
Vp dat he van sunden weder kere . | |
Vnde bichte vnde betere rechte voert | |
Vp dat he io nicht bliue versmoert . | |
Jn synen sunden de got wil wreken | |
Hijr voer so hebbe ghi horen spreken . | |
Van den twen doden beide gader | |
De eerste is quaet . de ander is quader . | |
De derde dode komet hijr na wanderen | |
Vn(de) is vele quader dan beide de anderen . | |
Got behoede vns v(m)mer vor sullick steruen | |
Dar wi ewich mochten mede verderuen . | |
We he is de in sunden staet | |
He kiere to tyde wt . dat is mijn raet . | |
Wante we to midweghe weder keert | |
De en dwelt nicht . als vns de schrift leert . | |
¶ Va(n) ghewoente d(er) sunde(n) . vn(de) wo cristus lazaru(m) v(er)(-)weckede . <in HS: weckede . u.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . vii . > Nv wilt hoeren den derden doden | |
Wat vns de hillighe(n) daer va(n) beurode(n) . | |
De so lancge begrauen was | |
Vn(de) nochtan verwecket is . als ick las . | |
Daer bi vorstaet als de schrift seit | |
<103r> | |
Jn doetsunden lancge woenheit . | |
Wa(n)te de ghewoente doet dat al verderuen | |
Vn(de) den mensche(n) dat ewighe rike vnterue(n) . | |
Wante se maket manighe(n) also verwoet | |
Dat em duncket in oeren moet . | |
Al doen se doetsunde dusse of die | |
Dat et al wal gheorleuet sy . | |
Somich ku(m)pt also vere dat he dar va(n) beromet | |
Vnde manich mit allen ouer komet . | |
Somich duncket in gheliker wijs | |
Recht of sunde gheen sunde en is . | |
Somich maket va(n) sunden vn(de) va(n) schande(n) ere | |
Manich de wat hoert van gode vnsen here . | |
Dat du(n)cket em dan een vorgheten zede | |
Vn(de) heft nicht anders dan spot dar mede . | |
Vn(de) gaen van daghe to daghe wanderen | |
Van der ener sunde to den anderen . | |
Desse synt alleen <in HS: al; leen a.l.R. ergänzt und hier eingefügt> nicht doet wt ghedraghen | |
Mer se synt meer da(n) leuende al doet beg(ra)ue(n) . | |
Dat al de ghewoente in sunden doet | |
Vn(de) verderft lijf vn(de) siele . vleesch vn(de) bloet . | |
Och v(er)maledyde ghewoentheide | |
Wa(n)te dit was een deel daer got v(m)me schreide . | |
Do he to lazarus so lude riep | |
Want he en vant begrauen also diep . | |
Vnde in den graue begunde to wonen | |
<103v> | |
So wolde vns got exempel toenen . | |
De in sunden wonen dat se sere quaet | |
To verwecken syn van oerre misdaet . | |
Och woente woente wat doestu al | |
Wo manighen so leerstu den val . | |
Den val van gode sonder verrisen | |
Mit rechte mach men di misprisen . | |
Den du besittes den beslutestu also | |
Sonder holt of yseren . of stael dar to . | |
Solde he van di vntkomen moghen | |
He solde wal hulpe daer to behouen . | |
Wa(n)te dine stricke synt so quaet to vntbinde(n) | |
Dat mach men daghelix wal vndervinde(n) . | |
Gaet in iv seluen ghi vindet al daer | |
Of ick loeghen segge dan waer . | |
Dat schuet wal vaker dant is guet | |
Dat een van krancheit wal sunde doet . | |
Dat is wal menschlick . dat ick belye | |
Mer dar in to wonen . dat is duuelye . | |
¶ Men lest . dat in krancheit sunde dede | |
De hillighe dauid in vnkuescheide . | |
Wante he syne oghen nicht en bewaerde | |
Vnde sach dat syne natuer begheerde . | |
Vnde viel in sunden . als de biblie holt | |
Mer do de p(ro)pheta nathan en bescholt . | |
Vnde en berispede van syner misdaet | |
<104r> | |
Do kierde he weder sonder ienich beraet . | |
Vnde beschreide syne misdaet openbaer | |
Vnde dede manighe penitencie swaer . | |
Ja de syne(n) berouwe(n) solde vollenschriuen | |
He behouede wal daer ene wile bi to bliuen . | |
Dat doer ick my vryelike wal vermeten | |
¶ Men vint oeck beschreue(n) als ghi wal wete(n) . | |
Dat su(n)te peter sundeghede do he godes versack | |
He begunde to treden achter back . <a.r.R.: rug; Bezug zu back hergestellt durch Zeichen> | |
Mer rechte voert do he den hanen hoerde | |
Do woert he dencken vp de woerde . | |
De em got to voren hadde gheseit | |
Do begunde he to schreien mit bitterheit . | |
Vnde dreef de rouwe vnde de misbaer | |
Dat dat nicht guet to schriuen en waer . | |
Men vint oeck beschreuen als ick vorsta | |
Also lancge als he leuede daer na . | |
Als he hoerde dat de hane kreyde | |
Dat he altoes dan sere schreyde . | |
Vn(de) en kunde de misdaet nicht vergheten | |
Oeck wil ick dat ghi de waerheit weten . | |
Dat en is gheen cleyne vnderscheit | |
To sundighen wt feller voerdachticheit . | |
Dan bi anxte of krancheit vnvorseens | |
Dit moghe ghi wal dencke(n) dattet nicht is alleens . | |
Wante got de alle herten kan grunden | |
<104v> | |
De weet dat beghi(n) . dat middel . dat einde va(n) su(n)de(n) . | |
Doch hijr van to spreken dat late wi staen | |
Mer laet vns weder to der materie gaen . | |
Vnde van dussen vorschreue(n) exempel neme(n) | |
Hebbe wi ghesundighet . wi leren wenen . | |
Vnde mit rouwen beteren vnse leuen | |
So wil vns got hijr gherne vergheuen . | |
Al vnse sunde al sonder waen | |
Al synt se oeck wt quaden grunde ghedaen . | |
Mer och leider datter also luttich is | |
De mit berouwen bidden verghifnis . | |
Mer se waghent lieuer al vmme al | |
War mede men dusse verwecken sal . | |
Wat dar to hoert dat moghe ghi merken | |
Vnde nemen exempel bi den werken . | |
De got almechtich heft ghedaen | |
Do he lazarus van den dode liet vpstaen . | |
Wante de aldus in sunden synt verhaert | |
Godes ghetroest vnde vnvervaert . | |
Vnde de anxt godes se nicht bewecht | |
Wat men schelt vn(de) smeket . ofte gudes secht . | |
Die de doden vorschreuen verwecken dede | |
Dar hebben desse nicht dan boerde mede . | |
Wante de ghewoente heft se ghete(m)met also | |
Dat se es achten noch myn dan een stro . | |
¶ Sal men desse van sunden kieren | |
<105r> | |
Hijr moeten noch to wal drie manieren . | |
Sal men de olden zeden afdwaen | |
¶ Den ersten punt do ick iv aldus vorstaen . | |
Dat se liden sullen wederstoet | |
Beide van bynnen vnde ouerluet . | |
Mer dat wederstoet is manigherhande | |
Als ghi noch na wal sult vorstanden . | |
¶ De ander punt de volghet hijr mede | |
Dat is guder lude bede . | |
Mer wo de bidder sal sijn ghedaen | |
Dat sal ick iv hijr na wal doen vorstaen . | |
¶ De derde punt is aldus beschreuen | |
Dat alle de ghene de in sunden leuen . | |
Oeck bidden sullen vn(de) almisse gheuen | |
Den willighen armen de rechtuerdich leue(n) | |
Wante gheen guet en blift verloren | |
Als ghi . wilt got . hijr na sult horen . | |
Mit dessen dren punten sunderlincgen | |
So sal men de olden ghewoente afbre(n)cge(n) . | |
Mer wat desse drie punte hebben yn | |
Hijr na so volghet een deel de syn . | |
We se wil to rechte leren | |
De mach dar bi van sunden keren . | |
De erste pu(n)t de brencget verdreet | |
De van dessen dren vorschreuen steet . | |
Vnde spreket van nutticheit des lidens | |
<105v> | |
Mer vp dat ghi de bet beghi(n)nen des stridens . | |
So wil wi eerst van weelden leren | |
Des gunne vns got to synen eren . | |
Van weelden vn(de) ghenoechte dusser werlt . | |
<a.l.R.: . viii . > Och me(n)sche de sick d(er) weelde(n) vnderwi(n)t | |
De maket en in sunde(n) also v(er)blint . | |
Dat he godes achtet cleyne ofte niet | |
De hillighe gregorius vns beduet . | |
We hijr sijn lijf in weelden leidet | |
Dat he syne siele van gode verscheidet . | |
Want se en dencken nicht wat ewich is | |
Bedachten se dat des sijt ghewis . | |
Wo kort de tijt hijr is ghedaen | |
Se en bleuen nicht in sunden staen . | |
De weelde verdu(n)ckert dat lecht der siele(n) | |
Nu koken . nv brassen . nv drincke(n) . nv spele(n) . | |
Want vele na oeren willen gaet | |
Ghencget en anders se worden quaet . | |
Se willent hebben na oeren begheren | |
Vn(de) achtens cleyne wo met moghe hindere(n) . | |
Och here got wo rechte selden | |
Der groter ghenoechte se gode v(er)ghelden . | |
Als iohannes crisostimus doet bekant | |
Recht als et v(n)moghelick is dat een bra(n)t . | |
<a.l.R.: Rest eines roten Nota-Zeichens> Jn diepen water vlammen gheuet | |
Also ist v(n)moghelick dat de in weelde(n) leuet . | |
<106r> | |
Dat he gode mochte to rechte mynnen | |
De wise tulius doet vns bekennen . | |
Dat lust des vleeches . ick segge iv wo | |
Allene behoert den beesten to . | |
Want se liken den verken vnbescheiden | |
De oer leuen hijr in lusten leiden . | |
Merket wo een verken dum | |
Jn den drecke sick weltert vm vn(de) vm . | |
De ghenoechte en du(n)cket em nicht kleen | |
Al bode ghi em golt vn(de) suluer . of durbar steen . | |
Dat soldet achten myn dan niet | |
Mer den dreck den dat verke(n) vor em siet . | |
Dat duncket em sijn sijn hemelrijck | |
Dessen verken sijn wal ghelijck . | |
De leuen in lusten vnde in weelden | |
Billike solde men se sere schelden . | |
Want weerlike se synt meer dan dum | |
Se welteren in weelden vm vnde vm . | |
Recht alst verken in den drecke doet | |
Wa(n)te al bode men en dar vor dat ewighe guet . | |
Se achtens vmmer wal so klene | |
Als de verke(n) dat golt ofte durbar stene . | |
Nu leert iv voert in drecke bewinden | |
Wo lancge et iv duert dat sul ghi vinden | |
Wa(n)te sunte gregorius in syne morale seit | |
Rechte als men ene(n) dief to de(n) kerkener leit . | |
<106v> | |
Ouer een velt mit schonen blomen | |
Also leit men se de in ghenoechte komen . | |
Vn(de) in wallust des vleesches ere tijt | |
Oere siele wert gheleidet des seker sijt . | |
Doer de weelde in dusternis | |
De ewich duert des sijt ghewis . | |
Dat doet tijtlike ghenoechte vn(de) macht | |
Dat men selden godes acht . | |
Hadde(n) se lyden vnde reyne armode | |
Dan solden se vaker dencken vm gode . | |
Mer macht vn(de) rijcheit hebben se verbli(n)t | |
Dat se selden sick seluen bekent . | |
Jck loue dat got heft macht ghegheuen | |
Den enen bouen den andere(n) in dessen leue(n) . | |
Et si macht ofte rijcheit . wen he et v(er)leent | |
So wil he dar oeck weder v(m)me sijn ghedeent . | |
Alst wal reden is . wante et is alle sijn | |
Wa(n)te dat guet dat ick hebbe dat en is nicht mijn . <in HS: mijn . u.d.Z. ergänzt> | |
Jck vandet hijr . ick motet hijr late(n) | |
Wat mach my dat guet hijr anders baten . | |
Dan eten . drincken . cleder . vnde schoen | |
Hebbe ick meer wat salt my doen . | |
Bruke ick des nicht to godes eren | |
De worme sullen doch dat vleesch v(er)teren . | |
He sy rijck ofte arm . starck ofte kranck | |
Jo weeldigher vleesch . io vuler sta(n)ck . | |
<107r> | |
Wat is dat lijcham na rechten prise | |
Dan een sack vol dreckes vn(de) d(er) worme(n) spise . | |
Als su(n)te bernhard schrift in den boke sijn | |
Hijr v(m)me so latet vns mynnen disciplijn . | |
Dar wi den lijcham so mede dwincgen | |
Dat he to den koue nicht wt en sprincge . | |
Al hebbe wi een deel van eerdeschen gude | |
Allike wal laet vns mynnen armode . | |
Vnde wt allen state gode louen | |
De es nicht en doen de synt verschouen . | |
Want weerlike se alle dwalen | |
De vele verteren . vnde luttick betalen . | |
Men vint oeck wal beschreuen claer | |
Dat got den encgel lucifer . | |
Bouen allen encgelen makede schone | |
Vnde satte en hoghe in den throne . | |
He gaf em weelde vnde macht aldaer | |
Bouen alle de andere(n) dus secht dat waer . | |
Mer de weelde vnde grote iolijt | |
Quam em to syner vnsaligher tijt . | |
Wa(n)te he viel dar neder vn(de) alle de mede | |
De hancgeden an syne weeldicheide | |
Wat batede em do sijn grote ghewelt | |
Dar he moet ewich v(m)me sijn ghequelt . | |
Jck loue dat in den ewighen rike | |
Encgel is bouen encgel . vn(de) des ghelike . | |
<107v> | |
Hijr neder in der hellen brant | |
Duuel bouen duuel alst is bekant . | |
Dar is voghel bouen voghel in der lucht | |
Beest bouen beest in syner tucht . | |
Visch bouen visch in dat water deep | |
Wante got de et al bi reden ghescheep . | |
Den duchte dattet also wesen solde | |
De sake war v(m)me . dat was . he wolde . | |
Van allen state sijn ghedient . | |
Mer nv werde(n) de weldighe(n) also v(er)blint . | |
Vn(de) de vleeschlike ghenoechte bre(n)cget se also veer | |
Dat se godes achten noch myn noch meer . | |
Vnde volghen den encgel lucifer | |
Et is my leet dat ick segge waer . | |
¶ Och weelde . wo manighen du bedrieghest | |
Du louest schone vnde vele lieghest . | |
Du en hetest to stande . du leuerst den wal | |
Dat wiste de propheta dauid wal . | |
Als ick beschreuen van em see | |
Cadent a latere tuo mille . | |
Et decem milia a dextris tuis . | |
Dat is to verstaende des sijt ghewis . | |
Van dyner syden valt een dusent allene | |
Van dyner rechter syde(n) der dusent wal tiene . | |
Aldus ludet dat latijn hijr voren bi na | |
Mer den rechten syn hijr van vorsta . | |
<108r> | |
Valter een wt rechter armode | |
Dar valter wal tien wt groten goede . | |
De hijr mit weelden synt besmyt | |
Och edele mensche nv merke dit . | |
Vn(de) leert iuwe weelde also bedwincgen | |
Dat se iv in ghene pyne en brencgen . | |
Wante weerlike de bete en is nicht guet | |
Dar een man an worghen moet . | |
Als rijcheit . lust . vnde weeldicheit | |
Verduestert werdt . vn(de) va(n) gode verscheit . | |
De hillighe su(n)te ieronim(us) secht aldus | |
Jn enen boke dat men hetet obitus . | |
Dattet sy v(n)moghelick ene(n) rike(n) weeldighe(n) man | |
Dat he solde moghe(n) da(n) . va(n) d(er) ener weelde i(n) de and(er) gaen . <in HS: gaen . u.d.Z. ergänzt> | |
Dat merkede(n) de hillighe(n) hijr to vore(n) | |
De lieuen apostolen wtuerkoren . | |
De hillighen propheten na oeren zede | |
Mertelers . bijchters . vn(de) iu(n)cvrouwe(n) mede . | |
Jtlick na den dattet em was gheleghen | |
So hebbe(n) seet mit weelde(n) nicht v(er)kreghen . | |
Dat wi se nv bidden . eeren . vnde groeten | |
Vn(de) dat wi se vasten vn(de) vieren moeten . | |
¶ Got suluen heft gheleert plat | |
Van lidene hijr dat rechte pat . | |
De alle weelde hijr heft vorsmaet | |
Als he wal bewijst heft mit der daet . | |
<108v> | |
Do he in der kribben lach | |
He weende vnde schreide nacht vn(de) dach . | |
Vnde van der kribben sunderlincg | |
Al to den cruce dar he hiencg . | |
So lest men luttick van weelden yet | |
Mer liden . kummer vnde verdriet . | |
Des vint men vele van em beschreuen | |
O ghi alle de in weelden leuen . | |
Nu nemet exempel van hijr voren | |
Vnde latet iv nicht to den enen oren . | |
Jngaen . vnde to den anderen wt | |
To iuwer lere is dit beduet . | |
Nu nemet vor guet oft iv ghenoghet | |
Wa(n)te de tijt sal kome(n) dat ghi es behouet . | |
Als ghi vor gode to den ordel staet | |
So sul ghi et vinden mit der daet . | |
Dat de weelde manighen hindert daer | |
Een meister spreket openbaer . | |
Jn allen boken de gheschreuen sint | |
Dat men wisser teiken nicht en vint . | |
To der ewighen verdomenis | |
Dan ghelucke in sunden . des sijt ghewis . | |
Nu nemet van twen een den koere | |
Mer wil ghi gaen de rechte doere . | |
De to den ewighen rike gaet | |
So latet de weelde eer se iv laet . | |
<109r> | |
Wante als de siele va(n) de(n) lichame scheidet | |
Weerlike so is dar to lancge ghebeidet . | |
Et is to late ghewe(n)cket als dat oghe is wt | |
Van weelden is iv dit beduet . | |
De sy(m)pele(n) moghe(n) dar doghet y(n)ne merken | |
Wo se myt willen vnde myt werken . | |
De ghenoechte des vleesches sulle(n) schuwe(n) | |
Dar billike vns allen mach vor gruwe(n) . | |
¶ Dit is va(n) ghenoechte d(er) siele(n) . vn(de) hetet i(n) de(n) latine | |
vita co(n)te(m)platiua . dat is een beschouwe(n)de leue(n) . | |
Nv wil ick voert dat ghi vorstaet <a.r.R.: . ix . > | |
Dat alle ghenoechte nicht syn quaet . | |
Wante dar synt ghenoechte in der selen | |
De beter synt dan de anderen vele . | |
Als dat lecht is bouen de dusternis | |
Mer dat bruken allene des sijt ghewis . | |
De gode mit al oeren krachten denen | |
Vn(de) in den vleesche suchten vn(de) wenen | |
Vn(de) leren der werlde ghenoechte(n) steruen | |
Wo se de ghenoechte van by(n)nen verw(er)ue(n) . | |
Wante dat is ghenoechte der salicheit | |
Sunte augustijn in enen boke seit . | |
O q(ua)ntu(m) dispendiu(m) sibiipsis faciu(n)t . qui se | |
p(ro) feda . et momentanea delectacione . et(er)na | |
dei co(n)te(m)placione priua(n)t : que tante e(st) sua | |
uitatis . et pulch(ri)tudinis . et delectacionis . | |
<109v> | |
ut si i(n) ea solu(m) p(er) momentu(m) morari liceret . me | |
rito pro eo mille a(n)ni vite pleni delicijs | |
contempnerentur . ¶ Dat bedudet . | |
Och wat groter gude dat se verliesen | |
De de ghenoechte der werlt wt verkiesen . | |
Wa(n)te hadde(n) se ghesmaket de ghenoechte claer | |
Got to schouwe(n) . wat ghenoechte dat waer . | |
Vn(de) mochten se daer ene(n) ra(n)cke(n) wt soke(n) | |
Vnde dat ene korte wile ghebruken . | |
So solden se gherne daer vor gheuen | |
Dusent iaer weelden van dussen leuen . | |
Wa(n)te dar en is gheen weelde in dusser tijt | |
De dusser mach liken . des seker sijt . | |
Dat is dar de p(ro)pheta spreket van | |
Jn synen salter heb ick vorstaen . | |
Desiderabilia sup(er) auru(m) . et lapide(m) p(re)ciosu(m) mul | |
tu(m) . et dulciora sup(er) mel et fauu(m) . Dat bedudet . | |
Oer begheerte ofte weelde . dat vorstaet | |
Bouen al golt vn(de) durbar stene gaet . | |
Vnde soete bouen alle maten | |
Bouen ienich honich . vn(de) honich raten . | |
Wat liket hijr to dat <gestr .: dat> vleeschlick waer | |
Wa(n)te su(n)te gregorius de secht openbaer . | |
Gustato spiritu . desipit omnis caro . | |
Dit is dat bedudet in ener stede | |
Smaket den gheest der soetichede . | |
<110r> | |
So sul ghi des vleesches ghenoechte sond(er) waen <in HS: waen u.d.Z. ergänzt> | |
Van iv werpen vnde al versmaen . | |
Wante alle ghenoechte in dusser tijt | |
By dusser ghenoechte synt myn dan niet . | |
Dit was dat sunte andreas dede | |
Mit vrouden spreken do he mede . | |
Sijn cruce sach vnde steruen solde | |
Do sprack he vrolike vnde bolde . | |
O . crux q(ua)m diu desideraui te . et tu exulta(n)s | |
gaudio suscipe me . et redde me magistro | |
meo q(ui) pependit i(n) te . ¶ Dat bedudet . | |
O . cruce wo lancge heb ick begheert dy | |
Verblidende vn(de) mit vroude(n) vntfancge my . | |
Vn(de) brencge my wed(er) myne(n) meist(er) vn(de) mynen troest <in HS: troest u.d.Z. ergänzt> | |
De v(er)middes dy de werlt heft v(er)loest . | |
Och lieue mensche . nv merke doch das | |
Wo vrolick do dat steruen was . | |
Oeck was dit dat sunte laure(n)s brochte | |
Mit begheerte(n) to ropen na dat he mochte . | |
Do he sunte sixtu(m) gaen sach | |
To den dode leiden vp den dach . | |
Vn(de) sprack . Pater quo p(ro)grederis sine filio . q(uo) | |
sacerdos su(m)me sine dyacono . (et cetera) . ¶ Dat bedudet . | |
Vader . waer so gaestu nv allene | |
Nym dynen sone myt dy hene . | |
Wat solde een preester in sulken vresen | |
<110v> | |
Sonder synen dyaken wesen . | |
Seet lieuen vrende hijr wunder tonen | |
He hadde anxt he solde to late komen . | |
Och wat solde men al vinden de soke(n) wolde(n) | |
De nicht half so seer haesten en solden . | |
Dat solde komen vmme dat se niet | |
Ghesmaket en hedden dat vorschreue(n) steet . | |
Dit was oeck dat marien magdalenen | |
So vuerichlike(n) dede gode denen . | |
De alle der werlde ghenoechte liet | |
Vm de lieue godes . des twiuelt niet . | |
Wa(n)te se sulke ghenoechte va(n) by(n)ne(n) vant | |
Dat alle de werlt oer nicht een sant . | |
By deer ghenoechte wesen duchte | |
Wa(n)te anders gheen di(n)cg oer smake(n) mochte . | |
Maria optima(m) partem elegit . que non | |
auferetur ab ea . ¶ Dat bedudet . | |
Maria verkoes dat beste deel volkomen | |
Dat van oer nu(m)mer sal werde(n) ghenomen . | |
Mer dusse materie is so schone | |
Dat oer telghe(n) strecke(n) to de(n) hoechste(n) trone . | |
Dat ghenen sundere de vleeschlick is | |
Betemet to schriuen . des sijt ghewis . | |
Mer aldus vele dor ick noch wal schriue(n) | |
Weres noet . my duchte ick woldet bedriuen . | |
Vnde hopet to bewisende mit der daet | |
<111r> | |
Dat noch manich hijr blift in sulken staet . | |
De de ghenoechte der werlt vnderdrincgen | |
Vn(de) lust vn(de) weelde oers vleesches bedwincge(n) . | |
Mer got wt al oeren herten mynnen | |
Vn(de) so grote vroude voelen van bynnen . | |
Dat se dar vor nicht solden kesen | |
Alle de werlt oere to wesen . | |
Vnde to regieren lude . vnde stillen | |
De werlt gans na oeren willen . | |
Vn(de) se des nochtan solden seker wesen | |
Dat se sonder allen vresen . <a.r.R.: anxten; Bezug zu vresen hergestellt durch Zeichen> | |
Ghelike groet loen in hemelrike | |
Solden vntfancgen sekerlike . | |
Nochtan so woldix my vnderwinden | |
De den smaeck van by(n)nen vndervinden . | |
Dat se de ganse werlt hijr solden laten | |
Vn(de) bliue(n) bi der ghenoechte(n) de se by(n)ne(n) smake(n) . | |
¶ O . ghi edelen rike vrome helden | |
Nu merket doch . wat synt iv weelden . | |
Bi dussen weelden als synt vorschreuen | |
Weerlike iuwe weelden in dessen leuen . | |
Synt altoes seer myt droefheit ghemincget | |
Jst dach ist nacht de sorghe iv dwincget . | |
Vnde let <gestr .: let> iv selden vrede vntfaen | |
De der werlt hijr willet to denste staen . | |
Wante waerachtich vrede in dusser tijt | |
<111v> | |
Js sere luttick . als ghi wal siet . | |
Mer de sulue vrede de hijr is | |
Den hebben allene des sijt ghewis . | |
De mit reynen herten gode denen | |
Vnde wt alle oeren krachte(n) gode my(n)nen . | |
De mit dachten vp den hemel kliuen | |
Na alle oeren v(er)moghe(n) bi gode to bliuen . | |
De dusse noete kunnen kraken | |
Vn(de) van den kernen ene salse maken . | |
Dat is de salse de vervrouden doet | |
Lijf . siele . herte . vnde bloet . | |
Vnde maket ene werschap hoech ter kore | |
Meister richard spreket de sancto victore . | |
Tu(n)c eni(m) minister et coquus est ipsa eterna | |
sapiencia . prebet et cibu(m) . ne(que) eni(m) humano | |
labore opus est . ¶ Dat bedudet . | |
Dat de ewighe wijsheit . des sijt ghewis | |
Beide kock vn(de) dener to der werschap is . | |
Vnde got suluen is de spyse al daer | |
De de siele <in HS: siele aus sielen korrigiert> spyset mit vrouden claer . | |
Vn(de) wert also mit gode vorbunden | |
Ten lesten al heel in gode verslunden . | |
Dat gheen menschelick arbeit solde v(er)moghe(n) | |
Wa(n)te de mensche wert boue(n) em sulue(n) ghetoghe(n) . | |
Vermiddes d(er) vuerigh(er) my(n)ne de he daer smaket | |
De den syn van bynne(n) so dru(n)cken maket . | |
<112r> | |
Dat he verghet allet dat vp eerden is | |
Vn(de) dar to sick suluen . des sijt ghewis . | |
Dit tughen de ghene de et vndervinden | |
Nicht vere doer ick my vnderwinden . | |
To spreken van dusser materien ho | |
Wante ick ke(n)ne my voel to snoede dar to . | |
Want men vynt beschreue(n) in hillighe(n) boeke(n) | |
Beesten de den berch versoeken . | |
De sal men stenen . als de schrift seit | |
Hijr bi so is et my voel nutter ghebeit . | |
Dan ick mit dumheit vnderwunde | |
Daer ick nicht wt raken en kunde . | |
Wa(n)te de vya(n)t de altoes de doghede haet | |
De mochte haeste dat vorstaet . | |
Al sunde in my vorwecken | |
De dusse edele rede mochten beulecken . | |
Wa(n)te men vint . dat een vat dar olde vrine | |
Lancghe vnde vake plach yn to syne . | |
Al doet men se wt vn(de) dat schone maket | |
Nochtan dat vat van der vryne smaket . | |
Ene gude lancge wile dar na | |
Ten sy dat ment broye . als ick vorsta . | |
Vnde yn der heten sunne late droghen | |
So sal men den smake v(er)driue(n) moghen . | |
Hijr by so vorstaet . de in sunden | |
Ghewennet synt yn lancgen stunden . | |
<112v> | |
Ten sy dat vurighe my(n)ne dar by(n)ne(n) broyet | |
Vn(de) de scheme der ghenade(n) em oueruloyet . | |
De des vleesches ghenoechte in em v(er)droghe(n) | |
Anders als ghi wal dencken moghen . | |
Mochten em haeste de olde sunden deren <a.r.R.: schaden(n); Bezug zu deren hergestellt durch Zeichen> | |
De den rechte(n) wech wal mochte(n) verleren . | |
Hijr bi so is et dat ick nicht meer | |
Van y(n)wendigher ghenoechte(n) spreke(n) doer . | |
Mer ick wilt den ghenen spreken laten | |
De et vndervinden vnde smaken . | |
Den wil ick dusse materie beuelen | |
Wes ick nicht en weet . dat heb ick guet to hele(n) . | |
Wante de dit smaken . volen . vnde kennen | |
Och here got kunde ick dat mynnen . | |
De doghet de in den ghenen verholen is | |
Dat were my ghenoech des sijt ghewis . | |
Wa(n)te de hillighe schrift vns schone leert | |
Als meister richardus allegeert . | |
Qui amat in alio bonu(m) q(uo)d ipse no(n) h(abe)t . i(m)putatur | |
ei q(ua)si haberet . dicit scriptura . ¶ Dat bedudet . | |
By dussen latine sy iv bekent | |
So we dat ene doghede mynt . | |
Jn enen guden menschen den he seet | |
Al en heuet he suluen de doghet niet . | |
Nochtan wan he bewiset guet | |
Den guden de de doghet doet . | |
<113r> | |
Vn(de) my(n)net de doghet na synen v(er)moghen | |
So wil ick io de waerheit toghen . | |
Dat he dan der suluen doghet is | |
Deelachtich vor gode des sijt ghewis . | |
Hijr bi so moghen wi gherne mynnen | |
De ghene de de doghet bekennen . | |
Vnde bruken der fonteyne der soticheit | |
De bouen allen smaken der werlt gheet | |
Weerlike de em dar hebben to verkoren | |
De synt wal to saligher tijt gheboren . | |
Och here got oft my also gheviele | |
Wa(n)neer em got in ynwendighen spele | |
Oere siele vervrouwet in soticheide | |
Dat se dan myner ghedachte(n) in oere(n) ghebede . | |
My duchte ick solde dar bi vntladen | |
Vn(de) van gode verkrighen vele ghenaden . | |
Hijr v(m)me wi de na den vleesche leuen | |
Of wi hijr vaken in sunden sweuen | |
Vn(de) de werlt to volkome(n) nicht ku(n)ne(n) laten | |
So laet vns doch my(n)nen mit voller mate(n) . | |
Vn(de) gunst bewisen den suluen ghenen | |
De gode hijr mit vlyte denen . | |
Vp dat wi gheneten vroe vnde spade | |
Oerer guder werken bi godes ghenade . | |
We et doet . he is dar bi al vnghehoent | |
Wa(n)te et en blift em nu(m)mer vngheloent . | |
<113v> | |
Nicht meer wil wi hijr nv van leren | |
Mer wi willen weder to der materie kere(n) . | |
Vnde willen voert den syn vertrecken | |
Waer bi dat men den sunder sal verwecken . | |
Van syner feller quader ghewoenten | |
By den dreen vorschreuen punten . | |
De de schrift hijr voer waghen doet | |
Dat de eerste noemet wederstoet . | |
Vn(de) mach mit rechte wal heten liden | |
Wante komet vns wederstoet bi tiden . | |
Also dat wi et <in HS: et ü.d.Z. ergänzt> nicht moghe(n) keren | |
So mote wi vndanx liden leren . | |
Vnde dat liden vnde wederstoet | |
Js den sunder vake nutte vnde guet . | |
Dar mene ick een deel to spreken van | |
Wen dat gheuoghet de mach et hijr na v(er)staen . <in HS: staen . u.d.Z. ergänzt> | |
¶ Dit is van nutticheit des lidens . | |
vn(de) is de erste pu(n)t dar wi bi verwecket w(er) | |
den de in doetliken sunden wone(n) . | |
<a.l.R.: . x . > De werlde doet so manighen deren | |
Dat se nicht lichtlike moghe(n) va(n) sunde(n) kere(n) . | |
Wa(n)te ick de(n)cke . mochte manich desse ghenoechte suken . <in HS: suken . u.d.Z. ergänzt> | |
Vn(de) de werlt hijr na willen bruke(n) . | |
Jck dencke . se solden gode sijn rike laten | |
Vn(de) ewich bliuen in dusdanighe(n) staten . | |
Wil wi de(n) gru(n)t hijr va(n) to rechte besynne(n) . | |
<114r> | |
De aldus de ghenoechte des vleesches my(n)ne(n) . | |
Vnde dat soken in wtwendighen feesten | |
Wat vole(n) desse anders dan groue beesten . | |
Hijr v(m)me wante got to grunde weet | |
Al vnse kra(n)cheit . vn(de) al vnse weghe seet . | |
So sendet he vns vaken wederstoet | |
Daer he vns ynne vormanen doet . | |
Of wi de sunde icht willen laten | |
Wa(n)te wi in weelden godes vorgaten | |
So is vns nutte der werlt lyden | |
Got manighen plaghet in dussen tijden . | |
Vnde ghift em siecheide manichuolt | |
Manighen maket he in den sorghen olt . | |
Vn(de) nemet eme vru(n)de . maghe . vn(de) kind(er)e mede | |
So mote(n) se al vnda(n)x v(er)ghete(n) den olden zede . | |
Vnde leuen voert an na anderen maten | |
Wante se in weelden godes al vorgaten . | |
So moten se nv ropen enen anderen krye <a.r.R.: lere(n); Bezug zu ropen hergestellt durch Zeichen> | |
Vnde leren dan ropen owy owy . | |
Och here got wil myner vntbarmen | |
Dus pleghe(n) se in weelde(n) selde(n) to karme(n) . | |
Wa(n)te wa(n)neer wi hijr nicht bet en moghe(n) | |
So hebbe wi gherne gode vor oghen . | |
Jst ald(us) nicht nutte dat wi w(er)de(n) gheplaghet | |
Al ist sake dattet manich vnda(n)x draghet . | |
Nochtan mach he <in HS: he a.l.R. ergänzt und hier eingefügt> beka(n)tnisse krighen dar by | |
<114v> | |
Dar dwaelt manich schip in der zee . | |
Dat van winde vn(de) storme wert sere v(er)moyet | |
Mer of dat schip vor winde seghelt ofte royet . | |
Of mit perse louiert in den wint | |
Als de schipman dat best bekent . | |
Weer bi seylen . of louieren doer de waghe(n) | |
So mach de schipma(n) io sijn lijf vntdraghe(n) . | |
Hijr bi so schiet manighe(n) teghe(n) syne(n) wille(n) wal | |
Manich als em tokomet vngheual . | |
Dat is em leet int erste wa(n)neert em deert <a.r.R.: schadet; Bezug zu deert hergestellt durch Zeichen> | |
Mer vp dat he dar bi van sunden keert . | |
So mach he va(n) der vndoghet een doghet make(n) | |
Vnde mach dar bi to den hemel raken . | |
Al ist dat he et half vndanx doet | |
Nochtan so mach he dat ewighe guet . | |
Aldus verdenen al openbare | |
Dit hetet in der schrift . co(m)pelle intrare . | |
Wa(n)te do de weert sijn aue(n)tmael hadde bereit | |
Do sande he syne boden . alst ewa(n)geliu(m) seit . | |
Dat alle de gherope(n) were(n) . quemen eten | |
Vnde do de gaste weren alle gheseten . | |
Do weren vele ledigher stede beholden | |
Dar noch alle gheste sitten solden . | |
Vn(de) to ha(n)t do de weert dat hadde v(er)nomen | |
Dat de gaste nicht alle weren ghekomen . | |
Do sprack he to syne(n) knechte in dusser mate(n) | |
<115r> | |
To hants ga soken bi der straten . | |
Jsset lam . isset blint . wattu vindest schier | |
Dwincge se dat se al komen hijr . | |
Vp dat mijn werscap werde vervullet | |
¶ Hijr bi isset dat ghi merken sullet . | |
Dat vns vake(n) schuet teghe(n) vnse(n) wille(n) guet | |
Wa(n)neer dat got dus vnse beste doet . | |
Vnde let vns plaghen in dusser staet | |
Vn(de) bliue wi dan allike(n) wal i(n) sunde(n) quaet . | |
So moghe wi dencke(n) . ofte wesen ghewis | |
Dattet vns een beghin der hellen is . | |
Wa(n)te wi bi <in HS: bi ü.d.Z. ergänzt> plaghe(n) nicht wille(n) de doghet lere(n) | |
Nu wil wi to den anderen punte keren . | |
Vn(de) wil dat ghi des erste(n) pu(n)tes ald(us) sijt vroet | |
Vmme dat got suluen leet wederstoet . | |
Jn der tijt do he lazarum verweckede | |
Men lest dat he twewerf i(n) de(n) gheeste strickede . | |
Daer bi leert he vns dat vns dat liden | |
Den sundere nutte sy in dussen tiden . | |
Sal he va(n) syner quad(er) ghewoente vntwake(n) | |
He is salich de liden kan to rechte smaken . | |
¶ Hijr eindet dat in ryme(n) ghemaket is . | |
Voert beghint dit boeck in slichten woerden . | |
<115v> | |
<leer> | |
<116r> | |
<leer> | |
<116v> | |
<oben auf der Seite in jüngerer Schrift: Hijr begy(n)net eyn boick datme(n) nomet der leijen spegell . vn(de) tracteirt van den dren dode(n) de (Christus) | |
verweckede vpp erden> | |
¶ Hijr beghint dit ander boeck van den | |
spieghel der leyen voert in slichten woerden | |
sonder ryme . Vn(de) bedudet een deel dat | |
voergheschreuen is to ryme van drien | |
doden de Cristus verweckede . vn(de) wat de | |
gheestlike sin daer va(n) bedudet . vn(de) voert dat | |
daer toe behoert mit a(n)dere(n) gude(n) exe(m)ple(n) vn(de) leri(n)cge(n) . | |
<a.l.R.: . xi . > Hyr vor is iv in ryme(n) vntbunde(n) | |
<a.l.R. und v.a.H.: sic incipas . Dre maneer synt ein von dieser Hand eingetragenes Zeichen für einen Einschub befindet sich zwischen manere und va(n)> drie manere va(n) doetlike(n) sunde(n) . | |
dat beteke(n)t is bi de(n) dren dode(n) | |
de got in syner menscheit ver | |
weckede . Vn(de) de erste manier | |
van doetliken sunden is . als een mensche een | |
vollenkomen consent ofte volbort ghift . ene | |
doetlike sunde to doene . als he dat by brencge(n) | |
mach . so is rechtevoert de sunde doetlick vor | |
gode . al en doet he de daet der sunde nicht . | |
Wante got de kent alle herte(n) wal . vn(de) weet | |
wal wat wy dencken to doen . Vn(de) dusse su(n) | |
de wart ghetekent bi den dode(n) de(n) got erst | |
verweckede . als in den huse . lichtlike . mit | |
nicht vele woerden . Vn(de) hijr bi so sul ghi v(er) | |
staen . wa(n)neer een mensche ene doetlike | |
sunde doet bi quaden consente . vn(de) also la(n) | |
cge als he de daet der sunde nicht en begaet . | |
so is he vele bequemer weder to kiere(n) . vn(de) | |
<117r> | |
vele lichter ghewecket va(n) de(n) dode . da(n) of he de | |
sunde volkomelike ghedaen hadde . Wante | |
also vro als wi ene doetsunde begaen . so sy(n) | |
wi doet vor gode . Vn(de) hijr v(m)me also lancge | |
als wi de daet der sunde nicht begaen . so | |
heft vns got vele lichtliker verwecket . Wa(n) | |
te haestelike sendt he vns wal anxt yn . also | |
dat wi wal anxt van gode krighe(n) . vn(de) kiere(n) | |
weder . eer wi de daet der sunde begaen . Vn(de) | |
bichte(n) . vn(de) betere(n) vnse sunde . de wi bi quade(n) | |
co(n)sente begaen hebben . ¶ De ander mane | |
re van doetlike(n) sunden is . als een mensche | |
ene doetsunde mit der daet begaet . Vn(de) de | |
sunde is vele swarer dan de erste vorschre | |
uen . de men allene mit den co(n)sente begaet . | |
Vn(de) dar v(m)me wert se betekent mit de(n) dode(n) | |
den got verweckede vor der stat porten . wa(n) | |
te de dode was al wt den huse . vnde buten | |
der stat porten ghedraghe(n) . Vn(de) so is de me(n) | |
sche wt aller kerstenheit ghedraghen de | |
ene doetsunde mit den werke(n) vollenbre(n)c | |
get . Vn(de) de is vele swarer to bekiere(n) van | |
syner boesheit . Vn(de) hijr v(m)me sprack got | |
mit vollen woerden . daert vele lude hoer | |
den . vn(de) oeck syne apostele(n) hoerde(n) . do he de(n) | |
iu(n)ggelincg bute(n) der stat porte(n) verweckede . | |
<117v> | |
Adolescens . ego dico tibi . surge . Dat bedudet . | |
Ju(n)cgelincg . ick segge di . standt vp . Vn(de) dit be | |
tekent . als een mensche ene doetsunde mit | |
den werke(n) begaet . dat he nicht lichtlike al | |
lene bi em seluen . bi slichte(n) anxte wed(er)kiert . | |
Mer he behouet wal priesters . vn(de) and(er) gud(er) | |
gheestliker lude bede vnde predike(n) . de em wat | |
gudes seggen . nv schelden . nv smeke(n) . vp dat | |
he sick van sunde(n) moghe kieren . ¶ De derde | |
pu(n)t of manere van doetliken sunden is . Als | |
een mensche beghint to wonen in doetliken | |
sunde(n) . vnde went em mit allen dar to te | |
gheuen . als van der ene(n) sunde in de andere(n) | |
to gane . vnde werde(n) mit allen to lesten ver | |
hardet dar yn . so dat em du(n)cket . dat sunde | |
gheen sunde en sy . dat he also in sunde(n) woent . | |
ofte he dencket dattet eme ghener hande noet | |
en do . ofte dattet eme ander lude raden . Also | |
he sick let du(n)cken dat he bi noet sundighe(n) | |
moet . of in hate . of in nyde moet leuen . Vn(de) | |
dencken . Aldus brencget my mijn nabuer | |
of mijn euen kersten an . wat sunde hijr va(n) | |
schiet . de vallen vp em . ick moet my va(n) noet | |
weren . Och here got . wo sere desse dwalen . | |
wante wo luttick dencken desse . dat got | |
seluen dor synen p(ro)phete(n) moyses secht . als | |
<118r> | |
men in de(n) salter beschrift . Mea est vlcio et ego | |
retribua(m) eis in te(m)pore . ut labatur pes eoru(m) . Dit | |
is to verstane dat got secht . De wrake de is | |
mijn . vn(de) ick salt en lonen in der tijt v(er)middes | |
dat oere voet glide . Mer leider . wi willen ghe | |
menlike al suluen wreken . Vn(de) van dusser | |
materien sul ghi in den derden boke wal meer | |
beschreuen vinden . vn(de) oeck in dussen boke hijr | |
alst also bi komet . Vn(de) al hijr bi als vorschreue(n) | |
is . so blift so manich in doetliken sunden wo | |
nen . vn(de) maken em ener hande vnscholt . als | |
vorschreuen is . Mer of got de vnscholt also ne | |
men wil . dat sullen se wal bevinde(n) vor den or | |
del godes . Vn(de) wa(n)te desse mit allen aldus bly | |
uen in sunden wone(n) . so w(er)den desse gheliket de(n) | |
derden doden . de lazarus heet . den got wt den | |
graue verweckede . Vn(de) als ghi wal voer hebbe(n) | |
ghelesen . do got lazaru(m) verweckede . dat he do | |
vorschrickede . vn(de) wederstoet leet . vn(de) oeck bat . | |
vn(de) schreide puer trane(n) . vn(de) beteke(n)t dat vns | |
got bewijsen wolde syne pure menscheit vn(de) | |
gotheit . vn(de) oeck mede . dat se seer quaet syn | |
to bekieren . vn(de) to verweckene . de in doetlike(n) | |
sunden wonen . wante se gheestlike doet vn(de) | |
begrauen syn vor gode . ghelijck dat lazarus | |
lichamlike doet was vn(de) begrauen . Vn(de) wo | |
<118v> | |
men desse verwecke(n) sal . also dat se ghewaer | |
w(er)den dat se dwelen . so staet hijr voer i(n) rime | |
gheschreue(n) . dat se behouen drie punte(n) . Vn(de) | |
wat dessen nutte is . dat is voer in rime vnt | |
bunden . Vn(de) dat ander is dat seet behouen | |
dat se et also verw(er)uen dat dar gude lude | |
syn de vnsen here(n) got voer em bidden . dat oe | |
re quaetheit nicht vp em ghewroken en w(er) | |
de . mer dat em got rechte beka(n)tnisse gheue | |
eer se sterue(n) . Vn(de) va(n) dessen pu(n)te . dat guder lu | |
de ghebet de(n) sund(er) nutte is sal he rechte be | |
kantnisse krighe(n) . dar wil wi nv van spreke(n) . | |
vn(de) dat mit slichte(n) woerde(n) sond(er) rijm . wa(n)te | |
manighe lude lesen lieuer slichte schrift . da(n) | |
rijm . Vn(de) oeck vp dat men claerlike bedude(n) | |
mach . vn(de) vp dat ghi van beiden hijr vinden | |
moghen . so wil wi dit ander boeck . wente | |
to den derde(n) boke . mit slichte(n) woerde(n) volghe(n) | |
in den benedide(n) namen ihesus . Vn(de) als de | |
schrift hijr voer secht . so behoeuet een sund(er) | |
de in sunden wonet . int erste sunderlincge | |
drie punte(n) . sal he verwecket w(er)den . vn(de) ghe | |
wair w(er)den dat he dwalet . vp dat he nicht | |
in sunden v(er)smoert en bliue . Dat erste is . | |
dat em noed is dat he wederstoet lide . ghe | |
lijck als de schrift hijr voer in rime vntbu(n)- | |
<119r> | |
den heuet . Vn(de) dat and(er) is . dat he behouet | |
dat gude lude de vrende godes synt . truwe | |
like vor em bidden . vp dat got em ene rech | |
te bekantnisse gheue . Vn(de) dat derde is . vol | |
done vn(de) penitencie vor de sunden . vn(de) heet i(n) | |
der scrift satisfactio . vn(de) dar van wil wi hijr | |
na schriuen in behoerliker stede . Mer wo | |
dusse de behulpelike vor enen andere(n) bidde(n) | |
sal . ghedaen sal wesen . dar wil wi nv erst | |
wat van spreken . ¶ Dit is . wo de ghene | |
sal ghedaen wesen de behulpelike vor enen | |
anderen bidden sal . vn(de) voert wo wi bidde(n) sulle(n) . | |
Int erste . we behulpelick vor ene(n) andere(n) <a.r.R.: . xii . > | |
bidden sal . den is noed dat he te(n) my(n)ste(n) | |
buten doetliken sunden sy . vn(de) ghehelike vn | |
der den gheboden godes leue . Als ghi wal | |
dencken moghen . of een here enen knecht | |
hadde . vn(de) de knecht des here(n) willen nicht | |
en volghede . mer v(er)smade vn(de) v(er)sumede des | |
here(n) ghebode to holden . vn(de) were em vnghe | |
hoersam . vnde of dan de knecht den heren | |
vor enen andere(n) bede . de oeck den here(n) vnghe | |
hoersam were . vn(de) daghelix teghen den here(n) | |
misdede . wo moghelick weert . dat dusse h(er)e | |
syne(n) knecht horen solde . dat he em vor ene(n) | |
andere(n) bidden solde . de suluen mit em in | |
<119v> | |
vyantschap stunde . Hijr bi moghe ghi et merke(n) . | |
de vor enen andere(n) bidden sal . dat et noet is | |
dat he erst mit gode vorenighet sy . vn(de) syne | |
ghebode ghehelike holde . Wante de ghene de | |
vollenkomen de ghebode godes holden . de heb | |
ben de macht by gode vor ander lude to bidde(n) . | |
als se mit gode vorenighet synt . Wante men | |
lest . dat to den auentmale vp den witte(n) don | |
re dach dat cristus vor syne iu(n)cgere(n) bat an | |
synen vader . vn(de) nicht allene vor syne iu(n)cg(er)en . | |
mer oeck vor vns . vn(de) vor alle de ghene de na | |
komen sullen vn(de) syne ghebode holde(n) . Wante | |
men lest . dat he sprack to syne(n) vader in der | |
gotheit . Non pro hijs rogo tantu(m) . sed <gestr.: et> pro | |
eis qui credituri su(n)t per verbu(m) eor(um) in me : | |
ut omnes vnu(m) sint . sicut tu p(ate)r in me . et ego i(n) | |
te . (et cetera) . Dit is rechte to v(er)stane of he seghede . | |
Vader . ick en bidde di nicht allene aldus vele | |
vor dusse de nv myne iu(n)cgere synt . mer ick | |
bidde di oeck voert vor alle de ghene de vor | |
mids oeren woerden of lere . in my hijr na | |
maels ghelouen sullen . Nicht dat ghi et also | |
v(er)staen sullen . dat got ienighe noet hadde | |
an den vader in der gotheit to bidde(n) . wa(n)te | |
vader vn(de) sone een synt . mer vns to ener le | |
re . wa(n)neer wi syne ghebode holden . dat de | |
<120r> | |
sone an der gotheit sulue(n) vor vns biddet . vn(de) | |
vorsprake is . Wante cristus in der sulue(n) stede | |
seghede . Vt omnes vnu(m) sint . sicut tu p(ate)r in me . | |
et ego i(n) te : ut et ipsi in nobis vnu(m) sint . Ghelijc | |
of got seghede . Vermids dat alle menschen | |
een synt . also als du in my . vn(de) ick in dy . vnde | |
dat alle menschen also in vns een mote(n) sijn . | |
Oeck do got lazarus verweckede vten gra | |
ue . so lest men dat he sprack . Gracias tibi | |
ago d(omi)ne . (et cetera) . Ghelijck of he seghede . Vader | |
ick dancke di dattu my hoerst . dar bi ghi | |
merken moghen . dat cristus vn(de) sijn vader | |
in der gotheit een sijn . Dar v(m)me was he rech | |
te voert ghehoert . vns to enen exempel . Wil | |
wi van cristo ghehoert wesen wat wi bidde(n) . | |
so laet vns oeck dar to pinen . dat wi een | |
mit gode syn . in willen vn(de) in werken . vn(de) | |
syne ghebode mit vlyte holden . so sulle wy | |
haeste ghehoert w(er)den . wat wi mit vuricheit | |
bidden . so veer . als wi dat bidden dat vns | |
nutte sy . wante got sal vns vele meer gheue(n) | |
dan wi bidden ku(n)nen . Bi dussen vorschreue(n) | |
so moghe wi wal claerlike merken . de voer | |
enen andere(n) bidden sal dat een sunder is . | |
dattet noet is . dat he mit gode een sy . vnde | |
syne ghebode mit vlyte holde . Vn(de) dat sulker | |
<120v> | |
hilligher lude ghebede behulpelick de(n) sund(er) syn . | |
dar wil ick nv een exe(m)pel van schriue(n) <in HS: scriue(n); h ü.d.Z. ergänzt> to vnser | |
lere . ¶ Een schoen exempel va(n) nuttich(ei)t des ghebedes . | |
<a.l.R.: . xiii . > Men lest hijr va(n) gheschreue(n) in ene(n) boke | |
dat hetet . liber apu(m) . oeck so vint men | |
<a.l.R.: Exempel> in ener andere(n) stede wal so claer . Et was een | |
landes h(er)e de ene(n) arme(n) gheestlike(n) man bi sick | |
wonen hadde . Vn(de) den landes here(n) quamet in | |
den syn . dat he ouer meer ene la(n)cge bedevaert | |
doen wolde . Des ghencg he to dussen gheest | |
liken armen ma(n)ne . vn(de) bad en dat he gode | |
truwelike vor em bidden wolde de wile dat | |
he wt were . dat en got beschermen wolde | |
vor vngheval . Vn(de) dusse gheestlike ma(n) ant | |
worde vn(de) seghede . Here ghi weten wal dat | |
ick bin een arm man . vnde dar to so bin ic | |
kra(n)ck in den lichame . Mer willet also verwa | |
ren . dat my daghelikes wt iuwe(n) houe my | |
ne notroft w(er)de ghebracht van eten vn(de) van | |
drincken . so wille ick gherne alle daghe tru | |
welike vor iv bidden . Vn(de) dusse here seghede | |
he woldet doen . Vn(de) he beuoel dat ene(n) syne(n) | |
hogheste(n) knechte den he in syne(n) houe hadde . | |
dat he iu(m)mer alle daghe dussen armen ma(n) | |
ne gheue al syne notroft . wente he weder to | |
hues queme . Vn(de) dusse knecht seghede . he | |
<121r> | |
woldet gherne doen . Do dusse h(er)e vp de reyse | |
was . dusse knecht brochte dessen armen ma(n) | |
ne alle daghe volkomelike al dat he beho | |
uede . vijftien daghe lancg . Vn(de) dusse arme | |
man bad alle daghe truwelike vor dussen | |
here(n) . also dat dusse here kreech groten voer | |
spoet in syner reyse . vn(de) also la(n)cge ghencget | |
eme to willen dusse vijftien daghe lancg | |
do de arme man vor em bad . Na dessen vijf | |
tien daghen so v(er)gat dusse knecht dussen | |
armen man . vn(de) en brochte em nicht . also | |
dat dusse gheestlike man kranck woerdt | |
in den houede . also dat he vor de(n) here(n) nicht | |
bidden en mochte . Vn(de) rechte voert so ghencg | |
den here(n) dar he wanderde alle dincg en teghe(n) . | |
wa(n)te he v(er)loes lude vn(de) guet . vn(de) he woerdt | |
sieck vn(de) vngheuallich . vn(de) kreech so vele we | |
derstotes . dat he alle den wech doer . ku(m)mer | |
vn(de) armode leet . also dat he nouwe mitte(n) | |
liue weder to hues quam . Vn(de) rechte voert | |
do he to hues quam . so ghencg he to dusse(n) | |
armen ma(n)ne . vn(de) seghede . wo en heuestu <gestr.: n> | |
nicht truweliker vor my ghebeden . dat ick | |
aldus vele armode vn(de) wederstotes in desser | |
reyse gheleden hebbe . De arme man ant | |
worde vn(de) sprack . Here int erste do ghi wt | |
<121v> | |
wanderde do woert my myne notroft ghebracht | |
van eten vn(de) van drincken vijftien daghe <gestr.: l> | |
lancg . vn(de) de vijftien daghe bad ick truweli | |
ke vor iu . vn(de) dar na so wort . my so luttick | |
ghebracht . vn(de) somtijt verghete(n) mit alle(n) . also | |
dat my dat houet so ydel woert . dat ic nicht | |
vor iv bidden en mochte . Vn(de) rechte voert do | |
de h(er)e dat v(er)stont . do woert he dinckende . dat | |
em de eerste vijftien daghe la(n)cg . de wile dat | |
de arme man vor em ghebeden hadde . alle | |
dincg to willen ghencg . vn(de) wo dattet eme | |
na den vijftien daghen . in alle der reysen | |
nue guet gheschien was . Do ghencg dusse | |
to dessen knechte den he dussen arme(n) ma(n) | |
beuolen hadde . vn(de) beschalt en sere . vn(de) v(er)boet | |
em sijn lant . vn(de) gheboet rechte voert dat he | |
den pauwes sochte . vn(de) syne bicht teghe(n) em | |
dede . vn(de) he vnu(er)toghen em dat wed(er) seghede | |
wat penite(n)cie em de pauwes sette vor dusse | |
grote misdaet . Dusse knecht de toech to ro | |
me an den pauwes . vn(de) bichte syne misdaet . | |
vn(de) bad den pauwes . dat he eme rechte pe | |
nitencie setten wolde . vp dat he dar bi sines | |
heren hulde mochte weder krighen . vn(de) oeck | |
dat he et syne(n) here(n) weder seggen mochte wat | |
de rechte penitencie dar vor were . Vn(de) do de | |
<122r> | |
pawes dat hoerde . do sette he den knechte peni | |
tencie . dat he slichtes enen pe(n)nincg v(m)me godes | |
willen gheuen solde . vn(de) seghede . dat he daer | |
mede weder to synen heren toghe . Dusse | |
knecht woert seer blide . dat em de pawes dar | |
vor ghesat hadde nicht meer dan ene(n) pe(n)ni(n)cg | |
to gheuen . vn(de) dachte . he wolde gheerne duse(n)t | |
pe(n)nincge gheuen . vn(de) toech mit groter vroude | |
weder to syne(n) here(n) . vn(de) seghede em dat em de | |
pawes gheset hadde nicht meer vor rechte | |
penite(n)cie . dan enen pe(n)nincg v(m)me godes wille(n) | |
to gheuen . Vn(de) do de h(er)e dat v(er)stu(n)t . do vraghe | |
de he den knechte voert . wat pe(n)nincgs dat | |
dit wesen solde . of wo guet dat dusse pe(n)ni(n)cg | |
wesen solde . De knecht antworde vn(de) seghede | |
dat he dar nicht v(m)me ghedacht en hadde . | |
vn(de) oeck des nicht en wiste . Do sprack de here | |
to dussen knechte . also lief als di dijn lijf is . | |
so pijn di weder rechtevoert to den pauwes | |
to komen . vn(de) seghe dat ick et beghere to wete(n) . | |
wo groet . ofte wo guet dat dusse pe(n)ni(n)cg we | |
sen sal . De knecht toech weder an de(n) pawes . | |
vn(de) vraghede den pawes als em sijn here be | |
uolen hadde . wo groet vn(de) wo guet dat des | |
se pe(n)nincg wesen solde . Do antworde de | |
pawes . vnde seghede dussen knechte . de pen | |
<122v> | |
nincg dar du na vraghest . sal he rechtueerde | |
like vervullen dat ghebet enes gude(n) mensche(n) | |
de gode deent . so sal de pe(n)nincg also breet rech | |
te runt wesen . dat he alle de werlt bedecken | |
moghe . van den oesten to den westen . van | |
den zuden to den norden . also wijt als alle | |
de werlt is . Wante enes guden menschen | |
ghebet dat mach men gheneten vn(de) de bet | |
hebben also wijt als de werlt is vn(de) de he | |
mel bedecket . Hijr v(m)me so sal de pe(n)nincg al | |
dus breet wesen . sal he de rechte weerde | |
vervullen . Voert so sal he also dicke wesen | |
van den aller fijnsten golde . dat de pe(n)ni(n)cg | |
vpgaen mach van der eerden in den hoghes | |
ten throne des hemels . dar got in syner glo | |
rie sit . Wante rede war bi . wa(n)te enes gude(n) | |
menschen ghebet stighet vp van der eerde(n) | |
in den ouersten throne des hemels dar got | |
suluen is in syner glorien . Nu ga heen wed(er) | |
to dinen heren . vn(de) seghe em weder dat ick | |
di dit gheantwort hebbe . De knecht woert | |
seer bedrouet do he dit hoerde . vn(de) ghencg | |
weder v(m)me to syne(n) here(n) . vn(de) seghede synen | |
here(n) wat eme de pawes gheantwort had | |
de . vn(de) wo groet . vnde wo guet dat dusse | |
pe(n)nincg wesen solde . vn(de) bat ghenade an | |
<123r> | |
syne(n) here(n) . wa(n)te he ghene macht hadde de(n) pe(n) | |
nincg to betalen vor alsulke misdaet als he | |
mit rechte misdaen hadde . ¶ By dussen voer | |
schreuen exempel . so mach men wal claer | |
like merken . wo guet . vn(de) wo nutte . elken | |
sundighen menschen . enes gude(n) mensche(n) | |
ghebet is . vn(de) wo nutte elken sundighen me(n) | |
schen is de der werlt volghen . dat se doch | |
hebben gude lude de gode denen . de truwe | |
like vor em bidden . vp dat got oere quade | |
sunde nicht mit haeste vp em en wreke . | |
vn(de) in oere(n) sunde(n) se hijr nicht v(er)derue(n) en late . | |
¶ Dit is . van nutticheit des ghebedes . vn(de) i(n) wat | |
maniere(n) dat men bidde(n) sal . vn(de) wa(n)neer dat | |
ghebet ghehoert wert of nicht dat wi bidde(n) . | |
vn(de) wat de hillighen hijr van seggen . | |
Als ghi hijr voer in dussen exempel <a.r.R.: . xiiii . > | |
wal ghehoert hebben . de vor ene(n) sun | |
der bidden sal . de behouet dat he bute(n) houet | |
sunde(n) sy . Wante dauid in den salter spreket . | |
Jniq(ui)tate(m) si aspexi in corde meo . no(n) exaudiet | |
dominus . Jst dat ick de boesheit see in my | |
nen herten . de h(er)e sal my nicht horen . Vnde | |
oeck secht su(n)te ioha(n)nes in synen ewa(n)gelio . | |
Scimus . quia deus peccatores non exaudit . | |
Wi weten dat wal . dat got de sunders | |
<123v> | |
nicht en hoert . Wa(n)te de wise salomon secht | |
openbaerlike . Qui obstruit aure(m) sua(m) ne au | |
diat lege(m) . oracio eius erit execrabilis . We sy | |
ne oren stoppet dat he de ee nicht en hore . | |
sijn ghebet sal w(er)den v(er)maledijt . ofte v(er)smaet . | |
Vn(de) also als des sunders ghebet vnbequeme | |
is . also bequeme vn(de) nutte is enes guden | |
menschen ghebet dar teghen . Wante got | |
suluen in synen ewa(n)gelio secht . Petite et | |
accipietis . Biddet vn(de) ghi sullen vntfancge(n) . | |
Oeck secht got vp ene ander stede to syne(n) | |
iu(n)cgeren . Quicq(ui)d pecieritis patre(m) in no(m)i(n)e | |
meo . credite et dabitur vobis . Wat ghi my | |
nen vader biddet in mynen namen . ghe | |
louet des vn(de) et sal iv ghegheue(n) w(er)den . Vnde | |
al dit vorschreuen sprack got to syne(n) iu(n)cgere(n) . | |
vn(de) de syne ghebode helden . of holden sullen | |
to den einde der werlt . wante he et nicht en | |
seghede to den ghemenen volke . als de ewa(n) | |
gelisten beschriue(n) . Vn(de) hijr bi so moghe ghi | |
wal merken . wat gude lude bidde(n) de de ghe | |
bode godes holden . dat en got des nicht en | |
weighert . so veer als se bidden dat nutte | |
vn(de) salich is . vn(de) wa(n)neer een guet mensche | |
so bidt vn(de) <gestr.: vp dat> he stantaftich in syner | |
bede bliuet . so sal em got dat sulue gheue(n) | |
<124r> | |
dat he biddet . al en ghift em got dat rechte | |
voert nicht . ofte got sal em gheue(n) een ander | |
dat veel beter is . dan dat ghene dat he biddet . | |
wante de hillighe schrift claerlike secht . Mul | |
tu(m) valet deprecacio iusti assidua . Seer vele so | |
helpet dat stedich ghebet des rechtueerdighe(n) | |
menschen . Wa(n)te su(n)t bernhard de secht claer | |
like ouer een boeck dat heet cantica ca(n)ticor(um) | |
vn(de) ludet aldus . Credimus a(n)gelos sa(n)c(t)os astare | |
orantib(us) . (et cetera) . Wi ghelouen dat de hillighen | |
encgele(n) staen bi de ghenen de rechtueerdich | |
bidden . vn(de) dat ghebet . vn(de) des menschen be | |
gheerten gode offeren . so veer als de encgele(n) | |
seen den menschen sonder toern ofte ienighe | |
bedroefnisse . sijn herte puer vprichte(n) to gode . | |
Ysidorus secht in enen boke . We vele of ste | |
des bi gode wesen wil . de sal gode stedelikes | |
bidden . wante wa(n)neer wi gode truwelike | |
bidden . so spreke(n) wi mit gode : of wi sullen | |
stedelike wat gudes lesen . wante wanneer | |
wi wat gudes lesen . so spreket got mit vns . | |
Aldus secht de grote lerer ysidorus vorschreue(n) <in HS: vorscreue(n); h ü.d.Z. ergänzt> . | |
Sunderlincge van al dussen ghebede dat vor | |
schreue(n) staet . so is dit de menincge vnde de | |
syn dar van . Na den dat got sulue(n) an syne(n) | |
vader badt do he lazarus verweckede . al en | |
<124v> | |
was et em gheen noet . mer vns to ene(n) exem | |
pel . Hijr bi so mene ick . dattet nutte is alle(n) | |
sundere(n) de in doetsunde(n) wonen . v(m)me dat se | |
lazarus gheliken . de vier daghe begraue(n) was . | |
dat doch hebben gude lude de de ghebode go | |
des holden vn(de) gode dienen . de truwelike | |
vor se bidden dat se got in oeren sunden | |
nicht v(er)dampen late . vn(de) em got rechte be | |
beka(n)tnisse <sic> gheue eer se steruen sullen . So | |
is dit dan de ander pu(n)t . dat is guder lude | |
bede . dat den sunder de in doetsunde(n) woent | |
noet vn(de) orbaerlick is . sal he van sunden v(er) | |
wecket w(er)de(n) . ¶ Dit is . wo dat ellick sundich | |
mensche oeck sal mede bidde(n) . vn(de) almisse gheue(n) . | |
vn(de) and(er) gude w(er)ke doen . vn(de) hijr va(n) een schoen exe(m)pel . | |
<a.l.R.: . xv . > De derde pu(n)t is sul wi van sunden v(er) | |
wecket werden . dat is . dat wi oeck | |
sullen mit almissen suluen mede wat gu | |
des doen . als almissen to gheuen . to beden . | |
vn(de) dat woert godes . vn(de) v(er)mani(n)cge to hoere(n) . | |
vn(de) andere gude werke to doen . vnde oeck | |
ander lude gude werke vn(de) doechde lief to | |
hebben . vn(de) na vnsen v(er)moghe(n) pyne(n) na to | |
volghen . wante al synt dar gude lude de | |
vor vns bidden . nochta(n)t so is et vns noet | |
dat wi seluen alleweeghe guet doen . vn(de) | |
<125r> | |
oeck mede bidden . Hijr van sulle ghi een | |
exempel hoeren . ¶ Men lest in enen boke <a.r.R.: Exempel> | |
dat hetet vitaspatru(m) . wo dat een hillich | |
vader in der woestenye sat in ener cluse . | |
vn(de) bi desser cluse so plach vake de richt(er) | |
van den lande to riden vn(de) to iaghe(n) . Vn(de) | |
desse richt(er) was een iu(n)cg man vol va(n) d(er) | |
werlt . nochtan so hadde he dessen vader | |
lief . vn(de) plach altoes als he daer voer bi | |
reet . dessen hillighe(n) vader an to spreken | |
vn(de) bat en vn(de) seghede . lieue vader bidde | |
vor my . Desse vader seghede he wolde | |
dat gheerne doen . vn(de) he bat vake vor de(n) | |
richter dat em got rechte bekantnisse | |
gheue(n) wolde . Des so bleef allike wal des | |
se richter allike wal quaet . Vn(de) do desse | |
vader dat v(er)nam . echter vp ene and(er) tijt | |
do desse richter daer vor bi riden solde . | |
do vullede desse hillighe vader enen sack | |
mit zande vnde sette den bi sick . vnde do | |
desse richt(er) daer quam . do bat he echter | |
dessen hillighen vad(er) dat he vor em bidde(n) | |
den wolde . Do sprack desse hillighe vad(er) | |
to dessen richt(er) vnde seghede . kum help | |
my dessen sack vp myne scholdere(n) boren . | |
De richt(er) sprack . seer gheerne . Vn(de) de richt(er) | |
<125v> | |
tasten den sack an vn(de) begu(n)de to boren . vn(de) | |
do de richt(er) vpboerde . do druckede desse vad(er) | |
den sack neder . vn(de) dit gheschach eenwerf . | |
anderwerf . vn(de) derdewerf . also wat desse | |
richt(er) vpboerde . dat druckede desse vader | |
wed(er) neder . Noch sprack desse vad(er) to den | |
richt(er) . wo en boerstu dessen sack nicht vp . | |
De richt(er) sprack . wo solde ick dessen sware(n) | |
sack sunder iuwe hulpe . vn(de) teghen iuwe(n) | |
willen vpboren . wa(n)te als ick vpbore so | |
drucke ghi ned(er) . hulpe ghi my boren . wy | |
wolden en wal vpkrighen . Vn(de) do de vad(er) | |
dat hoerde . do sprack he . weerlike du se | |
ghest waer . Vnde aldus so is et in gheli | |
ken voghe . Du biddest my vake dat ick | |
vor di bidden sal . vn(de) dat hebbe ick ghe | |
daen . wa(n)te vake heb ick gode vor di ghe | |
beden . vn(de) wat ick vpbidde . dar arbeidestu | |
al en teghen . wa(n)te du bliuest al in dine(n) | |
olden leuen vn(de) in diner olden ydelheit . | |
vn(de) en doest my ghene hulpe . help my to | |
bidden vn(de) do wat gudes . so sal vnse ghe | |
bet vpgheboert w(er)den vn(de) ghehoert w(er)den | |
va(n) gode . Vn(de) do de richt(er) dat hoerde . do | |
woert he van enby(n)nen beroert . vn(de) liet | |
sijn quaet leuen af . vn(de) bat ghenade va(n) | |
<126r> | |
vnsen lieue(n) here(n) gode . vn(de) starf een hillich | |
mensche . ¶ Hijr bi so moghe ghi merken . | |
wo dat et noet is dat he oeck selue(n) mede | |
bidde de in sunde(n) wonet . vn(de) altoes wat gu | |
des doe . al wiste he oeck verwaer dat he | |
ewich v(er)domet solde wesen . nochtan so en | |
solde he dar v(m)me <in HS: dar v(m)me a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> nicht laten allike wal guet to | |
doen na al synen v(er)moghe(n) . wa(n)te also als | |
gheen quaet werck blift vnghepinicht . al | |
so en blift oeck gheen guet werck vnghe | |
loent . als su(n)te gregorius secht in syne(n) morael . | |
¶ Dit is . waer to dat de gude werke(n) den | |
sundighe(n) mensche helpen al is he in sun | |
den . sijn se doetlick ofte daghelick . | |
Daer staet gheschreuen in ene(n) boke <a.r.R.: . xvi . > | |
dat hetet sensatus . dat de gude w(er) | |
ke de men doet in doetlike(n) sunden . helpet | |
in vijf maniere(n) . Dat ijrste is . dat he to | |
den iu(n)cgesten daghe voel ghenadichliker | |
sal gheordelt w(er)den als he verdomet wert | |
dan een ander de nicht so voel gudes ghe | |
daen en heuet . Vn(de) hijr bi so mach men | |
merken . dat se nicht allike grote pyne | |
in der helle(n) krighen . wante daer wart | |
de ene v(er)domet v(m)me ene doetsunde . vn(de) | |
de ander wart v(er)domet v(m)me dusent doet | |
<126v> | |
like sunde . vn(de) solden desse twe ghelike | |
pyne liden in der hellen . dat en weer | |
nicht wal moghelick . Mer doch de my(n)s | |
te pyne d(er) helle(n) de de mensche hijr v(er)dient | |
myt ener doetsunde . de is grot(er) dan alle | |
de pyne der ganser werlt de men bedenc | |
ken mach . Dat and(er) is . dat em got ghift | |
eerdesche rijcheit . werltsche eere . ofte ghe | |
suntheit des liues . lancge to leuen . ofte a(n) | |
der voerspoet in dessen leuen . wante se | |
dat ewighe rike daer nicht mede v(er)diene(n) | |
en moghen . oeck wo veel gudes dat se | |
doen . et en sy dat se eerst bijchten als | |
dar to behoert . vn(de) de doetlike sunde la | |
ten . Vn(de) hijr v(m)me wa(n)te se mit gude(n) w(er)ke(n) | |
i(n) doetsunde(n) dat ewighe rike nicht v(er)die | |
nen en moghen . so ghift em got willen | |
vn(de) voertgancg hijr in dessen leuene daer | |
voer . wante got ghene gude werke wil | |
vnghelonet laten . Dat derde vn(de) vere | |
wech dat beste . dat se got vake sparet | |
in oeren sunden . also dat en got wal | |
ghift rechte bekantnisse eer se sterue(n) . al | |
so dat se de sunde laten vn(de) bijchte(n) vnde | |
betere(n) . vn(de) hoeden sick voertmeer va(n) doet | |
liken sunden . Dat vierde . dat de guede | |
<127r> | |
w(er)ke(n) oeck ene(n) mensche(n) to hulpe komen . als | |
dat he dar bi ghewonet wert to guden w(er) | |
ken . vn(de) als he de quade sunde(n) let . dat he da(n) | |
daer bi ghewoen is guet to done . Dat vijf | |
te is . dat de viant also grote macht nicht | |
en heuet auer den ghenen de in doetliken | |
sunden allike wal gude werke doen vnde | |
rechtu(er)dich . vn(de) barmhartich syn . ghelijck | |
dat de viant heuet auer de ghene de nu(m)m(er) | |
ofte selden guet doen vn(de) v(m)mer in quaetheit | |
voertuare(n) . Bi dessen vijf pu(n)ten de hijr vor | |
schreue(n) staen so komen vns de gude werke | |
in doetlike(n) sunden to bate als vorschreuen | |
steet . Mer welken pu(n)t van den viue(n) dat | |
vns got v(er)lenen wil vn(de) vns mede lonen . | |
dat is vns vnkundich . Hijr v(m)me so laet | |
vns v(m)mer na al vnser macht pyne(n) guet | |
to doene . oeck in wo quaden sunde(n) dat wi | |
begrepen sijn . vp dat wi v(m)mer den derden | |
pu(n)t dar bi v(er)krighen . dat is rechte beka(n)t | |
nisse vor vnsen sterue(n) . dat gu(n)ne vns got . | |
Amen . ¶ Dit is . van den scheker de to der | |
rechtere(n) syden vnses here(n) ihesu cristi an den | |
cruce hiencg . vn(de) is apocriphu(m) . vn(de) nicht dat eua(n)geliu(m) . | |
Men lest wal claerlike in enen boke <a.r.R.: . xvii . > | |
mer dat is apocriphu(m) . Vp de tijt do | |
<127v> | |
ihesus mit marien vn(de) ioseph in egipten | |
vloe v(m)me den anxt va(n) herodes . Do queme(n) | |
se in ene woestenye dar boese moerders | |
woende(n) . Vn(de) do desse moerders saghe(n) dat | |
ioseph mit marien al daer qua(m) leiden . do | |
spruncge(n) se vp vn(de) wolden ioseph vn(de) ma | |
rien berouet hebben ofte ghemoerdet als | |
se pleghen to done . Vn(de) also als men lest . so | |
was daer de scheker mede de an den cruce | |
hiencg bi der recht(er) ha(n)t vnses here(n) . vn(de) was | |
gheheite(n) dismas . Vn(de) do desse scheker ma | |
riam vn(de) ihesu(m) ansach . do sprack he to ha(n)t | |
to syne(n) ghesellen . Seet desse moder is so | |
wunderlike soete vn(de) mynlick . vnde dat | |
kynt noch voel mynliker . dat dat moghe | |
lick were dat got seluen van ener moder | |
mochte gheboren werden . my solde du(n)cke(n) | |
dat eme desse gheliken solde . Hijr v(m)me eer | |
ick dat lede . dat men desser moder . ofte | |
dessen kinde quaet dede . daer wolde ick | |
eer selue(n) vor sterue(n) . Also lief als elke(n) sijn | |
lijf is . wat iuwer is de sla sijn ha(n)t hijr af . | |
vn(de) aldus so liete(n) se maria(m) mit ihesu(m) wan | |
deren vnghehindert . Vn(de) dit menen somi | |
ghe dat de sake een deel was dat got de(n) | |
scheker alsulke beka(n)tnisse gaf an den cruce . | |
<128r> | |
<am oberen Blattrand: si no paucisi [...] s(an)c(tus) augustin(us) de elemosina ali . Jnt(er) <gestr.: o(mn)ia> op(er)a misericore d[...] nullum maius est . q(uam) cu(m) corde dimittim(us) q(uo)d in no q(ui)sq(ue) peccauit> | |
als dat he got bekande an den cruce vn(de) sprack . | |
H(er)e wil myner ghedencke(n) als du komest in | |
dijn rike . vn(de) verwarf dar mede dat he de | |
eerste solde wesen de myt gode in dat pa | |
radijs komen solde . Hijr bi mach men oeck | |
merken wo nutte et is altoes guet to done . | |
¶ Dit is van gheestliker almissen . vn(de) een | |
schoen exempel . wo nutte dat et is dat wi | |
v(m)me godes wille(n) v(er)gheue(n) dat vns misdaen is . | |
Su(n)te augustinus secht dat dar ma <a.r.R.: . xviii . > | |
nigherhande maneer is va(n) almisse(n) . | |
Doch machmen se noemen in twen . dat | |
is gheestlike almisse . vn(de) lijflike almisse . | |
vn(de) beide synt se <in HS: se ü.d.Z. ergänzt> seer nutte . Lijcha(m)like almis | |
sen . dat is arme(n) lude(n) . vn(de) to hillighe(n) stede(n) | |
tijtlick guet to gheuen . Gheestlike almisse | |
is noch hogher . dat syn de w(er)ke der barm | |
harticheit . dat is de misdaet to v(er)gheuen . | |
vor de viande to bidden . de dwasen to le | |
ren . Vn(de) sund(er)lincge . al dat yema(n)t misdaen | |
mach w(er)den . dat he dat gheerne v(er)gheue | |
mit helen harten v(m)me godes willen . daer | |
sul ghi eerst een exempel van hoeren to | |
godes eren . vn(de) to iuwer nutticheit . | |
¶ Men lest van twen ridders de broders | |
weren na den vleesche . vn(de) de malck ander <a.r.R.: . Exempel . > | |
<128v> | |
sund(er)lincge seer liefhadden also dat eer | |
gheen en <in HS: en ü.d.Z. ergänzt> wolde wijf nemen vp dat se nicht | |
ghescheden en worden mer v(m)mer to same(n) | |
bleuen . Des qua(m) vp ene tijt dat de ene rid | |
dere reet iaghen vn(de) hadde vaste ghelt bi | |
em . also dat sijn knecht dat v(er)nam . vnde | |
qua(m) bi rade des viandes vn(de) sloech dessen | |
ridd(er) doet . vn(de) nam dat guet dat desse rid | |
der bi sick hadde . vn(de) reet mit den peerde(n) | |
veer in een ander lant dar he <in HS: he a.l.R. ergänzt und hier eingefügt> vnbekant vn(de) | |
velich was . Vn(de) do de ander ridder dat v(er) | |
nam . dat sijn lieue brod(er) aldus iamerlike | |
ghemordet was . do schreide he vn(de) hielt | |
sick also qualike dat en niema(n)t en kunde | |
troesten . vn(de) he en mochte in lancger tijt | |
eten of drincken van groten yamer vn(de) | |
rouwen den he dreef vm synen broder . | |
Daer na do de knecht de dit ghedaen had | |
de sick bedachte . wo iamerlike dat he des | |
sen guden ridder aldus ghemoerdet hadde | |
buten syne scholt . do woert em also we to | |
mode . vn(de) et berouwede em also seer . dat | |
em duchte dat em alle de werlt to encge | |
were . vn(de) dachte to lesten in em seluen . | |
Sich du heuest got verwrocht . vnde alle di | |
ne vriende v(er)toernt . wat salstu lancger be | |
<129r> | |
leuen . Vn(de) dachte . du wilst gaen to dessen | |
ridder den du synen broder af ghemoert he | |
uest . vn(de) bidden an em ghenade . vn(de) en mach | |
et nicht anders . dat he di dan neme vn(de) | |
do di dijn recht als men enen moerdener | |
schuldich is to done . vp dat dijn siele v(m) | |
mer beholden bliue . Nu hoert wund(er) . Des | |
se knecht ghincg heen al vnu(er)toghe(n) vn(de) qua(m) | |
weder in des ridders lant vorschreue(n) vp de(n) | |
witten donredach . vn(de) dachte . morghe(n) vroe | |
voer daghe so sal desse ridder to der kerken | |
gaen als he plach . vn(de) dan so wilstu di em | |
openbaren . vn(de) des he di dan gu(n)nen wil . | |
dat machstu nemen . Des guden vryda | |
ghes vor daghe als desse ridder to der ker | |
ken solde gaen . so lach desse knecht in syne(n) | |
weghe vn(de) riep lude . Ghenadighe here wes | |
myner barmhartich . De ridder antworde . | |
Wee bistu de aldus ghenade biddest . De | |
knecht sprack . Jck bin de ghene de dinen lie | |
uen broder so iamerlike hebbe ghemoerdet | |
buten syne scholt . Nu wes myner ghenedich | |
v(m)me des ghenen willen de hude vor vns | |
allen in den cruce hiencg . Vn(de) also vroe als | |
de ridder dat hoerde . do qua(m) he mit beiden | |
handen vn(de) greep den knecht v(m)me den hals | |
<129v> | |
vn(de) kusscheden vor syne(n) mont . vn(de) boerde en | |
vp mit grot(er) lieue . vn(de) sprack . Och lieue wt | |
uerkorene vrient . v(m)me des goenen willen | |
de hude vor vns an den cruce hiencg . so ver | |
gheue ick dy dit puerlike alheel wattu te | |
ghen my misdaen heuest . al weert oeck ve | |
le meer . vn(de) ick gheue dy myne tafelen . vn(de) | |
en wil nu(m)mer meer ghedencke(n) wattu te | |
ghen my misdaen heues . mer ick wil dy | |
vrientliker wesen dan ick dy ye to voeren | |
was . Desse knecht wort v(er)blydet . vn(de) danc | |
kede den ridder sere . Vn(de) desse ridder ghincg | |
to der kerken . vn(de) desse knecht volghede em | |
na . Vn(de) do desse ridder to der kerken quam | |
vn(de) in den hillighe(n) ampte also veer quam | |
dat de priest(er) dat crucifix neder leghede . | |
vn(de) de lude komen solden vn(de) dat hillighe | |
cruce kussen <in HS: kussen aus kusschen korrigiert> . als noch ghewoenlick is | |
in der hillighen kerken . Vn(de) als do de ridd(er) | |
vorschreuen . vp synen knyen quam to de(n) | |
hillighe(n) cruce vn(de) solde syne voete kussen . | |
so hoef sick dat beelde van den cruce neder . | |
vn(de) greep den ridder mit beiden arme(n) vm | |
den hals vn(de) sprack . Du en salst nicht my | |
ne voete kussen <in HS: kussen aus kusschen korrigiert> . wa(n)te du heuest huden | |
den knecht desse grote misdaet vergheue(n) | |
<130r> | |
dar du my also denclike(n) an ghedaen heuest | |
dat ick di alle dine sunde v(er)gheue . Vn(de) rech | |
teuoert do de ridder dit hoerde do sprack | |
he mede . Och lieue h(er)e so bidde ick di . wes | |
doch dessen armen knechte ghenedich . Vn(de) | |
to ha(n)t sprack got weder to den ridder . Salich | |
so bistu . dattu nv mede biddest vor dessen | |
knecht de dy so voel misdaen heuet . Hijr | |
v(m)me so sette dy dar to . du salst by(n)nen vier | |
daghen mit den knechte to samen bi my | |
wesen in den ewighen rike . Vn(de) desse ridd(er) | |
vn(de) desse knecht de deden beide oer bicht . vn(de) | |
bereiden sick to steruen . vn(de) storuen beyde | |
mit groter begheerten vn(de) vroude(n) . vnde que | |
men in dat ewighe leuen . als got den rid | |
dere ghesecht hadde . got sy ghebenediet . | |
Amen . ¶ Och lieue(n) wtu(er)koren vriende vn(de) | |
menschen alle de ghene de dit horen ofte | |
lesen . nv wilt doch dit grote mirakel an | |
dencken . want dit grote teiken is nicht | |
allene van dessen ridder vorschreue(n) ghe | |
schien . mer vns allen to ener lere . wo gro | |
te almissen . vn(de) wo danclike wi gode doen | |
als wi rundelike dat gheerne vm synen | |
willen v(er)gheuen dat vns misdaen is . wa(n) | |
te wi sullen alle daghe in vnsen pater | |
<130v> | |
noster bidden . Et dimitte nobis debita n(ost)ra | |
sicut et nos dimittim(us) debitoribus n(ost)ris . | |
Dat is . Here v(er)ghif vns vnse misdaet | |
ghelijck dat v(er)gheuen den ghenen de te | |
ghen vns misdoet of misdaen hebben . | |
Wante wolde wi vnsen toren vn(de) alle | |
dincg mit so vryen vn(de) helen harten ver | |
gheuen v(m)me godes willen als desse vor | |
schreuen ridder dede . des wil ick vryelike | |
ghelouen . alle dat dessen ridder schach . dat | |
solde vns <in HS: s hochgestellt> ghescheen lijchamlike ofte gheest | |
like . wante got de en is gheen wtnemer | |
der parsonen . als su(n)te peter claerlike schrift <in HS: scrift; h ü.d.Z. ergänzt> . | |
Mer men vynt wal lude de wal seggen . | |
Jck wilt v(m)me godes wille v(er)gheuen . vnde | |
dencken wal dat se dar gheen quaet v(m)me | |
doen en willen . dat nochtan beter dan | |
een quader is of se nicht mit allen v(er)ghe | |
uen . vn(de) desse dencken wal . ick en wil my | |
nen vyanden gheen quaet doen . na den | |
dat ick et v(m)me godes willen vergheuen | |
hebbe . ofte na den dat ick mit em ghe | |
zoent bin . mer want he my so sere ghe | |
moyet vn(de) misdaen heuet . so wil ick en | |
schuwen . wa(n)te ick en mach dat v(m)mer | |
int eerste nicht hebben dat ick eme vrient | |
<131r> | |
schap bewise ofte guet do . mer ick en laten | |
bliuen dat he is . Seet lieuen vriende wo | |
veer dat desse den ridd(er)e vorschreuen synt . | |
de den knecht rechteuoert syne tafele(n) gaf . | |
vn(de) kusschede en . vn(de) seghede . he wolde(n) vrient | |
liker wesen dan he ye to voren was . Wa(n) | |
te wa(n)neer wi vnsen vyanden ghene vru(n)t | |
schap ku(n)nen doen . ofte willen . wat is dat | |
anders dan wi vns ordelen . als wi bidde(n) | |
dat vns got vnse misdaet v(er)gheue . Dat | |
vns got mit vnses selues w(er)ken mach ant | |
worden . vn(de) segge(n) . Sich ick wil di dyne mis | |
daet v(er)gheuen . mer ick wil di late(n) blyue(n) | |
vor dattu bist . wil di de vyant quaet | |
doen daer sich seluen to . ick en wil di helpen | |
noch hinderen . ghelijck dattu dynen euenen | |
kersten ghedaen heuest . wa(n)te also hefstu de(n) | |
ghenen ghedaen de teghen dy misdaen heb | |
ben . Hijr bi lieuen vrunde alle de ghene de | |
dit lesen ofte horen . de v(er)gheuen vryelike | |
mit al oeren harten vm godes willen alle | |
de misdaet de em misdaen is . vn(de) bewise | |
daer na synen vyanden vrientschap vnde | |
my(n)ne . vp dat vns got vnse misdaet v(er)ghe | |
ue . vn(de) daer na mynlike vns to em in sijn | |
ewighe rike neme . Amen . ¶ Dit is van | |
<131v> | |
lijchamliker almissen . vn(de) een schoen exe(m)pel | |
wo lieue dat wi gode doen als wi arme lude liefhebbe(n) vn(de) guet doen . <in HS: lude - doen . u.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: Exemplu(m)> Men lest | |
<a.l.R.: . xix . > va(n) enen bisscope de gheerne almisse(n) | |
gaf armen luden vn(de) vake my(n)ne bewisede . | |
Des so qua(m) he vp ene tijt riden . vn(de) em qua(m) | |
een arm mensche in syne ghemoete de seer | |
malatisch was . de nese was em bi na al | |
af v(er)rottet <in HS: v(er)rotet; t ü.d.Z. ergänzt> va(n) recht(er) malatischeit . Des bat | |
desse arme man den bisscope vm ene almis | |
se . des so qua(m) de bisscop vn(de) wolde em <in HS: em ü.d.Z. ergänzt> ghelt ghe | |
uen . neen sprack desse arme mensche . wol | |
tu my my(n)ne bewisen . so sitte va(n) den peerde <in HS: perde; e ü.d.Z. ergänzt> | |
vn(de) make my myne nesen schone <a.l.R. und v.a.H. und hier eingefügt: de my myt blode vn(de) vnreynich(ei)t seer beslagen ys> . Desse bis | |
scop sat van den perde vn(de) seghede . he wol | |
det gheerne doen . Vn(de) nam synen mantel | |
vn(de) wolde em syne nesen veghen <in HS: veghen v.a.H. durchgestrichen; reynige(n) ü.d.Z. ergänzt> . vn(de) de nese | |
was em so sere v(er)rottet vn(de) so lelick va(n) etter | |
vn(de) van blode . dattet em to der nesen wt | |
hiencg . also <in HS: dattet - also v.a.H. gestrichen> dat he seghede to den bisscope . | |
Och desse nese is my so seer . ick en mach des | |
nicht liden dattu se mit diner ma(n)tele rey | |
ne makest . <v.a.H.: Do nam de biscopp weke doke | |
vn(de) water vn(de) beddede em de nase vn(de) de se | |
richeit . mer want dat bloet nicht volgen | |
wolde so schickede <in HS: schicke; de u.d.Z. ergänzt> he syne(n) mu(n)t by de seeren> | |
<132r> | |
vn(de) wolde <in HS: wolde ü.d.Z. ergänzt> dat bloet wt der nesen <in HS: wt der nesen v.a.H. geschwärzt> sughen . vn(de) to ha(n)t | |
so viel den bisscope een durbar steen in syne(n) | |
mont . vn(de) he wart des armen mensche(n) quijt | |
vn(de) en sach es nicht lancger vp de tijt . wa(n)te | |
et was got selue(n) . vn(de) he behielt den durba | |
ren steen . de so edel vn(de) kostel was dat en | |
niemant v(er)ghelden en kunde . Hijr v(m)me | |
so moghe ghi gheerne den arme(n) my(n)ne | |
bewisen . ¶ Een schoen exempel dat ghe | |
schien is in korte(n) iare(n) va(n) almisse(n) . vn(de) den arme(n) to diene(n) . <in HS: to diene(n) u.d.Z. ergänzt> | |
Daer was een groet rike man <a.r.R.: . xx . > | |
to vtrecht de gode diende vn(de) de ar | |
me(n) lude liefhadde . also dat he den arme(n) | |
sieken gaf een schoen huus in to wonen . | |
Vn(de) oeck so plach desse rike man den ar | |
men sieken seluen to dienen vn(de) oere vn | |
reinicheit van en to dreghen . nochta(n) dat | |
he oeck subtijl va(n) naturen was . Vn(de) als | |
he dan dessen dreck vn(de) vnreynicheit roeck | |
so begunde he to koren vnde spygen . also | |
dat de krancke natuer den stanck nicht | |
v(er)draghen en mochte . vn(de) dit gheschach | |
vaken alle daghe . Also dat he quam to | |
lesten mit enen harden mode vn(de) nam | |
den dreck vn(de) de pisse to samen in ene ka | |
nne vn(de) leghede syne ha(n)t boue(n) vp de ka(n)ne | |
<132v> | |
vnde schudde de ka(n)ne vp vn(de) neder . also dat de | |
dreck vn(de) pisse euen dicke woert . vnde sprack | |
mit enen harden mode to em seluen . alse to | |
synes selues vleesche . Sich du vule vleesch | |
du en machst dit nicht liden dat ick my | |
nen got vn(de) myne(n) schepper diene . vnde du | |
en wilst de lucht van dessen drecke nicht | |
v(er)draghen noch ruken . sich wilstu en nicht | |
rucken . nv salstu en smaken . al soldestu dar | |
an bersten . vn(de) mitten so sette he de ka(n)ne | |
an den mont . dar beide dreck vn(de) pisse y(n) | |
ne was . vn(de) he dra(n)ck . vn(de) rechteuoert do | |
was et alre beste wijn den men in alle | |
der werlt solde hebben ghevu(n)den . Vnde | |
rechteuoert do he dat smakede . do viel he | |
neder vp syne knyen vn(de) woert seer schrei | |
ende . vnde da(n)ckede gode sunderli(n)cge sere | |
vor dat grote mirakel dat em got ghe | |
daen hadde . vn(de) behelt dessen wijn hei | |
melike bi em . vn(de) he en woldet nieman | |
de seggen de leuede . dan alleen syne(n) bicht | |
vader . Vn(de) dit v(er)tellede my een reecklick | |
eerbar man de do sijn knecht was do dit | |
gheschach . got sy ghelouet . ¶ Een schoen | |
mirakel dat gheschach do konincg kar | |
lo vor dat ordel godes quam . | |
<133r> | |
Men lest in der legende(n) van koni(n)cg <a.r.R.: . xxi . > | |
kaerle . Vp de tijt do he sterue(n) sol | |
de . do quam de vyant wanderen vor ene | |
cluse dar een hillich eensedel y(n)ne was . Vn(de) | |
do de eensedel den viant sach . do seghede | |
he to den vyande . waer wilstu vyant heen . | |
De vyant antworde vn(de) seghede . Jck wil | |
hen to koni(n)cg kaerle . to syner wtuaert . | |
wa(n)te he sal nv steruen . vn(de) ick mene dat | |
wi syne siel hebben sullen . De eensedel | |
sprack . pyne di heen to komen . vn(de) ick beue | |
le di van godes weghen . also vro als du | |
dat ordel v(er)nomen heuest waer sijn siele | |
bliuen sal . dattu dan rechteuoert hijr we | |
der to my komes vn(de) my dat seggest wo | |
dar gheuaren sy of nicht . De vya(n)t sprack | |
he solde dat doen . al dede he dat al vnda(n)x . | |
wa(n)te desse eensedel was so hillich va(n) leue(n) . | |
dat des de vyant nicht laten en mochte . | |
wat eme de eensedel beuoel . De vyant | |
toech heen . vn(de) was so lancge bi konincg | |
kaerle wente he ghestorue(n) was . vn(de) gheor | |
delt was van gode . vn(de) to ha(n)t dar na so | |
toech de vyant weder v(m)me to dessen een | |
sedel als em beuolen was . Vn(de) do desse | |
eensedel den vya(n)t sach . do vraghede he de(n) | |
<133v> | |
vyant wo syne reyse gheweset hadde . De vy | |
ant antworde dat syne reyse vuel vn(de) quaet | |
gheweset hadde . De eensedel sprack . wo ko | |
met dat bi . segge my . waer is koni(n)cg kaerls | |
siele ghebleuen . De vya(n)t sprack . se is mit | |
gode . De eensedel sprack . Jck beuele di dat | |
tu my de rechte waerheit seggest wat daer | |
ghescheen is vor den ordel godes vp desse | |
tijt . De vya(n)t sprack . ick salt doen . al do ick | |
et node . Wy waren vor dat ordel godes | |
bi konincg kaerls siele . vn(de) do hadde(n) wy | |
al syne sunde vn(de) boese werke vergadert | |
vn(de) leghede(n) de to samen in ene weechscha | |
le . Do quam sijn encgel vn(de) leghede syne | |
gude werke(n) in de ander weechschale . vn(de) | |
do men dit woech . do weren syne boese | |
werke(n) . dat vnse deel was . voel meer . vn(de) | |
alto voel swarer . dan syne gude werken . | |
also dat vnse schale neder ghencg . vnde | |
de ander dar syne gude werke(n) y(n)ne we | |
ren . de ghencg vp in de lucht . vn(de) do wy | |
dat seghen . do meende wi plat wi solde(n) | |
rechteuoert de siele hebben . vn(de) meenden | |
vnsen willen dar mede to done . vnde | |
al to ha(n)t eer wy et wisten so qua(m) ghin | |
der een man al sonder houet . dat was | |
<134r> | |
de selue dyonisius de sijn houet droech i(n) | |
synen twen handen den sijn houet afghe | |
slaghen was to parijs buten daer nv sijn | |
cloester steet . vn(de) desse dyonisius warp al | |
so voel kalkes vn(de) stenes yn de ander scha | |
le dar syne gude werke(n) y(n)ne weren . dat | |
rechteuoert do de kalck vn(de) steen de schale | |
roerden . dat woech so swaer . dat de schale | |
to ha(n)tes nederghincg . vn(de) alle koni(n)cg kaerls | |
bose werke de wi v(er)gadert hadde(n) in vnser | |
schalen . de ghincge(n) vp in de lucht . vn(de) do | |
wi dat saghen . do v(er)name(n) wi wal dattet | |
vuelike wolde . vn(de) wi woerden altomael | |
confues . vn(de) stouen en wech itlick synes | |
weghes . so dat wi nouwe wiste(n) wo dat | |
wi hene quemen . vn(de) desse co(n)fusie heft vns | |
su(n)te dyonisius ghedaen mit syne(n) cloestere | |
vn(de) ty(m)merincge . dat wi al vnda(n)ckes liden | |
moten . Vn(de) do de eensedel dit hoerde . do | |
woert he seer <in HS: see; r ü.d.Z. ergänzt> blide . vn(de) lauede gode . Vn(de) woert | |
do denckende . wo dat konincg kaerl een | |
cloest(er) hadde ghestichtet . vn(de) ty(m)mere(n) laten | |
buten parijs in de ere godes vn(de) su(n)te dyo | |
nisius . vn(de) wo dat de kalck vn(de) steen was | |
dat konincg kaerle so seer gheholpe(n) hadde i(n) | |
syner notruft . Vn(de) do schreef de eensedel | |
<134v> | |
dit mirakel vn(de) openbaerdet . vns allen to | |
ener lere . wante dit vorschreue(n) cloest(er) noch | |
huden daghes steet buten parijs . dat koni(n)cg | |
kaerl in de eer godes vn(de) sunte dyonisius ty(m) | |
meren liet . Vn(de) hijr bi alle de ghene de yn | |
sunden wonen . vn(de) also voel hebben dat | |
se et doen moghen itlick na syner macht . | |
de solden billike exempel hijr an neme(n) dat se | |
nv hulpen gheestlike huse stichte(n) de wile | |
dat se mochten . vp dat als se vor dat | |
ordel godes quemen . dat em dat beholde(n) | |
were vn(de) to hulpe(n) queme . dar gheen twiuel | |
an en is . vn(de) v(n)moghelick were deet nv mit | |
guden willen doen . et en moeste em helpe(n) . | |
Wa(n)te dit vorschreue(n) mirakel v(m)me koni(n)cg | |
kaerls willen nicht allene ghescheen en is . | |
so gheue got dat elck dat doen mote dat | |
godes hogheste ere sy vn(de) synes selues bes | |
te salicheit . ¶ Dit is dat slot va(n) d(er) almisse(n) . | |
vn(de) wat de hillighe(n) lerers hijr vp schriuen . | |
<a.l.R.: . xxii . > Hijr voer hebbe ghi vaste exempele | |
ghehoert wo nutte dat et is almisse(n) | |
to gheuen . wa(n)te men dar bi va(n) sunde(n) mach | |
verwecket w(er)den . vn(de) de sunde(n) afwasschen . | |
Wa(n)te de hillighe schrift claerlike secht . Al | |
so als dat water lesschet dat vuer . also les | |
<135r> | |
schet almisse de sunde . Oeck lest men in der | |
biblie . dat de gude thobias leerde synen so | |
ne vn(de) seghede . Ghif almisse van dynen | |
gude . vn(de) en wil dijn ansichte nicht kiere(n) | |
van ienighen armen . dan salt ghescheen | |
dat got sijn anghesichte nicht sal va(n) dy | |
kieren . na den dattu voel heuest . dar na | |
ghif voel . hefstu luttick . so ghif luttick . vn(de) | |
also v(er)gaderstu enen groten schat in den | |
hemele . wa(n)te de almisse en lat de siele | |
nicht gaen in de dusternisse . de almisse | |
ghift grote betruwen vor den ouersten | |
gode alle den ghenen de se doen . Dit sel | |
ue leerde thobias synen enighen sone . De | |
hillighe su(n)te iheronim(us) secht in ener epis | |
tolen . Mi en ghedencket nicht dat he ye | |
quades dodes storue de altoes rundelike <a.r.R. und v.a.H.: myldelike> | |
de w(er)ke der barmh(er)ticheit dede . Oeck secht | |
su(n)te iheronim(us) Och wo groet is de salicheit | |
almissen to gheuen . vor kleine dincge . grote | |
dincge to kopen . vor tijtlick guet ewich guet . | |
vor sterflike sake . ewich leuen . vn(de) dat to | |
maken . dat got vnse here selue(n) moet schul | |
dener bliuen . Vn(de) also voel als wi v(m)me got | |
gheuen hijr beneden in almissen . | |
also voel blift vns got v(m)mer schuldich als | |
<135v> | |
wi bouen komen . vn(de) aldus so blift got vm | |
mer vnse schuldener . Su(n)te augustin(us) secht . | |
O mensche ghif almissen ru(n)delike . v(er)lose | |
di selue(n) de wile dattu di machst v(er)losen . | |
v(er)lose di de wile dattu tijtlick guet in den | |
handen heuest . vp dat de bitter doet nicht | |
en kome vnuerseens vn(de) neme di beyde | |
guet vn(de) loen eer du dat wetest . Van des | |
ser materien so mach men voel schriuen . | |
wa(n)te alle de hillighe(n) lerers wunderlike | |
voel hijr va(n) schriue(n) . Wante wat mach e | |
nen sunder saligher wesen dan de almisse(n) . | |
Wa(n)te wat wi gheuen in eertrike dat wart | |
rechteuoert van vns vntfancge(n) in den hemel | |
rike . wi seyen dat tijtlick is . vn(de) meyen dat | |
ewich is . Hijr bi so du(n)cket my dat ick gheen | |
nutter sake en weet den sunder de in sunden | |
wonet . dan dat he <a.l.R. und v.a.H. und hier eingefügt: myldelike> ru(n)delike altoes syne al | |
misse(n) gheue . vn(de) volghe de w(er)ke der barmh(er) | |
ticheit . So is dit dan de derde pu(n)t dar de | |
sunder de in sunden wonet . bi sal v(er)wecket | |
w(er)den . Wa(n)te ghemeenlike de also v(er)hardet | |
synt in sunden . vn(de) va(n) daghe to daghe va(n) | |
de ene sunde in de anderen gaen . de w(er)den | |
to den lesten also blynt . dat em sunde gheen | |
sunde duncket wesen . vn(de) steruen also eer | |
<136r> | |
se dat weten . Vn(de) hijr v(m)me is dit iv gheschreue(n) <in HS: ghescreue(n); h ü.d.Z. ergänzt> | |
sul ghi verwecket w(er)den van sunden eer ghi | |
va(n) hene varen . dat sijn bi dessen vorscreuen | |
pu(n)ten . Vn(de) dat eerste is wederstoet . vnde als | |
vns dat komet . dat wi dat verduldichlike | |
draghe(n) . Dat ander is dat wi dat verw(er)ue(n) | |
dat gude lude vor vns bidden . Dat derde is . | |
dat wi ru(n)delike <a.l.R. und v.a.H. und hier eingefügt: myldelike> vnse almissen gheue(n) sulle(n) . | |
vn(de) oeck mede bidden vn(de) gude werke doen . | |
Vn(de) desse drie pu(n)te de leerden vns got do he | |
lazaru(m) verweckede . Ten eerste(n) so leet he we | |
derstoet . wa(n)te he twewerf v(er)schrickede . Vn(de) | |
to den andere(n) mael do bat he an syne(n) vad(er) | |
vn(de) danckede em . To den derden mael so | |
gaf got almissen . wa(n)te he leerde de ghene | |
de in vnweghe weren vn(de) nicht en wisten . | |
Al hijr bi so moghe ghi merken . dat alle | |
de(n) ghene(n) de in sunden wonen . desse drie | |
vorscreue(n) pu(n)te notroftich syn . sullen se ghe | |
waer w(er)den dat se dwalen . vn(de) enen volko | |
men willen v(er)krighen dat se de sunde voert | |
an laten willen . Vn(de) wa(n)neer de sunder de(n) | |
willen volkomelike krighet . dat he de | |
sware sunden nu(m)mer meer bet doen en | |
wil . so sal he to rechte beghi(n)nen to vole(n) . | |
dat he doet in sunden ghewest heft vnde | |
<136v> | |
nv verwecket is van den dode . dat got alle | |
den ghenen de in sunden wonen mote v(er) | |
lenen . Amen . Vn(de) hijr mede so eindet dat | |
eerste derdedeel van den anderen boke . wo | |
men va(n) sunde(n) v(er)risen sal . vn(de) willen nv in de(n) | |
namen godes dat ander derdedeel beghi(n)ne(n) . | |
wo men den sunder helpen sal . vn(de) war bi | |
dat men en vntbinden sal . benedictus ih(esus) . | |
¶ Hijr beghint dat ander derde deel van den | |
andere(n) boke . vn(de) is va(n) twierhande berouwe . | |
de ene is gotlick vn(de) de and(er) vleeschlick . wat | |
ware vn(de) rechte berouwe is . dat moghe ghi hore(n) . | |
<a.l.R.: . xiii . > Hijr to voeren so hebbe ghi ghehoert | |
wo . ofte war bi ghi van sunden v(er) | |
risen sullen . Nu weert guet dat | |
ghi wisten wo . ofte war bi dat men enen | |
sunder van sunden vntbinden sal . ¶ Men | |
lest do got lazaru(m) verweckede vn(de) do lazar(us) | |
v(er)rees . do en kunde lazarus em seluen nicht | |
vntbinden . Oeck so vntbant en got nicht | |
alst na den texte ludet . mer got sprack to | |
synen iu(n)cgeren dat se en vntbinden solden . | |
Waer bi ghi v(er)staen moghen . sal de sund(er) | |
vntbunden wesen . dat sal bi den priester | |
ghescheen . wa(n)te bi den iu(n)cgere(n) godes so | |
sul ghi de priesters bekennen . Vn(de) voert . sal | |
<137r> | |
iv de priest(er) vntbinde(n) moghe(n) . so wetet dat | |
daer v(m)mer eerst moten to drie pu(n)te . Dat ers | |
te is . recht berouwe . Dat ander is . waer | |
bijcht . Dat derde is . penitencie . dat is vol | |
komen willen to hebben vol to done vor | |
de sunde na al synen v(er)moghen . Nu wil | |
wi eerst spreken van den eersten pu(n)te . dat is . | |
recht berouwe . Men lest in den boke va(n) de(n) | |
twelf dogheden . dat dar twierhande berou | |
we is . De eerste is gotlick . de ander is vleisch | |
lick . De vleischlike berouwe w(er)pet de(n) sun | |
der al vnder sonder inwendighen troest | |
vn(de) brencget en gherne in mishope . rechte | |
ofte he vry van gode v(er)scheden were . of gode | |
nicht to en hoerde . wante em berouwet | |
meer dat he sick seluen v(er)loren heuet . dan | |
en berouwet dat he de gud(er)tierenheit go | |
des v(er)toernt heft . vn(de) dit en is de rechte be | |
rouwe nicht . De gotlike berouwe de is | |
voel anders . Wa(n)te de den gotlike(n) berou | |
wen to rechte heft de weghet meer dat | |
aller mynste pu(n)t dat he teghen got mys | |
daen heuet . dan he alle den schaden ofte schan | |
de den he v(m)mermeer v(m)me der sunden wille | |
liden mochte . wante he meer wecht dat he | |
gode mishaget . dan dat of he selue(n) v(er)lore(n) | |
<137v> | |
bleue . Vn(de) de dessen berouwen heft . de heuet een | |
volkomen vpsate mit al synen harte(n) nu(m)mer | |
meer bet sunde to done . Vn(de) wt dessen berouwe(n) | |
komet der siele(n) een suete vrolicheit . de se vnt | |
bynt van allen ku(m)mer . vn(de) verbynt se een vol | |
komelike mit gode . Vn(de) wo desse meer troes | |
tes van gode v(er)krighet . wo et em meer berou | |
wet dat he ye teghen gode misdede . Wante | |
als he to grunde bedencket de groetheit vnde | |
hoecheit godes dar he teghen misdaen heuet . | |
vn(de) dan bedencket syne eyghene cleynheit of | |
te snoetheit . so wart he so seer vntsteke(n) van | |
rouwen . dat em du(n)cket dat he nu(m)mermeer | |
rouwen ghenoech ku(n)ne hebben . van recht(er) | |
lieue . Vnde als he aldus vurighe lieue to go | |
de mit aldusdanigher rouwe v(er)kreghen heft . | |
so ku(m)pt he also veer . dat he nicht allene | |
biddet dat em got syne sunde v(er)gheue dor | |
syne barmh(er)ticheit . mer he begheert also ve | |
re als et gode loueliker vn(de) meer ere weer | |
dat got de sunde vp em wreke na syner | |
grundeloser rechtuerdicheit . vp dat he de | |
meer pyne kreghe vn(de) meer mochte liden | |
v(m)me godes willen . wa(n)te wo eme got | |
gudertierener is . so he dat meer wecht . dat | |
he teghen gode misdaen heft . Vnde de also | |
<138r> | |
veer komen kunde in der lieue dat he de | |
rechtuerdicheit godes also seer my(n)nede vp | |
em to komen als he de barmh(er)ticheit godes . | |
alle syne sunde solden em also kort wesen | |
v(er)gheuen als een drope waters v(er)droghen | |
solde in enen bernenden ouene . Vn(de) oeck so | |
wetet . de aldus wolde . dattet em gheen ar | |
beit ofte rechte swaerheit solde wesen . mer | |
et solde eme wesen een soete gheestlike vu | |
richeit . vn(de) dessen so weert v(n)moghelick dat | |
em got oere sunde nicht solde v(er)gheue(n) . wa(n) | |
te got dor den p(ro)phete spreket . Al mach een | |
moder oer enighe kynt verghete(n) . ick en | |
sal nochtan iuwer nicht vergheten . wa(n)te | |
wat is de my(n)ne der moder to oeren enighe(n) | |
kynde . teghen de lieue de got to vns heft . | |
recht als een drope waters is teghen een | |
gantze zee . Hijr v(m)me so latet vns seluen | |
vnse sunde groet du(n)cken mit enen starke(n) | |
berouwen . vn(de) hopen . dat se got vns v(er)gheue(n) | |
sal . Vn(de) wo wi vnse sunde swarer weghen | |
wo got bereider is . vns vnse sunde to v(er)ghe | |
uen . Vn(de) oeck mede . wo vnse sunde swarer | |
synt . wo se meer teghen got syn . vn(de) hijr v(m) | |
me so v(er)ghift se got lieuer . dan of se my(n)re | |
weren . nicht dat ghi et also v(er)staen sullen | |
<138v> | |
dat de kleyne sunde gode leder syn . of dat | |
se got noder of later v(er)ghift . dat veer is . mer | |
v(m)me dat de grote sunde meer teghen got | |
synt . so heft got de bekierincge lieuer van | |
enen groten sunder . dan he de bekierincge | |
van enen de myn ghesundighet heuet . also | |
veer als he so grote berouwe wt my(n)ne he | |
uet als vorschreue(n) is . welke berouwe vns | |
got allen v(er)lene . Amen . ¶ Dit is van | |
vleeschliker berouwe . de nicht en v(er)deent de | |
ghenade godes . vn(de) hijr va(n) een gruwelick exe(m)pel . | |
<a.l.R.: . xiiii . > Hijr voer hebbe ghi ghehoert wat | |
ware berouwe is . vn(de) nv is dar een | |
ander berouwe . als hijr vorschreuen steet | |
in den synne . vn(de) de hetet de schrift vleisch | |
lick . vn(de) is veer van waren berouwe . Wa(n)te | |
waer ware berouwe is . de komet wt my(n)ne . | |
mer vleischlick berouwe de komet wt a(n)xte . | |
vn(de) mochte mit rechte bet anxt heite(n) dan | |
berouwe . Recht als een dief de in des rich | |
ters stocke sittet . den berouwet dat he ghe | |
stalen heuet . vn(de) dat v(m)me den anxt . want | |
he wal seet dat he ha(n)cgen moet . wa(n)te en | |
berouwet nicht dat he de ee . ofte des richt(er)s | |
verbot ghebroken heuet . vn(de) dat he teghen | |
dat rechte misdaen heuet . Wa(n)te rede waer | |
<139r> | |
by . Hadde de dief dat guet dat he ghestale(n) | |
heft . in enen anderen lande dar he vry were | |
vn(de) ghenen anxt en drofte vor dat recht heb | |
ben . he solde des kleine achten v(m)me dat ghe | |
stalen guet weder to senden . of v(m)me dat | |
to beteren dat he teghen dat recht misdaen | |
hadde . Vn(de) aldus is et oeck leider mit ma | |
nighen sunder . als he steruen sal . so ropet | |
he wal vn(de) karmet . och here got wes miner | |
ghenedich . mer dat voel meer v(m)me den | |
doet den he voelt . vn(de) v(m)me de pyne daer | |
he anxt vor heuet . dan dat he ropet wt | |
ienigher lieue . dat he synen got vn(de) synen | |
schepper v(er)toernt heft . Vn(de) dat aldusdanighe | |
rouwe gode nicht bequeme en is . dar wilt | |
een exempel van hoeren . ¶ Dar was i(n) ene(n) <a.r.R.: Exemplu(m) . > | |
lande een seer vrome ridder . welken ridd(er) | |
den de konincg seer lief hadde . Vnde desse | |
ridder wart kranck vn(de) viel to bedde . also | |
dat de konincg to em qua(m) vn(de) vandede | |
en . Vn(de) wante de konincg wal sach dat | |
he steruen moeste . so bat he den ridd(er) dat | |
he syne bicht doen wolde vn(de) dat he dat | |
hillighe sacramente begheren solde vn(de) sick | |
bereiden wolde . oft got v(er)saghe dat he ster | |
uen solde . Desse ridder dede al dat em de | |
<139v> | |
koni(n)cg bat . he bijchtede . he nam dat hillighe | |
sacrament . he woert gheoliet . he beschreyede | |
vn(de) bekarmede syne sunde also sere . vn(de) riep | |
so vele vp to gode dattet alle den ghenen v(er) | |
wunderde de dar bi waren . Also dat to den | |
lesten de ridder starf . vn(de) voel lude wisten | |
to seggen van wo grote(n) berouwe(n) dat desse | |
ridder vor syne(n) dode hadde . vn(de) danckede | |
gode dat he so redelike ghestorue(n) was . Des | |
se mere v(er)nam een rekelick priester van des | |
sen riddere . dat he so redelike ghestoruen | |
were . wa(n)te he sijn leuen wal bekande . wo | |
dat he een sundich man plach to wesen . | |
vn(de) na ghenoechte(n) der werlt . vn(de) na den lo | |
pe des vleisches he plach to leuen . Vn(de) na | |
den dat he nv hoerde dat desse ridder so | |
grote berouwe vp sijn leste hadde ghehat . | |
so bat desse hillighe priester sunderlincge | |
an vnsen heren got . dat he em openbare(n) | |
wolde . in wat maniere dat de siele van | |
dessen ridd(er)e vorschreue(n) were . also dat | |
got syne ghebede hoerde . Vn(de) desse siele | |
quam ghelijck ofte de ridd(er) noch leuede | |
ofte in dessen leuene were . vn(de) ghincg | |
vor den priester staen . Vn(de) do de priester | |
den ridder sach . to hant do vraghede he | |
<140r> | |
wie dat he were . De siele antworde . Jck | |
byn de siele des ridders de du begherest to | |
spreken . Do sprack de priest(er) . So beuele ick | |
di va(n) godes weghen dattu my de rechte | |
waerheit seggest wo dattet mit di sy . De | |
siele antworde vn(de) sprack . Och arme vnde | |
we my dat ick ye mensche ghewoert . wa(n)te | |
mit rechte(n) ordel so byn ick ewich v(er)domet . vn(de) | |
mit den so sloech de ridder syne mantelen | |
vp . do sach de priest(er) dat al sijn lijf brande | |
noch swarter dan een kale . Vn(de) do de pries | |
ter dat sach . do seghede he . vn(de) wo mach dit | |
v(m)mer to komen . wa(n)te du doch redelike | |
vn(de) wal dyne bicht sprekest . vn(de) dat hilli | |
ghe sacrament vntfiencgest . vn(de) woerdest | |
gheoliet . vn(de) haddest so groten berouwe(n) | |
dat dar elck man wiste wat va(n) to seg | |
gen de dar bi weren . Do sprack de siele . | |
Och arme . mijn berouwen dat salstu we | |
ten . do my de doet begunde to naken . do | |
woert ick so seer begrepen vn(de) kreech so | |
grote pyne . dat ick anders nerghe(n) to gru(n) | |
de v(m)me dencken en kunde dan v(m)me de py | |
ne des dodes . vn(de) dat alle de anxt vn(de) be | |
rouwe den ick hadde . was van de grote <in HS: de grote v.a.H. zu der groter geändert> | |
pyne de my to komende was . dat ick | |
<140v> | |
mijn lieue wijf . vn(de) kind(er)e . vn(de) de schone | |
werlt laten solde . Hijr v(m)me so riep ick | |
vn(de) karmede . vn(de) dachte luttick dat ick | |
beklaghet hadde vn(de) berouwet . dat ick | |
mynen got vn(de) mynen schepper so iamer | |
like v(er)toernt hadde . mit enen starke(n) vp | |
sette . of ick lancger mochte gheleuet heb | |
ben . dat ick nu(m)mer meer wolde myne(n) | |
got v(er)toernt hebben . Hijr dachte ick leid(er) | |
luttick v(m)me . dat ick mijn leuen so icht | |
beteren wolde . Mer mijn berouwe was | |
altomael v(m)me de pyne de my anstont . vn(de) | |
v(m)me de schone werlt de ick laten solde . | |
vn(de) nicht v(m)me dat ick mynen lieflike(n) got | |
v(er)toernt hadde . wa(n)te hadde ick ghesunt | |
gheweest . of sonder twiuel v(er)modet dat | |
ick kort solde weder vp ghesunt ghewor | |
den hebben . sonder twiuel ick en hadde al | |
so nicht ghekarmet vn(de) ghenade ghebede(n) . | |
Vn(de) want got mijn harte vn(de) myne byn | |
nesten synne voel bet kande dan ick sel | |
uen my bekande . wa(n)te vor gode de my(n) | |
neste ghedachte(n) nicht moghen verhole(n) | |
bliuen . hijr v(m)me so heft got een recht or | |
del ouer my ghegheuen . Wante hadde ick | |
ghemoghen . ick hadde noch gherne hu(n)dert | |
<141r> | |
iaer ofte voel la(n)cger in myne(n) quaden sun | |
den gheleuet . vn(de) in alsulken ghenoechte(n) d(er) | |
werlt als ick plach to leuen . vn(de) dachte lut | |
tick mit vollenkomen vpsette v(m)me ienich | |
beteren . vn(de) de sunde ofte de ydelheit d(er) werl | |
de to laten . Aldus heft mijn leste berouwe | |
al gheweest van anxte vn(de) nicht van lieue . | |
mer allene v(m)me de grote pyne de my anstont . | |
vn(de) hebbe do leider dat kleine beclaghet ofte | |
berouwet . dat ick de gud(er)tierenheit godes so | |
iamerlike v(er)toernt hadde . vn(de) dachte luttick | |
dat ick wt lieue beclaghet hadde mit enen | |
volkomen vpsette my voert to beteren . Vn(de) | |
leider dat noch quader is . wa(n)te ick en wiste | |
nicht wat rechte berouwe was . wa(n)te ick | |
en sloech dar nee ienighe achte vp . Wante | |
de wile dat ick ghesu(n)t was . do gaf ick my | |
so seer to der werlde . dat ick dar harde kley | |
ne v(m)me dachte to weten wat dat rechte | |
berouwe were . Vn(de) do ick leider sieck was | |
vn(de) steruen solde . och arme dat ick oeck do | |
niemant en vant de my rechte berouwe | |
inghesproken hadde . mer se seghede(n) wal . | |
laet iv iuwe sunde leet wesen . vn(de) doet iv | |
bicht . vn(de) reidet iv to steruen . vn(de) ander pu(n) | |
te des ghelikes . mer se en segheden my | |
<141v> | |
luttick . kiert v(m)mer dat vnrechte guet we | |
der na al iuwen v(er)moghen . vn(de) ghedincket | |
wo iamerlike dat ghi de gudertierenheit | |
godes v(er)toernt hebbet . vn(de) wo gud(er)tierlike | |
dat iv de mynlike got ghespaert heuet . | |
vn(de) wo mildelike dat iv de gud(er)tierene | |
got al iuwe sunde v(er)gheuen wil . dar ghe | |
nerhande twiuel an en is . so veer als ghi | |
nv een volkomen vpsette in iv maket . dat | |
ghi sonder ienich twiuel na iuwen v(er)mo | |
ghen nu(m)mer meer bet sundighe(n) willen . | |
ofte icht doen dar ghi iuwen mynliken | |
got y(n)ne v(er)toernen moghen . Dit en seghede | |
my leyder niemant to voren . vn(de) selue en | |
wiste ick des nicht . vn(de) hadde ghenoech to | |
done in der pyne de ick leet . Vn(de) aldus so | |
moet ick ewelick vn(de) v(m)mermeer v(er)domet | |
blyuen . vn(de) liden pyne also wunderlike | |
swaer . dat dar een vuer also wu(n)derlike | |
groet were dattet van der eerden vp an | |
den hemel ghincge . vn(de) also hete brande | |
alse ye sterflick mensche dincken kunde . | |
vnde dat ick dar y(n)ne were . dat weer my | |
een cleyn brant vn(de) een cleyne pyne bi de(n) | |
brande vn(de) der pyne de ick nv lyde . vnde | |
ewelike sonder eynde lyden moet . Nu heb | |
<142r> | |
be ick dy den syn va(n) myner v(er)domenisse v(er) | |
tellet . also als du va(n) gode ghebeden heuest . | |
vn(de) my beuolen is dat ick di hijr van de | |
waerheit vn(de) den rechten grunt vertellen | |
solde . Vn(de) mit den dat de siele dit ghesecht | |
hadde . so vloech se en wech . vn(de) de priester | |
en sach se nicht meer . Vn(de) desse hillighe | |
priester danckede gode sere . vn(de) schreef | |
dit vorschreuen mirakel . wo dat he et | |
ghehoert vn(de) gheseen hadde . vns allen to | |
enen exempel . vn(de) dat wi daer bi gheleert | |
mochte(n) w(er)den . ¶ Hijr bi so moghe wi mer | |
ken dat et al gheen berouwe en is . dat so | |
mighe lude voel klaghen vn(de) karmen in | |
oeren dode . vn(de) oeck dat dar voele lude sint | |
de nicht en weten wat rechte berouwe is . | |
Hijr v(m)me so pine sick een itlick mensche | |
de wile dat he mechtich vn(de) ghesunt is . | |
dat he lere wat rechte berouwe sy . vn(de) le | |
re syne sunde to berouwen vn(de) to beclaghe(n) . | |
vp dat wa(n)neer he steruen sal . dat em dan | |
de pine des dodes also seer nicht en quel | |
le dat he dar bi rechte berouwe icht ver | |
ghete . dar vns got vor behoeden mote . | |
Nu mochten wal somighe lude seggen . | |
Jck wolde dat ick rechte waer berouwe | |
<142v> | |
hadde . mer ick en weet <in HS: nicht ü.d.Z. mit Bleistift ergänzt> wo dat ick se v(er)kry | |
ghen sal . Hijr vp so wil ick antworde(n) . wil | |
ghi et weten wo ghi rechte berouwe kry | |
ghen sullen . so leset vn(de) volghet dessen capit | |
tel dat hijr na steet gheschreuen . ¶ Wo me(n) | |
rechte berouwe v(er)krighe(n) sal . dar vier pu(n)te to syn . vn(de) dit is de erste pu(n)t . <in HS: vn(de) - pu(n)t . u.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . xxv . > Na den dat manich | |
mensche is de gheern ware(n) berouwe | |
hadde . so hoert wo men den v(er)krighen sal . | |
Su(n)te gregorius de secht in synen morale . | |
in den . xxiij . capittele . Vier sake synt de e | |
nen guden menschen syne siele haestelike | |
in compu(n)ccien brencgen . dat is to versta | |
ne . dat he rechte berouwe kricht . Dat | |
eerste is . dat he syne vorledene tijt vnde | |
sunde ouerdencke . vn(de) wo vnnuttelike | |
dat he syne tijt to bracht heft . Dat ander | |
is . dat he bedincke de tijt de tokomende is . | |
dat strencge ordel . vn(de) de sware pyne . Dat | |
derde is . dat he bedincke de tijt de nv teghe(n) | |
wordich is . wo vnseker vn(de) kort se is . Dat | |
vierde vn(de) veerwech dat alre beste vn(de) hoech | |
ste is . dat wi mit y(n)nicheit ouerdencke(n) de | |
grote gud(er)tierenheit de vns got bewiset | |
heft . vnde de vnsprekelike vroude de hijr | |
bouen in den ewighen rike is . vn(de) dat wi | |
<143r> | |
so veer va(n) gode syn v(er)scheden . ¶ Jnt erste | |
so wilt to grunde ou(er)dencken de tijt de vor | |
leden is . wo ghi gheleuet hebben . vn(de) wat | |
sunde ghi ghedaen hebben . Vn(de) dincket | |
doch . wat hebbe ghi mit iuwen leuen in | |
sunden voertghewu(n)nen . de tijt is ghelede(n) | |
se en komet nicht weder . De gude werke(n) | |
de ghi in vorleden tyden wal mochte(n) ghe | |
daen hebben . de synt v(er)sumet vn(de) v(er)loren . | |
vn(de) de quade werke(n) de ghi ghedaen hebbe(n) | |
de synt beholden . Wante dat alre mynste | |
woert ofte ghedachte de quaet gheweest | |
hebben de en sullen nicht v(er)ghete(n) sijn vor | |
den ordel godes . ten sy dat ghi et bijchten | |
vn(de) beteren als ghi van rechte schuldich | |
syn to doen . vn(de) oeck des ghelike(n) dat alre | |
mynste gude woert . ofte gude ghedachte . | |
ofte gude w(er)ke dat ghi ye ghedede(n) . dat sal | |
iv vn(de) elken guden menschen va(n) grade to | |
grade vollenkomen gheloent w(er)den . Vnde | |
wert et elken menschen aldus beholden | |
wat he doet . guet ofte quaet . mach vns | |
dan nicht billix seer berouwen dat wy | |
vnse tijt so lelike in sunden vor bi ghebracht | |
hebben . Wa(n)te dencket doch . wat vaere wi | |
de bet va(n) den sunden de wi in voertyden | |
<143v> | |
ghedaen hebbe(n) . Hebbe wi in hou(er)dye . in hate . | |
in nyde gheleuet . dar hebbe wi vnse eighene | |
synne mede ghekrencket . Hebbe wi i(n) ienigh(er) | |
vnkuscheit . in gulsicheit . vn(de) in druncken | |
drincken gheleuet . dar hebbe wi vnse licha(m) | |
mede ghekrencket . vn(de) vnse leuen dar mede | |
ghekortet . Hebbe wi gheleuet i(n) ghiricheit . i(n) | |
vnrecht guet to v(er)samende . dat verdu(n)ckert vns <in HS: vns a.r.R. ergänzt> | |
van gode . vn(de) maket ene begancgende qua | |
de consciencie . vn(de) wi moten v(m)mer dat vn | |
rechte guet . na vnsen v(er)moghe(n) weder kie | |
ren . sul wi beholden bliuen . Hebbe wi in | |
ledicheit . in ydelheit vnse tijt vor bi ghe | |
bracht . dat is v(m)mer to den mynste(n) v(er)loren . | |
Wa(n)te wi en hebbens de bet nicht . mer voel | |
quader . vn(de) wil wi et to grunde bedencke(n) . | |
so vinde wi dat wi gode dar mede v(er)toernt | |
hebben . vn(de) vnse leuen dar mede ghekortet | |
hebben . vn(de) vnse licha(m) dar mede ghekrenc | |
ket hebbe(n) . vn(de) vnse siele dar mede v(er)duestert | |
vn(de) beulecket hebben . vn(de) in vnraste vns | |
seluen dar mede ghebracht hebbe(n) . De al | |
dit vorschreue(n) to grunde bedencken wil . | |
den mach et v(m)mer billike berouwe(n) dat | |
he aldus ghesundighet heuet . vn(de) de ede | |
le tijt so vnnuttelike vor bi ghebracht he | |
<144r> | |
uet . also dat he de bet nicht en v(er)mach . mer | |
de qualiker <gestr.: de> in liue vn(de) in siele ald(us) ghe | |
storuen is . Vn(de) dit is dat eerste punt . | |
¶ Dit is de and(er) pu(n)t wo wi ware(n) berouwe v(er)krighe(n) | |
sulle(n) . vn(de) wo wi by(n)nen ghestellet sy(n)t . als wi sterue(n) sulle(n) . | |
De ander pu(n)t is . dat wi de tijt de to <a.r.R.: . xxvi . > | |
komende is . mit vlite ouerdencken . | |
Wante wolde wi to grunde ouerdencken | |
de pyne de wi in vnsen dode liden sullen . | |
wo de adem kortet . wo de oghen du(n)ckere(n) . | |
wo de oren douen . wo de nese krempet . | |
wo de lippen blawen . wo de wa(n)cge(n) valen . | |
wo dat voerhouet schrympet . wo de smaeck | |
verbittert . wo de tuncge split . wo de kele | |
swellet . wo dat harte slaet . wo de hande | |
beuen vn(de) nedersighen . wo de voete kolden . | |
wo de huet vlecket vn(de) vntfarwet . wo alle | |
de zenen vn(de) aderen de een mensche in sine(n) | |
liue heuet van groten vnuerdrachliken | |
pynen ghebreke(n) <in HS: ghebreke(n) a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> . dat de lijcha(m) bouen syn natuere | |
liden moet . wa(n)te he alsulke pine vor der | |
tijt nye gheuoelt en heuet als he | |
doet als et den dode beghint to | |
naken . Vn(de) dat de doet den lijcha(m) boue(n) | |
alle pine swaer is . dat moghe ghi ald(us) | |
bi natuerliken reden claerlike proeuen . | |
<144v> | |
Jnt eerste v(er)middes dat de lijcha(m) va(n) itlike(n) | |
menschen in den beghy(n)ne van vier eleme(n) | |
ten ghemaket is . als van der lucht . van | |
vuere . van water . vn(de) van der eerden . Vn(de) | |
van dessen vier elementen vorschreue(n) so | |
heft itlick mensche syne co(m)plexie in den | |
lijcha(m) vntfancgen . als vns de meist(er) in der | |
natuere(n) claerlike leert . Vn(de) der complexien | |
synt vier . vn(de) heiten . sangwinea . colerica . | |
flegmatica . melancolica . Vn(de) wa(n)neer de | |
doet dan komet in den menschen vn(de) be | |
ghint to w(er)ken . so brencget he den lijcham | |
in ene vnu(er)drachlike grote pine de he vor | |
der tijt nye eer also gheuoelt en heuet . also | |
dat de lijcha(m) bi noet moet dan leren ene | |
nye ghewoente . Wa(n)te rede war bi . de doet | |
wil dan den lijcha(m) wederbrencgen to den | |
oerspru(n)cge als to der eerden ofte materie(n) | |
dar he eerst va(n) ghemaket is . Vn(de) va(n) ald(us) | |
danigher vnghewoente(n) vn(de) moyenisse | |
als de doet den lijcham dan mit ghewelt | |
anbrencget . so w(er)den de vijf synne | |
in den mensche . als sien . hore(n) . | |
ruken . smaken . vn(de) tasten . desse vijf sy(n)ne | |
w(er)den dan alheel v(er)stoert vn(de) verdu(n)ckert . | |
vn(de) v(er)liesen oer macht allentelen v(er)mids | |
<145r> | |
grot(er) vnghewoenliker pine . als ghi vake alle | |
daghe vndervinden moghen . Vn(de) al hijr bi w(er) | |
den aldus de co(m)plexien alle vier also wunder | |
like v(er)stoert . als dat de ene wil vp . de ander | |
wil neder . itlick wil dan syne(n) wech . vn(de) va(n) | |
recht(er) noet oer gheen dan weet war se ruste | |
ofte v(er)lichtenisse krighen moghe . vn(de) v(er)gade | |
ren to lesten to der stede dar de zukede | |
dan meest trecket . vn(de) dat in grote(n) swaer | |
heiden vn(de) perse . of se volghen der com | |
plexien de dan de weldichste is van de(n) vie | |
ren . Vn(de) is et sake dat de complexien vnde | |
de materien bouen in der borst v(er)gadere(n) | |
so beghint de ste(m)me in den sieken rechte | |
voert to rotelen . vn(de) rotelt dan recht of | |
em een korf mit byen in der kele were . | |
Wante in der natuere so claghet itlick | |
co(m)plexie der andere(n) oer noet vn(de) dat se | |
scheiden sullen . Vn(de) dit moghe ghi vake | |
mit der waerheit vndervinden in den | |
ghenen de steruen sullen . Vn(de) is et oeck | |
sake . dat de co(m)plexie ofte materie in de(n) | |
buke beneden den nauel v(er)gadere(n) . so mach | |
de sieke de materie nicht beholde . vnde | |
wert dar bi so vnreyne in rechter noet | |
al dar he lecht . also dat nouwe yema(n)t | |
<145v> | |
bi em duren mach va(n) quader lucht de em | |
dan afkomet . als men vake beuinde(n) mach | |
Of is dat sake dat de materie in der luch | |
ter syden v(er)gadere(n) . so krighet desse sieke vn | |
uerseendes enen haestelike(n) korten doet . | |
eer men dat weet so is he voert . Vn(de) is et | |
oeck sake dat de co(m)plexie ofte materie in | |
de rechte syde of dar wor bi v(er)gadere(n) . so | |
wert de sieke seer ghequellet . vnde kricht | |
enen swaren lancgen arbeideliken doet . | |
Nu kieset een guet van allen dessen vie | |
ren vorschreuen . nochtan so motet v(m)mer | |
wesen . he sy kleyn ofte groet . arm ofte | |
rijck . dar en mach niemant ouer . wa(n)te | |
et is dan to laet meisters hulpe van me | |
dicinen ofte ienich menschelick troest . | |
Vn(de) wa(n)neer aldus de vijf synne . vn(de) de | |
vier co(m)plexien . vn(de) dat lijcham alheel al | |
dus v(er)stoert is . so w(er)den de krachte der | |
sielen . dat is verstant . memorie . vn(de) wil | |
le . desse w(er)den dan mede ghequetset . vn(de) | |
v(er)du(n)ckert . so dat dat v(er)stant verduestert . | |
wa(n)te dan de sieke van pinen nicht v(er) | |
staen en kan wat men em gudes secht . | |
de memorie v(er)gheet . want de sieke ver | |
ghet dan van wunderliken pinen al | |
<146r> | |
dat he eer gheleden heuet . Vn(de) als dat | |
v(er)stant vn(de) memorie aldus ghebroken | |
synt . so en weet de arme sieke nicht wat | |
he willen sal . Vn(de) als et aldus veer ghe | |
komen is . so is alle menschelike troest | |
ouer . heuet he dan voel gudes ghedaen | |
daer mach he an tasten . Vnde dat noch | |
voel swarer is . so komet de viant vnde | |
brencget vns gherne al vnse quade sun | |
de vor de oghen vn(de) in vnse ghedachten . | |
vp dat he vns dar bi in mistroest brenc | |
gen moghe . vn(de) dar to sijn verueerlike | |
ansichte . dat gheen menschelick harte | |
sonder de hulpe godes verdraghen mach . | |
vn(de) wo wi dan ghenen troest in alle d(er) | |
werlde anders en hebben noch toeuerlaet . | |
dan allene de gude w(er)ken de wi ghedaen | |
moghen hebben . wante dan so en mach | |
nicht helpen ghelt . noch acker . vrunde . | |
noch maghe . mer hebbe wi wat gudes | |
ghedaen . daer moghe wi vns dan vp | |
troesten . De dit to grunde ou(er)dencken | |
wolde . de solde v(m)mer billike wal berou | |
wen krighen . Vn(de) voert dat wi bede(n)c | |
ken dat gry(m)mende ordel dat vns v(m)mer | |
tokomende is . wo daer de guden vn(de) de | |
<146v> | |
quaden v(er)scheden synt . de guden to der rech | |
ter hant mit alle den lieuen hillighen . vn(de) | |
de quaden to der luchter hant mit alle den | |
v(er)ueerliken duuelen . vn(de) wo my(n)like dan | |
got to den guden spreken sal . de nv syne ghe | |
bode holden . komet ghi benediden kindere | |
in dat rike mynes vaders . (et cetera) . vn(de) to den | |
quaden wo bitterlike dat he sal spreken . | |
gaet ghi v(er)malediden heen in dat ewighe | |
vuer . (et cetera) . vn(de) wo de guden dan gaen mit | |
gode vn(de) mit al synen lieuen hillighe(n) in | |
de grote vroude . de so groet is . dat gheen | |
oghe en sach . noch ore en hoerde . noch me(n) | |
schelick harte voldencken en kunde de de | |
guden dan ewelike mit gode bruken sul | |
len . vn(de) wo de quaden dan w(er)den ghesle | |
pet van den vianden to der hellen mit gro | |
ter confusien vn(de) schanden in den ewighen | |
brant . vn(de) w(er)den dan to samen daer beslo | |
ten . dar de brant also hete sal ewelike ber | |
nen . dat alle de brant in eertrike also vn | |
ghelike heet dar bi is . recht als een bra(n)t | |
de mit varwen ghemaelt is an de want . | |
ghelijck is enen heten vuer dat seer brant . | |
vn(de) dit sal ewilike vn(de) v(m)mer meer duren | |
sonder ienighe v(er)lichtnisse . Vn(de) al dit vor | |
<147r> | |
schreuen . beide doet vn(de) ordel dat moten wi | |
v(m)mer wis wachtende wesen . Vn(de) de dit to | |
grunde mit stadicheit ouerdi(n)cken wolde . | |
dat weer io een stenen harte dat dar nicht | |
van beweghet en worde to berouwen . Vn(de) | |
dit is de ander punt . ¶ Dit is de derde pu(n)t . | |
wo men ware(n) berouwe v(er)krighe(n) sal . | |
De derde punt is . dat wi mit vlyte <a.r.R.: . xxvii . > | |
ouerdincken desse teghenwordighe tijt | |
dar wi nv y(n)ne synt . wo vnseker vn(de) vnste | |
dich dat se is . Wa(n)te wi alle daghe seen de | |
vromesten van alle den lande . wo dat se | |
steruen vn(de) hene varen . he sy rike ofte arm . | |
iu(n)cg ofte olt . wi seen dat se alle daghe | |
van hene gaen . de in korter tijt voel ghe | |
suner weren lancge to leuen dan wi nv | |
synt . Wante leset alle daghe de hillighe | |
schrift vn(de) kroniken van beghy(n)ne d(er) werlt . | |
so vinde ghi van daghe to daghe dat de | |
lude vnlancger leuen dan se pleghen to | |
done van oldes . Vn(de) oeck so wil ick dat | |
ghi weten . mochte een mensche van by(n) | |
nen em seluen beseen wo vele zukede in | |
synen liue v(er)holen liggen . vn(de) wo na dat | |
et der tijt is dat de sukede sick van noet | |
v(m)mer openbaren moet . vn(de) mochte he | |
<147v> | |
dan seen wo kranck dat syne nature van | |
by(n)nen ghestalt is de sukede to kieren . vnde | |
mochte he dan seen wo na dat de sukede | |
alrede der stede is . al en voelt he se nicht . | |
vn(de) als de sukede to der stede komet . dat | |
he dan v(m)mer steruen moet . Mochte een | |
mensche dit volkomelike seen als et in | |
der waerheit is . he en solde nu(m)mer blide | |
moghen w(er)den . Mer want wi vnse kra(n)c | |
heit nicht en moghen besien . vn(de) al vole | |
wi vnder tiden al wat seers van by(n)nen . | |
wi en dincken dat nicht dattet ienich | |
doet oeuel wesen moghe . vn(de) aldus so | |
ga wi rechte heen . of wi ewelike leuen | |
solden . vn(de) nochtan so heft vns got v(m)mer | |
ene tijt gheset to steruen . als de p(ro)pheet | |
secht . dar wi v(m)mer nicht ouer en moghe(n) . | |
Mer wi moghen vnse leuen wal korte(n) | |
mit ou(er)ate . mit ou(er)drancke . mit vorsu | |
micheit . mit manighen anderen quade(n) | |
sunden . Wante seghen wi dat nv claer | |
like vor vns . wo na dat de doet vake | |
al vaste bi vns gheweest heuet . vn(de) wo | |
nauwe dat wi vntquemen . al en wiste | |
wi dat nicht . Weerlike seghe wi dit . | |
vns solde wal gruwele(n) . vnde solde(n) wal | |
<148r> | |
berouwe ouer vnse sunde krighe(n) . als wi | |
dit stedelike ou(er)dencken . wo datter nicht | |
dan een luttick adems in vns en is . vnde | |
also vro als de adem wt vns is . wat sin | |
wi dan anders dan een aes dar alle | |
man vor gruwelt . vn(de) v(er)smaet . vn(de) als | |
su(n)te bernard secht . so en syn wi nicht a(n) | |
ders dan een sack vol dreckes . vnde een | |
spyse der wormen . ¶ De vierde pu(n)t vn(de) dat | |
hoechste ware(n) berouwe to v(er)krighe(n) . vn(de) oeck wo de tien ghebode vns nutte vn(de) licht syn to holden . <in HS: de - holden . u.d.Z. ergänzt> | |
De vierde pu(n)t | |
vn(de) veerwech de hoechste de vns <a.r.R.: . xxviii . > | |
billike berouwen inbrencgen solde . dat | |
is . dat wi vaken ouerdencken solden de | |
wunderlike grote gud(er)tierenheit godes . | |
vn(de) syne soete vnbegripelike menscheit . | |
vn(de) de grote my(n)ne de he vns allen so va | |
ken bewiset heft . vn(de) noch synen lieuen | |
vrienden bewisen wil . Vn(de) de dit nicht o | |
uerdechte ghelijck als een hane ouer de | |
heten kalen lopet . mer dat wi et mit y(n) | |
nicheit vnses harten ou(er)dechten . vn(de) dat | |
wi daghelix ene gude wile dar in duer | |
den . Wante we solde sundighen moghe(n) . | |
ofte wen en solden syne sunde nicht be | |
rouwen . als he de soete menscheit godes | |
<148v> | |
na synen v(er)moghe(n) in syner ghedancken | |
hadde . dar de p(ro)phete van seghet in den | |
salter . Speciosus forma pre filijs ho(m)inum (et cetera) . | |
Dar ghi bi v(er)staen moghen . dat syne | |
ghestaltnisse ofte forme . schoen was bo | |
uen allen menschen . Als men dat wal | |
dincken mach . dar alle schoenheit vn(de) soe | |
ticheit wt komet . wo soet vn(de) mynlick | |
dat he seluen heft ghewesen an to siene | |
vn(de) bi to wesen . als men vele lest i(n) ihesus | |
leuen . dat he also soete was in synen an | |
siene . vn(de) so mynlick . vn(de) so gudertieren | |
in syner wanderincge . vnde also wun | |
derlike soet in synen woerden . als de lie | |
uen apostole(n) bi em ghincgen dat sick | |
elk v(m)mer gheerne pijnde so he best kun | |
de dat he na bi ihesus gaen mochte . vm | |
de honichvloiende woerde vn(de) de soete le | |
re to horen de wt synen ghebenediden | |
munde ghincgen . Wa(n)te men vele lest . | |
dat ihesus nee woert so kleine en sprack . | |
et en hadde ene volkomen lieue ofte le | |
re yn . vn(de) wal weerdich ghewesen had | |
de . dat ment mit gulden littere(n) rechte | |
voert na gheschreuen hadde . vn(de) hijr bi | |
so en kunden de apostolen syner soete(n) | |
<149r> | |
woerde . vn(de) sijn soete bi wesen . vn(de) sijn myn | |
like anseen nee v(er)sadet w(er)den . oeck wo seer | |
dat em ghehu(n)cgert hadde . wa(n)te wie solde | |
dit voldencken moghen . Su(n)te matheus | |
schrift in den ewa(n)gelio . dat de ioden vra | |
gheden vnsen heren vn(de) seghede(n) . wo ku(m)pt | |
dat to . dat dine iu(n)cgere nicht en vasten . | |
vn(de) ioha(n)nes baptisten iu(n)cgere(n) . vn(de) der scri | |
ben . vn(de) der phariseen . oere iu(n)cgere de vas | |
teden . Jhesus de antworde vn(de) seghede . wo | |
solden de kindere vasten also lancge als | |
se den brudega(m)me bi sick hebben . mer wa(n) | |
neer em de brudega(m)me af ghenome(n) wert | |
so sullen se vasten . Hijr wt mochte men | |
dincken . ghelijck of got seghede . wo solde(n) | |
mijn iu(n)cgere(n) vasten als se mijn my(n)like soete <in HS: soete a.r.R. ergänzt> | |
ansichte seen . wa(n)te se mijn ansichte v(er) | |
sadet . vn(de) ghenoechlick is bouen alle e | |
ten of drincken . Hijr wt mach men m(er) | |
ken . wo mynlick vn(de) wo soete dat de | |
gud(er)tierene ihesus in syner menscheit | |
was . he gaf synen iu(n)cgere(n) to eten . he | |
gaf em to drincken . he ghincg vp der | |
eerden bi em sitten to der tafelen . he | |
brack em dat broet to voeren . he woesch | |
em oere voete vn(de) kussede se mede . Men | |
<149v> | |
lest . des nachtes do syne iu(n)cgere(n) laghen vn(de) | |
sliepen . dat he vpstont vn(de) besach se . vnde | |
plach se to bestoppen als he iemant va(n)t | |
de kolde lach . Aldus was he sorchuoldich | |
nachtes vn(de) daghes vor syne iu(n)cgeren vn(de) | |
al to vnser leer . Vn(de) dit was oeck een groet | |
deel dat su(n)te peter beschreiede also bitterli | |
ke seer do he godes v(er)saket hadde . wa(n)te alse | |
he bedachte dat soete anseen van synen | |
meister . vn(de) syne wunderlike mynlike gu | |
dertierenheit . so en mochte he des nicht la | |
ten he moeste schreyen . vn(de) he en kunde | |
oeck nicht va(n) schreyen sat w(er)den also la(n)c | |
ge als he dat bedachte . Nu seet lieuen | |
vriende . sulle wi nv nicht mit su(n)te pet(er) | |
beschreyen . vn(de) mach et vns nicht so seer | |
berouwen als et su(n)te peter dede . dat wi | |
enen also soete(n) got vnde so mynliken | |
menschen also iamerlike v(er)toernt hebbe(n) . | |
vn(de) he vns aldus wu(n)derlike lief heuet . | |
vn(de) wi nochtan syne ghebode alle daghe | |
so lelike v(er)smaden . de vns nochtan so | |
nutte vn(de) so guet to beholden were(n) . wol | |
den wi vns dar to gheuen . Wa(n)te als | |
su(n)te ioha(n)nes guldenmu(n)t secht . so en | |
heft he vns nicht gheboden dat wi sul | |
<150r> | |
len draghe(n) haren hemede . he en heft vns nicht | |
gheboden . water vn(de) broet to eten . of dat wi | |
vns in duestere(n) kerkener besluten sullen . of | |
ienighe sware penitencie to done . dar wi | |
vnsen lijcha(m) mede v(er)deruen mochte . Mer | |
wi moghen de grote my(n)ne godes to vns | |
dar bi merken . dat he vns ghene sware sa | |
ke gheboden heuet . ghelijck als vorschreue(n) | |
steet . wa(n)te hedde vns got alsulke sware sa | |
ke gheboden . so mochte wi kronen vn(de) seg | |
gen . wie mach aldus strencge leuen vn(de) de | |
werlt ou(er)gheuen . Mer nv en heuet he vns | |
nicht gheboden . dat en sy vns guet vn(de) nut | |
te gheholden . vn(de) alle den ghenen den mit | |
vreden vn(de) ruste beholpen is . Al en solde | |
wi dar oeck gheen ewich leuen an v(er)die | |
nen . nochtan so were vns de tien ghebode | |
nutte gheholden . vn(de) dat moghe wi claer | |
like bi reden prouen alle de ghene de rede(n) | |
v(er)staen willen . Nu merket int eerste . Dat | |
eerste ghebot is . dat wi enen got baue(n) al | |
eeren vn(de) my(n)nen sullen . Vn(de) is dit nicht na | |
tuerlick . vn(de) redelick . vn(de) guet to doene . dat | |
wi den ghenen bauen al my(n)nen de vns | |
so sere ghemynt heuet . vn(de) vns van nichte | |
gheschapen heuet . vn(de) na em selue(n) ghebel | |
<150v> | |
det . vn(de) vns dat ewighe leuen gheuen wil . vn(de) | |
en dede wi dit nicht wat were wi dan an | |
<a.l.R.: [ . i]i . > ders dan graue beeste(n) . Dat ander ghebot | |
is . dat wi bi gode nicht idele sweren en sul | |
len . dat is doch v(m)mer nutte . vn(de) guet to hol | |
den . wa(n)te vele to sweren dat ghift <in HS: ghift a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> gherne een | |
quade ghewoente . vn(de) is oeck teghen de | |
lieue godes . vn(de) dar en bauen . we dat ve | |
le doet . de wart dar vnweert bi . vn(de) dat | |
<a.l.R.: [ . ii]i . > en niemant en lauet . Dat derde ghebot | |
is . dat wi den sundach vieren sullen . vn(de) | |
is vns nicht nutte vn(de) guet to holden . dat wy <in HS: wy a.r.R. ergänzt> | |
to der eere godes den seuenden dach viere(n) | |
vn(de) vnsen lijcha(m) rusten . als wi de ses da | |
ghe ghearbeidet hebben . Desse drie ghe | |
bode vorschreue(n) gaen sunderlincge to der | |
eere godes . vn(de) leren vns een ewich leuen | |
to wesen na dessen leuen . vn(de) wi dat to | |
bruken . mer de seuene de dar na volghe(n) | |
de dienen vns to maken vnder vns selue(n) | |
<a.l.R.: [ . iii]i . > vrede vn(de) my(n)ne to hebben . Nu voert dat | |
vierde ghebot is . dat wi vader vn(de) moder | |
eeren sullen . vn(de) is vns dat nicht nutte | |
vn(de) guet to holden . wante deden de iu(n)cge(n) | |
den oldere(n) ghene hulpe . als de olderen | |
kranck w(er)den . solden se dan nicht v(er)derue(n) . | |
<151r> | |
Dat vijfte is . en slaet niemande doet . en is <a.r.R.: [ . v . ]> | |
vns dat oeck nicht guet to holden . wante | |
we enen anderen doet slaet . de slaet vake(n) | |
sick selue(n) doet . of he komet dar bi in vn | |
raste . vn(de) moeste elck den andere(n) slaen we | |
wolde . vn(de) got des nicht v(er)boden en hadde . | |
waer solde de krancke dan bliuen . of we | |
solde dan velich wesen . et is doch quaet | |
ghenoech . Dat seste is . en doet buten echt <a.r.R.: . v[i . ]> | |
schap ghene vnkuescheit . vn(de) dit is oeck | |
nutte . vn(de) guet to holden . wa(n)te bi vntemelik(er) | |
vnkuescheit so krencket men lijcham vn(de) | |
synne . vn(de) maket vnvrede bi den huse . | |
Dat seuende is . du en salst nicht stelen . <a.r.R.: . vi[i . ]> | |
vn(de) dat is vns v(m)mer nutte . vn(de) guet to | |
holden . wa(n)te mochte itlick stelen wat | |
he wolde . wat wiste dan iemant wat | |
he hadde . vn(de) dat solde vele vnvredes ma | |
ken vnder vns seluen . Dat achtende ghe <a.r.R.: . vii[i . ]> | |
bot is . doet niemande valsch tuech . vnde | |
dat is vns v(m)mer nutte . vn(de) guet to holde(n) . | |
wa(n)te wolde niemant valsch tuech schu | |
wen . we solde dan guet ofte eere beholde(n) . | |
Dat neghende is . mit consente so en be <a.r.R.: . ix . > | |
gheere niemandes guet . dat is vns vm | |
mer nutte . vn(de) guet to holden . wante be | |
<151v> | |
ghere wi dat wi nicht v(er)krighe(n) en moghe(n) | |
so do wi vns seluen vnraste . vn(de) krighen | |
wi dat enes anderen is . dat is teghen de | |
lieue . vn(de) maket viantschap vn(de) vnvrede . | |
vn(de) als wi doen so doet men vns gherne | |
<a.l.R.: . x . > weder . Dat tiende ghebot is . beghere nie | |
mandes beddeghenote . vn(de) dit is vns vm | |
mer oeck nutte . vn(de) guet to holde(n) . als ghi | |
merken moghen bi den neghende ghebo | |
de dat hijr vorschreue(n) steet . Nu synt dar | |
wal somighe lude de seggen . we mach | |
de ghebode godes altomale holden . vnde <in HS: vnde v.a.H. gestrichen; über den Punkt v.a.H. ¶ gesetzt> | |
och here got . Nu ga doch itlick mensche | |
to grunde in em seluen vn(de) besie of vns | |
got ienich ghebot gheboden heuet . dat | |
vns vnnutte . ofte quaet to holde(n) sy . den | |
ghenen de mit vrede vn(de) mit raste behol | |
pen syn . al solde wi oeck daer v(m)me gheen | |
ewich leuen mede v(er)dienen . wa(n)te v(m)mer | |
de gru(n)t van alle den gheboden daer vp | |
gaet . v(m)me raste vn(de) vrede vnder vns sel | |
uen to hebben . Dit mach v(m)mer wal een | |
mynlick vn(de) een soete got wesen . de vns | |
aldus mynlike vn(de) wijslike versorghet he | |
uet . als dat he vns nicht gheboden en he | |
uet vm ewich leuen mede to krighen . et | |
<152r> | |
en sy vns nutte vn(de) oerbar vm vrede vnde | |
raste hijr vp eerden mede to v(er)krighen . Vn(de) | |
och here got . vn(de) of wi al puer heiden were(n) . | |
de natuerlike bi reden wolde voertvaren . | |
wo solde dar iemant ouer moghen . he | |
weer v(m)mer ten mynsten de ghebode schul | |
dich to holden . Hijr bi so moghe wi wal vri | |
elike seggen . dat wi enen mynliken gud(er)tie | |
ren got hebben . de vns anders nicht ghebode(n) | |
en heuet . dan dat vns nutte vn(de) salich is . | |
Vn(de) en mach et vns nicht iamerlike seer be | |
rouwen . dat wi teghen vnse eighene salich(ei)t | |
den gud(er)tieren got so vake v(er)toernt hebbe(n) . | |
Vn(de) nochtan hijr en bouen vp dat wi vns | |
eighen salicheit doen als vorschreuen is . | |
vn(de) wi de ghebode godes holden . so wil <gestr.: v> | |
vns got nochtan de ewighe vroude ghe | |
uen daer to . de so groet is . dat alle men | |
schen in eertrike ghene ghelikenisse dar | |
bi dencken en moghen . dar ghi een schoen | |
exempel van horen moghen . ¶ Een schoen | |
exempel van der vroude des ewighen leuens . <a.r.R.: . xxix . > | |
Men lest van enen reckelike(n) priest(er) <a.r.R.: Exemplu(m)> | |
de sunderlincge in synen ghebede | |
van gode begheerde . dat em got een we | |
nich wolde vertoenen van der mynsten | |
<152v> | |
blijtschap de in den ewighen leuen were . al | |
so dat got syne ghebede hoerde . Vn(de) vp ene | |
tijt des morghens als desse priester misse | |
doen wolde . so liet he dat eerste teiken to | |
der missen luden . vn(de) nam sijn tyde boeck | |
in syne hant vn(de) ghincg wt een luttick i(n) | |
den busch allene v(m)me syne tyde to lesen . | |
vn(de) als syne tyde ghelesen weren . dat he | |
dan mochte wederkomen vn(de) misse doen . | |
Vn(de) als de priester aldus ghincg vnde las | |
syne ghetide . so quam ghinder een cleyne | |
voghelkijn vn(de) begunde to sincgen . vnde | |
sancg also soete . Do de priester dat hoer | |
de . do quam he al heel van em seluen . vn(de) | |
van groter blijtschap nicht en wiste wat | |
he doen wolde . Also als men lest . so was | |
desse priester bi desser vroude . vn(de) hoerde | |
dat sincgen van dessen voghelkijn . bet | |
dan twehundert iaer . vn(de) do vloech dat | |
voghelkin heen . also dat des de priester | |
nicht lancger en hoerde . Vn(de) do de priest(er) | |
dat v(er)nam . do was em wunderlike lede | |
dat em dat voghelkin also vro vntflo | |
ghen was . vn(de) he meende . he en hedde dat | |
nicht een halue vre ghehoert . vn(de) dachte | |
he wolde weder v(m)me gaen . vn(de) sick to der | |
<153r> | |
missen bereiden . Vn(de) als desse priester weder | |
quam to der kerken . so vant he dat de kerke | |
altomael v(er)ty(m)mert was . vn(de) dat daer nerghe(n) | |
een hues en stont als daer plach to stane . | |
Vn(de) he sach dat daer priestere in der kerken | |
ghincgen . de sick bereiden misse to done . vn(de) | |
he en kande nerghen ene(n) priester noch ander | |
menschen . vn(de) oeck so en kande en niema(n)t . | |
To den lesten do vraghede desse hillighe <gestr.: p> | |
priester den anderen vn(de) seghede . wo mach | |
dit wesen dat ghi hijr komen vn(de) willen | |
misse doen . vn(de) ick hore v(m)mer to desser ker | |
ken . vn(de) mene misse to doen . vn(de) ick en weet | |
v(m)mer nicht wo dit is . ick en hebbe v(m)mer | |
ghene halue vre van hene ghewest . wante | |
ick en vinde gheen dincg noch kleine noch | |
groet . also als ick et hude liet do ick wt | |
ghincg . vn(de) ick en kenne nerghen enen me(n) | |
schen . iu(n)cg . noch olt . Vn(de) do dit de ander | |
priester hoerde . do verwunderde he sick se | |
re . vn(de) en wiste nicht wat he seggen wolde . | |
Mer he woert ten leisten dincken . wo dat | |
dar een olt misse boeck was . dar achter | |
in gheschreuen stont . wo dat bi olden tide(n) | |
een hillich priester des morghens va(n) des | |
ser kerken wtghincg v(m)me syne ghetyde | |
<153v> | |
to lesen . vn(de) de priest(er) en quam nicht wed(er) . | |
vn(de) wo dat gheen mensche kunde v(er)neme(n) | |
waer desse gude priest(er) ghebleuen were . | |
vn(de) oeck was de name des priesters in | |
dat boeck gheschreuen . vn(de) wat gheslechte | |
dat he to hoerde . vn(de) se lesen dat datu(m) wo | |
lancge dattet gheleden were . so vunden se | |
dattet meer was dan twehundert iaer . | |
Vn(de) do dit de hillighe priester las . do woert | |
he ghewaer vn(de) woert dinckende . dat de | |
hemelsche vroude hadde ghewesen dat | |
voghelken dat he so lancge ghehoert had | |
de . vn(de) em so kort duchte wesen . vn(de) danc | |
kede gode sere . Vn(de) seghede do alle den ghe | |
nen de bi em quemen dat grote mirakel . | |
vn(de) he bereide(n) sick vn(de) dede de misse als he | |
ghedacht hadde vor twen hundert iaren . | |
vn(de) bat gode so y(n)nichlike in der misse mit | |
schreiender stemme . dat em got va(n) sulker | |
vroude nicht lancger wolde bliuen laten . | |
Vn(de) vnse here got de v(er)hoerde syne ghebede . | |
also dat he nicht lancger en leuede na | |
der misse . mer he starf vn(de) quam to der | |
ewighen vrouden . vn(de) also so mote(n) wi | |
alle . Amen . ¶ Dit is noch een and(er) seer merck | |
lick pu(n)t wo men ware(n) berouwe v(er)krighe(n) mach . | |
<154r> | |
Nv ga itlick guet mensche to grunde <a.r.R.: . xxx . > | |
in em seluen vn(de) bedincke of vns | |
mit rechte icht wunderlike leet mach we | |
sen . dat wi vnsen mynliken gudertierene | |
got also vake vertoernt hebben . de vns so | |
vnsprekelike vroude gheuen wil . als een | |
deel vorschreuen steet . Vn(de) dat wi so grote | |
vroude de ewich duren sal . so lelike v(er)sume(n) | |
v(er)mids quaden sunden . de nochtan vns sel | |
uen na den vleische vnteghen syn . ghelijck | |
als in den tien gheboden hijr voer wal be | |
schreuen staet . Vn(de) hijr to <gestr.: voren> so wilt | |
noch een pu(n)t to grunde auerdincken . vn(de) | |
sult dat vorwaer weten . weer dat sake | |
dat wi de ghebode godes al van iuncger | |
ioghet gheholden hedden . vn(de) nie teghe(n) vn | |
sen got vn(de) schepper misdaen hedden . so | |
solde wi dat weten . weert sake dat wi | |
gode beden dat de doden wt den graue v(er) | |
resen . weert vns nicht quaet . dat solde | |
gheschien . of dat wi beden . dat een berch | |
ghincge vp den anderen sitten . of wat mi | |
rakel dat wi van gode begheerden . dat | |
en solde vns nicht gheweighert werden . also | |
veer alst vns nicht quaet en were . of te | |
ghen vnse salicheit . Nu merket lieuen | |
<154v> | |
vriende . of vns nv icht berouwen mach . dat | |
wi dit v(er)sumet hebben v(er)middes quaden | |
leliken sunden . dar wi nv de bet nicht va(n) | |
varen . vn(de) nv mochte(n) also groet bi gode we | |
sen . vn(de) also mechtich to done wat wi wol | |
den . dat veer ghincge bouen allen willen | |
vn(de) macht . de nv keyser . of konincg . of her | |
toghe . of greue heuet . Vn(de) dat wi leider dit | |
aldus iamerlike v(er)loren hebben v(er)middes | |
vnsen leliken sunden . de nv vorgheleden | |
synt . vn(de) nv ghene bate dar van hebben . | |
mer leider meer schade vn(de) schande is . Wie | |
dit to grunde wolde auerdincke(n) . so soldet | |
billike v(n)moghelick wesen . em en solde(n) sy | |
ne sunde berouwen . vn(de) em solde lieuer we | |
sen . dat he nie sunde ghedaen hadde . vp | |
dat he so mechtich bi gode wesen mochte | |
als vorschreuen is . vn(de) de grote vroude ewe | |
like bruken . Dat mote vns got v(er)lene(n) de | |
ghebenediet is in ewicheit . Amen . | |
¶ Dit is de vterste graet ofte pu(n)t van berouwe | |
dar men bi beholden mach bliue(n) . vn(de) hetet in der schrift . attricio . <in HS: der - attricio . u.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . xxxi . > Nv mochten wal | |
somighe lude seggen . al dit . dat | |
hijr vorschreuen is . dat hebbe ick auerle | |
sen . vn(de) to grunde auerdacht . vn(de) nochta(n) | |
<155r> | |
so en kan ick leider gheen rechte berou | |
wen krighen . Waer vp antwort su(n)te au | |
gustinus . vn(de) oeck su(n)te gregorius . vn(de) segge(n) | |
aldus . Jst sake dattu dine sunde nicht be | |
schreyen kanst . vn(de) ghene rechte berouwe | |
krighen . so laet di doch leet wesen dattu | |
ghene rechte berouwe hebben machst . vn(de) | |
wil de sunde bijchten mit enen vollen vp | |
sette . nicht meer to sundighen . vn(de) dat sal | |
di ghenoech wesen to diner ewighen sa | |
licheit . wa(n)te du salst dar bi beholde(n) bli | |
uen . vn(de) dat heit in der schrift . attricio . | |
dat is . dat een mensche dat leet is . dat | |
he ghene rechte berouwe hebbe(n) en mach . | |
Vn(de) hijr vp secht su(n)te thomas de aquino . | |
dat attricio . v(er)middes der ghenaden godes | |
wal wert ghewandelt in contricionem . | |
dat is . in rechte berouwe . Dat is to ver | |
staende . Al ist sake . dat ghi int eerste | |
gheen rechte berouwe hebben en moghe(n) . | |
so hebbet doch attricio . dat moghe ghi | |
doch wal hebben . Wa(n)te dar en is nie | |
mant . wie wil . de mach v(m)mer syne su(n) | |
de wal bijchten vn(de) aflaten vn(de) dat be | |
klaghen in em seluen . vn(de) dat leet late(n) | |
wesen . dat em syne sunde nicht leder | |
<155v> | |
en synt . vn(de) dat he ghene rechte berouwe | |
hebben en mach . Vn(de) aldus so moghe ghi | |
v(er)middes der . attricio . de vorschreuen is . v(m) | |
mer beholden bliuen . vn(de) v(er)middes der ghe | |
naden godes . ten lesten wal so groten be | |
rouwen krighen . dat iv dat veghevuer | |
mit den sunden al to samen vergheuen | |
worde . dat weer . a pena . et a culpa . dat | |
is . beide pine vn(de) scholt . Wa(n)te na der groet | |
heit des berouwen vn(de) penitencien . wart | |
iv dat veghevuer ghemynret . Aldus so | |
en mach sick niemant vntschuldighen . | |
wil wi seluen . wi moghen beholden bli | |
uen . al ist sake dat wi pine ofte veghe | |
vuer liden na den dode . So is dan dit | |
de vterste graet . vn(de) de leste pu(n)t . dat is . | |
attricio . dar wi bi <in HS: bi ü.d.Z. ergänzt> beholden moghe(n) bliue(n) . | |
Vn(de) oeck dar men den sunder bi va(n) sunde(n) | |
vntbinden sal . dar moet v(m)mer contricio | |
ofte ten mynsten . attricio to . vn(de) is de erste | |
punt van dren . de wi hijr mede einden . | |
Vn(de) wil wi gheerne volkomen berouwe(n) | |
hebben . so laet vns vaken mit ynnicheit | |
vnses herten auerlesen vn(de) dincken dat | |
selue dat van rechter berouwe gheschre | |
uen steet hijr voer . vp dat vns got den | |
<156r> | |
berouwe v(er)lene . den maria magdalena | |
hadde . des gunne vns got allen . Amen . | |
¶ Dit is van der bijcht . vn(de) wat der recht(er) bijcht to behoert . <in HS: to behoert . u.d.Z. ergänzt> | |
De ander pu(n)t dar wi bi <a.r.R.: . xxxii . > | |
van sunden vntbunden moghen | |
werden . dat is de bijcht . Want als sunte | |
iheronim(us) auer den salter secht . so heuet | |
got den priesters de macht ghegheuen | |
dat se moghen binden vn(de) vntbinde(n) . dar | |
ghi bi v(er)staen sullen . als de priester in der | |
bijcht penitencie set . dat is de sake dat | |
he bint . vn(de) wa(n)neer he absoluiert . so vnt | |
bint he . Got de verghift de scholt v(er)middest | |
dat berouwen . al eer de sunder absoluiert | |
wart . Nochtan so heft got den priester | |
de macht beuolen . dat he den sunder | |
v(er)middest der bijcht vntbinden sal . vp | |
dat he weder kome in den staet der hil | |
lighen kerken . vn(de) deelachtich w(er)den mo | |
ghe alle der guden w(er)ken de men auer | |
alle de ghemene kerstenheit doet . Wa(n) | |
te dat moghe wi claerlike al dar bi | |
merken . do got lazaru(m) verweckede . vn(de) | |
he vten graue v(er)rees . do vntbant ene | |
got seluen nicht . al hadde he em syne | |
scholt v(er)gheuen vn(de) verwecket . Mer got | |
<156v> | |
sprack to synen discipulen . Soluite eum . | |
dat is . vntbindet en . vn(de) de iu(n)cgere(n) vnt | |
bunden lazaru(m) . Oeck lestmen in den e | |
wangelio . do got enen malaetsche(n) had | |
de ghesu(n)t ghemaket . do gheboet he em | |
dat he gaen solde . vn(de) bewisen sick den | |
priester . Dar bi machmen v(er)staen . dat | |
en got hadde ghesu(n)t ghemaket . vnde | |
syne sunde v(er)gheuen . mer de priester | |
solde iudicieren vn(de) penite(n)cie setten . Ald(us) | |
secht . magister sentenciaru(m) . in syne(n) vier | |
den boke . Aldus so v(er)ghift got de sunde . | |
mer he heft der hillighen kerken . dat | |
syn de priestere . de macht ghelaten . vn(de) | |
en beualen to vntbinden vn(de) penitencie | |
to setten . Voert dat wi de sunde(n) v(m)mer | |
moten claerlike bijchte(n) vn(de) got dat va(n) | |
vns begheert . dar wilt een schoen ex | |
<a.l.R.: Exempel> empel van horen . ¶ Men lest i(n) der le | |
genden van su(n)te egidius . dat he vp e | |
ne tijt quam dar konincg karlo was . | |
Vn(de) konincg karlo vntfiencg dessen hil | |
lighen abbet mit groter weerdicheit . | |
Vnde sunderlincge so bat he su(n)te egidi | |
um . dat he v(m)me godes willen truweli | |
ke vor em bidden wolde . Vn(de) des naes | |
<157r> | |
ten sundaghes als su(n)te egidius misse dede | |
so bad he gode seer vlijtlike in der misse | |
vor konincg karlo . als dat got deme ko | |
nincge syne sunde v(er)gheuen wolde . Vnde | |
als he also in synen ghebede was . so qua(m) | |
de hillighe encgel vnde leghede een brieue | |
ken vor su(n)te egidius vp dat altaer . dar | |
ene sware sunde in gheschreuen was . de | |
konincg karlo ghedaen hadde . Vn(de) liet | |
dat sunte Eidius weten . dat konincg | |
karlo v(m)me syner bede willen de sunde | |
v(er)gheuen were also veer als he de sunde | |
bijchte mit enen vryen vpsette nicht bet | |
de sunde to done . vn(de) penitencie vntfa(n)cge . | |
Wante konincg karlo desse vorschreuen | |
sunde den abbet noch nie ghenen priest(er) | |
den he so lief of hemelick hadde bijchte(n) | |
of weten laten dorste . Als su(n)te egidius | |
vter misse quam do nam he dessen | |
brief vnde ghincg to den konincg vn(de) | |
seghede . Jck hebbe gode vor di ghebede(n) | |
vnde di synt dine sunde v(er)gheuen . mer | |
du heuest ene sunde vnder di de du | |
noch nicht ghebijchtet en heuest . de | |
moetstu erst bijchten vn(de) de sunde nicht | |
bet doen . vnde salst dine penite(n)cie vnt | |
<157v> | |
fancgen . so is se di v(er)gheuen . Vn(de) mit den so | |
liet he den konincg den brief seen dar de | |
sunde ingheschreuen stont de he nicht ghe | |
bijchtet en hadde of en dorste . Vn(de) mit den | |
so de konincg dat sach so viel he oetmo | |
delike su(n)te egidius to vote vn(de) kussede sy | |
ne vote . vn(de) bekande do syne scholt . vn(de) de | |
de syne bijcht . vn(de) nam penitencie . vn(de) hoe | |
de sick meer vor de sunde to done . Hijr bi | |
so moghe ghi claerlike merken vn(de) proue(n) . | |
sulle wi van sunden vntbunden werden | |
so mote wi claerlike vnse bijcht doen mit | |
enen starken vpsette dat wi vns na vnse(n) | |
v(er)moghen dar na van sunden hoede(n) wille(n) . | |
¶ Dit is . teghen wen dat wi vnse bijcht doen sulle(n) . | |
<a.l.R.: . xxxiii . > Sunte thomas van aquino de secht | |
dat wi bijchten sullen vnsen kerck | |
heren dar wi vnder wonen . et en were dat | |
he so simpel weer dat he nicht en wiste | |
wo he iemant binden ofte vntbinden solde . | |
ofte dat he ghene bijcht helen en kunde . | |
ofte dat he vrouwen to der vnkuescheit | |
bekoerde als se bijcht teghen em deden : | |
ofte dat he in also openbaren misdade(n) | |
were . dat men en mit rechte dar v(m)me | |
schuwen mochte . also mochte een wal | |
<158r> | |
gaen to enen andere(n) priest(er) de dar bi woende | |
also veer als et een recklick priester were vn(de) | |
van guden gheruchte . Vn(de) oeck so wert wal | |
anders wtghenomen . als su(n)te thomas vor | |
schreue(n) secht . Jnt eerste so moet men wal | |
bijchten teghen de ghene de priuilegien va(n) | |
den pawese hebben . als de biddende orden | |
vele hebben . of teghen enen recliken priest(er) | |
den de rechte cureet ofte pastoer orlof ghift . | |
ofte alst noet is in der tijt des steruens . of | |
te als men pelgrimasie wandert . De der | |
de pawes leo makede bi rade d(er) kerstenheit . | |
enen decreet . ofte een capittel in den gheest | |
liken rechten . dat aldus voer beghint . | |
Omnis vtriusq(ue) sexus . (et cetera) . Dar secht he | |
dat itlick kersten mensche de to syne(n) be | |
scheden iaren ghekomen is . de is vmmer | |
eens des iaers schuldich syne bijcht to done | |
teghen synen eighenen curaten . ofte dit is | |
to verstane . den ghenen den he dat beuelt . | |
wa(n)te dar vaken voel hinders invalt . Wa(n) | |
te su(n)te augustinus secht in den boke va(n) | |
penitencien . Als du bijchten wilst . so kies | |
den alre besten priester den du vinden | |
kanst vn(de) de gode vntseet . vn(de) de de macht | |
heuet . vn(de) oeck de binden kan vn(de) vntbinde(n) . | |
<158v> | |
¶ Dit is wo ghi iv bereiden sullen eer ghi to | |
der bijcht gaen . vn(de) wat ghi dan bijchte(n) sullen . | |
<a.l.R.: . xxxiiii . > Als ghi menen to bijchten so wilt erst | |
dat capittel dat hijr voer van den | |
berouwe steet gheschreuen . mit y(n)nicheit | |
auerlesen vn(de) dincken . vn(de) bereidet iv na | |
alle(n) iuwen v(er)moghen dat ghi mit berou | |
wen to den priestere komen . vn(de) v(m)mer mit | |
enen volkomen vpsette dat ghi iv daer | |
na van sunden hoeden willen na allen | |
dat iuwe menschlike krancheit v(er)mach . | |
Wante anders so en were de bijcht nicht | |
dan spot . als sunte augustin(us) secht in | |
den boke van penitencien . Vn(de) voert so | |
wilt dan alle de tijt dar ghi iv ghebrec | |
lick y(n)ne v(er)moden mit vlite au(er)dencken | |
wo dat ghi iuwe tijt gheleuet hebben . | |
vn(de) sunderlincg synt der tijt dat ghi lest | |
iuwe bijcht deden . vn(de) dincket waer in | |
dat ghi iv vntgaen hebben . vn(de) in wat | |
tiden . hillighes daghes ofte werkel da | |
ghes . in hillighen steden ofte in andere(n) | |
steden . Vn(de) wilt al iuwe sunden vlijtlike(n) | |
to samen schriuen . vn(de) de nicht schriue(n) | |
en kan de salt so vaken au(er)dincken dat | |
he et vaste in der memorie beholde eer | |
<159r> | |
he to den priest(er) ga . Su(n)te augustinus de | |
secht van penitencie . Wilt iv nouwe hoe | |
den dat ghi iuwe bijcht nicht en delen . als | |
nv wat enen priester . vn(de) vp ene ander tijt | |
oeck wat enen anderen priester . wa(n)te dit | |
were ypokrijtschap . als dat een man sick | |
schamede syne sunde al heel enen priester | |
to bijchten . Hijr v(m)me so en wilt dat nicht | |
v(m)me schande weghen laten . Wa(n)te als su(n) | |
te augustin(us) hijr vp secht . so doet de scha | |
mede wt de men in der bijcht lijt een <gestr.: g> | |
groet deel der pine der penite(n)cien de he | |
vmme de sunde liden solde . Vn(de) oeck so | |
sul ghi weten . een recklick wijs priester | |
als he hoert in der bijcht enen menschen | |
openbaerlike sonder miden syne sunden | |
seggen kleine ofte groet ofte manichuolt | |
mit vnuerdeckeden woerden vn(de) bereit | |
is to beteren . so sulle ghi weten oeck wo | |
groet dat de sunde syn . dat de priester | |
na deer tijt den menschen lieuer hebben | |
sal dan he eer hadde . wa(n)te he wal mer | |
ket dat de ghenade godes dar y(n)ne is . | |
Hijr v(m)me so en latet vmme ghene scha(n) | |
de . mer wilt alle iuwe bijcht heel vnde | |
claerlike doen . Hijr vp secht su(n)te bernard | |
<159v> | |
in enen boke dat heet cantica . O grote rase | |
rye . dat een mensche sick schamet to bijchte(n) | |
vn(de) schamet sick nicht to sundighen . Oeck | |
secht su(n)te bernard in den seluen boke . Ghi | |
sullen iuwe sunde bijchten oetmodelike | |
salichlike vnde truwelike vn(de) beschedelike . | |
Dat is . humiliter . fideliter . et discrete . Eerst | |
oetmodelike . dat is . dat ghi iv nicht en v(er) | |
heuen in der bijcht . Wa(n)te men vint mani | |
ghen . als he ene sunde bijchtet . de em nv | |
leider somich ere to der werlde duncket | |
wesen . dat he em dar in v(er)heuet . als he | |
ene manlike sunde bijchtet . de men na d(er) | |
werlde manlick kloeck ofte wijs heet . vn(de) | |
kricht dar in idel ere ofte glorie . dat en | |
is nicht oetmodelike ghebijchtet . Voert | |
truwelike to bijchten . dat is . als sunte | |
bernard secht . dat wi al heel sullen wt | |
bijchten al dat wi bedincken kunnen | |
vn(de) vns de consciencie wroghet . vn(de) dat wi <in HS: wi a.r.R. ergänzt> | |
mit rechte schuldich synt . vn(de) dat mit | |
guden betruwen vn(de) hopen . als dat wi | |
dar bi van sunden sullen v(er)loest w(er)den . | |
Voert beschedelike to bijchten . dat is . dat | |
een mensche nicht mit verdeckede(n) woerde(n) | |
syne bijcht en segge . vn(de) nicht en mo(m)mele | |
<160r> | |
mit den woerden . mer dat he puerlike | |
wtspreke . also dat de priester beschedeli | |
ke beke(n)nen moghe de ene sunde na der | |
andere(n) . so weet he wo he den sunder hel | |
pen sal . vn(de) oeck wat penite(n)cie dar teghe(n) | |
hoert . Hijr van steet gheschreue(n) in der glo | |
sen auer een boeck dat heet ecclesiasticus . | |
Wa(n)neer de sieke de ghewundet is syne | |
wonden den meister nicht en wil ope(n) | |
baren . so en helpet em de medicine nicht . | |
Wa(n)te de meister nicht en weet wat me | |
dicinen he den sieken gheuen sal . Hijr | |
bi so is et nutte dat ghi beschedelike den | |
priester iuwe sunde seggen . so weet he | |
wo he iv helpen sal . ysidorus de secht in | |
den boke van den ouersten gude . Va(n) deer | |
tijt so beghy(n)ne wi rechtu(er)dich to wesen | |
of vnse leuen to beteren . wa(n)neer wi vns | |
seluen in der bijcht beschuldighen . Wa(n)te | |
waer in dat wi to rechte vns seluen be | |
schuldighen in der bijcht . daer en mach | |
vns de vyant nicht mede beschuldighen . | |
Nu hebbe ghi ghehoert van der bijcht | |
een luttick wat dar van gheschreuen is . | |
Wa(n)te de bijcht so grote macht heuet . als | |
su(n)te augustin(us) secht in synen boke van | |
<160v> | |
der penitencie . weert sake dat wi van | |
noet ghenen priester hebben en moch | |
ten . wi solden bijchten enen leyen de | |
naest bi vns were . vn(de) wi solden daer | |
bi beholden bliuen . weert dat wi rechte | |
berouwe hadden in der bijcht als vor | |
schreuen is . ¶ Dit is van penitencie vn(de) | |
voldone . vn(de) is de derde pu(n)t daer wi bi van sunde(n) vntbu(n)den sulle(n) w(er)de(n) . <in HS: sunde(n) - w(er)de(n) . u.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . xxxv . > De derde pu(n)t | |
dar wi bi van sunden sulle(n) vnt | |
bunden w(er)den de heet satisfactio . dat is . | |
voldoen vn(de) penitencie . Dat is . dat ghi | |
na der bijcht rechteuoert na al iuwen | |
v(er)moghen iv pinen de penite(n)cie af to leg | |
gen de iv de priester ghesat heuet . Hijr | |
van secht sunte augustin(us) auer sunte | |
pawels epistole(n) . ad corintheos sc(riben)do . Dat | |
en is nicht ghenoech dat wi alleen vnse | |
quaden zeden int beste verwandele(n) vn(de) | |
dat wi vns van sunden scheden . ten sy | |
dat wi van den sunden de vorgheleden | |
syn voldoen vor gode . vn(de) mit rouwen | |
der penitencie vnde mit suchte(n) der oet | |
modicheit vn(de) mit <in HS: mit a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> berouwe des herten gode | |
almissen to offeren . Oeck secht su(n)te grego | |
rius in synen morale . Dat is rechte peni | |
<161r> | |
tencie . de de vorledene sunde beschreyet | |
vn(de) de em vlitelike vor de tokomende | |
sunde hoedet . Wante als su(n)te augustin(us) | |
secht . in libro soliloquioru(m) . Een <in HS: En; e ü.d.Z. ergänzt> wunde de ny | |
es vpbreket of dat een olde lijclawe were | |
daer to voere(n) een quaet wunde plach to | |
wesen de wunde gheneset node . ysidorus de | |
secht in synodo . Assche bistu vn(de) assche moet | |
stu w(er)den . Hijr v(m)me so wil dine sunde be | |
schreyen vn(de) vol daer voer doen so doestu | |
weerdighe penite(n)cie . Men vynt wal lude | |
de apenbaer sunde doen dar se bi in den | |
ban vallen . als doetslach . gheestlike lude | |
to wunden ofte oere guet to benemen ofte | |
ghewelde doen . als lude bi nachte wt oere(n) | |
huse to nemen ofte vancgen . ofte anders | |
guet rouen ofte stelen dat der gheestlich(ei)t | |
angheet . also dat se openbaer in den ban | |
vallen vn(de) nicht vorsaken en moghen . | |
So gaen se wal to enen priester de em | |
dan vrientlicst is vn(de) des bisscops macht | |
heuet . vn(de) seggen . Wi hebben bi vngheual | |
dessen man doetgheslaghen . ofte wi heb | |
ben desse(n) gheestliken luden misdaen . ofte | |
wi hebben dessen roef bi nachte ghedaen . | |
ofte wat dat anders is . vn(de) seggen wy | |
<161v> | |
willent gheerne verwinnen vn(de) betere(n) bi | |
wiser lude rade so wi alre erst moghen . | |
Wi bidden iv dat ghi vns willen absol | |
uieren . So is dar wal manich priester de | |
des nicht laten en dar . ofte somich ghelo | |
uet oeren woerden vn(de) nympt oere ghe | |
lofte dat se voldoen sullen vor de mis | |
daet vn(de) he absoluiert se dar vp . Vn(de) al | |
so vro als se absoluiert syn so syn de vol | |
dade v(er)gheten . want se makent wo dat | |
se dat maken . se brencgen v(m)mer ene kloec | |
heit in dat so de sake vnthoghen wert | |
vn(de) dat se nicht en doruen beteren vnde | |
dat vnrechte guet beholden moghen . | |
Och here got welck absolucio dat dit | |
vor gode is dat hebbe ghi seer guet to | |
dincken . Wante su(n)te augustin(us) de secht | |
openbaer in den decrete . Peccatu(m) no(n) di | |
mittitur nisi ablatu(m) restituatur . Dat is . | |
De sunde en wert nicht v(er)gheuen . ten sy | |
dat men dat vnrechte guet weder kiere . | |
dat is to verstane de et weet . ofte weten | |
moghen dar se et kieren sullen . Vn(de) en | |
kan he et v(m)mer nicht gheweten waer | |
he dat kieren sal . so sal he dat kiere(n) to | |
gheestliken stichten dar he meent dat | |
<162r> | |
et de meeste ere godes sy . vn(de) oeck of he al | |
so voel heuet dat he dat betalen moghe . | |
vn(de) de so voel nicht en heuet de sal gheue(n) | |
wat he mach . vn(de) enen gueden willen heb | |
ben dat he et gheerne betalen wil sonder | |
merren also vro als eme got also vele v(er) | |
leent dat he dat betalen mach . vn(de) pe | |
nitencie doen bi synes bijchters rade vor | |
dat ander dat vnbetalet is . vn(de) ofte eme | |
got guet v(er)lene dat he dan des nicht en | |
verghete mer betale dan na synen v(er) | |
moghen . Aldus so moet v(m)mer dat | |
vnrechte guet eerst betaelt wesen vn(de) | |
ghebetert . vn(de) dat vnrechte guet eerst | |
weder ghekiert wesen . wa(n)t itlick me(n)sche | |
schuldich is em dar to te haeste(n) heme | |
like vor gode vn(de) openbaer vor der | |
werlt na al synen v(er)moghen sal de su(n) | |
de vor gode vergheuen werden . Nicht | |
dat ghi iuwen krijch mit vollen mode | |
holden sullen v(m)me iuwe ere to beholde(n) | |
in der zoene als ghi betere(n) sullen dat | |
en is de rechte wech nicht der peniten | |
cie ofte der vntbindincge . Wante su(n)te | |
augustin(us) vn(de) su(n)te gregorius de seggen | |
beide . Schame ghi iv nicht to sundighe(n) | |
<162v> | |
vor gode . so en schamet iv oeck nicht | |
to beteren vor den luden . Wa(n)te dar steet | |
gheschreuen in der glosen auer su(n)te io | |
ha(n)nes v(er)halenheit aldus . Dat is vele | |
beter dat ghi hijr nv wat schande lide(n) | |
vor ene kleyne ghetal van luden dan | |
ghi vor dat grymmende ordel godes ve | |
le confusie vnde schande solden lide(n) vor | |
gode <gestr.: gode> vn(de) synen lieuen hillighe(n) vn(de) | |
alle der werlt . Hijr v(m)me so en schamet | |
iv nicht to beteren vn(de) dat vnrecht we | |
der to kieren . wante als oeck wal vor | |
schreuen is . so doet de schamede een <gestr.: g> | |
groet deel wt des veghevuers . Sunte | |
ioha(n)nes gulde(n)mu(n)t leert vns in ene(n) ser | |
mone des ersten sundaghes in der vaste(n) | |
van dren w(er)ken der voldaden vn(de) secht | |
aldus . Teghen drie quade sunden so syn | |
dar ghevunden drie guede waldade me | |
de vol to done . Int erste teghe(n) de ghirich(ei)t | |
so sal men almissen gheuen . Teghen de | |
houerdye vn(de) ydel glorie so sal men heb | |
ben hillighe ghebede . Vn(de) teghen de auer | |
ulodicheit vnde vnkuescheit so sal men | |
vasten . Vn(de) de almissen komen van tijt | |
liken guede . vn(de) dat vasten dat komet | |
<163r> | |
wt den lijchame . vn(de) dat ghebet komet | |
wt der sielen . Nu is de almisse dat erste | |
van den namen . wa(n)te se is een koepma(n) | |
vn(de) een bereidincge des leuendes vor den | |
ghebede . wante guede w(er)ken de verwecke(n) | |
den ghelouen vn(de) gheuen een betruwen in | |
den ghebede . Dat vasten dat volghet na | |
nicht dat dat ghebet ene hulpe sy der vas | |
ten . mer dat vasten is ene hulpe des ghe | |
bedes . Dar v(m)me is dat ghebet hogher va(n) | |
dessen twen . Wante ghelijck als de olye | |
doet bernen de lampen . also doet dat vue | |
righe ghebet de vasten vor gode luchten . | |
Dit al secht su(n)te ioha(n)nes gulde(n)mu(n)t . ysido | |
rus de secht in ethimologia . Woltu dijn | |
ghebet vp vor gode hebben so make eme | |
twe vloeghelen . dat is vasten vn(de) almis | |
sen to gheuen . Wante dat leuen enes me(n) | |
schen to v(er)rechtuerdighen ofte to beteren | |
dat licht voel an dessen dren pu(n)ten . als | |
vasten vn(de) beden vn(de) almissen to gheuen . | |
als secht ysidorus vorschreuen . Oeck secht | |
su(n)te ambrosius auer su(n)te lucas ewa(n)geliu(m) . | |
Niemant en wil em mistruwen ofte wa(n) | |
hopen de rechte penite(n)cie doen wil oeck wat | |
sunde he ghedaen heuet . wa(n)te got wal v(er) | |
<163v> | |
wandelen kan dat ordel vnser v(er)domenis | |
se ist sake dat wi <in HS: wi a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> verwandelen ku(n)nen vn | |
se sundighe leuen vn(de) doen penitencie . | |
Wante als ysidorus secht . De ghene de in | |
dessen leuen rechte penitencie doet vn(de) syne | |
sunde beschreyet de voldoet van den dat he | |
schuldich is . Aldus so moghen wi merke(n) | |
bi alle der schrift in dessen vorschreuen ca | |
pittel . sullen wi volkomelike van sunden | |
vntbunden w(er)den so mote(n) wi erst rechte | |
berouwe hebben . vn(de) in der bijcht een guet | |
starck vpsat vn(de) volkomen willen vnse | |
misdaet to beteren vn(de) dat vnrechte guet | |
weder to kieren sonder ienich v(er)trecke vn(de) | |
vns voert van sunden to hoeden na al | |
vnsen v(er)moghen vn(de) penitencie to doen | |
als vns de priester settet . Jst sake dat wi | |
aldusdanighen willen volkomeliken | |
hebben vn(de) na der bijcht dan willen ver | |
volghen vn(de) dat nicht vntrecken bi vnse(n) | |
scholden so w(er)den wi to rechte vor gode vn(de) | |
der hillighen kerken van sunden vntbu(n)de(n) | |
ghelijck als de apostolen lazarus vntbu(n) | |
den vor vnsen heren . So is dan dit dat | |
ander derdendeel van den anderen boke | |
wo men enen sunder van sunden vntbin | |
<164r> | |
den sal . Vnse lieue h(er)e de moet vns alsulke | |
doghede v(er)lenen dat wi al daer bi van alle | |
vnsen sunden moten vntbunden werden . | |
Des gunne vns de ghene de bouen al ghe | |
benediet is in ewicheit . Amen . ¶ Hijr | |
beghint dat leste derde deel van den anderen | |
boke . vn(de) is . waer bi dat wi vns van sunden | |
hoeden sullen . ¶ So is dit de eerste punt . | |
dat wi altoes ydel gheselschap schuwen . | |
Hijr voer so hebbe ghi ghehoert . erst <a.r.R.: . xxxvi . > | |
wo men enen sunder de in sunden | |
wonet verwecken sal vn(de) waer | |
bi . vnde oeck dat ander wo men en van | |
sunden vntbinden sal . Nu weert guet dat | |
ghi dat wisten waer bi dat ghi iv va(n) su(n) | |
den hoeden sullen . Wa(n)te manich is de so | |
ghebunden is mit den echte ofte mit an | |
deren saken de eme hinderen dat he de | |
werlt noch volkomelike nicht laten en | |
kan ofte en wil . vn(de) dat nochtan in rech | |
ter meni(n)cge hebben dat se oer leuen wil | |
len betere(n) vn(de) va(n) sunde(n) to hoeden . Vn(de) vp | |
dat sick een guet mensche van sunde(n) hoe | |
den moghe so wilt dit nauwe merken | |
vn(de) waren desse selue pu(n)ten de hijr na ghe | |
schreuen staen . De eerste pu(n)t is . dat ghi | |
<164v> | |
schuwen sullen alle idele vn(de) quade ghe | |
selschap alle werschapen vn(de) brassen dar | |
men idelheit doet . Wante wie des nicht | |
en schuwet de sal dar haeste bi besmyt | |
w(er)den vn(de) in sunden vallen . Wa(n)te de p(ro)phe | |
te in den salter secht . Cu(m) sa(n)c(t)o sanctus eris . | |
et cu(m) p(er)u(er)so p(er)u(er)teris . Dat is . Mit hillighen | |
luden so wertstu hillich . vn(de) mit v(er)kierde(n) | |
luden so wertstu v(er)kiert . Vn(de) hijr vp so | |
secht iheronim(us) . Vermids den ghene(n) dar | |
men mede v(m)me gheet dar na so w(er)den | |
des menschen zeeden formiert . Als su(n)te | |
paulus secht . Corru(m)pu(n)t bonos mores col | |
loquia praua . Quade klappincge de ver | |
deruen de guede zeeden . Hijr van so secht | |
de p(ro)phete iob . Dat is voel beter dat ghi | |
gaen in dat hues der wenincge dat is | |
to v(er)staende dar men enen doden beschrei | |
et . dan dat ghi gaen in dat hues der w(er) | |
schope . wante daer so ghedi(n)cke ghi alle y | |
delheit . vn(de) in dat hues dar men ene(n) do | |
den beschreyet dar so ghedincke ghi dat | |
also dat eynde sy van allen menscheli | |
ken gheslechte vn(de) wat iv to komende is . | |
Hijr v(m)me so synt de cloestere eerst ghe | |
stichtet . vn(de) de hillighe(n) vaders de worde(n) | |
<165r> | |
monike vn(de) vloen in de woestenie vp <gestr.: d> | |
dat se mit quader gheselschap nicht be | |
ulecket en worden . Wante wo hillich dat | |
iemant were wil he voel mit ydeler ghe | |
selschap wesen vn(de) in werschapen . so en | |
sal he sick also nicht hoeden ku(n)nen he | |
en sal in sunden vallen eer he dat weet . | |
Wante in sulker gheselschap dar vallen | |
io ten mynsten idele woerde . vn(de) oeck vn | |
der tiden achtersprake . Vn(de) wilt dat wete(n) | |
dat de achtersprake is harde grote sunde | |
vn(de) nicht allene den ghenen de se spreke(n) | |
mer oeck mede den ghenen de se hoeren . | |
Hijr v(m)me secht de wise salomon . Wilt | |
nicht wesen in den werschapen vn(de) dar | |
men vele drincket wilt dar nicht me | |
de eten . (et cetera) . Hijr vp secht su(n)te gregorius . | |
De in werschapen synt dat se vele pleghe(n) | |
nasprake to done dar se oeren euene(n) kerste(n) | |
mede v(er)nederen . Vn(de) su(n)te clemens de secht . | |
Dat sware nasprake vor gode ene doet | |
sunde is vn(de) doetslacht . als men oeck wal | |
lest in der glosen auer de tien ghebode . vn(de) | |
aldus als de schrift secht <in HS: secht a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> so misdoet he also ve | |
le de de achtersprake hoert als de ghene | |
de se doet . wa(n)te rede war bi . weer daer | |
<165v> | |
niemant de de achtersprake hoerde so en weer | |
dar oeck niemant de se seghede . Hijr v(m)me | |
so wilt idel gheselschap schuwen . vn(de) kome | |
ghi dar ghi hoeren dat men iemant an sy | |
ne ere ofte to na spreket dar en wilt nicht | |
na hoeren . moghe ghi et mit soete(n) woerde(n) | |
nicht wederleggen so gaet rechteuoert va(n) | |
daer . wa(n)te bleue ghi dar bi de achterspra | |
ke mochte sulck wesen dat ghi ene doet | |
sunde dar begincgen eer ghi dat wisten . | |
Oeck so secht men in idel gheselschap licht | |
u(er)dighe loghene . Vn(de) wie gode dienen wil | |
de sal em sunderlincge nauwe hoeden ieni | |
ghe loghene to spreken kleine ofte groet . | |
Wante dar steet gheschreue(n) . Vmme ghene | |
sake wo groet dat is en solde ghi nicht e | |
ne apenbaer loghene seggen . oeck v(m)me | |
enen man sijn lijf dar mede to helpene . | |
vn(de) sullen dat hijr bi merken . Jck settet | |
aldus . weert dat ghi enen man seghen | |
bi iv hene lopen vn(de) sijn viant volghede | |
em na vn(de) wolde en doetslaen . vn(de) he vra | |
ghede iv of ghi icht enen man hadden | |
bi iv hene seen lopen . so en sul ghi nochta(n) | |
nicht lieghen vn(de) seggen ick en hebbes | |
nicht gheseen . vn(de) oeck so en sul ghi den | |
<166r> | |
man nicht melden wa(n)te dar mochte ghi | |
manslachtich mede w(er)den . Mer ghi mochte(n) | |
seggen mit soeten woerden . wo solde de ma(n) | |
hijr komen lopen . ghinder den andere(n) wech | |
is een man hene ghetoghen of he dat is | |
dar moghe ghi en soken . wante dat ghi | |
en dessen wech nasoken dat en is iv orber | |
nicht . mer wil ghi wijslike doen so haes | |
tet heen to den anderen wech wat ghi mo | |
ghen . wa(n)te ick segge iv vorwaer et en is | |
iv orbar nicht dat ghi den man soeken | |
dessen wech wt . Aldus so en lieghe ghi | |
nicht . vn(de) moghen also mit der waerheit | |
den ma(n)ne sijn lijf behelpen . Wa(n)te in de(n) | |
dat ghi seghede den anderen wech were | |
een man hene ghetoghen dar en loghe | |
ghi nicht an . wante ghi en seghede(n) nicht | |
den man den he sochte . dat de rechteuoert | |
den anderen wech ghetoghen were . wa(n)te | |
al was de rechtschuldighe man de(n) he soch | |
te <in HS: sochte aus sochten korrigiert> den anderen wech nicht hene ghetoghe(n) | |
so was dar wal een ander man vor der | |
tijt hene ghetoghen dar en loghe ghi <gestr.: n> | |
nicht an . Vn(de) oeck dat ghi segheden dat | |
en is iv orbar nicht dat ghi den manne | |
den rechten wech na volghen . dar seghede | |
<166v> | |
ghi wal vn(de) waer an . wa(n)te et en was vm- | |
mer sijn orbar nicht dat he den man | |
doetgheslaghen hadde . Bi dessen so mo- | |
ghe ghi een exempel vn(de) ghelikenisse ne- | |
men in allen pu(n)ten dar men iv vraghet | |
vn(de) ghi v(m)mer antworden moten of dat | |
iv orbar sy to der ere godes dat ghi antwor- | |
den ghelijck een deel vorschreue(n) is . Vn(de) als | |
de waerheit nicht en doech ghesecht wa(n)te | |
dar solde een groet quaet <gestr.: dar> na van ko- | |
men moghen . so moet een man mit soete(n) | |
vn(de) subtilen woerden syne rede wal bedec- | |
ken sonder loghene . vp dat he syne(n) euen | |
kersten dar bi moghe to vreden setten vn(de) | |
de sunde vn(de) quaet dar bi letten . dar anders | |
of he de rechte waerheit seghede recht wt . | |
vele quades wt komen mochte . Vn(de) wan- | |
neer de waerheit nutter is ghesecht . wolde | |
ghi dan iuwe rede sonder noet mit subtile(n) | |
woerden bedecken dat en were nicht dan | |
spot vn(de) bedriechnisse dar ghi iuwe(n) euen | |
kersten mede bedroeghen vn(de) mochte wal | |
ene harde grote sunde wesen . Aldus so mo- | |
ghe ghi hijr wal bi merken dat ghi v(m)mer | |
nicht lieghen en sullen . Wa(n)te su(n)te augusti- | |
nus de secht in enen boke van der loghen . | |
<167r> | |
My du(n)cket dat alle loghene sunde sy . mer | |
et scheelt vele wt wat herten vn(de) ghedachte(n) | |
vn(de) bi wat sake dat de loghen to kome dar | |
groet vnderscheet y(n)ne is . vn(de) nochtan hijr bi | |
wo kleine dat de loghene sy so is et v(m)mer | |
sunde se sy kleine ofte groet . Vn(de) sunderlincge | |
mit voerrade sonder noet to lieghen dat en | |
dar ick nicht wal schriuen wo swaer dat | |
desse sunde vor gode is wa(n)te dat solde mani- | |
ghen menschen to swaer du(n)cken . Hijr bi de | |
gode dienen wil de hoede sick vor alle loghe- | |
ne to sprekene se syn kleine <in HS: keine; l ü.d.Z. ergänzt> ofte groet . wante | |
een mensche wert dar mede groet bi gode | |
vn(de) wert ghemynt van den luden . Vnde en | |
swere sonder noet ghenen eet oeck wo recht | |
dat he sy he sy kleine ofte groet . mer late <in HS: late aus latet korrigiert> | |
dine woerde wesen . ia . ia . neen . neen . aldus | |
heft vns got seluen gheleert in den ewa(n)gelio | |
als su(n)te lucas beschrift . Voert so sul ghi iv | |
hoeden vele to spreken sonder noet . Wante | |
de wise salomon de secht aldus . Jn multilo- | |
quio non deest peccatu(m) . Dar ghi bi v(er)staen | |
moghen . dat vele to spreken sonder sunde | |
nicht en is . Dar v(m)me secht de p(ro)phete in de(n) | |
salter . pone d(omi)ne custodia(m) ori meo . (et cetera) Here | |
sette mynen mu(n)de ene hoede vp dat ick | |
<167v> | |
my nicht vntga in myner tu(n)cgen . Wante | |
als got seluen in den ewa(n)gelio secht . so sul | |
wi van den mynsten idelen woerde dat | |
wi vnnutlike spreken rede gheuen in den | |
daghe des ordels . Vn(de) als su(n)te gregorius hijr | |
van secht . so synt dat al idele woerde de ghe | |
ne nutticheit ofte rechtuerdicheit in en bre(n)c | |
gen . ofte de woerde de een mensche nicht en | |
behouet to syner notroft . Nu moghe wi m(er) | |
ken of wi icht vele ideler woerde des daghes | |
spreken to v(er)gheues . wa(n)te sul wi va(n) itliken | |
woerde dat idel is to den iu(n)cgesten daghen | |
reden gheuen so behouen wi wal dat wi se | |
nouwe merken . wante got heft dat ghesecht | |
he en mach nicht lieghen . vn(de) oeck de vele | |
spreket also lichtlike valt he i(n) su(n)de(n) eer dat he weet <in HS: he weet a.r.R. ergänzt> . | |
Hijr van so secht de glose auer den salme i(n) | |
den salter . Dixi custodia(m) vias meas . (et cetera) . vnde | |
secht aldus . De tuncge en woent to v(er)gheues | |
nicht in ener vuchtigher stede wa(n)te also | |
lichtlike glijt se in enen lichten eet to swere(n) | |
in loghene to spreken in naklappincge ofte | |
in idele woerde to spreken . Hijr v(m)me secht su(n) | |
te gregorius in enen boke dat hetet dyalog(us) . | |
Seer vele w(er)den wi neder gheleidet wanneer | |
wi vele spreken vn(de) vns mencge(n) of selschape(n) | |
<168r> | |
mit werltliken luden ofte idelen luden . Aldus | |
so moghe wi volkomelike merken na de(n) dat | |
hijr voergheschreuen is . sul ghi iuwe leue(n) be | |
teren vn(de) iv van sunden hoeden so mote ghi | |
schuwen alle idele vn(de) quade gheselschap w(er) | |
schapen brassen vn(de) ander sake des gheliken . | |
¶ Dit is de ander pu(n)t dar wi vns bi van sunde(n) hoede(n) sulle(n) . vn(de) is va(n) de(n) arbeide . <in HS: hoede(n) - arbeide . u.d.Z. ergänzt> | |
To den anderen | |
male . wil ghi iv van sunden hoede(n) . <a.r.R.: . xxxvii . > | |
so sul ghi iv pinen altoes wat gudes to done | |
also dat iv de vyant nicht ledich en vinde . | |
Wante de pawes i(n)nocencius de secht in den | |
gheestliken rechte . ext(ra) de renu(m) t(unc) nisi cu(m) p(ri)de(m) . | |
ledicheit vn(de) wallust dat synt de twe wape | |
ne dar de olde vyant de vnsalighe siele me | |
de vancget . Hijr van secht sunte iheronim(us) | |
ad iulianu(m) . De hillich van leuene synt . syn | |
se v(er)sumich of ledich se vallen . Su(n)te ioha(n)nes | |
gulde(n)mu(n)t de secht . de reparacione lapsoru(m) . | |
Also als een kleet dat stille licht de motten | |
teen en wech . also teet oeck de voet d(er) traech(ei)t | |
ledicheit ofte v(er)sumenheit na eer wanhope | |
ofte ander sunde . Hijr v(m)me secht ysidorus | |
de su(m)mo bono . libro q(ui)nto . cap(itu)lo secundo . Den | |
knecht godes behoert altoes wat gudes to | |
lesen to beden ofte anders wat gudes to | |
<168v> | |
done in wtwendighe(n) werken . vp dat de vy | |
ant der vnkuescheit em nicht an en vechte . | |
Hijr v(m)me so heft manich hillich mensche in | |
der woestenie sick gheneert mit synen han | |
den . dat se makede(n) korue vn(de) matten ofte an | |
ders des ghelikes . vp dat se de vyant nicht | |
ledich en vunde vn(de) to den sunden bekoerde . | |
¶ Men lest van su(n)te bernhardes oldeste broder | |
de een banrodze vn(de) een groet here was . vnde | |
hiet heer gwido . vn(de) su(n)te bernhard de hield en | |
seer dar to dat he een monick worde . Vn(de) nv | |
hadde dusse here ene echte vrouwe de en <in HS: en aus ene korrigiert> se | |
re liefhadde . also dat se eme in ghener¶wijs | |
orlof en wolde gheuen . Vn(de) do su(n)te bernhard | |
dat v(er)nam . do leerde he synen broder wo dat | |
he mit synen wiue in de woestenye vare(n) sol | |
de mitter wone vn(de) de ydelheit der werlde | |
begheuen . vn(de) leerde em volkomelike wo dat | |
he daer gode dienen solde . Also als men lest | |
so plach dusse gude h(er)e selue(n) syne ploech to | |
holden vn(de) plach to derschene vn(de) to wa(n)nen . | |
vn(de) allen wtwendighen arbeit ghelijck ene(n) | |
bouman to done als daer to behoerde . Sijn | |
wijf plach to spy(n)nen vn(de) to neyen vn(de) allen | |
anderen arbeit bi den huse to done als al | |
daer to behoert . Seet dit deden grote here(n) | |
<169r> | |
vn(de) vrouwe(n) vp dat se de vyant nicht ledich en | |
vunde . vn(de) lieten de wallust vn(de) rijcheit alhijr . | |
vp dat se de ewighe wallust vn(de) rijcheit ewe | |
like bi gode bruken mochten . Hijr v(m)me so | |
secht de p(ro)phete Dauid in den salter . Labores | |
manuu(m) tuaru(m) quia manducabis . beatus es | |
et bene tibi erit . Daer ghi bi v(er)staen moghe(n) | |
dat de salich is de dat broet et dat he mit | |
syne(n) handen rechtuerdichlike wint in den | |
arbeide . vn(de) em sal wal gheschien . Vnde de | |
ghene de daer v(m)mer nicht to gheschicket en | |
sijn wtwendighen arbeit to done of nicht | |
en v(er)moghen . de doen anders wat gudes bi | |
den huse als beden schriuen ofte lesen de et | |
kunnen ofte kloteren ty(m)meren of anders wat | |
udes als men ghenoech behouet bi den huse . | |
vp dat se v(m)mer in den arbeide vnledich sijn . | |
vn(de) dat se de vyant nicht v(er)sumich of ledich | |
en vinde . ¶ Men lest in vitaspatru(m) . dat is in d(er) | |
vad(er) boeck . Drie krachte heft de vyant dar | |
alle sunde bi voertgaen . De eerste is v(er)ghe | |
tenheit . de ander is v(er)sumicheit . de derde is | |
quade begheerlicheit . Nu rede war bi . En | |
v(er)ghete wi godes wt vnsen herten nicht vn(de) | |
dat wi also kort hijr steruen solden . wi en | |
solden vryelike nicht versumen wat gudes | |
<169v> | |
to dencken ofte to done . Aldus komet va(n) d(er) | |
v(er)ghetenheit de v(er)sumicheit . vn(de) va(n) d(er) v(er)sumich(ei)t | |
so komen quade begherte(n) . Wante en v(er)sume | |
de wi nicht wat gudes to dencken ofte to do | |
ne . so en mochte de vyant ghene quade be | |
gherten in vns brencgen . Aldus so komet | |
van v(er)ghetenheit de versumenheit . vn(de) va(n) v(er) | |
sumenheit komen quade begherte(n) dar wi | |
bi in sunde(n) vallen . Vn(de) wa(n)neer de sin also | |
nuchteren is vn(de) dat herte ofte memorie also | |
strack vn(de) voersynnich is dat wi got wt | |
vnsen herten nicht en v(er)gheten so en ku(m)pt | |
gheen v(er)sumenheit in vns . Vn(de) ist sake dat | |
wi nicht v(er)sumen so en krighe wi ghene | |
quade begherte(n) . vn(de) so en sulle wi bi der hul | |
pe godes nu(m)mer in quaden sunden vallen . | |
Aldus so secht der vad(er) boeck . Dussen voer | |
schreuen pu(n)t wilt nouwe merken . wante | |
he is wal merkens weert . de sick van sunde(n) | |
hoeden wil dat he nicht ledich wesen en sal . | |
mer he sal iu(m)mer in den arbeide wesen . als | |
in bedincge(n) in schriuen in lesen ofte a(n)ders | |
in wat guder werke wat dat is na de(n) dat | |
dat in elken menschen gheleghe(n) is . Wante | |
su(n)te augustinus secht openbaerlike . Got | |
de wrochte ses daghe vnde des seuende(n) da | |
<170r> | |
ghes do rostede he vns to ener lere wil wy | |
de ewighe raste hebben dat vns behoert | |
eerst to arbeiden . vn(de) na den arbeide ewelike | |
to rusten . Vnse lieue h(er)e got de v(er)lene vns | |
alsulke vuericheit to den hillighen arbeide | |
dat wi de ledicheit schuwen moten . vn(de) | |
bi guden werken de ewighe raste v(er)diene(n) | |
moten . Amen . ¶ Van den derden punte | |
dar wi de sunde bi schuwen moghen . | |
To den derden male so wilt vake(n) mit <a.r.R.: . xxxviii . > | |
y(n)nicheit iuwes herten ouerdencken | |
de passie vn(de) de pine vnses lieue(n) here(n) ihesu | |
cristi . Wante sunte bernhard secht . dat he | |
vns gheen krechtigher arzedye en weet | |
teghen de sunde dan de passie vn(de) pyne | |
vnses lieuen heren stedelike in vnsen her | |
ten to hebben . Vn(de) oeck so sul ghi dat va | |
ken mit vlyte ouerdencken wo kort dat | |
ghi steruen sullen vn(de) in wat manieren . | |
vn(de) dat gry(m)mighe ordel godes . vn(de) de gro | |
te vroude des ewighen leuens : wil ghi | |
iv van sunden hoeden so sul ghi dit va | |
ken daghelix in iuwen ghedachte(n) hebbe(n) . | |
Vn(de) dit en weet ick iv nicht bet to wisen | |
dan hijr voer in dussen boke van den | |
berouwe als vorschreuen is . dat ghi | |
<170v> | |
dat selue vake ou(er)lesen vn(de) mit y(n)nicheit ou(er) | |
dencken . dat sal iv sunderlincge seer helpen | |
de sunde to schuwen . Vn(de) vm des willen dat | |
dat daer vorschreuen steet so en is et gheen | |
noet hijr anderwerue to schriuen . ¶ Dit | |
is . wo een man vn(de) wijf in den echte to samen | |
na werltliker maniere(n) leue(n) sulle(n) v(m)me vrede to hebbe(n) . | |
<a.l.R.: . xxxix . > Bynnen den huse so wilt iv v(m)mer al | |
so setten vn(de) saten dat ghi vrede hebbe(n) . | |
Wante dar steet gheschreue(n) . Dar de vrede is | |
dar is got . Vn(de) de mitten echte ghebunden | |
is de en sal nicht beghere(n) vntbunde(n) to we | |
sen . dat is to v(er)stane . dat em sijn echte syde | |
af storue . Mer dat sy man ofte wijf . itlich | |
sal sorchuoldich wesen mit vlyte wo se | |
elck den anderen behaghen moghe(n) . Dusse(n) | |
sin schrift su(n)te paulus in syner epistole(n) to | |
den van corinthen in den seuenden capittel . | |
Vn(de) oeck so sul ghi et vinden . waer een ma(n) | |
vn(de) een wijf nicht eens en sijn in der echte | |
vn(de) vele kiuen vnder em seluen dat se son | |
der quade sunde nicht leuen en moghe(n) . wa(n) | |
te et were vnmoghelick dat se in sulker | |
twydracht ere siele nicht beulecken en sol | |
den : vn(de) oeck so en sullen se nu(m)mermeer | |
ienich tijtlick guet to samen verweruen . | |
<171r> | |
dat en got wal v(er)lenen solde weert sake dat se | |
des beide eens weren vn(de) in vrede to samende le | |
ueden . Hijr v(m)me so see elck man dat he sijn | |
wijf liefhebbe vn(de) to vreden sette na den doe | |
gheden vn(de) dat wijf oeren man . vn(de) itlick | |
pine sick mit alle synen herten dat to done | |
dat he meent dat den anderen lief sy . ist | |
dat dat nicht en sy teghen de ere godes . | |
beide in woerden vn(de) in werken to allen ty | |
den . Vn(de) oeck so en sal dat wijf ghene sake | |
doen buten rade oeres ma(n)nes dar macht | |
an lecht . Vn(de) de man sal den wiue oeck | |
gherne raed vraghen . is oer raed nutte | |
so mach he dar na doen . vn(de) en is he nicht | |
nutte so do he na den rade dat beiste is : | |
vn(de) al weert oeck sake dat he des wiues | |
rades nicht en behoeuet nochtan so brenc | |
get dat vru(n)tschap in . Vn(de) sunderlincge so | |
sal elck den anderen to aller tijt soete vn(de) | |
mynlike woerde gheuen vor den oghen | |
vn(de) achter rugge voertsetten vn(de) nicht be | |
clappen wante dar vele rastes vn(de) vredes | |
van komet ist sake dat se beide dit holde(n) . | |
Wante ghi sult vorwaer vinden . waer | |
man vnde wijf to samende schelden ofte | |
v(n)mynlike to samende wonen mit stuer | |
<171v> | |
liken woerden ofte mit kiuen na den dat | |
dat gheleghen is dat se alleen vnder em | |
seluen nicht to vnraste en w(er)den . mer oeck | |
mede al dat huesghesinde dat in den huse <gestr.: w> | |
woent dat wert dar bi to vnvrede . Vn(de) als | |
man vn(de) wijf wal ouer een synt to der ere | |
godes . alle de in den huse synt de w(er)den dar | |
bi to vreden . vn(de) moghen sonder twiuel vnd(er) | |
den gheboden godes hijr vrede in der tijt heb | |
ben de ene mitten anderen vn(de) na dussen | |
leuen den ewighen vreden in der tijt to ko | |
mende mit gode vn(de) groet loen v(er)dienen . | |
Hijr v(m)me so sal een guet wijf altoes sorch | |
uoldich wesen v(m)me oeren man in vrede to | |
holden . Wante de aller mynste sunde de de | |
man doet vn(de) sijn wijf dat wetet vn(de) se mit | |
kloecheit ofte mit gued(er)tierenheit de sunde | |
ofte dat vnrecht wal kieren mochte vn(de) by | |
oeren schulde(n) dat v(er)sumet to kieren . als su(n)te | |
augustinus schrift . so wert dat wijf der su(n) | |
de schuldich ofte se dat selue(n) dede : wa(n)te dat | |
is v(m)mer een van den neghen vromede(n) sunde(n) . | |
als ghi in den eersten boke wal claerlike in | |
den . l . capittel vinden moghen . vn(de) des gheli | |
ken is to v(er)stane van den ma(n)ne . Vn(de) al hijr | |
v(m)me so is et io em beiden noet dat se malck | |
<172r> | |
andere(n) to d(er) doghet holden vn(de) to vrede . vp | |
dat en got hijr vn(de) hijr bouen in den heme | |
le mote verlenen ewighen vrede . Amen . | |
¶ Dit is . wo man vn(de) wijf oer huesghesinde le(-)ren vn(de) regiere(n) sulle(n) . <in HS: ren - sulle(n) . u.d.Z. ergänzt> | |
Al iuwe huesghesinde <a.r.R.: . xl . > | |
de mit iv wonen de syn ghi schul | |
dich to stueren vn(de) to leren vn(de) to der doghet | |
to trecken vn(de) dat mit mynliken woerden . | |
wante men bet mit liste de lude to der do | |
ghet brencgen mach dan mit haeste . Dar | |
vmme so sul ghi se vake gudertierlike leren | |
wat se doen ofte laten sullen . vn(de) sullen en | |
oer pater noster . vn(de) aue maria vn(de) de(n) gheloue(n) <in HS: vn(de) - gheloue(n) a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> leren . de des | |
nicht en ku(n)nen . Vn(de) oeck so sul ghi en de | |
tien ghebode leren . vn(de) beduden en de wo dat | |
een rechte kersten leuen al dar vp steet . Vnde | |
vp dat ghi de tien ghebode iuwen huesghe | |
sinde lichtlike leren moghen so wil ick se | |
in korten woerden to ryme ouersette(n) . wa(n)te | |
iu(n)cge lude vn(de) sympel lude de moghen dat | |
ryme vele beter vnde eer leren vnde oeck | |
bet vntholden dan ofte dat slichte woerde | |
weren . So hoert hijr na in den name(n) godes . <a.r.R.: Nota . Dit syn de tie ghebode to ry[m]> | |
Enen got bouen al wilt mynnen vnde eeren | |
Vn(de) bi gode sul ghi to ghener tijt ydel sweeren . | |
De hillighe daghe vieret als de preesters biet | |
<172v> | |
Vnde iuwe olderen de eret to aller tijt . | |
Slaet nemande doet hemelich noch ope(n)baer | |
Schuwet vnkuescheit . wa(n)te et is een sunde swaer . | |
Wilt v(m)mer nicht stelen in ghener tijt | |
Vnde dat valsch ghetuech altoes vermijt . | |
En beghere mit volbord nemandes guet | |
Vn(de) oeck so en beghere nema(n)des bedde ghenoet . | |
Dit synt de hillighe tien ghebode | |
De vns gheset syn van den ouersten gode . | |
Wie deer een breket vnde also sterft | |
De is dar ewelike vmme verderft . | |
Mer wie se holt de sal sekerlike bi gode wo | |
nen ewelike . Dusse tien ghebode vorschre | |
uen sulle ghi vlitelike vn(de) gherne holden . | |
vn(de) oeck so sul ghi se iuwen huesghesinde | |
leren . vn(de) beduden em wat se inhebben . vn(de) | |
v(er)manen se vake dat se es nicht v(er)gheten . | |
vn(de) oeck so mach se elck den anderen voert | |
leren . Vnde voert so en sul ghi et in ghener | |
wijs liden dat iuwe huesghesinde icht lie | |
ghen of sweren of vloken ofte ienighe yde | |
le vnreyne of vnhouesche <in HS: vnhoesche; u ü.d.Z. ergänzt> woerde spreken | |
of iemant na den rugge beclappen of va(n) | |
enen anderen quaet seggen . Vn(de) moghe ghi | |
se mit mynlicheit of mit mynlike(n) woerde(n) | |
nicht dwincgen noch v(er)bieden ofte afbrencge(n) | |
<173r> | |
so sul ghi se dar v(m)me schelden vn(de) oeck mit | |
eernstachticheit verbieden vn(de) in ghener wijs | |
dat van em liden . Wante mochte ghi et kiere(n) | |
vn(de) v(er)sumede ghi dat ghi weren alle der sun | |
de deelachtich vn(de) mochten se vele lieuer van | |
iv varen laten . wa(n)neer se iv mit liste ofte mit | |
haeste nicht horen en willen dan ghi de hel | |
le vm oeren willen v(er)diende(n) . Vn(de) moghe ghi | |
se van oeren quaden willen vn(de) ghewoente | |
brencgen bi iuwen to done also dat se gode | |
vntfruchten vn(de) zedelike vn(de) redelike sick heb | |
ben in oeren leuene . so wy(n)ne ghi oere siele | |
vn(de) sullen al der guden werke al dar van | |
deelachtich w(er)den de se v(m)mermeer doen sulle(n) . | |
vn(de) ghi sullen dar merkelike bate in vinde(n) | |
bi den huse in tijtliken dincgen : Wa(n)te wo | |
se meer gode vntseen in oerer wandeli(n)cge | |
wo se iv vlijtliker dienen sullen vn(de) iuwe | |
tijtlike guet verwaren . Vn(de) aldus moghe | |
ghi verkryghen dubbelde bate . Eerst de | |
bate vp der eerden . vn(de) hijr na groet loen | |
bi gode in den ewighen leuene . Vn(de) v(er)sume | |
ghi dit also dat ghi iuwe kindere vnde | |
huesghesinde laten vloken vn(de) swere(n) lieghe(n) | |
vn(de) naclappen vn(de) ydele vn(de) vnreyne woer | |
de spreken ofte anders quade werke doen | |
<173v> | |
dat teghen de eere godes is vn(de) dat em nicht | |
en betemet to done : also als ghi twe bate(n) | |
hebben van oeren guden werken . also heb | |
be ghi twe schaden van oeren sunde(n) . wa(n)te | |
iuwe tijtlike guet wart dar bi v(er)sumet vn(de) | |
ghi w(er)den al oerer sunde deelachtich vnde | |
ghi moghen de helle dar bi v(er)dienen is et | |
sake dat ghi se to d(er) doghet brencgen mo | |
ghen vn(de) dat bi iuwer lauheit wart v(er)su | |
met . Hijr v(m)me de ghene de der werlt vol | |
ghen de moten by(n)nen den huse vn(de) in alle | |
den pu(n)ten vorschreuen vlitich vn(de) sorchuol | |
dich wesen willen se em hoeden van sunde(n) | |
vn(de) gode dienen . ¶ Hijr beghi(n)net een klene | |
regiment . wo dat werltlike lude de der werl | |
de volghen . dat hemelrike v(er)dienen moghen . | |
ist dat se hijr na leuen . vn(de) ghene sunde dar vp en doen . <in HS: vp - doen . u.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . xli . > Vp dat iu got bescherme | |
van enen vnvorsienliken quade(n) dode | |
vnde ghi iv de bet van sunde(n) hoede(n) moghe(n) . | |
so wil ick iv een cleyne regiment schriuen | |
vp dat ghi iv v(er)beteren dar ghi in werltli | |
ken state na leuen moghen . vnde hope de | |
daer na volghet dat he gracie vn(de) ghenade | |
van gode verkrighen sal vn(de) nu(m)mer i(n) qua | |
den dode sijn lijf laten sal dar gheen twi | |
<174r> | |
uel an en is . also vere als ghi v(m)mer enen | |
guden willen hebben iv van sunde(n) to hoe | |
den na iuwer krancheit vn(de) iv bereiden als | |
vorschreuen is gode to dienen . vn(de) v(m)mer dat | |
ghi iv nicht en verlaten dar vp dat naghe | |
schreuen steet ienighe doetsunde of sware | |
sunde to doene . wa(n)te dat mochtet al verder | |
uen oeck wo hillichlike dat ghi leuede(n) wol | |
de ghi vryelike al dar vp sundighen vnde | |
qualike leuen . Dar v(m)me so schrift de pa | |
wes alle weghe in synen brieuen wa(n)neer | |
he een bijcht brief ghift v(er)mits syner macht | |
vn(de) gracien als dat men enen absoluieren | |
mach vp sijn leste van al synen sunde(n) vn(de) | |
pinen . so schrift he aldus altoes . also ve | |
re wo se vp dussen brief ghene sunde en | |
doen vn(de) se waerachtich bijchte(n) de waren | |
berouwe vp oere leste to hebben . Och h(er)e | |
got . dar behoert vele to als ghi oeck hijr | |
voer in dessen boeck wal ghehoert hebbe(n) | |
wat dar to behoert de ware bijcht vnde | |
ware berouwe hebben sal . Vn(de) hijr bi so | |
segge ick iv oeck vp dat ghi vp dit na | |
gheschreuen regiment iv nicht en v(er)late(n) | |
ienighe sware sunde to done mer doen | |
als vorgheschreuen is . vn(de) volghe(n) dussen | |
<174v> | |
regimente als hijr na gheschreuen steet . | |
so en sul ghi dar in ghener hande wijs | |
an twiuelen . vn(de) sullen dar bi beholden | |
bliuen vn(de) grote ghenade van gode v(er)kri | |
ghen . vn(de) nu(m)mermeer in quaden dode iu | |
lijf laten . ¶ Dit is . als ghi eerst vntwaken | |
vn(de) als ghi vpstaen . wat ghi dan seggen ofte doen sullen . <in HS: ofte - sullen . u.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . xlii . > Jnt eerste also vaken | |
als ghi in der nacht vntwaket vn(de) v(m)mer | |
des morghens so latet iuwe eerste woert | |
wesen . ihesus . vnde ghi moghen segge(n) ald(us) . | |
ihesus marien sone v(er)barme di myner . | |
ofte . ihesus marien sone wes ghebenediet . | |
vn(de) van beide(n) moghe ghi seggen waer ghi | |
meest lieue to hebben . Aldus synt .ihesus . | |
vn(de) .maria . de eersten woerde in iuwe(n) mu(n) | |
de . Vn(de) hijr so sul ghi iv to we(n)nen dat ghi | |
sere kort doen moghen . vp dat ghi hijr na | |
lieue vn(de) my(n)ne to hebben . Voert als ghy | |
erst vpv(er)risen wilt . so segget rechteuoert | |
in den v(er)risen . Jck sta vp in den ghebenedi | |
den namen ihesus . vn(de) beuele my in syne | |
hillighe vijf wunden . Vn(de) als ghi vpsitte(n) | |
eer ghi iuwe <in HS: Rasur; mit Zierstrich gefüllt> erste cleet | |
antrecken so slaet dat hillighe cruce vor | |
iv vn(de) segget . Jhesus va(n) nazareth koni(n)cg | |
<175r> | |
der ioden . va(n) ene(n) vnv(er)seenlike(n) dode so wil my | |
beschermen . So seghent iv anderwerue vnde | |
segget . Van bedriechnisse de vyandes huden | |
vn(de) in der vre mijns dodes so wil my bescher | |
men . So seghent iv derdewerue vn(de) segget . | |
Van alle dat dar ick di in mishaghen mo | |
ghe vn(de) va(n) allen anxte ofte sorghe de my | |
in liue ofte in siele schaden moghe dar wil | |
my van beschermen . in den <in HS: den ü.d.Z. ergänzt> namen des vaders | |
vn(de) des sones vn(de) des hillighe(n) gheestes . Ame(n) . | |
Vn(de) als ghi dan iuwe cleder anhebben vn(de) | |
van iuwen bedde treden . so segget mit den | |
p(ro)phete(n) dauid dusse verse de hijr na vol | |
ghen in latine ofte in dudeschen welker ghi | |
lieuest wilt . vn(de) slaet crueswis vor iv vnde | |
segget . Disrupisti d(omi)ne vincula mea . tibi | |
sacrificabo hostiam laudis : et nomen d(omi)ni | |
i(n)uocabo . Sup(er) aspidem et basiliscu(m) ambula | |
bis : et co(n)culcabis leone(m) et dracone(m) . Sic ego | |
vada(m) in p(ro)tectione sancte crucis secure inter | |
omnes i(n)imicos meos visibiles et i(n)uisibiles . | |
in no(m)i(n)e patris et filij et spiritus s(an)c(t)i . Amen . | |
Jn dudesche moghe ghi aldus den syn seg | |
gen . Here du heuest to broken myne ban | |
de . ick sal di offeren een offer des loues <in HS: lous; e ü.d.Z. ergänzt> . vn(de) | |
sal dinen namen anropen . Ouer de sla(n)c | |
<175v> | |
gen vn(de) basiliscus so salstu wandere(n) . vn(de) salst | |
to drucken lewen vn(de) draken . Also moet ick | |
oeck gaen vnder de beschermi(n)cge des hillighe(n) | |
cruces velich vor alle myne vyande seenlick | |
vn(de) vnseenlick . in den namen des vaders vn(de) | |
des sones vn(de) des hillighen ghestes . Amen . | |
Vn(de) de wile dat ghi iv cleden so moghe ghi | |
wat gudes lesen dar ghi seluen dan meest | |
ghenoechte in hebben . Vn(de) als ghi ghecledet | |
syn so vallet oetmodelike vp iuwe knee vor | |
iuwe bedde neder ofte vp ene ander stede de | |
iv best gheleghen is . vn(de) dancket gode in des | |
ser <in HS: desse; r ü.d.Z. ergänzt> wise seggende . O gudertieren ihesus . nv | |
wes dusentualt ghebenediet . dattu my desse | |
nacht in groter raste vn(de) voerspode heuest | |
leuen laten bi euenturen bet dan enen kei | |
ser ofte konincg : o lieue ihesus . nv verlene | |
my dussen dach to leuen vnder dine(n) ghe | |
boden also dattu in mynen leuene weder | |
ghebenediet motest werden vn(de) ick dar by | |
mote verbetert werden vn(de) bet mote dussen | |
dach eynden dan ick en beghi(n)ne . vn(de) v(er)lene | |
my myne ghedachte(n) myne woerde vn(de) my | |
ne werke in den deenste godes also to done | |
dat se di lieue h(er)e vntfanclick syn : vn(de) alle | |
gude menschen lieue h(er)e de wille sterken | |
<176r> | |
in allen guden w(er)ken dat se moten gaen | |
va(n) der ener doghet in de andere(n) ewelike . | |
vn(de) allen sundighe(n) mensche(n) den wil ene | |
rechte bekenni(n)cge gheuen eer se sterue(n) . also | |
dat se vp enen guden eynde moten komen | |
vn(de) dijn hillighe bloet dar nicht an mote | |
v(er)loren bliuen : vn(de) allen ghelouighen sielen | |
den wil de ewighe raste verlenen . Amen . | |
Pater noster . Aue maria . (et cetera) . Vn(de) hijr na so | |
moghe ghi dan doen by(n)nen den huse to | |
der ere godes dat ghi menet dat orbar sy . | |
¶ Wat ghi seggen sullen als ghi des morghens eerst wt de(n) huse gaet . <in HS: eerst - gaet . u.d.Z. ergänzt> | |
Als ghi eerst wt <a.r.R.: . xliii . > | |
den huse gaet . so doet mit den dume(n) | |
een cruce an iv voerhouet . vn(de) segget . Vrede | |
sy in mynen voerhouede . dan een cruce vor | |
den munt . vn(de) segget . got sy in myne(n) mu(n)de . | |
dan drie cruce vor iv herte . vn(de) segget . de hil | |
lighe drieuoldicheit sy in myne(n) herte . ame(n) . | |
Vnde segget dan . Jhesus aute(m) transiens p(er) | |
mediu(m) illoru(m) ibat . sic ego vada(m) securus | |
in p(ro)tectione sancte crucis int(er) omnes i(n)imi | |
cos meos visibiles et i(n)uisibiles . in no(m)i(n)e p(at)ris | |
et filij et spiritus s(an)c(t)i . amen . Jn dudeschen | |
tale moghe ghi den syn aldus wal segge(n) . | |
Jhesus de was vp ene tijt gaende vnder dat | |
<176v> | |
middel der ioden so ghincg he velich . also mo | |
te ick velich gaen vor alle myne vyande seen | |
lick vn(de) vnseenlick . in de(n) namen des vaders | |
vn(de) des sones vn(de) des hillighe(n) gheestes . amen . | |
Vn(de) als ghi vp de strate of vp den wech bute(n) | |
den huse komen . we dat iv vntmoetet den | |
wilt altoes een soete mynlick groet vn(de) ant | |
worde gheuen mit enen mynliken blyden | |
ansichte . so veer als ghi des nicht en weten | |
of he in ienighe(n) swaren ba(n)ne sy . vn(de) maket | |
iuwe woerde so ghi na rende(n) mynst moghe(n) . | |
ten sy dat ghi de doghet to der ere godes dar | |
mede icht vordere(n) moghen . Vn(de) vntmoetet | |
iv een arm mensche ist sake dat ghi es nicht | |
va(n) staden sijt em lichamlike almissen to | |
gheuen . so gheuet em de gheestlike almisse(n) | |
de hoech voer gade is . dat is wilt en blide | |
like groete(n) vn(de) wat gudes seggen vn(de) leren | |
of dat so gheleghen is . vn(de) mynlike en troes | |
ten in synen liden . Vn(de) slaet iuwe oghe(n) ned(er) | |
vn(de) bewaert se van ydelen seen so ghi aller | |
best moghen . wa(n)te dar vake vele sunden | |
van komen . ¶ Dit is . wat ghi segge(n) sullen | |
als ghi erst vp den kerckhof komen . ofte dar | |
dat ghebeente lecht va(n) de(n) kerstene(n) lude(n) . | |
<a.l.R.: . xliiii . > Als ghi vp den kerchof komen so wilt | |
<177r> | |
segge(n) dit ghebet dat hijr na volghet . Vn(de) vp | |
dat ghi de bet dat wete(n) wo dit ghebet erst | |
vpghekomen is so wil ick et iv erst vertellen . | |
Men lest dat de derde pawes i(n)nocencius de <a.r.R.: Exempel> | |
also heet . dat he vp ene tijt ouer den kerchof | |
ghincg vn(de) hadde anders wat in den synne | |
also dat he des v(er)gat vn(de) en bat nicht voer | |
de arme(n) sielen der oere ghebeente vp den | |
kerchoue lach . Vn(de) als he af solde gaen so | |
hoerde he ene grote manichuoldicheit der | |
ste(m)men de wt den doden ghebeente em na | |
riepen vn(de) segheden . O hillighe vader . wat | |
se nicht en segheden de hijr voer hen ghi(n)cge(n) | |
de benediccie godes sy vp iv vn(de) wi benedi | |
en iv in den namen des heren . Vn(de) als de hil | |
lighe pawes dit hoerde do greep he een her | |
te vn(de) makede dit ghebet vn(de) seghede aldus . | |
Weset ghegroet alle ghelouighe sielen der <a.r.R.: Ghebet> | |
oere lichame rusten in den hillighe(n) vrede in (christ)o . | |
cristus de iv v(er)loset heuet mit syne(n) alre edels | |
ten bloede de mote sick iuwer vnfarme(n) vn(de) | |
iuwe pine v(er)mynren . vn(de) mote iuwe siele | |
toselschappen den wtuerkorenen vn(de) de(n) hil | |
lighen scharen der hillighen . vn(de) ghi vnser | |
aldaer mote(n) ghedencken vn(de) mynlike voer | |
vns bidden . vnde alle siele der oere lichame | |
<177v> | |
hijr vn(de) anders waer begrauen synt . vn(de) alle | |
ghelouighe sielen moten rusten in den ewi | |
ghen vrede . Amen . Vn(de) als dusse hillighe | |
pawes dit vorschreuen ghebet ghesproke(n) | |
hadde ten eynde . rechteuoert so riepen alle | |
de sielen mit luder ste(m)me altomale . Amen . | |
Vn(de) do dusse pawes vorschreuen dat | |
hoerde . do gaf he rechteuoert alle de(n) ghene(n) | |
de dit ghebet vorschreue(n) mit y(n)nicheit lese | |
als he ghincge ouer enen kerckhof ofte dar | |
kerstene doden begrauen weren ofte dar | |
oer ghebeente leghen driehundert daghe | |
aflates . Hijr v(m)me so en wilt dit vorschre | |
uen ghebet nicht v(er)sumen to lesen als ghy | |
komen vp den kerchof dar de doden ruste(n) . | |
wante wunderlike grote almisse is et dat | |
men vake vor de arme siele(n) biddet de in | |
den liden synt . Wante als se bouen in dat | |
ewighe leuen komen so sullen se so truwe | |
like dat v(er)ghelden vn(de) vnghelike meer we | |
der vor den ghenen bidden de em iue halp | |
de wile dat se in pinen weren . ¶ Dit | |
is . wo ghi iv hebben sullen als ghi in de ker | |
ken komen . vn(de) voert vnd(er) der missen . | |
<a.l.R.: . xlv . > Als ghi eerst in de kerke komen . so | |
segget mit den p(ro)pheten dauid aldus . Jntro | |
<178r> | |
ibo in domu(m) tua(m) . et adorabo ad templu(m) | |
sanctu(m) tuu(m) in timore tuo . Vn(de) ghi moghen | |
den syn in vnser taele aldus wal seggen . | |
Here ick ga in dijn hues . vn(de) sal vnder dine(n) | |
anxte in dine(n) hillighen tempel di anbede(n) . | |
sende dinen encgel mi to hulpe de my | |
bescherme van allen ydelen ghedachten . | |
amen . Als ghi dat wywater nemen so | |
segget . Dit ghebenedide water vn(de) vnses | |
heren hillighe(n) vijf wunden mote my sijn | |
een volkomen v(er)ghifnisse alle myner sunde(n) . | |
amen . Dan so gaet vor dat hillighe cruce | |
vn(de) kneet neder vn(de) segget . Wes ghegroet du | |
hillighe cruce de v(er)middes den lijcham cristi | |
ghehillighet bist vn(de) v(er)middes syne(n) leden | |
ghecyret bist bouen golt vn(de) durbar steen | |
te . wil my beschermen nv vn(de) in der vre | |
mines dodes vor al dat my schaden mo | |
ghe in liue ofte in siele . Amen . So gaet dan | |
vor dat belde vnser soeten vrouwen vnde | |
segget vp iuwen kneen oetmodelike seuen | |
aue maria . in de ere der seuen vroude de | |
vnse vrouwe hijr vp eertrike hadde myt | |
oeren lieuen kinde . vnde bidde se oetmodeli | |
ke dat se io nv vnde in der vre iuwes dodes | |
vn(de) alleweghe truwelike iv to hulpe kome . | |
<178v> | |
So gaet vp de stede dar ghi misse hore(n) wilt | |
oft also gheleghen is . vnde bewaret iv sere nou | |
we vnder den dienste godes van allen idele(n) | |
siene vn(de) van allen idelen ghedachte(n) : slaet | |
iuwe houet neder to der eerden vn(de) dat her | |
te vp to den hemel vn(de) doet iuwe ghebet | |
mit y(n)nicheit . Vn(de) als men dat hillighe e | |
wangeliu(m) lest so slaet dat hillighe cruce vor | |
iv . vn(de) horet dat mit y(n)nicheit staende mit | |
bloten houede mer de vrouwen mit bedec | |
keden houede . Vn(de) als dat ewa(n)geliu(m) wt | |
is so maket een cruce mit iuwen dumen | |
vn(de) kusset vn(de) segget . Vermids dat hillighe | |
ewa(n)geliu(m) vn(de) den bittere(n) doet vnses lieuen | |
heren ihesu cristi so mote vns got ghenadeli | |
ke al vnse sunde v(er)gheuen . So moghe ghi | |
neder kneen of ghi wilt vn(de) saten iv v(m)mer | |
dan to der y(n)nicheit alheel . wa(n)te nicht la(n)cge | |
en is de priester he en beghint de prefacie | |
vor der stille . vn(de) so secht de priester ou(er)luet . | |
sursu(m) corda . dat is dat v(er)maent alle de ghe | |
ne de in der kerken synt dat se oere herte | |
vp to gode hebben sullen . want de salich | |
maker alle der werlt neder to vns komen | |
wil . vn(de) so antworde de ghene de dar in de(n) | |
chore sincge(n) . wi hebbe(n) also vnse herte vp to | |
<179r> | |
den here(n) . vn(de) dit merket . synt iuwe ghedach | |
ten dan to idelheit der werlt en lieghe ghi | |
dan nicht . wa(n)te de choerbroeders de hebben | |
vor iv gheantwort ghelijck ofte ghi dat sulue(n) | |
gheantwort hadden . Hijr bi so bewaret iv al | |
so in der kerken dat ghi io nicht en lieghen | |
vn(de) iuwe herte vp to gode sy . vn(de) v(m)mer in der | |
kerken ofte to ienigher and(er) tijt wilt iv also hoe | |
den dat ghi in ghedachten in woerden in | |
w(er)ken v(m)mer anders nicht en doen dan dat | |
to der ere godes behoert vn(de) dienste . vn(de) latet | |
iv du(n)cken dat he lijchamlike vor iv stunde | |
vn(de) iuwe ghebet hoerde vn(de) seghe . vn(de) of ghi | |
gode also in syner glorie lijchamlike vor iv | |
seghen wo ghi dan bidden wolde(n) . also wilt | |
altoes bidden mit alsulken ghelate of ghi | |
got leuendich vor iv seghen . Dit wilt holde(n) | |
in der kerken ofte buten der kerken altoes | |
als ghi in iuwen ghebede synt . wa(n)te al dar | |
en twiuelt nicht an got is altoes daer al en | |
sie ghi es nicht dar men en mit y(n)nicheit i(n) | |
den ghebede rechtu(er)delike begheert . Voert | |
als men dat hillighe sacrament vp boert | |
ofte als men agnus dei sincget ofte leset | |
so segget aldus . ¶ Here ihesu criste de dat <a.r.R.: Ghebet> | |
alre hillichste vleisch van der glorioser | |
<179v> | |
maghet marien buke vntfiencgest . vn(de) dat | |
selue bloet wt diner aller hillichsten syden | |
in den altare des cruces vor vnse salicheit | |
hefst wtghegoten . vn(de) in den seluen vleische | |
vpstondes van den dode vn(de) to hemele vpvo | |
rest . vn(de) and(er)werue bist wederkomende to | |
richten ouer leuendighen vn(de) dode in de(n) sel | |
uen vleische : v(er)loese vns v(er)middes desen dine(n) | |
alre hillichsten lijchame dat nv in dyne(n) hil | |
lighen altare ghehandelt wordt van allen | |
vnreynicheiden vnser synne vn(de) lijchames | |
vn(de) vnser siele vn(de) va(n) <in HS: va(n) ü.d.Z. ergänzt> allen quaden vn(de) anxte vn | |
ses lijchames vn(de) v(n)ser siele dat sy ghelede(n) vn(de) | |
nv teghenwordich vn(de) oeck tokomende . Ame(n) . | |
To dussen vorschreuen ghebede so gaf de ses | |
te pawes bonifacius twe dusent iaer afla | |
tes den ghenen de dat y(n)nichlike lesen alsme(n) | |
dat hillighe sacrament vp boerde ofte als | |
men agnus dei leset of sincget in der misse . | |
vn(de) dat stont also to iherusalem in den tem | |
pel des hillighen graues to latine gheschre | |
uen . Voert als men de hillighe pees nemet . | |
so segget aldus . De vrede godes de alle me(n) | |
schelike synne bouengaet de mote vns sine(n) | |
hillighen vrede alhijr v(er)lenen in eertrike vn(de) | |
den ewighen vrede bi gode in den hemelrike . | |
<180r> | |
Amen . Vn(de) als ghi de benedixie va(n) den priester | |
vntfancge(n) hebben so vallet oetmodelike vp iu | |
we knee vn(de) segget aldus . O du alre hillichs | |
te drieuoldicheit . nv laet di vntfenclick we | |
sen den armen dienst den wi nv ghemeenli | |
ke di gheoffert hebben vor den oghen diner | |
moghentheit . vn(de) laet et <in HS: et ü.d.Z. ergänzt> my arme(n) menschen to | |
hulpe komen vn(de) <in HS: vn(de) ü.d.Z. ergänzt> alle den ghenen dar ick des | |
vor beghere se syn leuendich ofte doet . in den | |
name(n) des vaders vn(de) des sones vn(de) des hilli | |
ghe(n) gheestes . Ame(n) . ¶ Dit is . wat ghi doen | |
sullen al ghi to der maeltijt gaen . vn(de) wo | |
ghi iv hebben sulle(n) de wile dat ghi ete(n) . | |
Als ghi dan eten sullen so wilt eerst <a.r.R.: . xlvi . > | |
oetmodelike iuwen benedicite lesen of ghi en | |
ku(n)nen . vn(de) de des nicht en kan de lese een pat(er) | |
noster of twe vn(de) Aue maria mit y(n)nicheit . | |
vn(de) sla een cruce ouer de spise vn(de) segge . Got | |
de dusse spyse to vnser notroft heft ghegheuen | |
vn(de) gheschapen de gheweerdighe em syner | |
knechte spyse nv hijr to benedyen <in HS: ein rotes Kreuz> vp dusse | |
tafele . Amen . Vn(de) etet dan iuwe spyse nicht | |
als een peert ofte een mule . mer etet mit de(n) | |
anxte godes . vn(de) de eerste(n) vijf beten ses ofte | |
seuen na den dat iv got de gracie ghift so | |
latet iv du(n)cken of iv got selue(n) den bete in | |
<180v> | |
den mont steke vn(de) ghi dat seghen vn(de) wilt to | |
elken bete een sunderlincge ghedachte maken . | |
nv va(n) syner kintheit . nv va(n) syner menscheit . | |
nv va(n) syner passie . nv va(n) syner v(er)risenisse . | |
nv va(n) syner glorie . ofte in wat maniere(n) va(n) | |
vnser soeter vrouwen . ofte dar ghi aller | |
meest y(n)nicheit to hebben . dat moghe ghi to | |
elken bete wal van by(n)nen dencken al ist | |
sake dat ghi nochtan bi notroft in enen | |
andere(n) wech va(n) buten spreken . Vn(de) als ghi | |
drincket so latet iv du(n)cken of ghi enen toe | |
ghe soeghen wt den vijf wu(n)den vnses here(n) . | |
eerst wt syner rechterha(n)t . so wt syner lucht(er) | |
ha(n)t . nv wt syner recht(er)vote . so wt syner | |
lucht(er)vote . so wt syner hillighen syden . vn(de) | |
en moghe ghi des altoes nicht doen . so latet | |
doch iuwen eerste(n) toeghe vn(de) den lesten toe | |
ghe wesen als vorschreue(n) is . Mer wilt iv | |
dar to we(n)nen . vn(de) ghi sullen dar kort to | |
ghewe(n)net w(er)den so dat ghi des selde(n) v(er)ghe | |
ten sullen beide in eten vnde in drincken . vn(de) | |
weert sake dat ghi des v(er)ghete(n) so mochte | |
ghi vor de penitencie hemelike ene Aue ma | |
ria ouerdencke(n) ofte lesen . vn(de) beghi(n)nen wed(er) | |
dar ghi et liete(n) . Aldus so sul ghi iuwe mael | |
tijt ouerbrencge(n) . vn(de) na der maeltijt hoechli | |
<181r> | |
ke gode dancke(n) vn(de) iuwen gracias lesen de en | |
kan . vn(de) de des nicht en kan de lese sijn pater | |
noster vn(de) aue maria . vn(de) da(n)cke godes duse(n)t | |
volt de em de spise v(er)leent heuet . vnde bidde | |
truwelike vor alle de ghene de em guet ghe | |
daen hebben se syn leuendich ofte doet . Vn(de) | |
aldus so moghe ghi een groet deel in iuwer | |
maeltijt merken of ghi voertgaen in doech | |
den dan to rugge . als ghi ouerdencken wo | |
manighen muntvol dat ghi eten vn(de) drinc | |
ken mit alsulken ghedachte(n) vp to gode als | |
vorschreuen is . Vnde biddet oeck dat alle | |
ghelouighe sielen raste vn(de) vrede hebben . | |
¶ Wat ghi des auendes segge(n) sullen als men | |
cleppet na dat nachtluden . vn(de) wat dat bedudet . | |
Des daghes moghe ghi dan voert an i(n) <a.r.R.: . xlvii . > | |
guden arbeide ofte in guder oefnincge | |
de tijt ouerbrencge(n) wente des auendes to als | |
iv een deel in dessen boke wal vorschreue(n) is . | |
Vn(de) des auendes als ghi dan hoere(n) dat men | |
na co(m)plete ofte na nachtlude driewerf clep | |
pet . so sul ghi mildelike vp iuwe knee neder | |
vallen of dat so gheleghen is . vn(de) is et iv also | |
nicht gheleghen so doet dat staende vn(de) leset | |
mit y(n)nicheit to itliken cleppen een Aue ma | |
ria . Dat eerste aue maria so sul ghi de(n)cke(n) | |
<181v> | |
dat dan de vrede is dat de encgel gabriel mari | |
en de bodeschap brochte dat se cristu(m) vntfie(n)cg . | |
dar al vnse salicheit een beghin heft . Dat and(er) | |
Aue maria . so sul ghi bedencke(n) iuwer oldere(n) | |
siele dar ghi beide tijtlick guet vn(de) iuwen | |
lijcha(m) van vntfancge(n) hebben dar ghi den | |
dach bi gheleuet hebben bi der ghenaden | |
godes . wante em de nacht der pine(n) lichte | |
<gestr.: lichte> insteet . dat em god ghenedich sy vn(de) | |
alle den ghenen de iv ie guet deden of se in | |
den veghevuer syn . Dat derde Aue maria . | |
so wilt bedencken dat de dach gheleden is | |
vn(de) de nacht tocomende is . vn(de) wa(n)neer de | |
dach iuwes leuendes hijr einden sal dat | |
iv dan maria in iuwer noet to hulpe ko | |
me vn(de) help iv van der nacht der duest(er)nis | |
se des steruens in dat schone lecht d(er) ewich(ei)t . | |
¶ Dit is . wat ghi des auendes seggen ofte doen | |
sullen als ghi to bedde gaen willen . | |
<a.l.R.: . xlviii . > Des auendes als ghi to bedde gaen so | |
wilt vlitelike vp iuwe knee of anders to | |
grunde ouerdencken wo ghi den dach ghe | |
leuet hebben of ghi voert dan to rugge sin | |
ghetreden . vn(de) vinde ghi icht merkelikes <in HS: ikes steht auf Rasur; evtl. von anderer Hand> daer <in HS: d vermutlich von erster Hand; aer vermutlich von anderer Hand> | |
ghi iv in vntgancgen hebben dat wilt schri | |
uen of also in iuwen herte(n) vntholden of | |
<182r> | |
anders teikene(n) dat ghi des nicht v(er)gheten | |
hebben als ghi bijchten sullen . Vn(de) wilt dan | |
iuwe sunde(n) seer beclaghen vor gode . vn(de) oeck | |
gode dusentuolt dancken dat he iv den | |
dach behoedet heuet . vn(de) ghespaert heuet va(n) | |
quader wrake . vn(de) ghi moghen lesen dat | |
selue ghebet dat hijr voer gheschreuen is | |
dat ghi vor iuwen bedde lesen sullen als ghi | |
vpstaet vn(de) beghint aldus . O gud(er)tierene | |
ihesus nv wes dusentuolt ghebenediet | |
dattu my dessen dach . (et cetera) . vnde also voert | |
wt al daer gheschreue(n) staet . mer allene | |
daer de nacht steet gheschreue(n) dat ghi daer | |
den dach noemen . Vn(de) alse ghi dan vp iuwe | |
bedde treden so slaet een cruce vor iv vn(de) segget . | |
Jck ga liggen in den ghebenediden name(n) ihe | |
sus . vn(de) als ghi vp den rugge erst gaet liggen | |
so schriuet een cruce vor iv houet vn(de) segget | |
als oeck vorschreue(n) steet dat ghi seggen als | |
ghi erst wt den huse gaet . vn(de) beghint aldus . | |
Vrede sy in minen voerhouede . (et cetera) . vn(de) so voert | |
als daer steet . Vn(de) sunderlincge so wilt dit | |
merken vn(de) nv mit guden vorsy(n)ne ou(er)dencke(n) | |
of ghi wu(n)schen mochten enen wtgancg iv | |
wes leuens na iuwen willen . dencket wo | |
ghi dan lieuest liggen wolden vn(de) wat woer | |
<182v> | |
de ghi dan lieuest spreken wolde(n) . vn(de) laet iv | |
du(n)cken dat ghi dan seluen sukede hebben . | |
Hijr y(n)ne so wilt iv alle auende oefenen . vn(de) | |
al en ku(n)ne ghi int erste dat hogheste nicht | |
vordencken . ist dat ghi et oefenen ghi sulle(n) | |
va(n) tyde to tyden wiser dar in w(er)den vnde | |
meer smakes dar in vinden . vn(de) lere ghi et | |
aldus to voren so ku(n)ne ghi et als ghi sterue(n) | |
sullen . vn(de) ick en daert iv nicht schriuen wo | |
groet orbar dat iv hijr in gheleghe(n) is : hijr | |
vmme so en wilt iv in ghener wijs hijr in | |
v(er)sumen . Vn(de) voert als ghi iv dan vp de sy | |
den wendet vn(de) slapen willen so legget iu | |
we arme crucewis vp iuwe borst vn(de) latet | |
iv du(n)cken of ghi got an den cruce in iuwe(n) | |
arme(n) hadde(n) . ofte in syne(n) gherichte . ofte a(n) | |
ders dar ghi meest my(n)ne to hebben : vnde | |
legget iuwe been oeck in een cruce vn(de) bli | |
uet also vntslapende . vn(de) latet v(m)mer ihesus | |
maria iuwe leste woert sijn . vn(de) oeck als | |
ghi vntwaken ihesus . maria . iuwe erste | |
woert . als vorschreue(n) is : wa(n)te aldus be | |
temet enen kerstene(n) menschen to done . | |
Vn(de) vp dat ghi et weten wo nutte dat et is | |
dat . ihesus . maria . des auendes iuwe leste | |
woert syn vn(de) des morghens iuwe eerste . | |
<183r> | |
so wilt hijr va(n) hoere(n) . ¶ Alse ick v(er)neme so ghe <a.r.R.: Exempel> | |
vielt vp ene tijt dat ouer dobbelspele een | |
man rokeloes woert doetghesteke(n) also dat | |
he starf sonder bijcht ofte berouwe vn(de) woert | |
leider van gode v(er)domet . alst na openbaert | |
waert . Wante dar so bad een hillich vader | |
dat em got v(er)tonen wolde in wat schine | |
de arme siele were . also dat got sijn ghe | |
bet hoerde . vn(de) de siele quam verueerlike | |
vor dessen hillighen vader . Vn(de) als he de sie | |
le sach do vraghede he oer wo dattet myt | |
oer were . De siele antworde vnde sprack . | |
Mitten rechten ordele godes so bin ick ver | |
domet int ewich : wante ick in doetliken | |
sunden starf sonder bijcht vn(de) berouwe . | |
dar v(m)me so moet ick int ewich de helle | |
bouwen . De hillighe vader sprack . Och | |
h(er)e got . was dar gheen raet teghe(n) dattu | |
aldus rassche nicht ghestoruen en haddest . | |
De siele antworde . Hadde ick do gheweten | |
dat ick nv weet ick mochte my dar licht | |
like voer ghehoet hebben . De hillighe vad(er) | |
sprack . so beuele ick di va(n) godes weghen | |
dattu my dat seggest wat de maniere sy | |
dar du di also lichtlike mede mochtest | |
voer ghehoedet hebben . De siele sprack . | |
<183v> | |
Jck motet di al vndanx segge(n) . dit is et . Hadde | |
ick my allene dar to ghewenet . des auendes | |
als ick slapen wolde dat dan mijn leste woert | |
altoes hadde ihesus ghewesen ick en solde | |
nu(m)mermeer so vnvorseenlike ghestorue(n) heb | |
ben ick solde beter bekenni(n)cge voer mine(n) do | |
de v(er)kreghen hebben . so vere als ick my dar | |
vp nicht verlate(n) en hadde ienighe doetsun | |
de to done . vn(de) dat mochte ick lichtlike ghe | |
daen hebben dat nv leider to late is . Vnde | |
mit den dat de siele dit ghesproken hadde | |
so en v(er)nam he se nicht meer . Vn(de) hijr bi so | |
moghe ghi merken wo nutte dat iv dit woert | |
ihesus is des auendes dat leste woert vnde | |
des morghens dat erste woert . Voert wo | |
nutte dat et iv is dat ghi iuwe armen vn(de) | |
beene cruce wis leggen als ghi slapen sullen | |
dar wilt oeck een exempel van hoeren . | |
<a.l.R.: Exempel> Su(n)te gregorius beschrift . wo dat een iode | |
vp ene tijt quam ghegaen ouer een velt dar | |
een olt veruallen heidens tempel stont . also | |
dat de nacht duester wart vn(de) de noet des | |
weders dwancg dessen ioden dar to dat | |
he des nachtes in den tempel rasten moste . | |
Vn(de) als he dar in kroep so begunde em sere | |
to gruwele(n) vn(de) waert sere verueert . To leste(n) | |
<184r> | |
wart he dencken . ick hebbe v(m)mer kerste(n) lude | |
gheseen als se anxt hebben dat se dan een cru | |
ce vor em slaen . ick wil oeck also doen lichte | |
of et my icht helpen sal . Also dat desse iode | |
ghincg liggen vnde seghende em mit den | |
teiken des hillighen cruces vn(de) leghede syne | |
arme crucewis vor syne borst vn(de) began | |
to slapen . Nicht lancge dar na so verga | |
derden daer een groet schaer der duuelen . | |
vn(de) makeden daer een gherichte . also dat | |
de ouerste duuel to richte sat vn(de) vraghede | |
itliken duuel wat he voert ghewu(n)nen had | |
de in der weke(n) vn(de) wat boesheit dat he be | |
dreuen hadde . Also dat desse iode ten leste(n) | |
vntwakede vn(de) hoerde dit wu(n)der an wo | |
itlick syne boesheit v(er)tellede . Ten lesten so | |
quam ghinder een duuel vn(de) seghede . hijr | |
ligget een iode in dessen tempel vn(de) slapet . | |
wo sul wi dar mede varen . De ouerste | |
viant sprack . En hebbe ghi den nicht | |
ghedodet dar sulle ghi alle pine vmme | |
liden . gaet rechtevoert vn(de) breket em den | |
hals vn(de) brencget my de siele . Vn(de) rechte | |
voert so stouen se hen ofte dat byen we | |
ren vn(de) wolden dessen armen menschen | |
ghedodet hebben . Vn(de) do desse iode dit | |
<184v> | |
hoerde do en wiste he anders ghenen raet in | |
alle der werlt dan dat he also bleef ligge(n) | |
in dat cruce mit den armen vn(de) benen als | |
he to voren lach . Vn(de) als de viande vunden | |
in em cruce liggen so ghincgen se en vmme | |
vn(de) weder v(m)me vn(de) hadden em gherne quaet | |
ghedaen . mer se en mochten em in ghener | |
wijs schaden . Vn(de) to lesten do se dat seghen | |
dat se syner ghene macht en hadden . do | |
quemen se weder to oeren ouersten . vn(de) de | |
ouerste viant vraghede den andere waer | |
de siele were . vn(de) se antworden mit klaghe(n) | |
der ste(m)me vn(de) segheden . we . we . dar lecht | |
een ydel vat dar ghene doghet in en is . | |
mer dat was so vaste beseghelt v(m)me vn(de) | |
v(m)me dat wi to ghenen gate in komen en | |
mochten . wa(n)te dat lach so vaste besloten | |
dat wi em nerghen naken ofte schaden | |
en mochten . wi moten al vndanx beiden | |
wante he em seluen vntsluet vn(de) wy em | |
dan sijn loen gheuen als ghi vns ghebode(n) | |
hebben . Vn(de) do de ouerste viant dat hoer | |
de do woert he sere vererret vn(de) gaf alle | |
den anderen grote penitencie vn(de) pine to de(n) | |
pinen de se hadden . vn(de) gheboet em also vro | |
als desse iode em vntslote van den cruce | |
<185r> | |
dat se em dan rechteuoert den hals to breke(n) . | |
Vn(de) do de iode dit hoerde do dede he wijslick | |
vn(de) stont vp vn(de) hielt syne arme an een cru | |
ce vor syne borst vn(de) louede gode he wolde | |
kersten w(er)den vn(de) em dopen laten als he | |
alre erste kunde . vn(de) ghincg also rechteuoert | |
dar he enen priester vant . vn(de) seghede em | |
wat em ghescheen was vn(de) wat he ghe | |
hoert hadde . vn(de) liet sick rechteuoert dopen . | |
vn(de) leuede vn(de) starf een guet kersten mensch . | |
Nu nemet hijr exempel bi . vn(de) we(n)net iv | |
also to liggen . wante ghi int einde groten | |
smack vnde bate dar in vinden sullen ist | |
dat ghi dat oefnen willen . ¶ Dit is . wo | |
dat ghi verweruen vn(de) verkrighen sullen | |
dat iv de lude int ghemene wijs vn(de) vroet hete(n) . | |
vn(de) wo ghi de wijsheit lichtelike v(er)krighen | |
moghen wil ghi hijr na volghe(n) . vn(de) is dat | |
slot vn(de) dat einde van den anderen boke . | |
Nv hebbe ghi hijr voer een deel ghe <a.r.R.: . xlix . > | |
hoert waer bi dat ghi iv van sunde(n) | |
hoeden moghen . vn(de) oeck ene klene regule | |
bi to leuen . Vn(de) ick bidde v(m)me godes wille(n) | |
dat sick niema(n)t hijr an en stote . Al ist sa | |
ke . dat dit sympelen ofte vngheleerde(n) me(n) | |
schen ghesecht is . doch so mach et oeck wal | |
<185v> | |
diene(n) den ghene(n) de in gheestliker oefnincge | |
sick daghelix oefnen vn(de) van gode also ver | |
luchtet syn dat se hijr veer bouen gaen als | |
ick hope vn(de) dar nicht an en twiuele dat | |
der manich leuet . vn(de) oeck de also v(er)luchtet | |
syn vn(de) oeck de de hillighe schrift so claer | |
ku(n)nen : vm de ghene of vm oeren willen | |
en is dit boeck nicht gheschreuen . mer slich | |
tes den sympelen leyen de de werlt bouwe(n) | |
vn(de) gheen hillighe schrifte ofte latijn en v(er)staen . | |
vp dat de in dessen boke moghen ene tovlucht | |
hebben wo se em in den werltliken habite va(n) | |
sunden hoeden moghen : vn(de) ick hope ist dat | |
se dit mit vlyte ouerlesen vn(de) to grunde mer | |
ken dat se dar bi sullen v(er)betert wesen ist | |
dat se dar icht willen na volghen vn(de) wi | |
ser werden van daghe to daghe . Vn(de) dat | |
slot vn(de) dat einde . Jst sake . dat ghi wijsh(ei)t | |
begheren vn(de) van allen luden willen wijs | |
v(er)nomet wesen . so holdet dusse drie pu(n)te | |
de hijr na staen gheschreuen . de de hillighe | |
vader su(n)te bernard beschrift aldus seggende . | |
Tria semp(er) pre oculis tuis habeto . An liceat . | |
an deceat . an expediat . Dat is to v(er)stane . | |
dat ghi drie sake(n) altoes vor iuwen oghe(n) | |
sullen hebben . Eer ghi spreken ofte ieni | |
<186r> | |
gherhant dincg doen . so dencket erst of iv | |
icht gheorlouet is to spreken ofte to done | |
dat ghi voerhebben . To den andere(n) male | |
oft iv icht beteme also to spreken of to do | |
ne als ghi voerhebben . To den derde(n) ma | |
le so wilt erst ouerdencken oft iv icht nut | |
te sy ofte ienighe orbar inbrencge dat ghi | |
also spreken ofte also doen als ghi in den | |
synne hebben to done . Vryelike de desse drie | |
pu(n)te stedes holt he sal sick wal van sunden | |
hoeden . vn(de) sal dar grote bate in dat einde | |
van vinden vn(de) sal vor enen wisen man v(er) | |
nomet w(er)den waer men van em hoert | |
spreken . Vn(de) hijr van secht oeck een wijs | |
philosophus . Quidquid agas prudenter | |
agas et respice finem . Dat is to v(er)stane . | |
Wattu doest dat do wijslike vn(de) bezu an | |
dat einde dat dar na komen mach . Hijr | |
va(n) secht oeck een ander philosophus ald(us) . | |
Tem(er)e nil loq(ua)ris . tem(er)e nil attemptes . nisi | |
prius cogites q(ui)d seq(ua)tur . Den syn moghe | |
ghi aldus v(er)staen . En spreke of en do nicht | |
vermetelicks ofte gheclicks du en denckes | |
erst ouer wat dar na volghen mach . | |
Vn(de) we sick hijr in to gru(n)de oefent . de sal | |
dar bi beholden bliuen beide hijr vn(de) ewe | |
<186v> | |
lick . So is dit dan dat slot vn(de) dat einde | |
van den andere(n) boke to godes eren . Ghe | |
louet vn(de) ghebenediet syn ihesus vn(de) ma | |
ria . Amen . ¶ Hijr eindet dat and(er) boeck . | |
Hijr beghint de tafele van den derde(n) boke . | |
<a.l.R.: [ . J . ]> Jtem int erste . een vorga(n)cg ofte een ghebet . | |
<a.l.R.: [ . i]j . > Hijr beghint dat derde boeck va(n) der leyen | |
spieghel . vn(de) is va(n) den lope desser werlt . | |
vnde is in dren ghedeelt . Jnt erste van | |
wen vns dat liden komet . Jnt ander | |
deel war v(m)me dat vns liden vn(de) v(er)driet tokomet <in HS: tokomet a.r.R. ergänzt> . | |
Jnt derde deel war in dat wi liden . mit | |
andere(n) lere vn(de) tovalle . Jnt erste va(n) vor | |
sichticheit . dat vns dat nutte is teghen alle liden . <a.r.R.: alle liden . u.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . iii . > Wo vns dat liden an | |
komet van dren weghen . | |
<a.l.R.: . iiii . > Jnt erste wo vns een deel lide(n)s va(n) gode komet . <in HS: komet . u.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . v . > Anderw(er)ue wo vns lide(n) va(n) de(n) viande komet . | |
<a.l.R.: . vi . > Van wen vns dat derde liden komet . vn(de) | |
hijr mede so eindet dat erste derdedeel . | |
<a.l.R.: . vii . > Hijr beghint dat and(er) derdedeel <in HS: derdedel; e ü.d.Z. ergänzt> va(n) de(n) derde(n) | |
boke . Jnt erste war v(m)me dat vns got lide(n) to se(n)t . | |
<a.l.R.: . viii . > De and(er) sake war v(m)me vns got liden to sent . | |
<a.l.R.: . ix . > De derde sake war v(m)me dat got dat ver | |
hencget dat vns liden vn(de) v(er)driet tokomet . | |
<a.l.R.: . x . > De erste maniere war v(m)me dat vns de | |
<187r> | |
via(n)t quellet vn(de) wat syne meni(n)cge daer | |
mede is . vn(de) in dren maniere(n) ghedeelt . | |
ten eerste(n) war mede he de ghirighe(n) bekoert . | |
War mede de via(n)t de(n) gulsighen bekoert . <a.r.R.: . xi . > | |
Wo he de haestighe menschen bekoert . <a.r.R.: . xii . > | |
Wo he de hou(er)dighe menschen bekoert . <a.r.R.: . xiii . > | |
Wo he de vnkuesche menschen bekoert . <a.r.R.: . xiiii . > | |
Wo he de traghe menschen bekoert . <a.r.R.: . xv . > | |
De ander sake war v(m)me dat vns de viant bekoert . <a.r.R.: . xvi . > <in HS: De - bekoert und die Zahl am Rand in Marginalie am oberen Blattrand ergänzt und hier eingefügt> | |
De derde sake vn(de) dat ander derdedeel war <a.r.R.: . xvii . > | |
v(m)me vns de via(n)t hatet . vn(de) wo dat de vi | |
ande nicht allike quaet en synt . | |
Van de(n) vijftien teikene(n) de vor de(n) iu(n)cgeste(n) <a.r.R.: . xviii . > | |
daghe sulle(n) ghescheen . vn(de) va(n) de(n) gruwelike(n) ordele . <in HS: ordele . u.d.Z. ergänzt> | |
Dat slot van der derde(n) sake <a.r.R.: . xviiii . > | |
war v(m)me dat vns de via(n)t so vake(n) quellet . | |
Jte(m) drie maniere war v(m)me dat vns de via(n)t quellet . <in HS: quellet . u.d.Z. ergänzt> <a.r.R.: . xx . > | |
Nu sul ghi hoere(n) drie maniere(n) <a.r.R.: . xxi . > | |
war v(m)me dat de ene mensche de(n) andere(n) | |
castyet . Jnt erste wo een richter de lude | |
vake(n) plaghet . vn(de) oeck wo ghi den rich | |
ter eeren sullen vn(de) doghet bewisen . | |
War v(m)me dat een richter een richter <a.r.R.: . xii . > | |
heet . vn(de) wat enen richter to behoert . | |
Een exe(m)pel wat mit rechte een me(n)sche hete(n) mach . <in HS: mach . u.d.Z. ergänzt> <a.r.R.: . xiii . > | |
Van enen quaden richter . vn(de) <a.r.R.: . xiiii . > | |
waer to dat he gheliket wart . | |
<187v> | |
<a.l.R.: . xv . > Wo dat gode de wrake to behoert . | |
<a.l.R.: . xvi . > Dat ander war v(m)me de ene mensche de(n) | |
anderen quellet . vn(de) van der ghiricheit . | |
<a.l.R.: . xvii . > De derde sake war v(m)me de ene me(n)sche de(n) andere(n) hatet . <in HS: andere(n) hatet u.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . xviii . > Wo de mechtighe me(n)sche de | |
a(n)dere(n) gherne wolde v(er)derue(n) . vn(de) va(n) partye d(er) w(er)lt . | |
<a.l.R.: . xviiii . > Dit is . wa(n) de erste strijd quam . vn(de) wo dat | |
dar nicht dan twee partye en synt . de | |
ene is got . vn(de) de ander is de vyant . | |
<a.l.R.: . xxx . > Wo dat alle de gru(n)t va(n) de(n) vechte(n) vn(de) van | |
der partye dar v(m)me to done is vn(de) dar to | |
drecht we erst to der helle kome(n) mach | |
vn(de) daer de depeste stede to verkrighen . | |
vn(de) wo dat se oere halue tijt hijr nicht en leue(n) . | |
<a.l.R.: . xxxi . > Wo dat de sunde ghewroke(n) wert beide an | |
de(n) mensche suluen vn(de) oeck an syne(n) kindere(n) . | |
vn(de) nicht la(n)cge hijr vp der eerde(n) en leuen . | |
<a.l.R.: . xxxii . > Wo een mensche syne kind(er)e dwincge(n) sal | |
vn(de) in wat maniere(n) de wile dat se <in HS: se a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> iu(n)cg synt . | |
vn(de) een gruwelick exempel dar van . | |
<a.l.R.: . xxxiii . > Een ander gruwelick exempel wo dat | |
een man syne(n) sone nicht to tyde en dwa(n)cg . | |
vn(de) em vnrecht guet eruede do he sterue(n) solde . | |
<a.l.R.: . xxxiiii . > Mit korte(n) woerde(n) drie pu(n)te war v(m)me | |
de ene me(n)sche de(n) andere(n) hatet . vn(de) hijr me | |
de so eindet dat and(er) derdedeel va(n) de(n) derde(n) boke . | |
<188r> | |
Hijr beghi(n)t dat leste derdedeel va(n) de(n) derde(n) <a.r.R.: . xxxv . > | |
boke . vn(de) is va(n) dren sake(n) dar wi y(n)ne liden | |
vn(de) doghe(n) . Vn(de) dit is de erste sake dar wi i(n) lide(n) . | |
De ander sake dar wi vaken in ghepinighet <a.r.R.: . xxxvi . > | |
w(er)den in desser tijt . vn(de) in wat manieren . | |
De derde sake war y(n)ne wi vaken ghepini <a.r.R.: . xxxvii . > | |
ghet w(er)den in desser tijt . vn(de) in wat maniere(n) . | |
Wat de sukede synt dar wi daghelix mede <a.r.R.: . xxxviii . > | |
ghepinighet werden in den lijchame . | |
Van der sorghe vn(de) anxte . vn(de) wat sorghe <a.r.R.: . xxxviiii . > | |
vn(de) anxte doen vn(de) werken moghen . | |
Wo ghi dat verwerue(n) sullen dat ghi noch <a.r.R.: . xl . > | |
sorghe noch anxt vor den doet en hebben . | |
Hijr na volghe(n) vier vordeel de de guden <a.r.R.: . xli . > | |
hebben vor den quade(n) wa(n)neer se sterue(n) | |
sullen . Vn(de) dit is dat eerste vordeel . | |
Dit is dat ander vordeel dat de gude(n) hebbe(n) . <a.r.R.: . xlii . > | |
Dat derde vordeel dat de guden hebben . <a.r.R.: . xliii . > | |
Dat vierde vordeel dat de guden hebben . <a.r.R.: . xliiii . > | |
Een korte verclarincge der vorschreuene(n) | |
pu(n)te(n) . vn(de) voert va(n) dat slot des ganse(n) bokes . | |
¶ Dit is een ghebet vnde een voergancg | |
van den derden boke des spieghels der leyen . | |
<188v> | |
<a.l.R.: . J . > Maria ick klaghe di sere | |
Dat alle de werlt so grote swere . | |
Hijr lijt . vnde wert gheplaghet | |
Van wen dit komet du reyne maghet . | |
Dar lustet my wal wat van to schryuen | |
Wante ick see so manighen yamer dryuen . | |
De ene mensche den anderen moert | |
Manich in synes sulues blode versmoert . | |
Somich lijt sukede of plaghe to sine(n) vnvrome(n) | |
We solde dat vngheual moghen noemen . | |
Dat den armen menschen beieghent al | |
Mer wen ick dusses ouels betyen sal . | |
Ofte va(n) wen dat komet dusse grote plaghe | |
De de arme mensche lijt va(n) daghe to daghe . | |
Dat vns nutte is al vnvergheten | |
Oeck wolde ick dat gheerne weten . | |
Wat dat de rechte sake were | |
Vn(de) war v(m)me dat wi w(er)de(n) ghepijnt so sere | |
Dat ick gheerne wolde mede kennen | |
Oeck wolde ick dat gheerne mede v(er)sy(n)ne(n) . | |
Waer in dat wi dusse plaghe lyden | |
Dat claer to vntbinden in dussen tyden . | |
Dat is myner dumheit vele to swaer | |
Wa(n)te mijn herte is traech dar to vnclaer . | |
Dat is dat myner natueren deert | |
Mer wa(n)t ick see dat men ene(n) ossen leert . | |
<189r> | |
Dat he de(n) acker bouwet vn(de) teet de(n) waghen | |
Vn(de) de ezele leren dat se den sacke draghen . | |
Des se bi sick suluen en kunnen niet | |
Oeck een ape wat se voer sick seet . | |
Dat pijnt se gherne to doende na | |
So is et dat ick hijr bi versta . | |
Al bin ick plump vn(de) daer to traech | |
Got de alle dincg vermach . | |
De de apostole leerde in korter stundt | |
Dat en alle tuncgen weren kundt . | |
De to voren rued vn(de) sympel weren | |
Hijr bi so en wil ick my nicht verueren . | |
Mer ick wil my des arbeides vnderwinden | |
Vn(de) ist dat my myne sunde nicht v(er)blinden . | |
So hope ick got sal hijr to mijn hulpe wese(n) | |
Oeck so troeste ick my dat ick hebbe ghelese(n) . | |
Jn der biblien wo got to ener stundt | |
Enen ezel opende synen mundt . | |
Dat de ezel sprack vn(de) leerde den p(ro)pheten | |
De balaam in der schrift is gheheten . | |
Vn(de) heft got enen ezel spreken gheleert | |
Al ist dan sake dat my nv deert . | |
Plu(m)pheit . traecheit . ofte anders wat dat sy | |
So hope ick . got sal wal helpen my . | |
Hijr v(m)me so bidde ick marie(n) de reine maghet | |
Der ick i(n) de(n) beghi(n)ne mijn noet heb gheclaghet . | |
<189v> | |
Dat ghi vor iuwen kinde mijn hulpe sijt | |
Wa(n)te iuwe kind iv nicht en weighert to ienigh(er) tijt . <in HS: tijt . ü.d.Z. ergänzt> | |
Vn(de) bidde iuwe kind dat he vns wille v(er)lenen | |
Dat alle de ghene exempel nemen . | |
De dit boeck schriuen ofte horen lesen | |
Dat se daer van moten ghebetert wesen . | |
Vnde moten hijr bi de sunde haten | |
Vnde vns dit gheschee to vnser baten . | |
So bidde ick iv alle dat ghi spreken voert | |
Aue maria . dat soete encgelsche woert . | |
Vn(de) leset gracia plena voert daer na | |
Nu spreket ghi mit y(n)nicheit . Aue maria . | |
¶ Hijr beghint dat derde boeck van der | |
leyen spieghel . vnde is van den lope dusser | |
werlt . vnde is in dren ghedeelt . Jnt erste . | |
van vns dat liden komet . Jnt ander | |
deel . war vmme dat vns liden vnde ver | |
driet tokomet . Jnt derde deel . war in | |
dat wi liden . mit anderen lere vnde to | |
valle . Jnt erste . van voersienicheit . | |
wo dat vns dat nutte is teghen alle liden vnde verdriet . | |
<190r> | |
Ihesus cristus marien sone <a.r.R.: . ii . > | |
De heft manich exempel schone . | |
Hijr ghelaten to vnsen vromen | |
War bi wi moghe(n) ten hemel kome(n) . | |
So vere als wi volghe(n) syne(n) raet | |
Wante in den boke hijr vorschreuen staet . | |
Wo wi van sunden sullen verrisen | |
Wa(n)te cristus heft vns den wech doen wise(n) . | |
Dat liden hijr sy de rechte graet | |
De va(n) beneden vp to den hemele gaet . | |
Merket we leet iue dat lide(n) als gheschreue(n) <in HS: ghescreue(n); h ü.d.Z. ergänzt> steet | |
Dat cristus va(n) der kribben to den cruce leet . | |
Hijr bi so en ist gheen wu(n)der in dessen tyden | |
Dat vns beieghent ku(m)mer vnde lyden . | |
Vn(de) oeck als ghi hijr voer hebbe(n) ghelesen | |
So solde vns liden groet orbar wesen . | |
Wa(n)neer wi des bruke(n) na synen behoren | |
Mer syn wy <in HS: wy a.l.R. ergänzt und hier eingefügt> vnuerduldich so ist verloren . | |
Vn(de) den v(er)duldighe(n) is et groet ghewy(n)ne | |
Vn(de) vp dat ghi iv to voren versynnen . | |
Of iv to komet ienich ku(m)mer ofte lyden | |
Wa(n)te voersy(n)nicheit is nutte to alle(n) tyden . | |
Jst sake dat ghi iv wal besynne(n) to voren | |
So wete ghi wo ghi lyden sullen boren . | |
Wa(n)te een goltsmyt weet voel bet de maniere(n) | |
Wo men dat golt sal in den vuere purgiere(n) . | |
<190v> | |
To mate lesschen ofte gloyen heet | |
Wante v(n)mate de doet manighen leet . | |
Hijr van so hope ick een wenich to leren | |
Van der werlde lope vn(de) va(n) oere(n) ha(n)teren . | |
De leider hijr vol is van allen fenyne | |
Of iv tokomen ienighe pyne . | |
Dat ghi weten moghen va(n) wen se komen | |
So moghe ghi der bruke(n) to iuwen vromen . | |
Vn(de) oeck dat ghi wete(n) war v(m)me ghi lide(n) sulle(n) | |
War yn dat sul ghi wal seluen voelen . | |
Nochtan so hope ick desse drie saken | |
Mit anderen to valle in ryme to maken . | |
Vp dat de symplen dar doghet an leren | |
Gans my got to syner eren . | |
¶ Wo vns dat liden ankomet va(n) dren we(-)ghen . <in HS: ghen . ü.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . iii . > Sunte gregorius de schrift in ener omelyen <in HS: von jüngerer Hand ein h ü.d.Z. ergänzt: homelyen> | |
Dat vns dat liden komet an va(n) drien . | |
Vnde vp dat ghi et vorsynnen moghen | |
Den grunt van liden vnde doghen . | |
So merket va(n) dussen dren woerde(n) de(n) syn | |
Waer wt . waer v(m)me . vnde waer yn . | |
By dessen dren woerden so sul ghi leren | |
Jn itliken woerden drie maneren . | |
Waer wt . so is eerst voerghenomet | |
Dat is . wt wen vns dat lyden komet . | |
Dat hope ick hijr na to vntbynden | |
<191r> | |
Als ick dat best kan beschreuen vynden . | |
¶ Int erste wo vns een deel lidens va(n) gode komet . | |
Van gode komet vns vake liden <a.r.R.: . iv . > | |
Dat he vns to send in dussen tiden . | |
Bi synen encgelen ofte synen knapen | |
Of bi den elemente(n) de he heft gheschapen . | |
Vn(de) al heft got de(n) elemente(n) macht ghegheue(n) | |
Planete(n) . steente(n) . krude(n) . als men vint beschreue(n) . | |
Dat se in erer nature moghen regeren | |
Somighe(n) mensche(n) bate(n) somighen hindere(n) . <a.r.R.: deeren; Bezug zu hindere(n) hergestellt durch Zeichen> | |
Elck na den lope van syner natueren | |
Nochtant ist got de et al moet stueren . | |
Wa(n)te got heuet oer ghegheue(n) alsulck ghewolt | |
Dat he icht dar v(m)me de myn beholt . | |
Wante got altoes bouen allen natuere(n) is | |
So en is dar nicht des sijt ghewis . | |
Ku(m)mer noch plaghe noch groet noch kleen | |
De sonder godes verhe(n)cgnisse mach ghescheen . | |
Aldus so kumpt vns van gode vaken lyden | |
Dat vns beieghent in dussen tyden . | |
Vn(de) got let de ghene hijr vaken quellen | |
De he na wil bescherme(n) vor de pine d(er) helle(n) . | |
Hijr v(m)me so en wil syne ghenade nicht v(er)smede(n) | |
Weerlike se were(n) wijs de sick v(er)duldelike lede(n) . | |
Vn(de) dat wi oeck sulues wal syn de sake | |
Dat vns de elemente schaden also vake . | |
<191v> | |
Dat sul ghi in de(n) derdendeel dat hijr volghet na <in HS: na u.d.Z. ergänzt> | |
Wal claer vinden als ick et vorsta . | |
Vn(de) waer v(m)me dat vns got doet vake dere(n) | |
Als men dat woert . waer v(m)me . sal exponere(n) . | |
Daer sul ghi de sake wal claerlike vinden | |
Wil ghi iv soekens vnderwinden . | |
Vn(de) hijr mede so wil ick dat iv sy beduet | |
Dat vns van gode komet wt . | |
¶ Anderwerue wo vns dat liden van den viande komet . <in HS: komet . ü.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . v . > De via(n)t de quellet vns ten a(n)dere(n) mael | |
Wt groter boesheit dat weet ick wael . | |
Wante ouer al so lecht de viant sijn strick | |
Vnde vele so doet he dat hemelick . | |
Vn(de) oeck so doet he et vake also openbaer | |
De et nouwe wolde merke(n) he wordes ghewaer . | |
De syne cloecheit to grunde bedencken wil | |
Wante vns to bedrieghen dat is sijn spil . | |
He en rastet nicht dat sy nacht ofte dach | |
Wo he den armen mensche(n) bedrieghe(n) mach . | |
Wante daer na so staen al syne ghedachte | |
Als he va(n) beghi(n)ne valschlike in eua wrachte . | |
Als ghi i(n) de(n) erste(n) boke vinde(n) beschreue(n) claer | |
Vn(de) aldus so plaghet vns de viant swaer . | |
Na den dat em go wil ghehencgen | |
Vorder so en mach he in ghenen dincgen . | |
Dan em got gheorlouet v(m)me vnse sunden | |
<192r> | |
Des vinde wi manich exempel in desse(n) stu(n)de(n) . | |
Wo dat de hillighe encgelen vake | |
Jn den olden testamente deden wrake . | |
Vn(de) oeck wo de via(n)t vake mitte(n) eleme(n)te(n) speelt | |
Vn(de) vaken vns in liden dar mede quelt . | |
Van deer materie were vele to schriuen | |
Vm de kortheit late wi et hijr bliuen . | |
Wa(n)te wi ghemeenlike synt des wal vroet | |
Dat vns de viant doet nummer guet . | |
Mer na syne(n) wille(n) begheerdt vns to schade(n) | |
Vn(de) wo he plecht mit kloken raden . | |
Den menschen to deren vn(de) verblinden | |
Dat sul ghi na wal beschreuen vinden . | |
So is dit dat ander liden dan | |
Dat vns komet van den viande an . | |
¶ Van wen vns dat derde liden komet . vnde | |
hijr mede so eindet dat erste derdedeel . | |
Dat derde liden bin ick des vroet <a.r.R.: . vi . > | |
Dat komet dat een me(n)sche de(n) andere(n) doet . <in HS: doet . ü.d.Z. ergänzt> > | |
Wante vake(n) de ene mensche de(n) andere(n) quelt | |
Mit lieghe(n) mit drieghe(n) mit groter ghewelt . | |
Of anders wt manigherhande manieren | |
Als ghi leider alle daghe seet hantieren . | |
Wie solde to vollen schriuen moghen | |
So manich iamer vn(de) so manighe droghe(n) . | |
Wo dat de ene mensche den andere(n) pynet | |
<192v> | |
Als nv ghenoech in der werlde schynet . | |
By dussen dren de hijr staen vorschreuen | |
So w(er)de wi gheplaghet in dussen leuen . | |
Wa(n)te de encgele plaghet vns na godes acht | |
De viant vns quellet na syner macht . | |
De ene mensche quellet den andere(n) mede | |
Bi dussen dren dat is waerhede . | |
Na den dat de hillighe schrift beduet | |
So komet vns vele dat liden dar wt . | |
Wan vns liden komet ofte deren | |
Dat sul wi schriuen to godes eren . | |
¶ Hijr beghint dat ander derdedeel van | |
den derden boke . Jnt erste . waer | |
vmme dat vns got liden to sent . | |
<a.l.R.: . vii . > Dat ander woert . war v(m)me . v(er)synt | |
Dat is . war v(m)me dat men vns pynt . | |
Dat erste . war v(m)me . wilt aldus verstaen | |
Dat vns got vaken sendet plaghe aen . | |
Bi synen encgelen vp alsulke manieren | |
Vp dat wi de eer van sunden kieren . | |
Vm dat wi in welden godes vergheten | |
So send vns god plaghe vn(de) armoed mede . | |
Vnde lat vns prouen in dussen tyden | |
Of wi vermiddes kummer vnde lyden . | |
Jcht willen beteren vnse sunden | |
Dat wi in welden nicht en kunden . | |
<193r> | |
¶ De ander sake war v(m)me vns got lide(n) to sent . | |
Dat ander . war v(m)me . aldus verstaet <a.r.R.: . viii . > | |
Dat got v(er)he(n)cget . dat men vnse su(n)de quaet . | |
Mit plaghen hijr wreket in dusser stede | |
Dat doet syne grote barmhertichede . | |
Wa(n)te de scholde de wi hijr to rechte betale(n) | |
De en dorue wi in de(n) veghevuer nicht na v(er)hale(n) . | |
Non iudicabit deus bis in idipsum . | |
Aldus dat latijn beschreuen lecht | |
Got de en ordelt dat sulue twewerf nicht . | |
Mer dit verstaet in sulker manieren | |
So vere als wi dar bi van sunden kieren . | |
Vnde verduldich syn in vnsen lyden | |
Vnde wi gode dancken in allen tyden . | |
Dat he vnse quade sunde wreke hijr | |
So is dat liden vnse veghevuer . | |
Mer kome(n) vns plaghe(n) dat sy meer of my(n) | |
Vnde syn wi dar vnverduldich yn | |
Vnde murmuriere(n) dar v(m)me vro vn(de) late | |
Vn(de) bliue(n) allike wal in de(n) sundighe(n) state . | |
So syn wi des seker vnde ghewis | |
Dat dat een beghin der hellen is . | |
Dat mit liden vnde doghe(n) hijr beghint | |
Vn(de) ghender nu(m)mermeer en wert gheeint . | |
Merket dit nouwe of ghi es begheert | |
Wa(n)te weerlike et is wal merkens weert . | |
<193v> | |
De tijt sal komen dat ghi es behouen | |
Al wil ghi es nv nicht wal ghelouen . | |
Wa(n)te su(n)te gregorius in syne(n) morale secht | |
Ghelijck de schrift hijr to voren lecht . | |
Su(n)te ioha(n)nes gulde(n)mo(n)t . vn(de) and(er) lerer mede | |
Als ghi wal hoeren sult vp een and(er) stede . | |
¶ De derde sake . war vmme dat got dat v(er) | |
hencget dat vns liden vn(de) v(er)driet tokomet . | |
<a.l.R.: . ix . > De derde . war v(m)me . dat men vns quelt | |
Dat is . dat got wal let . ghewelt . | |
Kummer . vn(de) liden . den menschen doen | |
Vp dat he vntfa de meerre loen . | |
Als men van iob beschreuen vynt | |
De van den viande woert sere ghepijnt . | |
Jn den lichame in kinderen vnde in gude | |
So leet he ku(m)mer vnde manighe armode . | |
Vn(de) wo sere en de viant brachte in lyden | |
Nochtan benedide he gode in allen tyden . | |
Wante sijn liden was so manichuolt | |
Mer vm syne wunderlike grote verdolt . | |
So gaf em got hijr weder to voren | |
Dubbelt wat he hadde verloren . | |
Daer to so is he in den ewighen rike | |
By gode ghekronet nv vnde ewelike . | |
Dat was iob een salich lyden | |
Also ist vns allen in dussen tyden . | |
<194r> | |
Dat sy liden of druck of ander plaghen | |
Jst dat wi et verduldelike verdraghen . | |
Vnde dancken gode vro vnde spade | |
So sulle wi van gode wal grote ghenade . | |
Verkrighen beide hijr vnde hijr bouen | |
Des moghe ghi vrielike to d(er) waerheit gheloue(n) . | |
Nu hebbe ghi ghehoert exponieren | |
Waer vmme wi liden . in dren manieren . | |
Vnde wat de rechte saken sijn | |
Dat wi hijr so vaken liden pijn . | |
Als de schrift hijr voer verstaen doet | |
So is dit liden altoes den menschen guet . | |
De des bruken kan na synen behoeren | |
Dat gaet der werlde vele to voeren . | |
Mer nv sijt des seker vnde ghewis | |
Dat vns de viant doet moyenis . | |
Des en doet he nicht wt sulker maten | |
Dat he icht mene et sulle vns baten . | |
Mer he doet et al wt enen anderen waen | |
War vmme he et doet dat wilt verstaen . | |
Dar mene ick drie moniere(n) oeck to vntbinde(n) | |
Als ick best kan beschreuen vinden . | |
¶ Dit is de erste maniere . war v(m)me dat vns | |
de viant quellet vn(de) wat syne meni(n)cge daer | |
mede is . vn(de) is in dren manieren ghedeelt . | |
ten ersten . war mede he de ghirighen bekoert . | |
<194v> | |
<a.l.R.: . x . > Int eerste . waer v(m)me . dat wilt verstaen | |
Dat vns de viant brencget liden aen . | |
Na den dat got dat wil verhencgen | |
So is sijn menincge vns al yn lide(n) to brencge(n) . | |
Wante gheen liden groet noch kleen | |
Sonder godes v(er)hencnisse mach ghescheen . | |
So heft em got de macht ghegheuen | |
Dat he vns quellen mach in dussen leue(n) . | |
Van gode he de macht vntfaet | |
Van em seluen heft he den willen quaet . | |
Aldus schrift su(n)te gregorius in sine(n) morale | |
Vn(de) wat he vns pijnt mit manigh(er) quale . | |
So is dat sijn sin vnde menincge plat | |
Dat he meent vns to maken in lide(n) mat . | |
Dat wi daer bi sullen in mistroest vallen | |
Daer got vor behoeden mote vns allen . | |
Sunte thomas gheheten van aquino | |
De beschrijft in synen boke also . | |
Dat elck mensche de vp eerden leuet | |
Enen sunderlincge(n) <in HS: sunderlinge(n); c ü.d.Z. ergänzt> bosen gheest hijr heuet . | |
De em quellet vn(de) bekoert . ist nacht . ist dach | |
Na alle den dat he van gode vermach . | |
Hijr enteghen heft vns got ghegheuen | |
Enen hillighen encgel in dussen leuen . | |
Also dat de viant in ghener maniere | |
Van em seluen vns mach pinen mere . | |
<195r> | |
Of icht meer brencgen vns hijr in doghen | |
Dan wi wal verdraghen moghen . | |
Ten were dat wi so veer hijr quemen in sunden <in HS: sunden u.d.Z. ergänzt> | |
Dat got hijr in dussen stunden . | |
De wreken lieten bi den viande quaet | |
Nicht vorder en mach he dat vorstaet . | |
Aldus beschrift de hillighe lerer ysidorus | |
Pawes leo vnde oeck mede cassianus . | |
Dit mach men v(m)mer ene(n) kra(n)cke(n) via(n)t noeme(n) | |
De ghenen menschen vorder mach v(er)doeme(n) . | |
Of syne siele hijr brencgen in vresen <a.r.R. Erklärung zu vresen: i(d est) anxt> | |
Ten sy dat he wille vervvu(n)nen wesen . | |
Nochtan so en rastet de via(n)t i(n) ghener tijt | |
Mochte he vns schaden he en lietes niet . | |
Ten were dat iemant sijn eghen ware | |
Vermiddes doetliken sunden openbare . | |
Den liete he wal ene clene tijt regniere(n) | |
Vm dat ewighe vuer in der helle(n) to ha(n)tiere(n) . | |
Mer als he dan na synen waen | |
Alre sekerst hijr meent in willen staen . | |
So komet de viant de niema(n)t en spaert | |
Als he des alre minst de(n)cket dat is sijn aert . | |
Vn(de) brencget en eer he et weet in vresen | |
Dar he lijf vn(de) siele moet v(m)me verliesen . | |
Anders en spaert he groet noch kleen | |
Wat he dar v(m)me lijt dat is em alleen . | |
<195v> | |
Vnde mach he vns nicht pinen openbaer | |
So sendet he vns an bekorincge swaer . | |
Na den dat dat in elken menschen lecht | |
Sunte thomas van aquinen de secht . | |
Dat de viant is van natueren vroet | |
Subtijl in sijnre boesheit . al en ist nicht guet . | |
Houerdich vpblasende in synen daden | |
Begheerlich altoes den menschen to schade(n) . | |
Wante subtijl so is he va(n) rechter natuere(n) | |
Dat he vele tokomender sake weet to voere(n) . | |
Oeck so weet he de co(m)plexie va(n) elke(n) me(n)sche(n) al | |
Daer bi so merket he vnsen willen wal . | |
Men vint dat va(n) su(n)te augustino beschreue(n) <in HS: bescreue(n); h ü.d.Z. ergänzt> steet | |
Jn enen boke dat van der stat godes heet . | |
Dat de viant nicht quaet van natueren | |
En were . wolde he al daer na hoeren . | |
Mer sijn v(er)maledide wille is also v(er)keert | |
Dat he altoes den menschen deert . | |
Na al dat he van gode moet | |
So en dencket he de(n) me(n)sche(n) nu(m)mer guet . | |
Wante de viant in mistroest is gheualle(n) | |
So seghe he dit gheerne van vns allen . | |
Su(n)te gregorius de secht in synen morael | |
Vnde de lerer ysidorus . dat weet ick wael . | |
Dat de viant wal weet . des sijt ghewis | |
Waer itlick mensche meer to gheneghet is . | |
<196r> | |
Daer na so maket he sijn bekoren | |
Den ghirighe(n) lecht he wy(n)nincge to voren . | |
Wo he wal mach verkrighen dit of dat | |
Vmme to vermeren synen schat . | |
Vn(de) maket en in ghiricheit also verblint | |
Dat he gode ofte sick suluen nouwe kent . | |
Wa(n)te se my(n)nen dat guet vn(de) wille(n)s ghenete(n) | |
So verliesen se vake eer se dat weten . | |
Lijf vnde guet vnde siele dar mede | |
Dat al doet de vermaledide ghirichede . | |
¶ Dit is . war mede de via(n)t de(n) gulsighen bekoert . | |
De gulsighe(n) de viant al anders bekoert <a.r.R.: . xi . > | |
Den brencget he lust to brassen voert . | |
Mit eten vnde drincken in gulsichede | |
Vn(de) dru(n)cken to drincken na der werlde zede . | |
Vn(de) verkorte(n) oer leue(n) vn(de) verliesen dat guet | |
Vn(de) de siele dar to dat is de meeste noet . | |
¶ Wo he de haestighe menschen bekoert . | |
De hijr haestich sijn in oerer natuere(n) <a.r.R.: . xii . > | |
Den bre(n)cget he drucke ofte lide(n) to vore(n) . | |
Vp dat he se daer mede moghe vererren | |
Vnde oere siele daer mede van gode verren . | |
¶ Wo he de houerdighe menschen bekoert . | |
Den houerdighe(n) ofte de in nyde wone(n) <a.r.R.: . xiii . > | |
Den doet de viant int herte tonen . | |
Dusse ofte de ofte wo he dan hiet | |
<196v> | |
Dat solde vmmer wesen dijn ghelike niet . | |
Vnde sal he dus to der werlde wassen | |
Men sal en hogher to der eren passen . | |
Dan men di of alle dyne maghen | |
Wo solde ick kunnen dit verdraghen . | |
Of mach de viant hijr mede icht brencge(n) to | |
So sendt he synen boden ick segge iv wo . | |
De et mit valscher loghene brencge em aen | |
Wat se van enen anderen hebben verstaen . | |
Vnde seggen dusse of de meent iv to deeren | |
Seet dat ghi iv to tyde verweeren . | |
Jck segge iv dat mer meldet my niet | |
Wante scheghe iv quaet dat were my leet . | |
So wert de houerdighe mit nyde ghequelt | |
Dat beide lijf vn(de) guet vn(de) siele vntghelt . | |
¶ Wo de vnkuesche mensche bekoert wert . | |
<a.l.R.: . xiiii . > Den sijn natuere to der vnkuesch(ei)t drecht | |
Den bekoert he gheerne mit gulsicheit . | |
Wante va(n) gulsicheit gheerne vnkuesch(ei)t rijst | |
De manighen den wech ter hellen wijst | |
Wa(n)te wolden se den lijcha(m) mit vaste(n) kastye(n) | |
So sold en de vnkuescheit wal vertyen . | |
¶ Wo de traghe mensche bekoert werdt . | |
<a.l.R.: . xv . > Den traghen lecht he ghemack to vore(n) | |
Weelde vn(de) raste na oeren behoren . | |
Wante he de natuere alle wal weet | |
<197r> | |
So is he altoes daer to bereet . | |
Jtliken to schencken alsulken most | |
Daer syner natueren meer na lust . | |
Mer versynnet dit wat is de sake | |
Dat he vns gheerne to den vnghemake . | |
Brochte daer he seluen is | |
Dat is de ewighe verdoemenis . | |
Wa(n)te men vint de vnsalich is vn(de) dwaes | |
Dat em syne pyne is solaes . | |
Dat he vynt in syner tijt | |
Enen anderen de pyne ghelijck em lijt . | |
Al is syne pyne de mynre niet | |
Aldus vint men van den vyande wreet . | |
Dat he vns gheerne in de pyne der hellen | |
Ewich hadde to synen ghesellen . | |
Nochtan so en weren syne pine i(n) ghener maneer | |
De mynre nicht . mer vele de meer . | |
Wa(n)te wo men meer holtes lecht an dat vuer | |
Jo dat meer brant dat vinde ghi schier . | |
Bi dussen seuen punten vorschreuen | |
So is vns allen to kennen ghegheuen . | |
De syn van seuen doetliken sunden | |
Daer vns de vyant in dussen stunden . | |
Na synen vermoghen mede queldt | |
Mer dat mochte heten een vromer heldt . | |
He were iuncg ofte olt wijf ofte man | |
<197v> | |
De to tyde kunde wederstaen . | |
Vnde leerde dusse pu(n)ten mit sulker vlijt | |
Wo dat he vechten solde in dussen strijt . | |
Teghen den viant vnde sijn bekoren | |
Vnde en liete se nicht to den enen oren | |
Jngaen vnde to den anderen weder wt | |
Den so weert to ener saligher tijt beduet . | |
Nu hebbe ghi dat erste . waer v(m)me . ghehoert | |
Dat vns de viant so vaken bekoert . | |
Vn(de) quellet mit pinen na synen v(er)moghen | |
Se syn salich de et wal kunnen doghen . | |
Of bi tiden wederstaen wa(n)neert sal wesen | |
Enen andere(n) syn . waer v(m)me . dat hoert na dese(n) . | |
¶ De and(er) sake waer v(m)me vns de via(n)t bekoert . <in HS: ¶ De - bekoert . a.r.R. ergänzt> | |
<a.l.R.: . xvi . > Dat ander . waer v(m)me . dat wil ick dan | |
Mit korten woerden nv ouergaen . | |
Na den dat vns de hillighen schriuen | |
Beide den mannen vn(de) oeck den wiuen . | |
Dar vmme dat vns de viant quaet | |
So sere in dusser werlde hatet <in HS: haet; t ü.d.Z. ergänzt> . | |
Dat komet als ick iv seggen sal | |
Wante de viant weet de waerheit wal . | |
Dat wi bi gode sullen bruken der stede | |
Dar he wt viel bi houerdichede . | |
So vere als wi suluen wolden | |
Vn(de) wi de ghebode godes hijr holden . | |
Vn(de) als de viant dencket dat grote v(er)blijdt | |
<198r> | |
Dat he daer hadde ene korte tijdt . | |
Vn(de) nicht weder krighen mach v(m)mermeer | |
Vn(de) wi des bruken sullen to syner vneer . | |
So heft he so wunderlike(n) nijt vn(de) haet | |
Vp den mensche(n) vn(de) is so v(er)bolghende quaet . | |
Dat he alle de pyne wil lieuer lyden | |
Wat em daer van komet to ewighe(n) tyden . | |
Vp dat he den menschen mach verderuen | |
Vnde van den ewighen rike vnteruen . | |
Vn(de) mit em brencgen to der ewigher pinen | |
Aldus schrift sunte thomas van aquinen . | |
Vn(de) oeck ander meisters in gheliker wijs | |
Dat de via(n)t in der quaetheit also v(er)hardet is . | |
Dat he i(n) ghener wijs mach van nyde doghen | |
Dat een mensche dat solde besitten moghen . | |
De ghemaket is van krancken slike | |
De grote vroude ewelike . | |
Hijr bouen mit gode al wtverkoren | |
Dat he also iamerliken heft verloren . | |
Nu hebbe ghi dat ander . war v(m)me ghelesen | |
Dat vns de viant so vaken in vresen . | |
Vermiddes hat vn(de) nijdt hijr doet bekoren | |
Dat derde . war v(m)me . dat wilt hijr na hoeren . | |
¶ De derde sake vn(de) dat ander derde deel . waerv(m) | |
me vns de vyant hatet . vn(de) wo dat de vyan | |
de nicht allike quaet en synt . | |
<198v> | |
<a.l.R.: . xvij . > Dat derde . war v(m)me . dat verstaet | |
Dat vns de viant so sere haet . | |
Dat heft meer synnes dan rymes in | |
Vn(de) vp dat ghi de bet verstaen moghe(n) de(n) syn . | |
So wil wi to den ersten beghinne keren | |
Na den dat vns de meisters leren . | |
Men lest do got den encgel wrachte | |
To hant quam et lucifer in syne ghedachte | |
Dat he sick verhoghen wolde | |
Vn(de) waerdt gode vnhoersam bi syner scholde . | |
Also dat he daer neder veel | |
Oeck viel dar mede dat tiende deel . | |
Va(n) alle den encgele(n) wt der hemelsche(n) stede | |
Wa(n)te se hiencgen an lucifers weldichede . | |
Aldus so woerdt de hemel berouet | |
Van dat tiende deel des ghelouet . | |
De daer vielen van bouen neder | |
Vn(de) nu(m)mer daer moghen komen weder . | |
Wa(n)te got de loende elken na syne(n) ghedachte(n) | |
Wa(n)te de ene encgel lucifer sick hogher achte(n) . | |
Dan de and(er)en dede(n) dar na viele(n) se diepe neder | |
Also dat se nicht en kunne(n) v(er)risen weder . | |
Als oere ghedachten weren quaet | |
Daer na loende em got dat verstaet . | |
Vn(de) wo se dieper vielen wo se quader bleue(n) | |
Ald(us) so vint men wal va(n) su(n)te augustino beschreue(n) <in HS: bescreue(n); h ü.d.Z. ergänzt> . | |
<199r> | |
Vp dusse tijt so late wi desse materie bliuen | |
Vnde willen de vijftien teikene schriuen . | |
¶ Va(n) de(n) vijftien teikene(n) de voer de(n) iu(n)cgeste(n) da | |
ghe sulle(n) ghescheen . vn(de) va(n) de(n) gruwelike(n) ordele . | |
Sunte iheronim(us) schrift . wilt hijr na hoere(n) <a.r.R.: . xviij . > | |
Jn ene(n) boke . dat heet . de a(n)nalib(us) hebreoru(m) . | |
Dat vijftien teiken in groter plaghe | |
Hijr sullen ghescheen eer den iu(n)cgeste(n) daghe . | |
Vn(de) dat elkes daghes van den vijfteen | |
Een sunderlincg teiken sal ghescheen . | |
Des ersten daghes dat merket wal | |
Beide meer vnde zee verheuen sal . | |
Veertich cubitus . des sijt ghewis | |
Hogher dan ienich berch in der werlt is . | |
Vnde elck cubitus . na mynen syn | |
Mach bi twintich dumen breet sijn . | |
Vnde dat wat(er) sal staen in rechter bere | |
Oft ene stene muere were . | |
Des anderen daghes so sticht dat weder neder | |
Vn(de) wert so clene . dat me(n)t nouwe mach seen hijr weder . <in HS: weder . u.d.Z. ergänzt> | |
Des derde(n) daghes de vische veruare(n) | |
Bouen dat water mit al oeren scharen . | |
Vn(de) gheuen gheluet vn(de) gruwelick gheschal | |
Dat gheruchte in den hemel donen sal . | |
Des veerden daghes al water ghemene | |
Sal bernen meer zee groet vnde cleyne . | |
<199v> | |
Des vijfte(n) daghes sulle(n) alle bome vn(de) krude | |
Puer bloet wtdouwen van groter node . | |
Des sesten daghes . so valt hijr neder | |
Alle ty(m)mer vp eerden wech vnde weder . | |
Des seuenden daghes . sullen alle stene | |
Vergadderen vnde slechten dan in ene . | |
Des achtenden daghes . sal ghemene noet | |
Van eertbeuincgen komen sere groet . | |
Des neghenden daghes . sal w(er)den recht | |
De werlt ouer al ghelike slecht . | |
Des tienden daghes . so sullen komen | |
De lude wt den holen de vp eerden wonen . | |
Daer se schuleden van anxten groet | |
Vnde sullen dan liden alsulke noet . | |
Dat se gaen of se rasede(n) van grote(n) doghen | |
Nouwe sal de ene de(n) andere(n) tospreke(n) moghe(n) . | |
Des elften daghes . v(er)risen de ghesunde(n) vn(de) lamen <in HS: lamen u.d.Z. ergänzt> | |
Blinden . vn(de) alle mensche(n) to samen . | |
Vn(de) dat ghebeente staet vp recht in de(n) daghe | |
Vn(de) itlick bouen synes selues graue . | |
Des twelften daghes . sal vns du(n)cke(n) mit allen <in HS: allen ü.d.Z. ergänzt> | |
Dat alle de sternen van de(n) hemele vallen . | |
Des druttiende(n) daghes . alle dat leuet int ghe(-)mene <in HS: mene u.d.Z. ergänzt> | |
Sal dan sterue(n) . dat sy groet ofte klene . | |
Des viertienden daghes . claer berne(n) sal | |
Beide lucht vnde eerde ouer al . | |
<200r> | |
Des vijftienden daghes . in groter vaerde | |
So werdt venyet beide hemel vnde eerde . | |
Dit synt de vijftien teikene swaer | |
Als su(n)te iheronim(us) beschrift al openbaer . | |
De voer de(n) iu(n)cgeste(n) daghe hijr sullen komen | |
Daer na so wil got de werlt verdomen . | |
Wa(n)te wi anders nicht wal weten moghen | |
Wa(n)neer god den gry(m)mighe(n) dach wil toghen . | |
Dan bi teikene(n) als vns de schrift doet leren | |
Wante de apostele(n) vragheden vnsen heren . | |
Wanneer dat nv wesen solde | |
Vnde got em des nicht seggen en wolde . | |
Mer he sprack et en betemede nicht to wete(n) | |
Dat de vad(er) in syner gotheit hadde beseten . | |
Su(n)te augustin(us) secht . dussen dach gruwelick | |
Holt got al dar vmme so hemelick . | |
Wa(n)te he wil . dat alle de daghe de wi leuen | |
Sullen wi vor dussen dach zuchte(n) vn(de) beue(n) . | |
Su(n)te iheronimus secht in enen boke also | |
Jck ete ick drincke ofte wat ick a(n)ders do . | |
Dat gry(m)mighe woert is altoes i(n) myne(n) oren | |
Ku(m)met . staet vp . wilt dat gry(m)mighe ordel hore(n) . | |
Werlike . men macht wal gry(m)mich vn(de) wreet v(er)telle(n) | |
Een hillich lerer secht . besluet my in der hellen . | |
Wa(n)neer du dijn gry(m)mighe ordel wilst gheue(n) | |
Och h(er)e got . wo sal de sund(er) da(n) va(n) anxte beuen . | |
<200v> | |
Sunte clemens oeck secht va(n) dussen doghe(n) | |
Wo solde een mensche sundighen moghe(n) . | |
De dat gry(m)mighe ordel vn(de) dat sware liden | |
To grunde bedachte in dussen tyden . | |
Sunte bernhard in enen boke secht | |
Als ick bedencke de grote ellendicheit . | |
Wo iob in dussen slike in groten pynen | |
Joha(n)nes baptista ellendich in der woestyne(n) . | |
Su(n)te peter neder mit de(n) houede an de(n) cruce hie(n)cg | |
Su(n)te paulus dat sweert syne(n) hals doerghi(n)cg . | |
Jst dat got syne vrunde leet aldus kastyen | |
Wat sal va(n) de(n) sund(er) ten iu(n)cgeste(n) daghe(n) da(n) dyen . | |
Werlike dussen gry(m)mighen dach allene | |
Behouen alle mensche voer to vntseene . | |
We em dit nicht en bedincket to voren | |
Werlike he weer beter al vngheboren . | |
Wante wi dach noch vre en weten plat | |
Anders dan bi de(n) teikene(n) de vorschreue(n) staet . | |
Mer de<gestr.: r> lerer ysidorus de doet ghewis | |
Dat in der vre do got verrees . | |
Wt den graue to vnsen vromen | |
Jn der sulue(n) vre wil got to den ordel komen . | |
Vnde elken lonen na syner daet | |
He sy guet ofte he sy quaet . | |
Wat wi ye vp eerden wrachten | |
Jn werken in woerden ofte in ghedachten . | |
<201r> | |
Dat aller mynste sal nicht v(er)ghete(n) bliuen | |
Na den dat vns de hillighen beschriuen . | |
Sunte gregorius secht in ener stede | |
Vnde de hillighe lerer ancelmus mede . | |
Och waer sal dan de arme sunder bliuen | |
Als he seet so groten yamer dryuen . | |
Bouen em so seet he den richter vorerret | |
Beneden em de vreeselike helle verwerret . | |
To der rechterha(n)t . de duuels bi hope(n) vnghebu(n)de(n) | |
To der luchterha(n)t toenen se em alle syne sunden . | |
Va(n) by(n)ne(n) wroghet em syne berne(n)de co(n)scie(n)cie swaer | |
Va(n) bute(n) seet he de werlt berne(n) van vuere claer . | |
Waer sal dan de arme sunder heen | |
He en suet ghene stede daer he to mach vleen . | |
To vntschulen is em dan v(n)moghelick | |
To openbaren is em dan vnlidelick . | |
Nochtan moet he lide(n) et sy em lief ofte leet | |
So besueret he dan syne sunde wreet . | |
De grote voersprake to der werlde plaghe(n) to sijn | |
De ku(n)nen dan nicht spreke(n) meer noch myn . | |
Dan so synt de sympel herte gode bequame | |
Vn(de) der werlde wijsheit steet in groter schame . | |
Wante dat ordel sal dan kort sijn besneden | |
Dan secht niemant dan recht vnde reden . | |
Wat de richter dan wiset dat blift ghedaen | |
Dar en maket niema(n)t gheen beropen van . | |
<201v> | |
Smeiken of druwen of ienighe macht | |
Dat wert daer myn dan nicht gheacht . | |
Wa(n)te su(n)te matheus in syne(n) ewa(n)gelio beduet | |
Dat got sal spreken dan al ouerluet . | |
To den guden menschen al sonder hinder | |
Komet myne ghebenedide kinder . | |
Besittet mynes vaders rike in ewicheit | |
Dat iv van beghi(n)ne der werlde is bereit . | |
Jck was huncgerich . vn(de) ghi spyseden my | |
Jck was dorstich . vnde ghi laueden my . | |
Jck was gast . vnde ghi herbergheden my | |
Jck was naket . vnde ghi cleden my . | |
Jck was sieck . vnde ghi vanden my | |
Jck was gheuancgen . vn(de) ghi loesede my . | |
Vroliken antworden <in HS: anworden; t ü.d.Z. ergänzt> de guden mitten | |
Here wanneer so hebben wi di gheseen | |
Aldus ellendich in dussen leuen | |
Vn(de) dat wi di deende(n) als hijr is vorschreuen . | |
So antwordt got mit soeten reden | |
Werlike wat ghi den mynsten deden . | |
Van mynen broderen al vmme my | |
Dat selue guet dat dede ghi my . | |
To den quaden sal got seggen in de(n) tiden | |
Gaet heen van my ghi vormalediden . | |
Jn dat bernende vuer in ewicheit | |
Dat den duuelen vn(de) iv allen is bereit . | |
<202r> | |
Jck was hu(n)cgerich vn(de) dorstich in dusser tijt | |
Dar to naket vn(de) ellendich ghi en diende(n) my niet . | |
Jck was in de(n) kerkener vn(de) mit sukede beuaen | |
Vn(de) seer kleinen troest hebbe ghi my ghedaen . | |
So antworden de quaden in groter vare | |
Here wanneer so worden wi diner gheware . | |
Vnde seghen di ellendich vnser behouen | |
Vn(de) wi di nicht en hulpen na vnsen v(er)moghe(n) . | |
So antwordt got mit woerden schijr | |
Werlike wat ghi myne(n) my(n)ste(n) weigherde(n) hijr . | |
Dat weigherde ghi my suluen dat segge ick iv <in HS: iv u.d.Z. ergänzt> | |
Dar vmme so gaet to der hellen nv . | |
So werden de quade(n) rechte voert to d(er) hellen | |
Va(n) de(n) duuele(n) ghesleipet vn(de) mit oere(n) gheselle(n) . | |
Daer men se sluet to samende v(m)mermeer | |
Vn(de) vele heter sullen berne(n) da(n) ienich vuer . | |
Vnde de guden gaen in dat ewighe rike | |
Mit gode vnde mit syne(n) encgelen ewelike . | |
Daer se got in so groter vroude(n) sal v(er)hoghe(n) | |
Dat alle de werlt dat nicht solde di(n)cke(n) mo(-)ghen . <in HS: ghen . u.d.Z. ergänzt> | |
Hijr is dat einde va(n) alle(n) sunden | |
He is wijs de dat kan grunden . | |
¶ Dit is dat slot van der derden sake . waer | |
v(m)me . vns de viant so vaken quellet . | |
Nv hebbe ghi hoeren spreken <a.r.R.: . xix . > | |
Va(n) de(n) gry(m)mighe(n) ordel vn(de) vijftien teke(n) . | |
<202v> | |
De komen sullen vor den iuncgesten daghe | |
Wa(n)t de viant wal weet dat dusse plaghe . | |
Syne verdomenisse is to der lesten tijt | |
Vnde dat he dan in der hellen wijt . | |
Ewich vn(de) v(m)mermeer sal sijn besloten | |
Vnde nu(m)mermeer sal wt komen moten . | |
Vnde oeck so weet de viant wal | |
Dat vns dit ordel nicht eer komen sal . | |
Eer dat ghetal vervullet is | |
Jn den ewighen rike des sijt ghewis . | |
Na der groetheit als got heft gheset | |
So is dat . waer v(m)me . dat den viande let . | |
Dat he dit ordel gherne solde verlencgen | |
Wa(n)te also vake(n) als he mach to valle bre(n)cge(n) . | |
Enen menschen neder int helsche habijt | |
Also vele verlencget he yo de tijt . | |
Dat de chore hijr bouen nicht en vervullen | |
Van salighen menschen na godes willen | |
So is dit de derde sake dan | |
Dat vns de viant brencget liden an . | |
Vnde vns bekoert dat sy nacht ofte dach | |
Vp dat vns vten hemele kieren mach . | |
Vnde dat ordel hijr lancge mach vnteen | |
Vnde he der boesheit late vele ghescheen . | |
Mit vns armen sunders in dussen ellende | |
Dat na de(n) iu(n)cgeste(n) daghe moet hebbe(n) einde . | |
<203r> | |
¶ Jte(m) drie maniere . war v(m)me dat vns de via(n)t quellet . | |
Nv hebbe ick iv in dren maniere(n) vntbu(n)de(n) <a.r.R.: . xx . > | |
War v(m)me de viant in dussen stunden . | |
Vns vaken mit liden al hijr bekoert | |
¶ De eerste sake de ghi hebben ghehoert . | |
Dat is dat de viant meent in dussen tiden | |
So vnuerdrachlick vns to brencgen in liden . | |
Dat des niema(n)t moghe draghe(n) va(n) vns allen | |
Mer sullen daer bi mote(n) in mistroest vallen . | |
¶ De ander sake de vorstaet | |
Dat van rechte(n) nyde de viant vns haet . | |
Dar v(m)me dat wi besitte(n) sulle(n) de hemelsche stede | |
Dar he wt gheuallen is bi houerdichede . | |
¶ De derde sake . dat de viant wal weet | |
Dat gry(m)mighe ordel als vorschreue(n) steet . | |
Dat he na den ordele mit synen ghenoten | |
Ewelike in der hellen moet sijn besloten . | |
Weert dan wu(n)der dat he dat vntfruchte | |
Vn(de) verlencgede dat ordel ofte he mochte . | |
Hijr bi so late wi dit hijr bliuen | |
Vnde willen nv van dren saken schriue(n) | |
War v(m)me mit liste ofte mit ghewelt | |
De ene mensche den anderen quelt . | |
Of bi anderen saken manigherhande | |
Als ghij hijr na wal sullen verstanden . | |
¶ Nu sul ghi hoere(n) drie manieren . waer v(m)me | |
<203v> | |
dat de ene mensche den anderen castiget . | |
Jnt erste . wo een richter de lude vaken | |
plaghet . vnde oeck wo ghi den richter ee | |
ren sullen vnde doghet bewisen . | |
<a.l.R.: . xxi . > Hyr voer doet iv de schrift wal leren | |
War v(m)me vns got in dren manere(n) . | |
Hijr plaghen ofte liden to sent | |
Oeck so doet iv dusse schrift bekent . | |
War vmme de duuele vns kastyen | |
Dat oeck vntbunden is in dryen . | |
Nu sulle ghi hoeren ofte ghi wilt . | |
War v(m)me dat de ene mensche de(n) andere(n) quelt . | |
Dar machmen wal manighe(n) syn in vynden | |
Doch so mene ick et in drien to vntbynden . | |
Al is des synnes ofte der capittele meer | |
Wa(n)te mijn meni(n)cge is dit to v(er)korte(n) seer . | |
Vp dat dit boke nicht en werde to groet | |
Doch so behouede de materie wal der noet . | |
Ene wile der tijt hijr ouer to blyuen | |
Mer we solde ku(n)nen to vollen schryuen . | |
So manigherleye als de ene den ander | |
Hijr vaken doet ku(m)mer vnde hinder . | |
De vroemde nicht allene sunderlincgen | |
Mer oeck somighe oere maghe vake v(er)dri(n)cge(n) . | |
De ene broder den andere(n) . dat kint de(n) vader | |
Vn(de) van tiden to tiden io lancger io quader . | |
<204r> | |
Vnde salt aldus vmmer quaden voert aen | |
So en weet ic <in HS: ic ü.d.Z. ergänzt> nicht wo et kort hijr na sal gaen . | |
Dat kiere got na synen willen | |
De eerste sake ghi merken sullen . | |
Dat ene mensche den anderen quelt | |
Een richter kumpt vake al mit ghewelt . | |
Vnde al mit reden bin ick des vroet . | |
Vnde nympt enen af dat tijtlike guet | |
Vnde pynet en in den lyue of in den leden | |
Na den dat he de ee heft ouertreden . | |
So ist recht dat en de richter pijnt | |
Na der misdaet als he des heft verdient . | |
Vnde betere den broke vnde de misdaet | |
Na den dat he des vorboeret haet . | |
Hijr vmme so heft got de macht ghegheue(n) | |
Den ene(n) mensche(n) boue(n) de(n) a(n)dere(n) in dusse(n) leue(n) . | |
Vp dat se de quaetheit hijr sullen pynen | |
Vnde altoes ghelike recht hijr doen v(er)schyne(n) . | |
¶ Dit is . war v(m)me dat een richter een richter | |
heet . vnde wat enen richter to behoert . | |
Een richter dar v(m)me een richter heet <a.r.R.: . xxii . > | |
Wat he kru(m)mes ofte vnrechtes weet . | |
Dat sal he richten na synen vermoghen | |
Vn(de) pine of anxte dar gherne v(m)me doghen . | |
Mer wil he vrentschap vn(de) bate gheneten | |
So en mach he vorwaer gheen richter heten . | |
<204v> | |
Dar vmme wante he verkru(m)men leert | |
Wa(n)te hete men ene richt(er) dat weer v(er)keert . | |
Wat solde men ene een richter noemen | |
He en dede ene(n) itlike(n) sijn recht volkomen . | |
De recht sal voeren deme behoert dat to | |
Vier pu(n)te to hebben ick segge iv wo . | |
Jn erste so sal he so mechtich wesen | |
Dat he moghe recht doen al sonder vresen <ü.d.Z. Erklärung zu vresen: i(d est) anxt> . | |
Vn(de) de quade bedwincge(n) mit syner kracht | |
Ofte daer voer steruen na syner macht . | |
Dat ander so sal he wijs sijn verheuen | |
Dat he wal ku(n)ne recht vnde bindi(n)cge gheue(n) . | |
Dat derde he sal sijn rijck van gude | |
Dat he gheen recht dorue schuwe(n) vm armode . | |
Dat vierde so sal he sijn rechtu(er)dich mit ghenade | |
Vn(de) gode denstachtich dat sy vro ofte spade . | |
Dat he v(m)me al dat guet dat de su(n)ne mach beschine(n) | |
Bouen recht ofte redene niema(n)t en late pinen . | |
Dit were de richter den ick sochte | |
Vn(de) in al synen rechte gode vntfruchte . | |
De richter were weerdich openbaer | |
Dat men en altoes vnderdanich waer . | |
Su(n)te peter schrift vns als wi lesen | |
Ghi sullen den richter vnderdanich wesen . | |
Vn(de) bewisen em ere als iv to behoert | |
Oeck so beschrift vns su(n)te paulus voert . | |
<205r> | |
Den guden den eert allene niet | |
Mer oeck den ghene(n) de al mislick is den vnt(-)siet . <in HS: siet . ü.d.Z. ergänzt> | |
Vn(de) bewiset eme ere mit guden mode | |
Vm dat he dat recht hijr vuert van gode . | |
Men lest in der passie(n) dat pilatus riep | |
To cristu(m) . war v(m)me en antwordestu my niet . | |
Weetstu nicht dat ick de macht hebbe ouer dy | |
Dat ick di mach doden ofte laten vry . | |
Do antworde cristus mit woerden sacht | |
Verwaer ouer my en haddestu ghene macht . | |
En were se di nicht van bouen ghegheue(n) | |
Hijr bi so moghe ghi prouen euen . | |
Dat men hijr den richter vntfruchten sal | |
Na den dattet van gode komet al . | |
Wante got sprack suluen in dusser tijt | |
Gheuet gode dat ghi em schuldich sijt . | |
Vnde oeck so gheuet den keyser voert | |
Dat eme mit rechte to behoert . | |
Aldus sul ghi den richter eren | |
Vnde altoes holden vor iuwen meerren | |
Vmme godes willen wa(n)t he bedwi(n)cge(n) sal | |
De ghene de nicht en leuen wal . | |
Wa(n)te et is <in HS: is ü.d.Z. ergänzt> oeck ghedaen dat men vnda(n)ckes doet | |
Wa(n)te als een in sunden wert also verwoet . | |
Dat he godes verghet vnde alle de syne | |
So sal men eme gheuen discipline . | |
<205v> | |
Vnde mit krachten bedwincgen al openbaer | |
Vp dat he late de sunde swaer . | |
Hijr v(m)me so heft got dat recht gheset | |
Vn(de) richters de de . ee . der kerstenheit . | |
Sullen beschermen vnde beureden | |
Of iemant de . ee . wolde vndertreden . | |
Na erer macht sullen se dat keren | |
Dat gheestlike recht sal men mit woerde(n) lere(n) . | |
Prediken vn(de) vermanen in caritaten | |
Vn(de) mach dat dan in ghenerwijs baten . | |
So ist reden dat men se to banne doet | |
Dat keysers recht em helpen moet . | |
Moghen se et allene nicht volbrincgen | |
Wa(n)te den quaden moet men altoes dwi(n)cge(n) . | |
Als got vns seluen leren doet | |
Men lest dat na des waters vloet . | |
Do noe wt der archen klam | |
Mit synen kinderen vn(de) he vernam . | |
Dat de eerde quam boue(n) dat wat(er) claer | |
Do gaf em got de macht aldaer . | |
Ouer al dat leuede vn(de) he ie ghescheep | |
Jn der lucht . vp der eerde(n) . in water deep . | |
Van den mynsten to den meesten | |
Ouer visch . ouer voghel . vn(de) ouer alle de beeste(n) . | |
Mer den menschen scheide got allene wt | |
Wat de gheestlike syn hijr van beduet . | |
<206r> | |
Dat got de macht hijr heft ghegheuen | |
Den pawes . den keyser . hertighen . vn(de) greuen . | |
De gheestlick recht . of werltlick voeren | |
De heft got daer to vorkoren . | |
Dat se pinen sullen de misdaet | |
Mer ghenen menschen pinen dat v(er)staet . | |
De leuen als menschen to behoert | |
Een exempel wil ick iv brencgen voert . | |
Waer bi ghi moghen de waerheit weten | |
We mit rechte mach een mensche heten . | |
¶ Een exempel . wat mit rechte een me(n)sche hete(n) mach . <in HS: mach . u.d.Z. ergänzt> | |
Ick hebbe in enen boke verstaen <a.r.R.: . xxiii . > | |
Jn ene grote stadt so quam ghegaen . | |
Een meister wijs van hoghen namen | |
De lude quemen ouer al to samen . | |
Jtlick wolde dessen groten meister seen | |
Do ghincg de grote meister heen . | |
Hoghe staen vp een wider velt | |
Daer alle dat volck to samende helt . | |
Vnde riep mit stemme ouerluet | |
O alle menschen nv komet wt . | |
Dit riep he vake meer dan eens | |
De lude seghen weder vnde ghins . | |
Vn(de) verwunderden em vter mate sere | |
Noch riep de meister als he dede ere . | |
Mit starker stemme al ouerluet | |
<206v> | |
O menschen menschen nv komet wt . | |
Do antworden de lude den meister daer | |
Sich hijr van menschen ene grote schaer . | |
Hijr is kleine hijr is groet . hijr is iu(n)cg . hijr is olt <olt u.d.Z. ergänzt> | |
Nu segge doch meister wattu wolt . | |
De meister antworde mit gheuoech | |
Jck see der lude hijr meer dan ghenoech . | |
Mer myne menincge staet allene in den | |
Dat ick hijr kome menschen to seen . | |
Laet my menschen hijr komen voert | |
So wil ick iv seggen wat iv to behoert . | |
Do antworden de lude mit groter vresen | |
Wat duncket iv hijr een mensche wesen . | |
Nu seet ouer al dit velt alheel | |
Ghi hebben va(n) dusser stadt dat meeste deel . | |
Do sprack de meister . als ick kan seen | |
Och arme so en see ick d(er) me(n)sche(n) nerghe(n) een . | |
De mit rechte moghe een mensche heten | |
Mer wil ghi de rechte waerheit weten . | |
Wat dar mit rechte to behoert al | |
Dat mit rechte een mensche heten sal . | |
So sul ghi holden de teen ghebode | |
De iv van den ouersten gode . | |
Synt gheset to holden iuncg vnde olt | |
Vnde ick segge iv we se nicht en holt . | |
Van den mynsten to den meesten | |
<207r> | |
Dat en sy(n)t mit rechte ghene me(n)sche(n) mer beeste(n) . | |
Men vint van luden wal groet ghetal | |
Mer dat ghetal der menschen is seer smal . | |
Hijr vmme so secht de wise salomon | |
Schone int einde van enen sermoen . | |
Elck mensche de vntfruchte gode | |
Vn(de) holde mit vlite de teen ghebode . | |
Wa(n)te de se nicht en holt als salomo(n) meent | |
De en is gheen mensche vor gode bekent . | |
Hijr bi so moghe ghi merken voert | |
Wat den me(n)schen mit rechte to behoert . | |
Wil he eens menschen name beholden | |
Wante leuede wi als wi leuen solden . | |
Vnde dede elck den anderen als he solde | |
Als he wolde dat men em dede i(n) gheliker volde . | |
Wat node weert dan vor dat rechte to staen | |
Men behouede ghene(n) bodel noch dekensban . | |
Al man solde wal bliuen in vreden | |
Mer wa(n)te wi nv vnder de vote treden | |
De . ee . vnde en holden de ghebode nicht | |
Mer wi leue(n) alse beeste(n) vele de beter nicht . | |
Js et dan nicht rede(n) dat men vns dwi(n)cgt | |
Vn(de) mit ba(n)ne ofte mit sweerde(n) daer to brincgt . | |
Dat wi vnse leuen beteren voert | |
Vn(de) leuen als enen menschen to behoert . | |
Wa(n)te su(n)te paulus in ener epistole(n) breef | |
<207v> | |
To den ghenen van rome schreef . | |
Weset vnderdanich in rechten oetmode | |
Juwen richter vm de mynne van gode . | |
Wa(n)te alle de in macht vn(de) in rechte leuen | |
Den is dat hijr boue(n) va(n) gode ghegheuen . | |
Wa(n)te we de(n) richt(er) wedersteet des sijt ghewis | |
De wedersteet dat va(n) gode ordiniert is . | |
Vnde oeck der oer leuen is to prysen | |
De sullen nochtan den richter ere bewyse(n) . | |
Wa(n)te de sere misdoen wat wu(n)der is deen | |
Dat se den richter sere vntseen . | |
De den richter nicht vntfruchten wille | |
De do altoes guet dat sy lude ofte stille . | |
De sal altoes van den <den ü.d.Z. ergänzt> richter ere vntfaen | |
Aldus doet vns sunte pawel verstaen . | |
¶ Van den quade(n) richt(er) . vn(de) waer he to gheliket w(er)t . | |
<a.l.R.: . xxiiii . > Och we den richter de sick daer to keert | |
Dat he nicht dan sijn eghe(n) vordel begheert . | |
Vn(de) meer liefheft dat tijtlike voerspoet | |
Dat em got van hijr bouen doet . | |
De gheliket pylatus in dusser tijt | |
Wante pylatus anxt en was anders niet . | |
Hadde he cristu(m) nicht verwiset to sterue(n) | |
Dat he des keysers hulde ewich solde derue(n) . | |
Vn(de) verliesen daer to dat tijtlike guet | |
Dar v(m)me dat he meer vntsach sijn voerspoet . | |
<208r> | |
Dan he gode dede in dussen leuen | |
Dar vmme so is he in de helle ghedreuen . | |
Vn(de) heuet alle den ghenen exempel ghelate(n) | |
De dat recht verkiere(n) v(m)me tijtlike baten . | |
Hijr v(m)me so v(er)sy(n)ne sick itlick wal to voren | |
Wa(n)te weerlike se weren bet al vngheboren . | |
De dat edele recht vmme schat verkeren | |
Js et waer als vns de schrifte leren . | |
Su(n)te ioha(n)nes gulde(n)mu(n)t de doet verstaen | |
De is haeste van der rechtu(er)dicheit ghegaen . | |
De hijr de lude meer vntsiet | |
Dan he gode doet in dusser tijt . | |
Och we den ghenen dat is waer | |
De hijr qualiken leuen al openbaer . | |
Vnde willen dan de misdaet pynen | |
Dar se in misdoen in gheliken schynen . | |
Hijr vmme secht su(n)te gregorius openbaer | |
Jn synen morale vn(de) secht et is seer waer . | |
De sijn leuen kan in maten stueren | |
De sal dat recht ouer de anderen vueren . | |
Oeck secht salomon des sijt ghewis | |
We den lande daer een kint koni(n)cg ouer is . | |
Vnde de daer na settet synen wille | |
Dat he des morghens vro syne(n) buke vervulle . | |
De lerer ysidorus de doet verstaen | |
Dat vake den armen wert meer misdaen . | |
<208v> | |
Van den bosen richter in dusser tijt | |
Dan van dieue(n) ofte morders des seker sijt . | |
Aldus werden de lude vake(n) verladen | |
Van den bosen richter vn(de) van den quaden . | |
We et heft verdenet den betemet dat wal | |
Mer de des nicht en v(er)denet vn(de) nochtan sal . | |
Van den richter liden ku(m)mer ofte plaghen | |
De dat v(er)duldelike kunde verdraghen | |
So sijt des seker vnde ghewis | |
Dat dit de rechte wech to den hemele is . | |
¶ Wo dat gode de wrake allene to behoert | |
<a.l.R.: . xxv . > Oeck vinde ghi hijr wal openbare | |
Vele vaker dant wal nutte ware . | |
Dat de ene wal den anderen pijnt | |
Vmme dat he ofte syne vrende des hebbe(n) v(er)dient . | |
Vn(de) willent dan wreken na den dat et lecht | |
Vn(de) vergheten dat got hijr heft ghesecht . | |
Gheuet my de wrake vn(de) ick salt wreken | |
Nu hebbe ghi hijr to voren hoeren spreken . | |
Dat erste . waer v(m)me . na mynen verstaen | |
Dat de ene den anderen brencget liden aen . | |
Dat komet vele bi den richter voert | |
Of bi voller wrake als ghi hebbe(n) ghehoert . | |
¶ Dat ander . war v(m)me de ene mensche den a(n) | |
dere(n) quellet . vn(de) van der ghiricheit . | |
<a.l.R.: . xxvi . > Nv wille wi dat ander . war v(m)me . lere(n) | |
<209r> | |
Dat alle de werlt doet sere verkeren . | |
Dat komet vter v(er)maledider ghiricheit | |
De oere telghen ouer de gansen werlt bespreit . | |
Als ghi de leider alle daghe wal siet | |
Wante alle orloghe of twist in dusser tijt . | |
Dat de ene kerstene teghe(n) den anderen doet | |
Dat schuet meest v(m)me dat tijtlike guet . | |
Twee woerde de doen hijr alle de pijn | |
Dat sijn dusse twee alse mijn vnde dijn . | |
Dusse twee scheiden kynt . vader vn(de) moder | |
Oeme . neuen . suster . vnde broder . | |
Dat sy swagher ofte maghe ofte lieue vrende | |
Elck heft gherne dat lancgeste einde . | |
Wa(n)te selden vintmen vrunde so gheheel | |
Der een solde kiesen dat mynste deel . | |
Jst dattet were guet ofte schat | |
Elck kieset enen budel sonder gat . | |
Wante waer men raet ofte pleiten kan | |
Al is et v(m)me dat hebben vn(de) holden ghedaen . | |
Dit doet de(n) wokener syne siele v(er)teren . | |
Dit doet den klerken pleiten leren . | |
Dit maket so manighen moerder vn(de) dief | |
De dar vmme waghen siele vnde lijf . | |
Och wo manich so komet in groter noet | |
Dat allene doet dat tijtlike guet . | |
We solde dit to vollen schriuen moghe(n) | |
<209v> | |
So manich iamer so manich doghen <ü.d.Z. Erklärung zu doghen: i(d est) liden> . | |
Als de ene hijr den anderen quelt | |
Vnde al vmme dat vermaledide ghelt . | |
Dat den ghirighen nu(m)mer kan v(er)saden | |
Al mochte he to de(n) kneen in de(n) ghelde wade(n) . | |
Su(n)te augustinus in enen sermone secht | |
Dat en is nicht allene ghiricheit . | |
Dat een dat guet hijr rouet mit ghewelt | |
Mer oeck de dat syne to vntiden helt . | |
Vnde wo een negher den dode is | |
So he ghirigher wert dat vintme(n) wis . | |
Vn(de) synt dat nicht wu(n)derlike raseryen | |
He moet koert vndanx al dat guet v(er)tyen . | |
Nochta(n) v(er)gaddert he dat guet in liker vare | |
Of he leuen solde meer dan dusent iare . | |
Oeck sorghet manich vm koern i(n) liker voech | |
Vn(de) heft nochtan backens brodes ghenoech . | |
Su(n)te iheronimus doet vns vorstaen | |
Dat wi de ghiricheit sullen vorsmaen . | |
De rijcheit hefstu ghevunden hijr | |
De raste heuestu verloren schijr . | |
Wakende sorghestu manichuolt | |
Wo du dinen schat v(er)meerren wolt . | |
Slapende sal di vake dromen | |
Dat een ander bi dine(n) schatte sulle komen . | |
Des daghes sorghende des nachtes beuende | |
<210r> | |
Vn(de) altoes des schattes hijr begherende . | |
Dat diner sielen is seer groet verlues | |
De wise seneca . de secht aldus . | |
Dat syn de rikesten in dussen leuen | |
De den schat mit willen ouergheuen . | |
Dar en is niemant riker . bin ick des vroet | |
Dan de mynst begheert dat eerdesche guet . | |
Wil ghi de sunde van der ghiricheit horen | |
So soket in den eersten boke hijr to voren . | |
Vn(de) hoert nv voert an wat de arme(n) vntfaen | |
Sunte augustinus secht na mynen waen | |
Dat rike der hemele ick segge iv wo | |
Dat behoert allene den armen to . | |
Wante de arme vp eerden nicht besit | |
Also heft de rike in den hemele niet . | |
Sich wo et got ordinieren doet | |
Twyerhande luden ghift he sijn guet . | |
Den armen ghift he de hemelsche straten | |
Den riken den schat in sulker maten . | |
Dat se ru(n)delike den schat hijr sulle(n) gheuen | |
Vn(de) kopen va(n) den arme(n) dat ewighe leuen . | |
Dat den armen mit rechte to behoert | |
Als ghi hijr voer wal hebbe(n) ghehoert . | |
De armen syn oeck velich bouen maten | |
Voer dieue voer rouers in allen straten . | |
Mer waer de rike is gheseten | |
<210v> | |
Dar wil men altoes van gheneten . | |
De hillighe lerer Gregorius . | |
De leert vns striden vn(de) secht aldus . | |
De viant is naket vn(de) en heft ghene kleder | |
De altoes vns meent to werpen neder . | |
De naket van guede is al sonder scholden | |
Den en mach de via(n)t nicht vatte(n) noch holde(n) . | |
Wa(n)te de nakede teghe(n) de(n) nakede(n) vra(n)cgen sal | |
Wil he sick hoeden voer den val . | |
Wa(n)te de mit tijtlike(n) guede is beulecket | |
De heft manich hinder dat em va(n) gode trecket . | |
Wen dan wasset dat tijtlike guet | |
To hant so wasset em oeck de moet . | |
Van mode so komet gherne nijt | |
Van nyde so ryset hijr manich strijt . | |
We dar strijt de moet in armode wone(n) | |
De armode doet al vndanx sonen . | |
Hijr mach men manich exe(m)pel va(n) gheuen | |
Mer va(n) liden so steet een deel vorschreuen . | |
Dat nicht vere van der armode en is | |
Wil ghi to rechte merken dis . | |
Hijr v(m)me so late wi et achter bliuen | |
Mer so vele als ick kan lesen vn(de) schriuen . | |
So doet et hijr vele dat eerdesche ghelt | |
Dat de ene mensche den anderen quelt . | |
So is dit de ander sake dan | |
<211r> | |
Dar ick to schriuen af began . | |
¶ De derde sake war v(m)me de ene me(n)sche de(n) a(n)dere(n) hatet . <in HS: hatet . ü.d.Z. ergänzt> | |
Dat derde . war vmme . dat verstaet <a.r.R.: . xxvii . > | |
Dat de ene mensche den anderen haet . | |
Dat rijst wal vaken na den dat leit | |
Et komet wt quader houerdicheit . | |
Ofte felle nijt dat is de grunt | |
Ghi vinden wal lude to dusser stunt . | |
De bi na to samende wonen | |
Vnde synt se dan van enen doenen . | |
Of van ener nerincge . des sijt ghewis | |
Dat sy ambocht ofte kope(n)schap of wat et is . | |
To hant so seyet de duuel sijn saet | |
Dat de ene gherne den anderen haet . | |
Wante de ene dencket wal rechte voert | |
Wert mijn nabur aldus to der werlde ghehoert . | |
Dat sal beide my vn(de) myne(n) kinderen deren | |
Wa(n)te he mach em vele bet dan ick ghenere(n) . | |
Van den volke beghint he den loep to krighe(n) | |
Jck mochte wal alto lancge swighen . | |
Wa(n)te he nympt my dat broet wt de(n) mu(n)de | |
So beghint he to pinsen dach vn(de) stunde . | |
Wat synen nabur sy de meeste hinder | |
Dar sijn name worde bi de mynner . | |
Vn(de) al vntsiet he en to krencke(n) openbaer | |
So nympt he des gherne heymelike waer . | |
<211v> | |
Vnde dencket dar vmme . ist nacht ist dach | |
Wo he synen namen best vermy(n)re(n) mach . | |
Dat werket vele de valsche nijt | |
Van fellen nyden komet vaken strijt . | |
¶ Wo de mechtighe mensche de(n) andere(n) gher | |
ne wolde verderue(n) . vn(de) va(n) partye der werlt . | |
<a.l.R.: . xxviij . > Oeck vintmen leider alle daghe | |
Waer lude hijr synt va(n) grote(n) maghe(n) . | |
Vnde in enen bedriue hijr wone(n) to samen | |
Synt se dan van groten namen . | |
So wil itlick hijr gherne de meeste sijn | |
Wante gheen dincg en is em meerre pijn . | |
Dan men de(n) ene(n) boue(n) den anderen nomet | |
Jn wijsheit . ofte macht . of a(n)ders we(n)t komet . | |
Jtlick seet gherne den syn na deen | |
Dat he de macht hadde gherne alleen . | |
Vnde dat alle de lude en vntsaghen | |
So gaen se sorghen van daghe to daghen . | |
Wo de ene den anderen verderuen mach | |
Dat is oer ghepyns . ist nacht ist dach . | |
Vnde de duuel stoet vaste voert | |
Wo elck sal krighen dat hogherboert . | |
Vnde leert em dan partye maken | |
So dencken se dan bi dussen saken . | |
So sal mijn sake wal komen to den besten | |
So gaen se borghen vnde vesten . | |
<212r> | |
Elck de maket dan sijn gheholde | |
Of he dar ewich in wonen solde . | |
Vn(de) en wete(n) nicht wo kort se et sullen laten | |
Of wen oer wonincge hijr na sal baten . | |
Nochtan so gaen se vechten vnde kyuen | |
Elck na den dat he mach bedryuen . | |
Oeck so en hate(n) se malck a(n)dere(n) nicht allene | |
Mer vru(n)de(n) vn(de) maghe(n) ouer al ghemene . | |
Vn(de) dat noch quader is . se haten mede | |
De en nie quaet of hinder en dede . | |
Js he van oerer wederpartye ghenomet | |
Van wen dit anders dan va(n) de(n) duuel komet . | |
Dat de ene mensche den andere(n) mach haten | |
Al vnverdient . vnde sonder baten . | |
Vn(de) v(m)me dat men secht een snoede woert | |
Dat he to der ander partye hoert . | |
Mer werlike . wil ghi de waerheit lyen | |
So synt se beide des duuels partyen . | |
De in hate in nyde vn(de) in houerdye leuen | |
Dat wil ick mit schrifte wisen beschreuen . | |
¶ Dit is . wen de erste strijt quam . vn(de) wo dat | |
dar nicht dan twee partye en synt . de ene | |
is got . vn(de) de ander is de vyant . | |
Vn(de) wo dat alle gru(n)t des vechte(n)s va(n) des du | |
uels partye dar to drecht . we de nederste stede | |
vn(de) de meeste pine i(n) der helle moghe v(er)krighe(n) . <in HS: Vn(de) wo - v(er)krighe(n) . unten auf der Seite ergänzt> | |
Sunte augustin(us) schrift . de erste v(n)my(n)ne | |
De eerste houerdye van beghynne . | |
De began in den ewighen rike | |
<212v> | |
Do de encgel wolde wesen godes ghelike . | |
Dat was de felle lucifar | |
Mit em so viel ene grote schaer . | |
De al wolden syne partye wesen | |
To hant als ick hebbe ghelesen . | |
So was su(n)te michael de ander paert | |
De van gode daer to ghesterket waert . | |
Dat he de houerdye vn(de) nijt va(n) da(n)ne dreef | |
Vnde dat rike godes in vreden bleef . | |
Vnde lucifer myt syner partyen | |
De in den hemel do nicht mochten dyen . | |
Woert neder in de helle verdreuen | |
Daer se in hate vn(de) in nyde altoes nv leuen . | |
Nu sendet lucifer sijn hat vnde nijt | |
Vnde houerdye ouer alle de werlt wijt . | |
Vnde wil se altomale nv bi em vlyen | |
De hijr nv holden der werlde partyen . | |
Wante der werlde partye is nv de syne | |
De em nv volghe(n) de valle(n) mit em i(n) de ewighe pine . | |
Der partye synt nicht dan twee al sond(er) twiuel | |
De ene is got . de ander is de duuel . | |
Wa(n)te got de heuet lief alle raste vn(de) vrede | |
De duuel alle strijt vnde houerdicheide . | |
Alle dat leuet van menschen namen | |
Moet een van dussen partyen ramen . | |
He moet den vrede mit gode kiesen | |
<213r> | |
Ofte he moet in stride des duuels wesen | |
Leuet he in hate ofte in houerdye | |
Ghelijck als dar doen der werlde partye . | |
So mach he des seker wesen vn(de) ghewis | |
Dat he van des duuels partye is . | |
Hijr bouen bi gode in der ouersten stede | |
Daer is altoes my(n)ne . rast . vnde vrede . | |
Jn der helle daer is altoes nijt | |
Houerdye hat vnde ewich strijt . | |
Nu merke sick elck mensche suluen voert | |
To wat partyen dat he behoert . | |
Partyet he nv bouen mit gode | |
So holt he gherne <gestr.: de> godes ghebode . | |
Vn(de) doet syne(n) euenen kerstenen vrede | |
Ghelijck als he wolde dat men em dede . | |
Mer leuet he in houerdyen swaer | |
Jn vnvrede vnde in nyde openbaer . | |
Dat he des duuels partye hoert | |
So mach he et vorwaer wal wete(n) voert . | |
Recht als de duuele i(n) d(er) helle malck a(n)dere(n) castye(n) | |
Vn(de) nochtan synt se va(n) ener partyen . | |
Nochta(n) en doet de ene de(n) a(n)deren nu(m)mer vrede | |
Also doet de ene me(n)sche de(n) andere(n) mede . | |
De nochtan beide to den duuele hoeren | |
Nochtan so gaen se nv heffen vn(de) boere(n) . | |
We nv hijr de meeste moghe sijn | |
<213v> | |
Vmme to lidene in de helle de meeste pijn . | |
Vn(de) do(mi)n(us) in euangelio . Qui se humiliat | |
exaltabitur . et qui se exaltat humiliabitur . | |
Dussen syn got sulue(n) in de(n) ewa(n)gelio seit | |
De em hijr meest v(er)hoghet in houerdicheit . | |
De sal in der helle de nederste bliuen | |
Js dit dan weerdich dar vmme to kiue(n) . | |
Vm to hebbene in der helle de depeste stede | |
Jck segge iv vrilick dar de waerheit mede . | |
De in der helle besitten dat hogheste loech | |
Dat se krighe(n) der pine(n) meer dan ghenoech . | |
¶ Dit is . wo dat se oer halue tijt hijr nicht en | |
leue(n) de na des duuels partye vechte(n) vn(de) kiuen . | |
<a.l.R.: . xxx . > Nv hebbe ghi den gru(n)t <in HS: gru(n)t a.r.R. ergänzt und hier eingefügt> van partye ghehoert | |
Oeck secht dauid in den salt(er) dusse woert | |
Viri sanguinu(m) et dolosi no(n) dimidiabu(n)t dies suos . | |
Dussen syn wilt aldus verstaen | |
De mit blode to storten vmme gaen . | |
Vn(de) sick suluen hijr to der boesheit gheuen | |
De en moghe(n) nicht half oer daghe leuen . | |
Vn(de) ku(n)nen nicht kome(n) to den haluen olden | |
Als se bi euentueren wal leuen solden . | |
Ghelijck als of se gode vntsaghen | |
Vn(de) helde(n) syne ghebode bi nachte vn(de) bi daghe(n) . | |
Vn(de) en wil wi den p(ro)phete(n) nicht ghelouen | |
So laet vns bi vndervinden prouen . | |
<214r> | |
Vn(de) merket doch of se icht lancger leuen | |
De in cloesteren synt begheuen . | |
Dan de hijr vechten vnde striden | |
Nu seet al vmme in korten tiden . | |
Wo manich vroem iuncger helt | |
De hijr to striden pleghen mit ghewelt . | |
De al ghestoruen synt in iu(n)gen daghen | |
Oeres sulues dodes of se woerde(n) gheslaghe(n) . | |
Se meende(n) got solde se lancge verbeiden | |
Mer eer se dat wisten so moste(n) se scheiden . | |
Ghi de nv partyen striden vnde twisten | |
Soket v(m)me vel nouwe in iuwer kisten . | |
Of iv got ienighe brieue heft ghegheuen | |
Dat ghi icht lancger moghen leuen . | |
Dan de hijr voer iv so manlick waren | |
Se hopeden to leuen to olden iaren . | |
Mer oer hope heft se doen verblinden | |
Vn(de) ku(n)ne ghi ghene brieue va(n) gode vinden . | |
Dat ghi hijr lancge leuen moghen | |
Al hope ghi dan ghi werden bedroghen . | |
Wante dat leuen der lude en v(er)lencget neet | |
Mer dat v(er)kort alle daghe als ghi wal seet . | |
Nu merket of du merken wolt | |
Wo manich wert hijr to sestich iaren olt | |
De strijt vn(de) partye nv verwaren | |
Komet der een to vijftich iaren . | |
<214v> | |
Der sterft wal twintich na mynen syn | |
De der iare hebben vele myn . | |
We em sokens wil vnderwinden | |
De sal meer olden in den cloestere vinden . | |
Dan anders ierghen in dusser tijt | |
De hijr nv vechten vn(de) hebben strijt . | |
Wante hele gheslechte nederwert gaen | |
De in partyen pleghen starke to staen . | |
Vn(de) iuncg vn(de) vroem oer lijf vorliesen | |
Js et dan nicht iamer partye to kiesen . | |
Dit en schiedt nicht allene in ener stede | |
Mer in manighe(n) la(n)de dat is waerheide . | |
Werlike dit mach d(er) ga(n)sen werlt wal v(er)drete(n) | |
Wa(n)te se v(er)liese(n) oer lijf somighe eer se et wete(n) . | |
So moet de siele de pine lyden | |
Dat sy gode gheklaghet in dussen tyde(n) . | |
Bi dussen vorschreuen so moghe ghi v(er)staen | |
De mit partyen vn(de) boesheit v(m)megaen . | |
Dat se oer halue older nicht en leuen | |
Als de p(ro)pheta dauid heft vorschreuen . | |
Hijr bi wen sijns leuens nv verdriet | |
De partye . vn(de) stryde . vn(de) korte syne tijt . | |
Vint he et beter daer he sal komen | |
Ghelucket em dat . so mach he des romen . | |
Vint he dat quaet . so moet he dat lyden | |
So moet he vp een nye dan leren stryde(n) . | |
<215r> | |
Een ewich strijt al sonder weer | |
Dar vns got voer behoede ewelick vn(de) v(m)mer meer . <in HS: meer . ü.d.Z. ergänzt> | |
¶ Dit is . wo dat de sunde ghewroken wert | |
beide in den mensche sulue(n) vn(de) oeck an synen | |
kindere(n) vn(de) nicht la(n)cge en leue(n) hijr vp eerden . | |
Na den als hijr vorschreuen steet <a.r.R.: . xxxi . > | |
We mit boesheit vmmegheet . | |
De en mach nicht lancge vp eerden leuen | |
Vnde oeck als dauid heft beschreuen . | |
So en werde(n) de quade(n) allene nicht ghequelt | |
Mer oere erfname(n) oeck mede des vntghelt . | |
Vn(de) de sunde wert an em beide ghewroken | |
Als got dor den p(ro)pheten heft ghesproken . | |
Vidi impiu(m) superexaltatum et eleuatum | |
sicut cedros libani . ¶ Dit machme(n) dude(n) ald(us) . | |
Jck hebbe den quaden verhoghet gheseen | |
Als bouen vp den berghen ghelike deen . | |
Vn(de) ick ghincg to hant vn(de) sochte en mede | |
Vn(de) en kunde nerghe(n) vinde(n) va(n) eme de stede . | |
Jniusti disp(er)ibu(n)t si(mu)l reliq(ui)e i(m)pioru(m) i(n)teribu(n)t . | |
De bosen sullen in pynen steruen | |
Vn(de) oere nakomeli(n)cge sulle(n) mede v(er)derue(n) . | |
Js dit nicht ene iamerlike plaghe | |
Se setten oere kindere mede to waghe | |
Vmme valsche partye vn(de) quaden nijt | |
Vp dat se io mochte(n) winnen den strijt . | |
<215v> | |
Wa(n)te dat is leid(er) so vere in de ghewoente kome(n) | |
Spreketme(n) dar teghe(n) dat is em nicht da(n) drome(n) . | |
Al partyen se hijr nicht openbaer | |
Ghemeenlike partyen se in dat herte swaer . | |
Dat moghe ghi merken sonder helen | |
Bi kinderen de an der straten spelen . | |
Gaen se to samen in enen rincg | |
De ene is verkoper de ander schirincg | |
Hekers brunchorst hoeck of kabelau | |
Vn(de) slaen malck andere(n) blodich ofte blau . | |
Vnde de ghene de se nye en saghen | |
Dat is wunder dat dit got mach v(er)draghe(n) . | |
Dat de kinder leren dus valsche zeden | |
Werlike den oldere(n) hoert de scholt al mede . | |
Wante en dede der olderen partye | |
De kinder en deden nicht dusse raserye . | |
Wa(n)te dat is la(n)cge ghesproke(n) hijr beuoren | |
De kuken kreyen als se den hanen horen . | |
¶ Wo man vn(de) wijf oer kinder dwincge(n) sulle(n) | |
vn(de) wat maniere(n) de wile dat se iu(n)cg sy(n)t . vn(de) | |
een gruwelick exempel dar va(n) wt den olden testame(n)te . <in HS: testame(n)te . u.d.Z. ergänzt> | |
<a.l.R.: . xxxii . > De gude kinder va(n) gode vntfaet | |
De dwincge se iu(n)cg dat is mijn raet . | |
Wat de kinder leren des willen se bruken | |
Wante kinder de de borste suken . | |
Vn(de) de moder noch heft in oeren beuelen | |
<216r> | |
Komet een ander de dar mede wil spelen . | |
De moder sal spreken to den kinde also | |
Sw quellike bra(m)me of grawe em to . | |
Vn(de) doet den kinde syne ste(m)me verkeren | |
Quellike seen dat is dat eerste leren . | |
Vn(de) leren em boesheit iu(n)cg to der stunde | |
Oftet worde olt dat et se dan kunde . | |
Recht als men ene(n) hauick locket vn(de) boghet | |
Also leren de kinder van iuncger ioghet . | |
Boesheit vechten vn(de) alle quade daet | |
Js er dan een van natueren quaet . | |
De olderen synt blide vn(de) seggen dan | |
Mach dusse leuen dit wert een man . | |
Aldus leren se van iu(n)cger ioghet partyen | |
Leerde men en dat soete woert . aue maria . | |
Vn(de) den benediden namen . ihesus . noemen | |
Daer solde wal manich vrede wt komen . | |
Vn(de) als se begu(n)den to wassen in den mode | |
Dat se en dan leerden de teen ghebode . | |
Vn(de) leerden en iu(n)cg de doghet kennen | |
So solden se in den older gode mynnen . | |
Wil ghi guede kinder maken | |
So dwincget se iu(n)cg van allen saken . | |
Dar se iemant mede vertornen moghen | |
Jn der ioghet so synt se best to boghen . | |
Werden se olt so is et to laet | |
<216v> | |
De vader dat kindt wal vaken slaet . | |
Alst de moder seet se en mach es nicht liden | |
Se schreyet ofte vloket to den suluen tiden . | |
Vnde secht den vader mit haeste groet | |
So slaet dat kindt rechte voert doch doet . | |
Dat kindt is klenlick vn(de) sieck ghenoech | |
Al en sloeghe ghi des nicht in sulker voech . | |
Js de moder wijs vn(de) dat kindt wil dwi(n)cge(n) | |
De vader wert quaet he en <in HS: en ü.d.Z. ergänzt> wil des nicht he(n)cge(n) . | |
Aldus so brencget dat kindt io een vnholt | |
Vnde blijft dar bi in boesheit stolt . | |
Mer is et vader is et moder een va(n) beiden | |
De dat kindt va(n) slaghen dus vntreyden . | |
Wiste(n) se dat quaet dat se de(n) kindere(n) dar mede doen . <in HS: doen . u.d.Z. ergänzt> | |
Of wat dar af sal wese(n) oer rechte loen . | |
Dat en beide(n) hijr na dar van sal komen | |
Et solde beide den oldere(n) vn(de) de(n) kinde vrome(n) . | |
Wa(n)te men mach de kinder in oerer ioghet | |
Dwincge(n) ghelijck ener rode de me(n) boghet . | |
Vp dat men se dwincge al sonder smeke(n) | |
Vnde dat alle daghe nicht eens i(n) der weke(n) . | |
Also vake als de kinder des behouen | |
So sal men mit scharpen rode(n) prouen . | |
Dat men de kinder to der doghet dwi(n)cge | |
Mer wil men dar mede smeken su(n)derli(n)cge . | |
Slaen se nv een wenich vn(de) clowe(n)t wed(er) af | |
<217r> | |
So en helpet dat dwincge(n) nicht een kaf | |
Men mach enen voghel in den korue stuere(n) | |
Dat he leert spreken bouen natueren . | |
Men leert wal ene(n) beeste in dusser tijt | |
Dat se van natueren kunnen niet . | |
Also mach men een kindt de et to tide(n) slaet | |
Ter doghet dwi(n)cge(n) al ist va(n) natuere(n) quaet | |
We sijn kinder heuet lief de dwi(n)cge se mit mate(n) | |
Dat sal den oldere(n) vn(de) den kinderen baten . | |
Een exempel wil ick iv daer van gheuen | |
Als in der biblien staet beschreuen . | |
¶ Men leset in der olden ee | |
Van enen priester de hiet hely . | |
De hadde twee soene des sijt ghewis | |
De ene hiet ofne de ander phynees . | |
De en leueden nicht als se doen solden | |
De vader was kra(n)ck vn(de) begu(n)de to olden . | |
Als he van synen kinderen hoerde quaet | |
De vader scholdt se dat vorstaet . | |
Vn(de) sprack en vaken mit woerden voer | |
Kindere wat is dit dat ick van iv hoer . | |
Et is qualike ghedaen dat ghi ald(us) leuen | |
Ghi sullen iv al bet to der doghet gheuen . | |
Mer he en dwa(n)cg se nicht mit scharpe(n) rode(n) | |
Vn(de) meende se allene mit woerde(n) bevrode(n) . | |
Hadde he se bi tiden willen slaen | |
<217v> | |
Dat were em allen bet vorgaen . | |
Wa(n)te got de wrack et an allen dren | |
De kinder worden to hant na den . | |
Van quaden luden gheslaghen doet | |
Den vader quam de bodeschap groet . | |
Dat he et hoerde daer he sat in sijn ghemack | |
He viel neder vnde den hals to brack . | |
De men groet hiet ouer dat volck ghemene | |
Vn(de) nicht quades van lest dan dit allene . | |
Dat he syne kindere mit scharpheit nicht en dwa(n)cg <in HS: dwa(n)cg u.d.Z. ergänzt> | |
Nu nemet exempel int anevancg . | |
Alle de ghene de nv kinder voeden | |
Dat ghi to tiden mit scharpen roeden . | |
Juwen kinderen also doghet leren | |
Dat se hijr na van boesheit keren . | |
Heft got so swaerlike dit ghewroken | |
Ghelijck als <gestr.: nv> hijr voer is ghesproken . | |
An dussen priester in sulker voech | |
Vm dat he syne kinder nicht en sloech . | |
Mer schaldt se slechtes mit spreken | |
Wo salt got dan daer an wreken . | |
De nicht half so gherne gode denen | |
Als dusse priester mit gueden menen . | |
Of wat sal van den ghenen dyen | |
De oeren kindere(n) in der ioghet lere(n) partyen . | |
Vnde leren en vro de verkierde lexen | |
<218r> | |
Mit pieke mit sweerde of mit holten messen . | |
Als de kinder nouwe moghen gaen | |
So binden se em de wapen aen . | |
Vn(de) leren en iuncg de wapen draghen | |
Vp dat se et io ku(n)nen in den olden daghe(n) . | |
Vn(de) seggen da(n) to de(n) kinde werp stoet vn(de) slach | |
Vn(de) dat kindt hadde des gherne verdrach . | |
Et moet al vnda(n)ckes de boesheit leren | |
Vn(de) van der iu(n)cger ioghet to der boesh(ei)t kere(n) . | |
Ald(us) wert manich kint so iamerlick bedroghe(n) | |
Dat de oldere(n) wal solden kieren moghen . | |
Wolden se bi tiden oere kinder dwincge(n) | |
Vn(de) liete(n) se nicht wt den bande(n) sprincgen . | |
Eer se in der doghet bewortelt weren | |
Mer se laten de kindere boesheit leren . | |
Al openbaer in der ioghet klene | |
Wes is a(n)ders de scholt da(n) der oldere(n) allene . | |
Ald(us) meent manich ma(n) he hebbe lief sijn kindt | |
Vmme dat he des nicht iuncg en dwincgt . | |
Vnde set daer na al synen moet | |
Dat he synen kinde io vorgaddere guet . | |
Vmme en hijr na in grote(n) state to brincge(n) | |
Dat em nutter du(n)cket dan ienich dwi(n)cge(n) . | |
Nochta(n) dat vader vn(de) kint in dussen leue(n) | |
Dat beide besuren als ick vinde beschreue(n) . | |
Dar wil ick een exempel schriuen van | |
<218v> | |
Als ick dat in hilligher schrift hebbe v(er)staen . | |
¶ Een ander gruwelick exempel . wo dat een | |
man synen sone nicht to tijde en dwancg . vn(de) | |
em vnrecht guet eruede do he steruen solde . | |
<a.l.R.: . xxxiii . > Den syn hijr van den vinde ghi claer | |
Jn enen boke al openbaer . | |
En man hadde enen iuncgen soen | |
Den he van iuncger ioghet was ghewoen . | |
To done den kinde al sijn gheuoech | |
Dat kindt he seiden dwancg ofte sloech . | |
Wante he hadde dat kindt lief boue(n) mate(n) | |
Dar v(m)me wolde he em syne(n) willen laten . | |
Wat dat kindt va(n) syner natuere begheerde | |
Oeck selden dat he em doghet leerde . | |
Mer he smekede mit de(n) kinde vro vn(de) spade | |
Dusse man was oeck van sulken rade . | |
Dat he des gudes vele to v(er)gadderen pleech | |
Vn(de) achtede des klene wo he dat kreech . | |
Erue of schat of ander guet | |
Wante altoes so stont daer na sijn moet . | |
Dat he dat kindt io rike maken wolde | |
Wa(n)neer dat et queme to rechten olde | |
Dattet dan des gudes io hadde ghenoech | |
Hijr na so stont den ma(n)ne sijn gheuoech . | |
Also dat he des gudes vele verwarf | |
Nicht lancge hijr na dusse ma(n) de starf . | |
<219r> | |
Vnde woert van gode to der helle ghesant | |
Daer he ewelike moet sijn gheschant . | |
De sone was iuncg van lichame schone | |
He vntfiencg dat erue als men is ghewone . | |
Vnde leuede voert na der werlde lope | |
Van luden so qua(m) dar een deel to hope . | |
Vnde spreken den sone mit woerden aen | |
Juwe vader heft vns to kort ghedaen . | |
Mit vnrechte heft he vns dit ghenomen | |
Nu wilt syner siele to hulpe komen . | |
Vn(de) gheuet vns weder dat vns mach boren | |
De sone sprack wat hebbe ghi nv voren . | |
Wer syn ghi in den synnen verdoruen | |
Mijn vader is witlike vn(de) wal ghestoruen . | |
Weer iv wat van em vntbroken | |
Ghi haddent io billike wal eer ghesproken . | |
Daer mijn vader doerste mede steruen | |
Dat doer ick vrilike myne(n) kindere(n) wal erue(n) . | |
Aldus so beheelde he dat in voller maten | |
Alst em sijn vader hadde ghelaten . | |
Vnde leuede dar na ene korte tijt | |
Vnde nicht lancge dar na des seker sijt . | |
So moste de sone oeck mede steruen | |
Vn(de) moste sijn vleesch den wormen eruen . | |
Mer sijn siele woert ghewiset to d(er) helsche(n) gloet | |
Daer he synen vader vandt in groter noet . | |
<219v> | |
To hant do de vader den sone vernam | |
Mit fellen woerden sprack he en an . | |
Vermaledide sone nv to der tijt | |
Mit rechte so bistu vermaledijt . | |
Wante du bist alle de sake | |
Dat ick hijr lide de helsche wrake . | |
Vm dat ick di na den vleische hebbe ghemy(n)t | |
Van iuncger ioghet alst wal is bekent . | |
Vnde vergadderde di guet . erue . vn(de) schat | |
Vmme di rike to maken plat . | |
Vnde liet di iu(n)cg dinen willen bruken | |
Des so mote ick nv in den picke duken . | |
Vnde liden ku(m)mer vnde grote ellende | |
Des sijstu vermaledijt al sonder einde . | |
Vermaledijt sy de vre vnde dach | |
Dat ick di ofte dine moder ye besach . | |
Bi di so lide ick dusse ellende | |
Dar ick nu(m)mermeer sal hebben einde | |
De sone de antworden do den vader | |
De in den pinen weren beide gader . | |
Vnde sprack mit fellen woerden do | |
Vermaledijt so sy ghi vader nv . | |
Van gode so synt ghi vermaledijt | |
Wante ghi de rechte sake sijt . | |
Dat ick der helle(n) hijr moet pleghen | |
Wa(n)te dat guet dat ghi valsch hebbe(n) v(er)kreghe(n) | |
<220r> | |
Vnde my to erueden na iuwen v(er)moghen | |
Dat heft my iamerlike bedroghen . | |
Wat ghi my eruede(n) dat wolde ick holden | |
Dar vmme ist plat bi iuwen scholden . | |
Dat ick aldus iamerlike bin verloren | |
O wi dat ick van iv ye woert gheboren . | |
Vermaledijt so synt ghi beide to gader | |
Alse beide moder vnde vader . | |
Jv was wijsheit vn(de) reden ghegheuen | |
War v(m)me so liet ghi mijns willen pleghe(n) . | |
Jck was iu(n)cg vn(de) dwaes als de kinder synt | |
War v(m)me en dwo(n)cge ghi my nicht als een ki(n)t . | |
Hadde ghi my ghedwu(n)cgen vn(de) gheslaghe(n) | |
Als gude olderen to done plaghen . | |
Vn(de) in myner ioghet leren gode denen | |
So en lede ick nicht dusse grote penen . | |
Vm iuwe v(er)maledide vnrecht guet | |
Dat ghi my eruede na iuwen doet . | |
Dat mote wi beide in pynen betalen | |
Vn(de) vm iuwe v(er)maledide kintsche drale(n) . | |
De v(er)toghentheit de ghi mit my plaghe(n) | |
Dar v(m)me w(er)den wi nv so sere gheslaghe(n) . | |
Vermaledijt so sy de vre hijr beuoren | |
Dat ick ye van iv solde w(er)den gheboren . | |
Aldus v(er)maledide de sone de(n) vader | |
Vermaledyet so syn se beide gader . | |
<220v> | |
An dussen exempel so wilt bevroden | |
Alle de ghene de kinder voden . | |
Vn(de) dwincge(n) iuwe kinder in iu(n)cger ioghet | |
Vnde leert en to tide ere vnde doghet . | |
En wilt en eruen gheen vnrecht guet | |
So moghe ghi schuwen de helsche gloet . | |
¶ Myt korte(n) woerde(n) dree punte . waer v(m)me de ene | |
me(n)sche den andere(n) hatet . vn(de) hijr mede so eyndet | |
dat ander derde deel van den derden boke . | |
<a.l.R.: . xxxiiii . > Nv hebbe ghi voer in dren maneren | |
Vntbinden horen dat ghi moghe(n) lere(n) . | |
War vmme in dussen menschliken staet | |
De ene mensche den anderen haet . | |
De eerste sake verstaet also | |
De komet vaken bi verdienste to . | |
Dat somighe mit broken dat verdiene(n) | |
Dat de richters se dar vmme pynen . | |
Ofte pinet se de richter vnrechtuerdelike | |
So ist em de wech to den hemelrike . | |
Vn(de) verdient dat somich mit boser daet | |
Dat men en al daer vmme haet . | |
Wreket he <in HS: he gestrichen; evtl. von jüngerer Hand> dat sijn oldere(n) . se hebbe(n) misdaen | |
Al en salt men mit rechte also nicht v(er)staen . | |
Wante gode behoert allene de wrake | |
Aldus so is dat verdienen de eerste sake . | |
Dat een mensche den anderen pijnt . | |
<221r> | |
De ander sake also vorsynt . | |
Dat doet de schat des sijt ghewis | |
Des ghiricheit de rechte moder is . | |
Wa(n)te v(m)me hebbe(n) vn(de) holde(n) is et vele ghedaen | |
Wat men kyuen vnde pleiten kan . | |
De derde sake is vorseit | |
De komet wt nyde vn(de) houerdicheit . | |
Dat elck mensche hijr al openbaer | |
De meeste gherne vernomet waer . | |
Vnde were gherne syner nabuer here | |
Dit brencget de werlt seer wt den kere . | |
Drie sake hijr vorschreuen staet | |
War v(m)me de ene den andere(n) benydet vn(de) haet . | |
Al orloghe twist vn(de) valsche partyen | |
Vele so komet wt dussen dryen . | |
Mer got wt syne barmhertichede | |
De verlene vns syne ghenade vn(de) vrede . | |
¶ Hijr beghynt dat leste derde deel va(n) de(n) derden | |
boke . vn(de) is va(n) dren sake(n) daer wy y(n)ne liden vn(de) | |
doghe(n) . Vn(de) dit is de eirste sake daer wi in liden . | |
Int eerste so liden wi grote noet <a.r.R.: . xxxv . > | |
Als vns afgheet dat tijtlike guet . | |
Somich dat vns de dief af stelt | |
Ofte de rouers nement mit ghewelt . | |
Somighe(n) v(er)bra(n)t al sijn guet mit vngheual | |
Ofte syne beesten steruen ouer al . | |
<221v> | |
Dat sy to water ofte to lande | |
Dat v(er)lues des gudes is manigherhande . | |
De richters nement bi groten hopen | |
Somich de meent em rike to kopen . | |
Vn(de) verlieset den houettal mitter baten | |
Somich de en weet nicht bi wat maten . | |
Dat he van haue wert so bloet | |
Wa(n)te vnverseens v(er)liesen se dat guet . | |
Vn(de) ke(n)nen des nicht waert hene kiert | |
Dan got de et heft gheordeniert . | |
Dit du(n)cket dan manighe(n) to lide(n) swaer | |
Mer wiste(n) se dat wal wo nutte dat weer . | |
Se solden sick billike dar in verbliden | |
Wante dat guet is wandel in dussen tide(n) . | |
De ene de riket de ander verteert | |
Na den dat got heft gheordeneert . | |
Van wen dat komet of war v(m)me . de sake | |
Dat vinde ghi voerbeschreuen vake . | |
Wante got de et al bi reden doet | |
De weet wat elken menschen is guet . | |
Weer vns rijcheit nutte vor vngheual | |
Got heft des ghenoech he gheuet wal . | |
Also vaken als wi in tijtliken guede | |
Hijr werden gheplaghet of liden armode . | |
So laet vns spreken mit ynnichede | |
Als de gude iob hijr voermaels dede . | |
<222r> | |
Got heft vns ghenome(n) he haddet vns ghegheue(n) | |
Haddet vnse ghewesen et were vnse ghebleue(n) . | |
De name godes sy ghebenedijt | |
Nu vnde ewich to aller tijt . | |
De dit mit ynnighen herten dede | |
So vaken als wi ienighe(n) schade(n) leden . | |
Dat were de man al den ick sochte | |
O got de dit volbrencgen mochte . | |
Nu hebbe ghi dat erste pu(n)t <in HS: erste pu(n)t aus erstepu(n)t korrigiert> ghehoert | |
War ynne wi vaken werden bekoert . | |
Dat ander punt dat wil ick dan | |
Hijr na vntbinden . als ick best kan . | |
¶ De ander sake daer wy vake(n) yn ghepinighet | |
weerden in desser tijt . vn(de) in wat maneeren . | |
Got de alle herte kent <a.r.R.: . xxxvi . > | |
Vaken so sendt he vns torment . | |
Vnde wil dat vns dat nutte sy | |
Nu is somich van herten also vry . | |
Al verliest he een deel van erdeschen gude | |
Dat he allike wal blijft hijr hoech va(n) mode . | |
Wa(n)te he is groet va(n) vru(n)de(n) vn(de) va(n) maghen | |
Vn(de) heft schone kindere de em wal behaghe(n) . | |
Hijr vmme got de et al beraden doet | |
De suet an synen houerdighen moet . | |
Vn(de) nemet vru(n)de kinder vn(de) maghe mede | |
Vn(de) sendt em oeck wal kra(n)cheit in syne(n) lede(n) . | |
<222v> | |
Of is et sake dat se to liue bliuen | |
Syne vru(n)de mit em wrancgen vn(de) kiuen . | |
Wa(n)te de sijn troest vn(de) hulpe solden sijn | |
De achten syner noch meer noch myn . | |
Al ist sake dat syne vru(n)de nicht en steruen | |
Leuendes liues sal he oerer vru(n)tschap deruen . | |
He en mach troest noch raet an vru(n)de(n) soken | |
Wante se synt eme teghen in allen hoken . | |
Wat eme ghescheet se dar na nicht en vraghe(n) | |
Wante he moet sijn last allene draghen . | |
Dit mach wal sijn een groet verdriet | |
He meent vru(n)de to hebbe(n) vn(de) en heft der niet . | |
So is dit dan de ander sake | |
War in . dat wi hijr mit vnghemake . | |
Werden gheplaghet in dussen leuen | |
Jn kindere(n) vn(de) in vru(n)den alst is vorschreuen . | |
¶ De derde sake waer y(n)ne wi vaken ghepini | |
ghet weerde(n) in desser tijt . vn(de) yn wat manieren . | |
<a.l.R.: . xxxvii . > Als de schrift hijr voer doet bekent | |
So w(er)de wi i(n) gude vn(de) i(n) vru(n)de(n) vake ghepijnt . | |
Dat nochta(n) manich is hijr also verhaert | |
Dat he seer klene daer voer is veruaert . | |
Mer he blijft allike wal in sunden staen | |
Als got dus seet syne drysticheit aen . | |
So let he em wal vaken deren <a.r.R.: schaden; Bezug zu deren hergestellt durch Zeichen> | |
Vnde let em dan een ander lexe leren . | |
<223r> | |
Vnde let em oeck in den lijchame pinen | |
Vp dat he dar mede mach verdienen . | |
Ewich to wesen godes vrient | |
Wante de gude iob al vnverdient . | |
Heft drierhande grote plaghe gheleden | |
Alse in gude in kindere(n) in de(n) lijchame mede . | |
Wante got erst den viant gaf de macht | |
Dat he iob nam al sijn guet mit der kracht . | |
He en liet em beholden klene noch groet | |
Daer na so bracht he en in meerre noet . | |
He nam syne(n) schone(n) kindere(n) dat leuen | |
Der soene weren allene seuen . | |
Der dochter drie heb ick vorstaen | |
Den de viant allen dat leuen nam . | |
Oeck so pinede de via(n)t to de(n) derde(n) male | |
Synen lijcham mit groter quale | |
Mit malaetscheit he en also vernuwede | |
De en seghen dat em dar voer gruwede . | |
He was bloet ki(n)dere vn(de) vru(n)de hadde he v(er)lore(n) | |
Noch sijn wijf noch vru(n)t mochte(n) en seen noch hore(n) . | |
He was ellendich vol sweren iamerlike | |
He lach verworpen al in den slike . | |
Recht of he van gode vergheten waer | |
Nochtan so benedide he gode al openbaer . | |
Jn allen tyden vro vnde spade | |
Dar v(m)me so dede em got al sulke ghenade . | |
<223v> | |
Dat he em dubbelt liet wedergheuen | |
Wat he verloren hadde in dussen leuen . | |
Vn(de) gaf em daer to dat ewighe rike | |
Nu merket hijr bi al dusses ghelike . | |
So let vns got wal vaken pinen | |
Vn(de) wil syne macht dor vns doen schinen . | |
Wat wi vmme en willen draghen | |
So komet vns wal manigherha(n)de plaghe(n) . | |
Jn den lijchame oeck in manigherha(n)de stede | |
Somich kricht den daghelikes rede . <a.r.R. Erklärung zu rede: i(d est) dat kolde> | |
Of quartane feber in manighe(n) maniere(n) | |
Somich droese ofte blader of ander kliere(n) . | |
Kra(n)cke houede schoerde lippen zere oghen | |
Manich en mach syne(n) rugge nicht boghen . | |
Hoest voetkolde oft der tande swere | |
Lenden ouel de ghelesocht of ander sere . | |
Dat he de pine mach nouwe v(er)draghe(n) hijr | |
Somighen vntsteket dat quade vuer . | |
Somich is waterzuchtich rudich lam of du(m) | |
De ene valt de a(n)der blint doef ofte stum . | |
De ene is kra(n)ck bute(n) de a(n)der bi(n)ne(n) in de(n) liue | |
Al is et sake dat ick een deel hijr va(n) schriue . | |
Alle zukede of ouele of wo dat se heten | |
Des en wil ick my to schriue(n) nicht v(er)mete(n) . | |
Jck beuelet den meisters van medicinen | |
Vn(de) van cyrorgyen dat se dat pynen . | |
<224r> | |
Want menschliker kra(n)cheit der is so vele | |
Doch wat wi liden . dat meeste deele . | |
Dar synt wi al suluen de sake van | |
Of got de sendt vns plaghen an . | |
War v(m)me he vns brencgen let in liden | |
Dat is vorschreuen al sonder vermiden . | |
Mer zukedaghe vn(de) anders vngheual | |
Dat wi vake mochten kieren wal . | |
Noch alle de zukede de vorschreuen staen | |
Dar mochte men wal ghenesen vaen . | |
Oeck so mochte men i(n) d(er) my(n)neste(n) wal v(er)derue(n) | |
Mer wa(n)neer dat komet dat rechte steruen . | |
Alle ouele of <in HS: ouele of aus oueleof korrigiert> zukede oeck wat dat sijn | |
Dat is beschreuen ene kleine pijn . | |
Als de meisters tughen in der natueren | |
So gheet dat steruen de zukede to voeren . | |
Et en were dat een so hillich ware | |
Dat he vor den doet en hadde ghene vare <ü.d.Z. Erklärung zu vare: i(d est) anxt> . | |
Dat somich hadde to gode so vuerighe my(n)ne | |
Dat eme de doet was so soete vn(de) ghene pine . | |
Mer hijr van to schriuen ofte to lesen | |
Dat en du(n)cket my hijr nicht to pu(n)te wese(n) . | |
Na de(n) dat wi va(n) zukede(n) hebbe(n) begu(n)nen | |
Mer wils vns got hijr gunnen . | |
So wil wi de materien wal bet v(er)claren | |
Vn(de) willen va(n) de(n) zukede(n) nv voert varen . | |
<224v> | |
Wan se komen . of bi wat maneeren | |
Dat so manich mensche hijr komet i(n) dere(n) <ü.d.Z. Erklärung zu dere(n): lide(n)> . | |
¶ Wat de sukede synt daer wi daghelix mede | |
ghepinighet werden in den lichame . | |
<a.l.R.: . xxxviii . > Vake so werde wi hijr ghequellet | |
Waer bi ten erste(n) ghi merke(n) sullet . | |
Dat van allen plaghen vn(de) vnghemake | |
Wi suluen synt vele de sake . | |
Na den dat de schriftuere holt | |
Wa(n)te mit ouerulodicheit so manichuolt . | |
Komet so manich mensche in deeren . <a.r.R. Erklärung zu deeren: i(d est) lide(n)> | |
Dat he mit soberheit so wal mochte kiere(n) . | |
Wa(n)te in boeke(n) schone gheschreuen steet | |
Dat meer lude sterue(n) va(n) ouerulodicheit . | |
Dan van den sweerde in dusser tijt | |
Nu merket . of ghi icht sulue(n) de sake sijt . | |
Oeck mit voersenicheit mochte wi wal kere(n) | |
Manich vngheual dat vns mach deren . | |
Wolde wi vns mit sachticheit wal voerseen | |
Wa(n)te manich breket ribbe hals ofte been . | |
Hadde he em to voren wal vorwaert | |
He were wal ghebleuen al vngheschoert . | |
Wa(n)te got heft vns vijf synne ghegheue(n) | |
Der wi bruken sullen in dussen leuen . | |
Wen moghe wi de scholt da(n) vns sulue(n) gheue(n) | |
Wil wi vns nicht ware(n) als nv is vorschreue(n) . | |
<225r> | |
Wante alle dincg heft een voerseen | |
Ghi vindent vaken int ghemeen . | |
De hoghe klymmen sonder behoden | |
Dat se des valles moghen vermoden . | |
Nochtan so is de du(m)me also verkeert | |
Dat he dar bi nicht en wert gheleert . | |
Wa(n)te schiplude de meest to water tiden | |
Wat ku(m)mer of anxte dat se liden . | |
Nochta(n) sal em myn vor dat wat(er) gruwen | |
Dan den ghenen de den acker buwen . | |
Nochtan verdri(n)cket der schiplude wal teen | |
Daer der boulude nouwe een . | |
Oeck de meest hijr vechten vn(de) kyuen | |
Ghi seet dat se ghemeenlick i(n) de(n) stride bliue(n) . | |
Nochta(n) vechte(n) se dar v(m)me de noder nicht | |
Al sloeghe men alle daghe dusentich . | |
Got sprack suluen als de schrift secht | |
De mit den sweerde gherne vecht . | |
Bi den sweerde moet he vorderuen | |
Dat mach wal wesen een vrezelick sterue(n) . | |
Na den dat vns de boeke leren | |
Wi mochte(n) wal manighe(n) ku(m)mer keren . | |
Als wi vns voerseenlike wolden saten | |
Oeck soldet vns in liue vn(de) in siele baten . | |
Wolde wi de gulsicheit schuwe(n) in dusser tijt | |
Wa(n)te ghi seet als ene(n) een vngheual gheschiet . | |
<225v> | |
Jn liue in gude of wat dat sy | |
Dat he valle een ribbe ofte een been entwee . | |
He sal haest seggen mit vnuerdolt | |
Dat is mines luckes oft euentuere(n) scholt . | |
Vnde wil dat men deme euentueren tye | |
Dat he heuet versumet v(er)mits raserye . | |
Ghincg ick mit du(m)heit vp dat sant sitte(n) | |
Dar daghelix de vloet pleghe ouer to vlete(n) . | |
Vn(de) bi myner kra(n)cheit begunde to slapen | |
Of de vloet dan komet eer ick vntwake . | |
Vn(de) ick my nicht va(n) de(n) water mach vryen | |
Wo wil ick dan dat den euentuere tyen . | |
Wa(n)te hadde ick my wijslike to vore(n) v(er)su(n)ne(n) | |
So hadde ick den water io wal vntru(n)ne(n) . | |
Mer myne v(er)sumicheit heft my bracht i(n) dere(n) | |
Jck hadde lichtlike dat wal moghe(n) kiere(n) . | |
Hijr v(m)me de nicht van meele wil wesen wit | |
De hoede sick to komen dar de molen sijt . | |
De wise katho secht in den boke syne | |
Voerseenicheit is int einde een medicyne . | |
Dit is ghesecht to iuwer leren | |
Vp dat ghi voerseenlike iv regieren . | |
So moghe ghi wal schuwe(n) manighe pijn | |
Mer wil ghi mit allen vorsekert sijn . | |
Va(n) alle(n) oeuele(n) of ku(m)mer wo dattet heet | |
So holdet volkomen dat got ghebeet . | |
<226r> | |
Vn(de) steruet der werlde vn(de) iuwen willen mede | |
Werlike he were salich de hijr na dede . | |
Vn(de) dit ghincge alle voerseenicheit voer | |
Mer de et vorsumet he is seer doer . | |
Mer nv mochte(n) wal manighe lude vraghe(n) | |
Wo komet dat de guden liden plaghen | |
De gode denen in al oere(n) tyden | |
Wa(n)te ick see dat se v(er)driet vn(de) ku(m)mer lide(n) . | |
Als de ghene de der werlde denen | |
Mer wat de hillighe(n) meisters hijr va(n) mene(n) . | |
Dat wil ick wilt got . hijr na vntbinden | |
Als ick dat best kan beschreuen vinden . | |
War v(m)me dat got den guden quellet | |
De daer den syn van weten willet . | |
Jn dren manieren vinde ghi dat claer | |
Wil ghi dat weten so soket al daer . | |
Mer dat hijr de guden vnde de quaden | |
Jn gheliken sukeden werden verladen . | |
Of in gheliken ku(m)mer ofte wo dat heet | |
Wat hijr van is dat vnderscheet . | |
Dat de ene de notte kraken | |
Vnde de ander de kernen smaken . | |
De merke twee woerde vnder en beiden | |
Alse hope vn(de) sorghe wo vele de scheiden . | |
Bi dussen twen woerde(n) so sul ghi leren | |
Van allen ku(m)mer of allen deeren . | |
<226v> | |
Dat den gude(n) beide vn(de) de(n) quade(n) gheschiet | |
Wo em dit smaket in dusser tijt . | |
De den ghenen int einde komen willen | |
De hijr qualike gheleuet hebben . | |
¶ Van der sorghe vn(de) anxte . vn(de) wat sorghe | |
vn(de) anxt doen vn(de) wercken moghen . | |
<a.l.R.: . xxxix . > Ghi vindet vake in dussen leuen | |
Va(n) de(n) ghene(n) de em nv ter werlde gheue(n) . | |
Datter luttick synt de de ghebode holden | |
Nochta(n) hoere(n) se dat wal datme(n) se sal holde(n) . | |
Mer dat slaen se al lichtlike in den wint | |
Wa(n)te manich hijr alsulken smack vint . | |
Jn ghenoechte der werlt vn(de) tijtliken gude | |
Dat se luttick achten de teen ghebode . | |
Mer volghe(n) der werlt in dat ghemene | |
Vn(de) wa(n)neer en komet al vnversene . | |
Zukede ofte plaghe ofte ander deeren | |
Des se dan nicht moghen kieren . | |
So seen se dattet qualike is ghemaket | |
Wante se syn in den lijchame also gheraket . | |
Dat se van pinen moghe(n) nerghe(n) duere(n) | |
So gaet dat vp een sorghe(n) vn(de) trueren . | |
Vn(de) hebben twiuolde pine bouen mate | |
Wa(n)te in den lijchame seen se kra(n)cke bate . | |
Vnde waer de arme siele varen sal | |
Dat tughet em dan oer consciencie wal . | |
<227r> | |
Se en moghe(n) troest noch ruste mit ghelde kope(n) | |
De sorghe brencget se dan in wanhope . | |
Nu merket doch nouwe vn(de) wal beseet | |
Alsulken anxt of sorghe en hebbet niet . | |
De vrunde godes wtverkoren | |
Als ghi wil got hijr na sullen horen . | |
Wa(n)neer de materie dat eeschet . of de sin so lecht | |
Joha(n)nes gulde(n)mu(n)t in ene(n) sermone secht . | |
Jn sulker noet alst gaet an steruen | |
Va(n) mistroeste wil manich em sulue(n) v(er)derue(n) . | |
Somich kricht in sukeden so grote wee | |
Dat he bijt lippen ofte tuncgen vntwee . | |
Somich lopet va(n) de(n) bedde vn(de) meent to vleen | |
Somich verkiert de oghe(n) mit leliken seen . | |
Somich verkiert de ste(m)me vn(de) al sijn ghelaet | |
Och wo et dan mit den ghenen staet . | |
De em nicht moghe(n) troeste(n) vp oere gude w(er)ke(n) | |
Hijr bi so moghe ghi de waerheit wal m(er)ke(n) . | |
Dat den dat steruen is ene grote pijn | |
Jhesus sydrach sone . secht in den boke sijn | |
Och wo bitter is den herten de doet | |
De in weelden hijr syn vpgheuoet . | |
Vn(de) in weelden hijr oere leuen leiden | |
Den is de doet een gruwelick scheiden . | |
Wante pine anxt vnde sorghe groet | |
De moten se dan liden in groter noet . | |
<227v> | |
Wante se hebben dan anxt bouen maten | |
Dat se de luste der werlde hijr sulle(n) laten . | |
Vn(de) en gruwet vor dat sware steruen | |
Se sorghen wen se dat guet sulle(n) eruen | |
Oeck hebben se mede vor de helle vresen | |
Wat mach dan meer ku(m)mer wesen . | |
Hijr to so moghe(n) se em wijslike saten | |
De der werlde ghenoechte nicht wille(n) late(n) . | |
Eer dat komet de leste tijt | |
Wil ghi van sorghe vn(de) anxte wese(n) quijt . | |
Als ghi van hene sullen keren | |
So doet als dit boeck hijr na sal leren . | |
¶ Wo ghy dat verweruen sullen dat ghy noch | |
sorghe noch anxt vor den doet en hebben . | |
<a.l.R.: . xl . > Hijr voer so hebbe ghi wal verstaen | |
De mitter werlde ghenoechte hijr v(m)me gaen . <in HS: gaen . u.d.Z. ergänzt> | |
Wa(n)neer dat komet to den lesten tide(n) | |
Wante . sorghe droefheit . anxt se liden . | |
Nu wilt to den eersten merken wis | |
Wat dussen dren enteghen is . | |
Jnt eerste . de mit sorghen is besmet | |
Daer is de troest enteghen gheset . | |
Teghe(n) den anxt is hope . na myne(n) waen | |
Teghe(n) de droefheit . vroude . heb ick v(er)staen . | |
Wat sorghe vn(de) droefheit mach deeren | |
Dat mach troest vn(de) hope wal kieren . | |
<228r> | |
Mer wo wi verkrighe(n) dusdanighe(n) vrede | |
Alse hope vn(de) troest . vnde vroude mede . | |
Dat wi de wis hebben voer vnsen steruen | |
So wilt hoeren wo ghi et sullen verwerue(n) . | |
Hijr van secht ysidorus . als ick vermode | |
Jn enen boke . dat heet . va(n) de(n) ouersten gude . | |
Wilstu van droefheit sijn verloest | |
So leue altoes wal so vinstu troest . | |
Wa(n)te he secht . de ene gude consciencie heuet | |
Dat he sonder vroude is nu(m)mer de wile he leuet . | |
De hillighe vader sunte augustijn | |
Secht hijr van in enen boke sijn . | |
Dat de ghene de ene gude consciencie heuet | |
Vele vroliker in allen verdriete leuet . | |
Dan in alle der werlt doen de quaden | |
Vn(de) mit ener quader consciencie syn v(er)lade(n) . | |
Jck wilt setten . ofte et nv aldus ware . | |
Dat een va(n) natuere(n) queme in zukede sware . | |
De gode hijr diende bi nachte vn(de) bi daghe | |
Jck sette . dat een a(n)der krighe de sulue(n) plaghe . | |
De der werldt ghenoechte plecht to hantiere(n) | |
Van natueren ghelijck in allen manieren . | |
Mer wo ghelike dat dussen de pine smake(n) | |
Dar luste my den gru(n)t wal van to rake(n) . | |
Na den dat vns de schrift wil leren | |
So heft de gude wal dat vordel in veren . | |
<228v> | |
¶ Hijr na volghen vier vordel de de guden | |
hebben vor den quaden wa(n)neer se steruen | |
sullen . Vnde dit is dat eerste vordel . | |
<a.l.R.: . xli . > Dat eerste is een vordel groet | |
Dat got de gueden in ghener noet . | |
Hijr let quellen in ghener vren | |
Van den viande bi naturen . | |
Anders dan em nutte vn(de) orbar is | |
Hijr van schrift su(n)te paulus . des sijt ghewis . | |
Dat got syne vrunde hijr nicht let plaghe(n) | |
Vorder dan se wal moghen verdraghen . | |
Wa(n)te haddet got an iob gheseen to voren | |
Dat he sulck lide(n) nicht hadde moghe(n) bore(n) . | |
Als em de viandt dede in dussen leuen | |
Got hadde nicht sulke macht de(n) via(n)de ghegheue(n) . | |
Jobs v(er)duldicheit kande got bouen mate | |
Dar v(m)me so liet he en quelle(n) to syner bate . | |
Wante als got is boue(n) allen natueren vry | |
So weet he wal wat elke(n) me(n)sche(n) v(er)drachlick sy . | |
Wante got en wil van syne(n) lieue(n) vru(n)den | |
Syne barmh(er)ticheit nu(m)mermeer wenden . | |
Bouen oere macht en let he se nu(m)mer in node(n) | |
Ghelijck den vulen heide(n) ofte ghelijck ioden . | |
De gode nicht vntfruchten in dussen leuen | |
De mote(n)t nemen als de natuere kan gheue(n) . | |
Vm dat se vp got nicht en pleghe(n) to achte(n) | |
<229r> | |
So mote(n) se den troest va(n) em sulue(n) wachte(n) . | |
Ofte va(n) meisters de sick medicine(n) vnderwinde(n) | |
Ku(n)nen em de helpen dat moghen se bevinde(n) . | |
Mer den syn hijr van also nicht en verstaet | |
Dat ic <in HS: ic ü.d.Z. ergänzt> icht mene . dat de medicine sy quaet . | |
Of dat de gude der medicine nicht en behoue(n) | |
Jck wil dat ghi dat vnderscheet hijr bi proue(n) . | |
Wo vele dat schelet tusschen gude(n) vn(de) quaden | |
De mit gheliken sukeden synt verladen . | |
¶ Dat ander vordel dat de guden hebben wa(n) | |
neer se steruen sullen voer den quaden . | |
Dat ander vordel sy iv bekent <a.r.R.: . xlii . > | |
Dat de gude em ten doghede(n) heft ghewe(n)t . | |
Mit waken . mit vaste(n) . vn(de) anderen pinen | |
Vn(de) mit manighen hemeliken disciplinen . | |
Al komet em bi tiden dan vngheual | |
So heft he et gheleert wo he et hauene(n) sal . | |
Wa(n)te de ghewoente heft em gheleert v(er)duldich(ei)t | |
Hijr van een wijs philosophus aldus seit . | |
Dat lancge ghewoente des sijt ghewis | |
Jn den menschen een ander natuere is . | |
Wa(n)te een smyt solde bet de hette v(er)dreghen | |
Dan de visscher de stedes to vissche(n) pleghe(n) . | |
Als de smyt der vuencken is ghewone | |
So is de visscher der kulde in ghelike(n) done . | |
Vn(de) oeck de em vele to wandere(n) heft ghesat | |
<229v> | |
De mach buten duren . dat sy kolt of nat . | |
Nu merket de na der werlde ghenoechte daghelix leue(n) | |
Wan se de ghenoechte vndanx hijr mote(n) begheue(n) . | |
Vn(de) em dan ku(m)mer in den lijchame deert | |
So moten se io sijn vele meer verueert . | |
Dan de ghene de to den ku(m)mer synt ghewe(n)t | |
Dit is dat <in HS: dat a.l.R. ergänzt und hier eingefügt> ihesus sydrach vns doet bekent . | |
Dar he secht . och wo swaer is de doet | |
Den ghenen de in weelden syn vpgheuoet . | |
¶ Dat derde vordel dat de guden hebben . | |
<a.l.R.: . xliii . > Dat derde vordel . na den dat luet | |
So is dat to voren ghenoech beduet . | |
Vn(de) is . dat sorghe vn(de) anxt hijr den quaden | |
Bi natueren vake(n) oeren lijcham schaden . | |
Wan se mit sukede syn beuaen | |
Des ghelike(n) so moghe ghi wal verstaen . | |
Also als sorghe vn(de) anxt den quade(n) schaet | |
So mene ick dat hope vn(de) troest de(n) gude(n) baet . | |
Hijr mene ick dat ghenoch gheschreuen sy | |
Dar ghi dit vordel wal moghe(n) merke(n) by . | |
Hijr vmme so wil ick dit laten bliuen | |
Vn(de) wil van den vierden vordel schriuen . | |
Dar de grunt mit alle an lecht | |
Na den dat de hillighe schrift hijr va(n) secht . | |
Dat de hillighe vader sunte gregorius | |
Jn synen morale secht aldus . | |
<230r> | |
Den ghenen wert troest hijr ghegheuen | |
De mit armode korten hijr oer leuen . | |
Vn(de) anxt is den ghenen hijr togheuoghet | |
De em an troest der werlde hijr v(er)hoghet . | |
Aldus krighen de gude(n) troest va(n) by(n)ne(n) ope(n)baer | |
De quaden anxt vn(de) sorghe in gheliker vaer . | |
¶ Dat vierde vordel der gude(n) als se sterue(n) sulle(n) . | |
Dat vierde vordel mach ick beghi(n)nen <a.r.R.: . xliiij . > | |
Dat alle riete d(er) werlde hijr were(n) pe(n)ne(n) . | |
Vnde alle water incket in gheliker voghen | |
So en soldemen to gru(n)de nicht volschriue(n) moghe(n) . | |
Ofte weerdicheit dusses pu(n)tes to gru(n)de mete(n) | |
Vnde is in den latine . caritas gheheten . | |
Vn(de) men mach et i(n) duetsche . de lieue godes noeme(n) | |
Wa(n)te we in dusser lieue is vollenkomen . | |
Dat alle de werlt em teghen waer | |
Vnde alle de pine al openbaer . | |
De alle de werlt hijr gheuen mach | |
Dat were dussen to liden seer klene v(er)drach . | |
Vn(de) oeck dussen pu(n)t also nicht en verstaet | |
Dat elck gude dusse my(n)ne volkomen haet . | |
Mer elck na den dat he gode vele mynnet | |
Dar na is he hoghe vor gode bekennet . | |
Somich my(n)net gode meer . somich myn | |
Vn(de) is et dat wi nicht al volkomen syn . | |
Js et dat wi v(m)mer in der my(n)ne godes bliue(n) | |
<230v> | |
So machme(n) vns v(m)mer vor de gude(n) schriue(n) . | |
Mer de gode nicht en my(n)ne(n) in ghene(n) staet | |
De machmen mit reden schriuen quaet . | |
Mer war bi dat ghi et moghe(n) wete(n) i(n) dusser tijt | |
Of ghi gode mynnen ofte niet . | |
Hijr van schrift su(n)te ioha(n)nes ewangelist | |
De vp den borsten godes heft gherest . | |
Vn(de) dar wt toech den hemelschen schat | |
De secht in syner epistolen plat . | |
De der werlde ghenoechte wint in dusser tijt | |
Dar ynne en blift de mynne godes niet . | |
War bi so moghe wi et bet bekenne(n) claer | |
Wante got sprack suluen al openbaer . | |
Js et sake dat ghi my mynt | |
So holdet myne ghebode . so syn ghi mijn vre(n)t . | |
Wa(n)te de myne ghebode holde(n) vn(de) volbre(n)cge(n) | |
De bliuen stede in myner mynnen . | |
Dussen syn leerde got vake(n) in dussen leue(n) | |
Oeck so vy(n)t me(n) anders to manigh(er) stede beschreue(n) . | |
We gode wil mynnen in dusser tijt | |
De moet holden dat got ghebiet . | |
Nu gaet in iv suluen vn(de) wal versynt | |
Of ghi meer gode dan de werldt mynt . | |
Hijr bi so moghe ghi es ghenoech v(er)staen | |
Nu wil wi weder to der mynne(n) gaen . | |
De so edel is . des sijt ghewis | |
<231r> | |
Dat gheen sake hogher to der werlde en is . | |
De mit der mynne wart recht ghewu(n)t | |
Al leghe he in der hellen grunt . | |
De mynne solde syne pine verdriuen | |
Ghelijck dat de hillighen hijr va(n) schriue(n) . | |
Wat mach dan hogher wese(n) da(n) godes my(n)ne | |
Wa(n)te de got dus mynne(n) mit vurighe(n) synne . | |
Dat em alle de werldt du(n)cket of se were slijck | |
Weerlike dat were meer dan v(n)moghelijck . | |
Dat got de in pinen verderuen lete | |
Nu merket dat de iu(n)cvrouwe su(n)te agnete . | |
De olt mochte wesen van derteen iaren | |
Se en liet oer van ghene(n) pine(n) veruaren . | |
Dar se in den vuere stont in groten node | |
Se hielt oer ha(n)deke(n) vp mit vrolike(n) mode . | |
Vn(de) ghebenedide gode in gheliker bare | |
Of oer v(m)me alle de pine nicht ene vu(n)cke ware . | |
Dat dede oere grote hope to de(n) ewighe(n) rike | |
Oer vuerighe my(n)ne . vn(de) reine co(n)scie(n)cie des ghelike . | |
¶ Oeck so vyntmen den syn als vorschreue(n) steet | |
Va(n) ener vrouwe(n) de me(n) kropel margareta heet . | |
De verkropelt so sere in pinen lach | |
Dat alle den verwunderde de se sach . | |
Wa(n)te se nouwe een lit sond(er) pine mochte rore(n) | |
Als oer de pine aller starkest queme(n) to vore(n) . | |
So sprack se mit vroliken woerden aldus | |
<231v> | |
So mijn wtuerkorene ihesus . | |
Ghif wat meer van dussen plaghen | |
Jck mach noch vele meer vm di verdraghe(n) . | |
Suech machstu my meer plaghe(n) in dusse(n) tide(n) | |
Dan ick hijr meer v(m)me dine(n) wille(n) mach lide(n) . | |
Wa(n)neer de pine icht sachtede i(n) ienighe(n) lede | |
So schreide se <in HS: se a.l.R. ergänzt und hier eingefügt> to rechte vn(de) karmede mede . | |
Lieue ihesus . war in hebbe ick ghesundighet nv | |
Dattu myne pine verlichtes aldus vro . | |
Och arme en bin icks nicht w(er)dich i(n) dusse(n) tide(n) | |
Dat ick wat pine meer vor di moghe liden . | |
Och ihesus verghet my doch nicht i(n) dusser stede | |
Mer wil myne pine v(er)mere(n) . so vi(n)de ick vreede . | |
Nu merken de ghene de in sunden waken | |
Wo den ghenen de pine al hijr bi smaken . | |
Bi de(n) ghene(n) de i(n) guder co(n)sciencie gode my(n)ne(n) | |
De hillighe su(n)te bernhard doet bekennen | |
We ene gude consciencie in mynne besit | |
Alle der werlt der vntfruchtet he niet . | |
He en achtet ghenes vloke(n)s ofte dreghens | |
Alle de pine des lijchams de synt em klene . | |
Teghen den doet so sal he em so v(er)hoghen | |
Meer dan ienich di(n)cg dat em sal v(er)nedere(n) moghe(n) . | |
Hijr bi so en machmen in der werlt ghene sake(n) | |
Der mynne godes ghelyke maken . | |
Den edele(n) patriarchen dede dusse my(n)ne vorseit | |
<232r> | |
So sere dorsten de ewighe salicheit . | |
Dusse my(n)ne heft de wisen p(ro)phete(n) gheleert | |
Dat se de waerheit hebben gheprofeteert . | |
Dit dede de(n) hillighe(n) apostole(n) dorstlike spreke(n) | |
Dit dede de(n) durbare(n) mertelere(n) oere lede to breke(n) . | |
Dit dede de(n) milde(n) co(n)fessore(n) stre(n)cge leue(n) leide(n) | |
Dit dede de(n) lieue(n) iu(n)cvrouwe(n) va(n) d(er) werld ghenoech(-)te scheide(n) . <in HS: te scheide(n) . u.d.Z. ergänzt> | |
Dusse my(n)ne heft gode also behaghet | |
Dat en vntfancge(n) solde een reyne maghet | |
De en solde telen vnde maghet bliuen | |
Dar vns allen heil solde van beklyuen . | |
De my(n)ne dede dat he wort besneden | |
De my(n)ne dede en vasten vn(de) beden . | |
De my(n)ne dede dat he em liet vancgen | |
Vn(de) tussche(n) twe mordener an een cruce ha(n)cge(n) . | |
Wat mach da(n) wese(n) dat dusse my(n)ne nicht verwi(n)t | |
Dat mene ick datme(n) nicht ter werlde en vint . | |
Hijr v(m)me so moghe(n) se wal vrielike sterue(n) | |
De dusdanighe my(n)ne ku(n)nen verweruen . | |
Ghelijck dat gheschreuen staet hijr voer | |
Meister richard secht van su(n)te victoer | |
Dat gotlike mynne sy ene grote soeticheit | |
Wa(n)te we sijn herte volkome(n) in mynnen leit . | |
De my(n)ne doet em de pine allene nicht soete make(n) | |
Mer se doet em de(n) bittere(n) doet oeck soete smake(n) . | |
Dat den quaden vaken sere veruaert | |
<232v> | |
Nu ist iv ghenoech hijr openbaert . | |
Wo groet dat sy dat vnderscheit | |
Dat tusschen den guden vn(de) quaden scheit . | |
De in gheliken sukeden syn beuaen | |
Hijr bi so rade ick nv sonder waen . | |
Alle den ghenen de de werlt hanteren | |
Dat se de mynne godes to tyde leren . | |
Of em sukede beieghent of ander pine | |
Dat em de my(n)ne dan sy ene medicine . | |
¶ Een korte v(er)clari(n)cge der vorschreuene(n) | |
pu(n)te(n) . vn(de) mede va(n) dat slot des ga(n)sen bokes . | |
<a.l.R.: . xlv . > Myne woerde heb ick to vnsen leren | |
Hijr voer begu(n)nen to exponeren . | |
Dat eerste woert . dat is . waer wt | |
Dat in dren manieren is beduet . | |
Wt wen vns dat liden komet | |
Ofte van wen . als dat voer is ghenomet | |
Dat ander woerdt . waer v(m)me heet | |
Drewerf in dren vntbunden steet . | |
Dat erste . waer v(m)me vns got wil deren | |
Dat oeck vntbunden is in dren maneren . | |
Dat oeck vntbunden staet i(n) duetscher tale(n) | |
Dat gheen noedt en is nv weder to hale(n) . | |
Dat voer in der schrift is openbaer | |
Wante dit boke dar bi verlencget waer . | |
Vn(de) so groet orbar nicht kan brencgen in | |
<233r> | |
Hijr vmme so wil ick nv korte(n) den syn . | |
Vnde wil dussen boke een einde gheuen | |
Wa(n)te weerlike . hijr is wal so vele gheschreue(n) . | |
De et lest ofte hoert mit guden menen | |
He mach dat ewighe rike dar mede v(er)dene(n) . | |
Wa(n)te wt manighe(n) boke(n) ist to same(n) ghesocht | |
Eer dit boeck to den einde is ghebrocht . | |
Vn(de) manich swaer arbeit in gheliker mate(n) | |
Vn(de) en soldet dan ghenen menschen bate(n) . | |
De dit schriuen vnde lesen ofte lesen hore(n) | |
So hadde ick iamerlike mijn tijt verlore(n) . | |
Wa(n)te wat men vns mach to bate(n) schriue(n) | |
Sal vns ienich heyl daer van becliuen . | |
Wi mote(n) mitte(n) werken volghe(n) dar na | |
Hijr v(m)me staet dar gheschreue(n) . als ick v(er)sta . | |
Qui creauit te sine te . no(n) iustificabit te sine te . Augustin(us) . <in HS: Augustin(us) . neben der Zeile ergänzt> | |
Bi dusser schrift hebbe ghi guet to merken | |
Dat sy pape . leye . ofte clerken . | |
Se mote(n) der schrift mitte(n) werke(n) volghen na <in HS: na ü.d.Z. ergänzt> | |
Ofte se lesent to vergheues als ick versta . | |
Hijr v(m)me de dit horen ofte suluen lesen | |
Willen se dar bi verbetert wesen . | |
So volghe(n) se der schrift mitte(n) werken na | |
So wert en raet als ick versta . | |
Vn(de) moghen hijr bi den hemel verdenen | |
Vp dat vns got dat mote verlenen . | |
<233v> | |
So bidde ick <in HS: ick ü.d.Z. ergänzt> dat ghi willen lesen hijr na | |
Een . pater noster . vnde . aue maria . | |
Jck bidde dencket des ghene(n) in iuwe(n) ghebet | |
De dit boeck mit arbeide heft gheset . | |
Of he in ienigher tijt . ofte in ienigher mate(n) | |
Jenich arbeit hebbe achter ghelaten . | |
Dat eme dat got wille vergheuen | |
Vn(de) vor synen arbeit v(er)lene(n) dat ewighe leue(n) . | |
Vn(de) allen sielen de in pinen karmen | |
Dat sick got dar ouer wille verbarmen . | |
Hebbe ick my icht v(er)grepe(n) in ienigher maniere(n) | |
Dat wil ick my gherne laten corrigieren . | |
So eindet dit boeck to godes eren aldus | |
Ghelouet sy maria . benedictus ihesus . | |
Hijr eindet dat spieghel der leyen . | |
Ghescreuen yn der frater hues Ten sprync- | |
borne . bynnen monster Jnt iaer vnses he | |
ren m . cccc . xliiii . vermiddes gherardu(m) buck <in HS: buck von jüngerer Hand unterstrichen> | |
van buederick enen snoeden vnnutte(n) brod(er) <in HS: er von jüngerer Hand am Ende des Wortes hinter dem Kürzel für (er) ergänzt> | |
des vorscreuen huses . We desses boekes | |
ghebruket . de bidde vor em . vnde bewaer | |
dat boeck reyne v(m)me godes wille . vp dat | |
vele lude v(er)middes der ghenaden des hilli | |
ghen gheestes daer wt ghebetert werden | |
to der eren godes . Amen . | |
Deo gracias semper . Amen . Jhesus . <in HS: Jhesus . ü.d.Z. ergänzt> Maria . <in HS: Ghescreue(n) - Maria . v.a.H.> |