Herforder Rechtsbuch - nach der HS Msc. 1 - Kommunalarchiv Herford

O myne leve(n) borghere weset eyndrechtich we(n)te der borgh(e)re eyndrechticheyt is d(er) stede beste vasticheit <in HS: Spruchband>
<Ir>
In den Namen godes Amen [...]
<IVra>
Dit is de prologus <in HS: ü.d.Z.>
MEn lest an der ol-
den rethorica tu-
lii . Witlicheyt vn(de)
kundicheyt su(n)der
beschedene redelike wort .
heft den luden vn(de) den steden
clene ghevromet . Mer sco-
ne wort sunder witlicheyt
vn(de) kundicheyt . heft den lude(n)
vn(de) den steden ny ghe vromet .
mer se sin der dicke an gro-
ten schaden vn(de) ku(m)mer ghe
komen . Vnde de lude vnde
stede ne worden er ok ny
ghe beterd . Hir vmme de
sik dar wolden an vliten .
dat se mit schonen worden
de lude vn(de) de stede vor deghe-
dinghen . vn(de) ropen lude . vn(de)
kyven sere . vnde spreken
alle weghe dit is recht .
nochtan dat en recht vnde
redelicheyt vnwitlik vnde
vnkundich is . Desse sint
sik suluen vnnutte vnde sche-
delik erer stad vn(de) eren bor-
gheren . Wente war men
<IVrb>
eres ropendes vnde kyuendes
nicht en wil achten . vn(de) se van
rechte moten laten . dar werd
de sake vorloren . Wente men
lest in cathone . Dat di sulue(n)
vnkundich dat en saltu kun-
dighen luden nicht vor legghen
sint men van kunst mach
kundigher wesen dan van ghe
velle . Men lest ok in Aristo-
tiles boken . Vnrecht dat is
vndreghelich . Hir vmme vor
stort id sik suluen . De sik auer
dar an konden ghevliten . dat
en recht vn(de) redelike dyng
mochten witlik werden vnde
kundich . vnde se dat mit be
schedenen redeliken worden .
kvnden vor brynghen dar se
de lude vnde stede me de vor
deghedingheden to eren
vnde to rechte . vnde deden
dat alle weghe na erer macht
vnde na erer wyst . mit goden
truwen desse duchten my syn
gode lude vnde vruntlik erer
stad vnde eren borgheren .
<IVva>
Nu lest men ok in ar(istote)les <in HS: les übergesetzt ergänzt> .
boken . de erst de stede an
satte vn(de) vorsatede . de heft
ghe wesen der grotesten
goden dyng eyn sake . sint
in den steden de lude sik mo-
ghen mit vrede mit ghe-
naden ghe neren mit eren
arbeyde . vn(de) moghen ok
leren redeliken vnde doghe(n)t
liken leuen . dar se de stede
moghen mede beholden an
erer ere vn(de) an eren wesen-
de . Sint dat nicht mach
ghe schen sunder gherich-
te vnde recht . So hebbe ik
hir bescreuen zomelike stuc-
ke van deme gherichte tho
heruorde . vn(de) van syme
rechte . de ik hebbe ghe
seen an beseghelden bre
uen . dar my vorder
nicht mer en bord af to
redende . Vnde ik ok wal
hebbe ghe hort van goden
olden wisen luden . des by
eren tyden de stad to h(er)uorde
<IVvb>
wol is ghe beterd vn(de) ghe
tymmerd . by eren tyden
mochten de borghere bru-
ken rechtes vnde vrede .
dat vor lene vns ok de go-
de got mede . <gestr.: Amen> .
<1ra>
Wo de schepene vn(de) radmanne
scolen sweren den rad myt den
denstluden .
HErvorde is eyn
edel stichte . vn(de)
heft eyne vry-
heyt . de em ghe
vryet hebbet de
keysere vn(de) koni(n)-
ghe . vn(de) hebbet de beseten ma-
nich huondert iar vn(de) besitten
de noch . alze se dat wol moge(n)
bewisen war vn(de) wanner en
des noet is . Dar sin ok schepe-
ne vn(de) ratmanne . de van olden
tyden mit den denstmannen .
des stichtes raed hebbet ghe swo-
ren . vn(de) sweren noch alle iare
in dusliker wyse . Dat wy vse
vruowen de Ebbedisschen de hir
yeghenwordich syt . vn(de) dat stich-
te van Heruorde . vn(de) de stad van
heruorde willen mit rade vor
heghen dyt iar na vser wist .
vn(de) na vser macht mit guoden
truwen vn(de) sunder arghelist .
dat vs got so helpe vn(de) hilghen
Van dem Borchgherichte
DE schepen vn(de) de raed de heb-
bet dat borch gherichte .
dat schoelen veer schepene vntfan
tho lene van der ebbedisschen .
<1rb>
wan de ebbedisse erst ghekoren
werd . vn(de) se er lenrecht sittet .
dar van hebben se borghermey-
stere des se erst nicht en hadden
do dat borchgherichte was ey-
nes ridders de het her Detmar
bose . Men vint ok in olden pri-
uilegiis neynen borghermester
tho heruorde er Gherde van lib-
bere . vn(de) Johanne van Rodewich
de weren de ersten borghermes-
tere tho heruorde na des dat
dat borchgherichte wart den
schepenen vn(de) raedmannen .
Hir van hebben se de cyse . dat
is dat broet vn(de) dat vleschgheld .
wyn vn(de) beergheld . vn(de) richtet
ouer allerhande spise koep . vn(de)
ouer allerhande wammate <sic> . vn(de)
vnrechte waghe vn(de) vnrechte
schepele . vn(de) vmme scheldwort
vmme stote vn(de) vmme sleghe
wat alsolikes ghevelle . Se rich-
tet ok vmme wicbelde goet . dat
hir ghe leghen is . dat sint hues
gharden tyns de in husen eder
in gharden gheleghen is . De
borghermestere schepene vn(de)
ratmanne de legghen ere borch
dingh vth wan se willen . dat
is wan de olde raet vn(de) de nyge
raet van beyden steden to same(n)de
<1va>
ghat vppe dat raethus . wes se
dar vordreghet vn(de) wat men
dar louet dat schal men stede
holden . We dat vorbreke . dat
scolden de borghermestere schepe-
ne vn(de) radmanne vorderen to
der stades nǔt vn(de) ere na erme
gheloeuede Wo men scal borgh(er)e
DE borghermestere untfan
schepene vn(de) radmanne heb-
bet ok macht borghere to entfan-
de to der stades nǔt vn(de) ere . Wan
se eynen borghere entfaet . de scal
sweren aldus . Dat ik deme stich-
te van heruorde . vn(de) der stad va(n)
heruorde . vn(de) den borgheren van
heruorde also truwe vn(de) also
holt wille wesen . alze eyn bor-
ghere van rechte schal . dat my
got so helpe vn(de) hilghen . Ere he
dessen eyt swere . so vraghe me(n)
oft he eghen sy . eder mit doet ve-
de beworen . so ne hulpe eme de
borgherschap nicht . sprekt he
dan he ne sy nicht eghen . mer
he sy vriy . des scal men eme ghe
loeuen van rechte . Wente dat sas-
sen recht leret in deme derden
boke capitulo xxxiii . Welich in-
komen man sich vry secht . den
scal men vor vry holden . men
en moghe ene mit tughe vor
<1vb>
legghen Dat de borgh(er)e over en
vn(de) dertich iaren hebbet ere vry-
heyt gebracht i(n) ene sekerheyt des rech
WElich borghere aldus besete tes
an der vryheyt de he sik tho
seghede do he borghere wart . vnde
do he de borgherschap swor . vnde
mit vs to heruorde wonede open-
bare . vn(de) ghinghe to weghe vn(de)
to strate . to zenede vn(de) to voghet-
dinghe openbare . vn(de) ane yeman-
des rechte bysprake ouer envn(de)
dertich iar vn(de) ses weken vn(de) dre
daghe . Mit desser langhen vryen
redeliken werebesittinghe heft he
syn vrye recht ghebracht an ene
wissenheyd des rechtes . Also dat
he schal ledich syn aller anclaghe
van eghenschap . des he desse besit-
tinghe moghe betughen mit sche-
penen tughe als en recht is . Dit
recht heft ghe vuolbordet de her-
toghe van sassen . do wy ene dar
leten vmme vraghen in vseme
breue . den eme brachte her Arent
kerchere van der marketkerken .
Vn(de) ok vraghede wy ene dar vm-
me do he was to heruorde . do de
greuen van der hoye . vn(de) de van
Schowenbuorch . vn(de) de voghet
van den berghe daghe helden
mit deme greuen van der marke
<2ra>
do antworde he vs aldus . It
duchte eme recht syn . vn(de) sine
riddere vn(de) sine man konden e-
me nicht rechters ghevinden
Ok leret dat sassen recht in de-
me ersten boke capitulo xxix
An eghene vn(de) an houen mach
sik de sasse vor swighen binne(n)
dertich iaren vn(de) iare vn(de) daghe
vn(de) er nicht . Hir vmme wes
men nicht en wil andeghedin-
ghen binnen en vn(de) drittich iaren
vn(de) ses weken vn(de) dre daghe . dat
blift mit rechte vor sweghen .
Wo de Borghermestere schepene
vn(de) radmanne va(n) der stades weghen
de borghere in weren hebbet
DE borghermestere vn(de) schepe-
ne vn(de) radmanne . de hebbet
ok van der stades weghene de
borghere an weren vn(de) an denste
vn(de) an tynse alles borchwerkes .
de stad to bewarende to beteren-
de . vn(de) der stades recht vn(de) vry-
heyt an allen stucken to weren-
de . Hirvmme scolen de borgher
mestere schepene vn(de) radmanne
de borghere vor stan vn(de) beholden
vn(de) betughen ere vryen were
besittinghe de se aldus beseten
hebbet . noch dat se des nicht se-
ghen noch horden do se borghere
<2rb>
worden . dest se des werden vnder-
richtet mit seuen waraftighen
borgheren den dat witlich vn(de)
kundich is . Sint dat sassen
recht leret in deme derden bo-
ke ca(pitu)lo xxv . Sterft eyn richter
wat by sinen tyden gheschen is
des scal sin nacomelingh an dem
gherichte tuech wesen al en seghe
he des nicht . wan he mit sche-
penen tughe der warheyt ghe
inneret wert . vn(de) ok an deme
anderen boke ca(pitu)lo xxii . War eyn
man keghen den anderen tughen
schal . dar to ne bedarf he des
richters tuch nicht . dar eme
de schuldighinghe nicht hoegher
dan an syn wedde gheyd . dat tu
ghet he sulf derde der dingplich-
tighen de dar ordele vinden . Is
ouer de schuld hogher . so mot
he den schulten eder den vrone(n)
boden to tughe hebben ouer den
richtere . War en man sines tu-
ghes vuol komet mit deme scul-
ten eder mit den vronenboden
eder mit den schepene(n) . dar sal
de richter ok tuch to wesen van
der warheyt eres ghetughes
de he ghe hort heft . al ne wiste
he des er nicht . Weygherd de
richter tuch to wesende weder
<2va>
rechte . ghene is doch vuollen ko-
men in syme rechten tughe .
Dat de borghermestere . sche-
pene vn(de) radmanne de borgh(er)e
solen vor stan an erme rechte
WEn de borghermestere sche-
pene vn(de) radmanne der
warheyt aldus ghe innert wer-
den van beruen borgheren . den
dat witlik vn(de) kundich is . so mo-
ghen se mit rechte beholden vn(de)
vor stan de borghere de se aldus
hebbet beseten vor ere vrye bor-
ghere na vryer lantsaten rechte
went se hebbet en witlik ghe
maket vn(de) betughet ere vryen
wer besittinghe als en recht is
Men lest an des keysers rechte
vn(de) des paues rechte . We recht
mach setten . de sal dat ku(n)dich
maken vn(de) beschermen . dat it
werde ghe holden vn(de) ok in Aris-
totiles boken in politicis . It
en <in HS fehlt: is> doch nicht dat men recht
settet . dar en sy . de dat bescher
me dat it werde ghe holden .
Hir vmme sint de borghermes-
tere vn(de) schepene vn(de) radma(n)ne
moghen de borghere van der
stades weghene to borghere ent-
fan vn(de) borghere maken . so scoe-
len se ok de borghere bescherme(n)
<2vb>
an erme rechte vor stan van
der stades weghene wan en
dat werd an ghebracht vnde
witlik werd ghe maket alse
eyn recht is . Wo sik de borgh(er)e
weren scolen wen men se an-
sprekt vor eghen
Werd ok eyn borgher an ghe(-)
sproken vor eghen . de aldus
langhe nicht borgher heft ghe
wesen . mer syn vader vn(de) syn
moder hebbet hir borghere
ghe wesen vn(de) sin hir vor storue(n)
sunder rechte bysprake . vn(de) ere
kindere eder ere rechten eruen
hebbet er erue vn(de) ere goet na
erme dode beseten iar vn(de) dach
des scolen se mit rechte ghenete(n)
Went dat sassen recht leret in
deme ersten boke ca(pitu)lo xxviii . .
Wat dusdanes dinghes erue-
los vorsterft . herwede eder erue
eder rade . dat scal men antwor-
den dem richtere . eder den vro-
nen boden eft he dat eschet na
den dertighesten daghe . Dit sal
de richter be holden iar vn(de) dach
vnvordan . vn(de) warden oft sik
iemant dar to the mit rechte
Ne tuth sich nemant dar tho
mit rechte . so kere it de richter
an syne nǔt . Mach dit helpen
<3ra>
deme richtere . so scoldet ok helpe(n)
den kinderen vn(de) sterken se an
erme rechte . Ok leret dat sas-
sen recht in deme ersten boke .
ca(pitu)lo xvii . War dit kint is vry
vn(de) echte . dar behoelt it sines va-
der recht . ys auer de moder denst
wif . dat kint beholt alsodane
recht als it an ghe boren is . An
welikem rechte de kindere besit-
tet iar unde dach na erer oldere(n)
dode sunder rechte by sprake .
dat sterket ere were an erme
rechte. Went dat sassen recht
leret an dem anderen boke . ca(pitu)lo
xliiii . Welik man en goet in ghe
weren heft heft iar vn(de) dach ane rech-
te weder sprake de heft dar an
ene rechte were . Worde ok en
borgher an ghe sproken vor eghe(n)
de en beter recht mochte betu-
ghen mit siner herschap eder
mit synen maghen . dat were
eme nar to donde mit rechte dan
iemant eghenschap ouer eme
mochte tughen . Went dat sas-
sen recht leret in dem derden
boke . ca(pitu)lo xxxiii Mach he ouer
sulf seuede syn vry beholden de
sine maghe sint . dre van vader
vn(de) dre van moder . he behoelt
sin vry vn(de) vor lecht er al er tuch .
<3rb>
Worde ok eyn borgher an ghe(-)
sproken vmme eghen . de en was-
tynsich eder en denstman were
den mach sin herschap bet behol-
den sulf seuede yenes maghe
de an ghesproken werd eder ander
waraftighen <in HS: n übergesetzt ergänzt> lude . dan de yene de
ene an heft ghesproken . Sint
dat sassen recht leret in dem der-
den boke . ca(pitu)lo xxxiii . Sprekt ene
en ander here an keghen den
mot he ene beholden sulf seuede
syner maghe eder warhaftigher
lude . dar na we de were heft an
eneme manne . de mot ene mit
mererem rechte vor tughen dan
ghene de er daruet . Vn(de) dar na
in deme suluen ca(pitu)lo We eme he-
ren sich vntseghet . vn(de) den ande-
ren sik to seghet . vordert men
ene to gherichte vn(de) komet sin
here nicht vor den he sik to secht
dat he ene vorsta mit rechte .
de ghene de vp ene sprekt beholt
ene sulf derde siner maghe . oft
he se heft . ne heft her nicht . he
vortughet ene mit twen synen
inbornen eghenen mannen <in HS: mannen eghenen - Umstellung markiert>
Worde ok en anghesproken vor
eghen de sik wolde weren mit
synen maghen vn(de) sinen slechte
dem were sin beter recht nar
<3va>
tughende . dan yemant moch-
te ergher ouer ene spreken .
Sin beter recht scal he betuge(n)
mit dren sinen maghen van
moder weghene . vn(de) dren va(n)
sines vader weghene de in den
suluen richte <sic> sin dat he sik to
secht eder bet ghe boren . dat
is were he van moder weghen
wastynsich vn(de) van vader we-
ghen en vry . eder en denstman
sine swertmaghe ne mochte me(n)
eme to tughe nicht vorlegghen
dor der beteren bord willen .
Went dat sassen recht leret in
dem derden boke ca(pitu)lo lxxii . dat
echte kint vn(de) vry . dat beholt
sines vader schild vn(de) nymd sin
erue vn(de) siner moder alze ere
evenbordich sy . eder bet ghebo-
ren . Mach de betere bord helpe(n)
to dem erue vn(de) to dem schilde
so mot se ok helpen dat men
se icht moghe vorlegghen to tu-
ghe . Aldus scal he sin recht be-
tughen mit syne(n) maghen dre
van moder vn(de) dre van sines
vader weghene . dat is he sulf
seuede . He scal sweren dat he
sy en wastinsich eder en denst
man eder en vrye . vn(de) nicht
eghen . dat eme got so helpe
<3vb>
vnde hilghen . Desser dryer recht
mot he eyn benomen dat he sik
to secht . So moten eme na swe-
ren dre siner maghe van mo-
der weghene . dat se sine naghel-
maghe syn van syner moder we-
ghene vn(de) eme dat witlik vnde
kundich sy . dat he sy en wastin-
sich eder en denstman eder en
vrye vn(de) nicht eghen . dat en
got so helpe vn(de) helighen . Des
suluen ghelik scolen ok sweren
syner maghe dre van synes va-
der weghene . so heft he syn recht
be holden . vn(de) betughet mit rech-
te . so scal men eme <in HS: eme übergesetzt ergänzt> delen ledich vn(de)
vry van aller anclaghe van e-
ghe(n)domes weghene .
Van dryer hande vryheyt
Nv mach men merken dryer(-)
leye vryen . de ersten hete(n)
schepenbare vryen . dar van le-
ret dat sassen recht in deme
derden boke ca(pitu)lo liiii . Len an
gherichte mot neman hebbe(n)
he ne sy schepenbar vry . vn(de) dat
he dem koninghe hulde do na
na vryes mannes rechte by de(n)
hulden sik vor pleghe . wan me(n)
tughes an eme <gestr.: tughet> tuet . . .
De anderen hetet vrye lantsate(n)
dar van leret dat sassen recht
<4ra>
in dem ersten boke ca(pitu)lo xvi . Ne-
man ne mach ander recht er-
weruen dan em angheboren is
sunder den eghenen man den
men vry let . de beholt vryer la(n)t-
saten recht . Vn(de) ok in deme der-
den boke ca(pitu)lo lxxii . Nympt
en vrye schepenbare wif enen
[b]ereghelden eder enen lantsate(n)
vn(de) wint se kindere by eme de
en zint er nicht euen bordich .
an bote vn(de) an wereghelde . wen-
te se hebbet eres vader recht
vn(de) nicht erer moder . darv(m)me
nemet se der moder erue nicht .
noch nenes mannes de ere
mach sy van moder haluen .
Vn(de) ok in deme suluen boke . ca(pitu)lo
lxxxi . Let de koningh eder en
ander here sinen denstman eder
sinen eghene(n) man vry . de be
holt vryer la(n)tzeten recht . De
derden vryen syn . de horen in
ene vrye graueschap . dar van
leret dat sassen recht in deme
suluen ca(pitu)lo . To ghat auer de sche
pene binnen eyner graueschap
de koning mot wal des rikes
denstman vry laten mit ordele(n)
vn(de) to schepenen dar maken
dor dat men rechtes bekome
vn(de) koni(n)ghes ban dar holde(n) moge .
<4rb>
Hir is ghe screuen wo de borgh(er)e
syn an ghe sproken vor eghen
vn(de) wo se sik hebbet <gestr.: mit v vor>
vor <a.l.R. nachgetragen> weret myt rechte .
Wo kort seghe(m)monic wart
vor holden .
DO men scref vses heren go-
des iar . dusent drehu(n)dert
en vn(de) viftich . do wart en ghe
richte ghe heghet vppe deme
radhus vp der Nygenstad . dar
de were wart ghe willekoret
van beyden partyen . dar qua(m)
her Reyner de gogreue . vnde
anklaghede mit synen vorspre-
ken Corde seghemmonike de
dar vor storven was .
Vn(de) eschede dat me(n) eme wol-
de antworden des suluen Cordes
herwede vn(de) sin erue . sint he
were sin wulschuldighe eghene
man . alze he ene wolde vor bos-
men vn(de) vor tughen . mit syner
suster vn(de) suster kindere(n) vnde
sime slechte wo he van rechte
scolde . Hir antworde tho hinrik
seghe(m)monik . de vormu(n)de was
Metten Cordes dochter vn(de) vor
stuont de were vn(de) sprak mit sy-
nen vorspreken aldus . Cord se-
gehe(m)monik was nicht eghen .
mer he was en vry borgher .
<4va>
went syn vader vn(de) sin moder
hebbet ghewezen vrye borghere
vn(de) hebbet ghe wonet to heruorde
openbare en iar vn(de) manich .
sunder yemandes rechte byspra-
ke van eghenschap weghene . vn(de)
hebbet ok eghen hus vn(de) erue ge
hat . wente dat hus dar sep scoet
telkorf inne wonet . hadde ere
wesen . Se sin ok to heruorde vor
storuen . vn(de) ere rechten eruen
hebbet ere herwede . er ghe rade
vn(de) ere erue mit rechte ghe no-
men . sunder yemandes rechte
weder<gestr.:by>sprake . Cord seghe(m)monik
heft na syner olderen ty-
den tho heruorde ope(n)bar
ghe wonet vor enen vryen
borghere na vryen lantsaten
rechte sunder yemandes rechte
by sprake went an synen doet .
Alze he al desse stucke tughen
wolde mit also vele goder bor-
ghere vn(de) goder lude . alze he
mit rechte dar to bedarf . vn(de)
hopet . sint he dit aldus mach
tughen . her Reynar de gogreue
scole ene der anklaghe ledich la-
ten vn(de) vordreghen van eghen-
schap weghene Dar wart up
ghe delet vor en recht . mochte
he betughen de vorscreuenen
<4vb>
stucke als en recht is men scolde
eme van rechte vordreghen an-
claghe van eghenschap weghen .
went dat nemant eghen is va(n)
rechte he en sy eghen ghe boren
van vader efte van moder . eft
he ne hebbe sik suluen eghen ge
gheuen . Wen men auer moch-
te vortughen . dat sin vader eder
syn moder hedden eghen wesen
de moste bewysen wo he were
vry ghe worden Wo Johan ky
nekingh wart vor holden
DO vses heren iare weren
M . ccc . lx . do wart en rich-
te ghe heghet to Johannes hus
kyneken vn(de) dat Johan nobeke
be sat de do richter was . Do qua(m)
her Berend van der lippe vn(de)
de meyere van Eckwordinctor-
pe in dat gherichte . vn(de) ancla-
gheden mit eren vor spraken
den suluen Johanne de dar vor
storuen was vn(de) escheden sin her-
wede vn(de) sin erue . sint he were
ere vulschuldighe eghene man
na eres ammetes rechte . vnde
horde in den hof to Ecwordinc-
torpe . alze se dat wolden betughe(n)
alze des ammetes recht is . Dar
antworde to sweneke de sin we-
dewe was vn(de) de were vorstoent
<5ra>
mit erme vor spreken sprak aldus
ere man en were nicht eghen . he
were en vry borgher . vn(de) sin va-
der vn(de) moder . sin older vader vn(de)
sin older moder hedden borghere
to heruorde wesen ouer langhe(n)
iaren sunder yemandes rechte
bysprake van eghenschap . Do
de vor storven . ere rechten eruen
nemen ere herwede ghe rade vn(de)
er erue . Ere man den se anspre-
ket heft gheseten to heruorde
na siner olderen dode en iar
vn(de) manich openbar vor enen
vryen borghere sunder yeman-
des rechte bysprake . Alze se <in HS: übergesetzt ergänzt> al desse
stucke wolde betughe mit also
vele goder borghere vn(de) goder
lude alze se dar to be houet . vn(de)
hopede sint se dit mochte be tu-
ghen mit rechte . men scolde se
vor dreghen anclaghe van eghe(n)-
schap weghene . Do bat des he-
ren van der lippe vor spreke en
ordel wo he vn(de) de meyer van Ec-
wordinctorpe den man scolden
winnen na eres ammetes <gestr.: rech->
rechte . Des wart eme ghe ant-
wordet . eres ammetes recht
wiste men hir nicht . mer wol-
den se na eren anclaghen vn(de)
der vrowen antworde wolde
<5rb>
men en eyn ghemene recht .
segghen . dat en recht recht were .
Des ghinc de here van der lippe
vte dem gherichte vn(de) heft dar
seder vele ghe welde vmme ghe
vorderd . Vn(de) dat gherichte vn(de)
de rad hebbet dat herwede vt
ghe vordet <sic> mit gherichte vn(de)
mit rechte . synt dar nyn recht
volghe na en was . vn(de) hebbet
dat ghe dan to rechten tyden .
alze recht is . de wedewe heft dat
erue seder beholden sunder rech-
te by sprake . Wo Johan
Capup wart vor holden .
IN deme suluen iare starf Jo-
han Caepup . des wart in syn
hus en richte heghet . des que-
men de Rauensbergheschen
ammetlude mit erme vorspre-
ken vn(de) anclagheden de were
vmme syn herwede vn(de) sin erue .
sint he van syner moder we-
ghene were vuolschuldich eghen
der herschap . alze se dat wolden
betughen vn(de) vorboesmen wo
se van rechte scolden . Des ant
worden Ghese sin wedewe vn(de)
Godeke ere sone mit eren vor-
spreken aldus . Ere man vnde
eres sones vader weren nicht
eghen van syner moder weghen
<5va>
mer he were wastinsich . vn(de)
hopeden dat se sin beter recht
bet mochten betughen . dan
men ergher mit rechte moch-
te ouer ene segghen . dat wa-
rt eme vor recht ghe delet .
Nu vraghede ere vorsprake
wo se dit scolden betughen .
des wart em ghe delet . mit
ligghenden orkunde eder mit
leuendighen tughenv. Nu vra-
ghet er vorspreken . wanne
se dit scolen betughen . des
wart en ghe delet . binnen
dren verteynachten . Des ghi(n)-
ghen de Rauensbergheschen
ammetlude mit sulfmode vte
deme gherichte . Des hebbet
de suluen Gheseke vn(de) Godeke
ere sone ere rechten tyd ware
ghenomen mit eren beseghel-
den breuen vn(de) leuendighen tu-
ghen . vnde de Raue(n)sberghe-
schen ammetlude quemen
dar nicht Wo Johan paghen-
willere wart vor holden
Bynnen ses weken na deme
dat capup ghestorue(n) was
do starf Johan den men heyt
de paghenviller . de des sulue(n)
capuppes broder sone was . vn(de)
was en borgher vppe der olden
<5vb>
stad . Nu quemen de Rauens-
bergheschen ammetlude . vnde
be satten mit gherichte sin her-
wede vn(de) sin erue . also se sines
vedderen vor hadden ghe dan .
Nu quam Godike capuppes
sone vn(de) besatte dat sulue her-
wede . sint he syn neyste swerd
mach were . Vn(de) Gheseke de syn
suster was van vader vn(de) van
moder de besette eres broder
erue . Dit herwede heft Godeke
mit ghe richte vn(de) mit rechte
vn(de) to rechten tyden vth ghe de-
ghedinghet . vn(de) Gheseke eres
broder erue sunder rechte we-
dersprake der Raue(n)sberghesche(n)
<gestr.:da> de it van der herschap weghen
besatet hadden vor eghen . De
sulue godeke heft dit herwede
seder mit rechte beseten . vnde
gheseke eres broder erue . sunder
yemandes rechte weder sprake
vn(de) besittet dat noch . Wo Johan
Loneman wart vor holden
DO men scref vses here(n) go-
des iar dusent drehu(n)dert
vn(de) envn(de)sestich . do qua(m) her We-
dekin de here van den Berghe
to Joha(n)nes hus van Lone in
eyn ghe heghet richte . vn(de) esche-
de mit sinen vorspreken eyn
<6ra>
herwede vn(de) en erue dat eme dar
were vor storuen van deme su-
uen Johanne de sin vuolschuldi-
ghe eghene man were . Des
antworde des Johannes wede-
we de de were vorstont mit ere (n)
vorspreken . Se were en herwe-
de schuldich to gheuene van ere(m)
manne . dat wolde se gheuen
deme se van rechte scolde . mer
se hopede dat ere man gicht e-
ghen were . Do sprak de here
van den berghe mit syne(n) vor-
spreken . he were sin vuolschuldi-
ghe eghene man . vn(de) ene hedde
em sin vader eruet . vn(de) eschede
sin herwede vn(de) sin erue . Des
antworde de wedewe mit eren
vorspreken . Se were unschul-
dich . dat ere man icht eghen
were . vn(de) de here van den ber-
ghe vn(de) sin vader den sulue(n) ma(n)
ne in weren hadden . noch in
tynse noch in denste ghe hat
hedden . vn(de) bat dar ens ordels
vmme wer men dat van rech-
te van er nemen scolde . vnde
vor dreghen se der ansprake .
Des sprak de here van dem
berghe er dat ordel delet wart
mit synen vorspreken . den ma(n)
hedde em sin vader ghe eruet
<6rb>
vn(de) were sin wuolschuldighe e-
ghene man . vn(de) wolde den be-
holden vn(de) vor stan wo vn(de) war
he sin vader erue van rechte
vor stan scolde . vn(de) bat dar or-
dels vmme . ofte he dit mochte
doen . wer mem <sic> eme van rechte
icht scolde gheuen des ma(n)nes
herwede vn(de) sin erue . Des wart
de here van den berghe vnder
maenet . wer he anders icht seg-
ghen wolde . men mostet sette(n)
vp en scheed ordel . Do sprac he
he wolde dar by bliuen . Des
is dar vp ghe delet . were dat
de Johan leuede vn(de) de here van
den berghe ene schuldighede an
gherichte . he were sin wuolsch-
uldighe eghene man . ene hed-
de em sin vader eruet . vn(de) wol-
de ene beholden vn(de) vorstan wo
vn(de) war he sin vader erue van
rechte vor stan scolde De Joha(n)
spreke . des heren vader van
den berghe noch de here van
den berghe ne hedden ene ny
in weren noch in tynse ofte in
denste ghe hat . vn(de) wolde der
ticht vnschuldich werden wo
he van rechte scolde . Desses
mochte Johan bet mit rechte
vnschuldich werden . dan de
<6va>
here van den berghe na sinen
reden ene mochte beholden .
sint he ouer ene noch tuch no-
ch were noch bosme ghespro-
ken heft . Nu de man dot is .
so moghen sine rechten erue(n)
dat sulue don dat he mit rech-
te don mochte do he leuede .
Went de rechten eruen de were
besitten dar de man vte stor-
uen is vn(de) se de were vor ant-
wordet in deme ghe hegheden
gherichte . Wo gherlaghes
wif wostekoppes wart vor holde(n)
NA godes bort drutteynhu(n)-
dert iar vn(de) twevn(de)sestich
do wart en gherichte ghe he-
ghet vppe deme radhus vppe
der nyenstad mit willekore
beyder partye . do quam de
meyer van hunrickesen mit
sinen vorspreken vn(de) ancla-
ghede hillen Gherlaghes <in HS: r übergesetzt ergänzt> echte
vruowen wostekoppes de dar
vor storuen was vn(de) eschede er
ghe rade vn(de) erue . Wente de
sulue hille were sin wuolschul-
dighe eghene wif na sines a(m)-
metes rechte . alze he dat wol-
de betughen alze recht is . des
a(m)metes to heyse <in HS: y übergesetzt ergänzt> . dar he in hoert
sint dem male dat se nyne kyn-
<6vb>
dere en hadde achter ghe laten
vn(de) se ok nynen eruen hedde er-
woruen by erme lyue alze des
suluen a(m)metes recht is. Hir um-
me scoldemen eme gheuen ere
gherade vn(de) erue van des amme-
tes rechtes weghene . Des ant-
worde desse sulue gherlach na
anwisinghe der suluen hillen
maghe vn(de) erme slechte . Der
suluen hillen vader was en e-
ghen man hern Hinrikes des
gogreuen . vn(de) sin vrowe dersul-
uen hillen moder was nicht
eghen . hir vmme scolen de kin-
dere mit rechte beholden eres
vader recht de eghen was . vn(de)
nicht erer moder . zint de moder
nicht eghen was . Ok zo sprak
de sulue gherlach . herma(n) bern
dinch de hedde sik vn(de) sine kind(er)e
vntle <gestr.: gh>deghet vn(de) ghe vryet . de
do to der suluen tid ghe boren were(n)
alze he dat wolde bewysen mit
rechte war des not dede . Dit
wart in deme richte gheschede(n)
mit ordelen mit rechte . sunder
rechte wedersprake . Mochten
der suluen hillen maghe betu-
ghen . dat de sulue herman bern
dinch hillen vader sik vn(de) sine
kindere van siner herschap
<7ra>
ghe vryet hedde . so mochten
mit rechte de kindere beholden
vry lantseten <in HS: t übergesetzt ergänzt> recht . vn(de) en sint
nemande van moder weghen
nichtes plichtich van rechte . .
mer de kindere de se seder der
vryheyt hebbet ghe toghen be
holdet erer moder recht . Wo
Joha(n) weuel wart vor holden .
Do men scref unses heren
godes iare drutteynhun-
dert vn(de)ver vn(de)sestich . do starf
Johan weuel. des quemen des
biscopes ammetlude van Myn-
den in dat erfhus in eyn ghe
heghet richte vn(de) anclaghede(n)
mit eren vorspreken des sul-
uen Johannes herwede vnde
sin erue . went he des stichtes
wuolschuldighe eghene man w(er)e .
vn(de) horde in dat ammet to hul-
horst vn(de) se wolden ene vor bos-
men vn(de) vor tughen alze des
ammetes recht is Des ant-
worde sin wedewe mit eren
vor spraken aldus . Johan we-
vel were nicht eghen mer he
were en vry borgher na vryer
lantsaten rechte . Sint he sik
hedde ghe wesseled vte deme
ammete mit <Edition ergänzt aus Detmolder Handschrift: leve> vn(de) mit liker
wessele mit willen der herscap
<7rb>
vn(de) der reyde lude vn(de) der am-
metlude als en recht is . Alze
se alle desse stucke betughede
in dem gherichte mit besegel-
den breuen vn(de) mit leue(n)dighe(n)
tughen alze en recht is . Des
leten sik de myndeschen am-
metlude dar an ghe noghen.
Do be satte Tyleke van den slon
des suluen ma(n)nes herwede vn(de)
erue . vn(de) en heft der besate mit
rechte nicht ghe volghet . Weuel
van Lubbeke de sin broder was
de nam dat herwede vn(de) vorbor-
ghede dat tho iare vn(de) to daghe
als en recht is . . Wo Nolte van
den Spikere wart vor holden
IN deme suluen iare starf Nolte
van deme spikere . do quemen
de Rauensbergheschen voeghede
vppe dat radhus up der nyen-
stad dar de were wart ghe
willekoeret vn(de) en richte ghe
heghet . Vn(de) anclagheden mit
eren vorspraken des suluen
Nolten herwede vn(de) sin erue
went he eghen were der her-
schap van siner moder weghen .
alze se dat wolden betughen
vn(de) vor bosmen als en recht is
Dat vor antworde Beneke sin
soene mit syne(m) vorspreke(n) aldus .
<7va>
De sulue nolte were nicht e-
ghen van siner moder wege(n)
sint de Rauensbergheschen
voeghede de suluen vruowen
hadden an ghe sproken do se
starf . vn(de) worden des neder
vellich . alzo dat ere suster de
noch leuet nam ere gheraede
mit richte vn(de) rechte . alze
he desse stucke wolde tughen
alze recht is . Des wart eme
ghedelet vor recht . Mochte he
dat be tughen mit deme rich-
tere vn(de) mit twen bederuen
mannen alze en recht is . me(n)
scolde eme der anclaghe mit
rechte vor dreghen . Nu bat
sin vor spreke en ordel . sint de
richter dar dit vor scha vor
storuen is . wo he dessen richt(er)e
scole vnder richten der sake
dat he sin tuch moghe wezen
in des doden richters stede .
Des wart eme ghe delet . mit
sone <Edition korrigiert nach Detmolder Handschrift zu: seven> mannen den dat witlik
vn(de) kundich is dat desse sake
vor deme doden richtere is
gheschen . Des quam de vruo-
we de erer suster rade hadde
ghe nomen mit beneken in
dat ghe richte mit den sone <Edition korrigiert nach Detmolder Handschrift zu: seven>
ma(n)nen . vn(de) wolde hebben be
<7vb>
tughet de sake alze eme was
ghe delet . Des beden de Raue(n)s
bergheschen voghede enes da-
ghes to ver weken . queme(n) se
dan nicht . so scolden se vuolva-
ren hebben vn(de) vuollen komen
wesen in erme tughe . des sint
seder de Rauensberghesche(n) vo-
ghede nicht ghe komen . .
Van den ghogherichte . vn(de) dat
nyn borgher van rechte antwor-
den darf . mer vor dessen ghe-
richte vmme eghen
DE hogheste richtere
to heruorde dat is de
gogreue . wente he rich
tet to hande vn(de) to halse vnde
dynghet vnder koninghes ba(n)-
ne vmme vry vn(de) v(m)me eghen
dat to heruorde ghe leghen is .
vn(de) lecht sin voghet dyngh vn-
der koni(n)ghes banne ouer ses
weken na vryes ma(n)nes rech-
te . Hir v(m)me so en darf neman
antworden vmme eghen eder
vmme vry dat to heruorde
ghe leghen is . noch nyn borgher
to heruorde vmme eghenscap
antworden dan vor dessem rich-
tere . went dat sassen recht
leret in deme ersten boke . ca(pitu)lo
<8ra>
lix . Allerhande claghe .
vn(de) al ungherichte mot de richt(er)e
wol richten binnen synen ghe-
richte war he is . ane eft men
vppe eghen claghet . eder vppe
enen schepenbaren vryen ma(n)
ungherichte claghet des ne
mach de richter nicht richten
men to echter eder to rechter
dyngstad vn(de) vnder koni(n)ghes
banne . Ok in dem derden boke
ca(pitu)lo xxxiiii . Jewelik man heft
sin recht vor dem koni(n)ghe . ye-
welik man mot ok wal ant
worden vor dem koni(n)ghe in al-
len steden na syme rechte . Vn(de)
nicht na des kleghers rechte .
sprekt men ok sin eghen an .
dar en darf he nicht vor ant-
worden dan in deme lande dar
et binnen beleghen is . De
koningh scal ok richten v(m)me
eghen nicht na des mannes
rechte meue(n) des landes dar it
inne licht . Ok in dem ersten
boke ca(pitu)lo lii . Ane erue(n) ghe
lof vn(de) echt dyng ne mach ne-
mant sin eghen noch sine lude
gheuen . ghift het weder rech-
te sunder eruen ghe lof . de erue(n)
vnderwindet sik mit ordelen
recht oft he dot sy de ghene de
<8rb>
dar ghaf zo he des nicht ghe-
uen ne mochte . Hir vmme
scal men mit ordelen vn(de) rechte
sik eghens vnderwynden . zo
mot dat yo schen in dem ghe-
richte dar et bynnen gheleghe(n)
is . De gogreue scal sitten dre
echte voghettyng in dem iare
dat erste des dyngsedaghes na
twelften . dat andere des dyng-
sedaghes na sunte pusinnen
daghe . dat derde des dyngse-
daghes na sunte dyonisius
daghe . Queme desser daghe
yenich to vyrdaghe eder in hil-
ghe daghe . eder dat et not be-
neme . dat mochte he wal vth
legghen mit rade der schepene(n)
deste he yo echte voghettyngh
sitte drye in dem iare ane de
schepenen . So mach de gogreue
nyn voghettyng sitten . wente
se moten en ordel vinden vn(de)
rechtes pleghen vnder koninges
banne . went dat sassen recht
leret in deme derden boke ca(pitu)lo .
lxix . War men dynghet by
koninghes banne . dar scolen
de schepene ordele vinden vaste(n)de
over yewelken man . he sy du
desch eder wendesch . eder eghen
eder vry . dar en scal anders
<8va>
neman ordel vinden dan se .
Ok moghen de schepene tu-
ghen vmme vry vn(de) vmme
eghen dat to heruorde vn(de)
in dem gho gheleghen is . .
Went dat sassen recht leret
in dem anderen boke cap(itu)lo .
xliii . We en goet secht eme
<gestr.: anderen> to lene . vn(de) en ander
secht it sy sin eghen . spreket
se dat mit gheliker were an
de ghene mot it bet beholde(n)
to eghene mit twyer schepe
nen tughe . dan de andere
to lene . Hir vmme mot <in HS: t übergesetzt ergänzt> me(n)
se nuetten to tughe . dat em
wittik <sic> is vnde in der gho-
graveschap ghe leghen is .
Wo de ghogreve scal voget
tyngh sitten
Wan de gogreue wil sitte(n)
mit den schepenen ech-
te voghettyngh . dat scal he
don vppe deme rathus . de sche-
pene scoelen dar by eme sitten
de vronen boden scolen enen
disch vor en setten be decket
mit ener dwelen . De hilghen
scolen se dar up setten . vnde
en swerd darby legghen .
dat men se . dat hir konin-
ghes ban is . vnde dat men
<8vb>
hir mach richten to hande vn(de)
to halse vn(de) v(m)me vry vn(de) eghen
dat hir beleghen is vnder ko-
ni(n)ghes banne . So vraghe he
oft he moghe heghen en echte
voghettyng . zo dele eme en
<a.l.R.: no(ta)> schepen / . vnder koni(n)ghes ba(n)ne
moghe he mit rechte wol heghe(n)
alze he dat heft ghe heghet . so
vraghe he vnder koni(n)ghes ba(n)
ne wo he dynghen scole . dat
he sine(n) heren to rechte dynghe
So vinde men to rechte vnder
koni(n)ghes banne en dyngh to
legghende ouer ses weken .
negher ne moghe gy . hoegher
wal mote gy . dest gy in deme
iare drye echte ghe dynghen
et en sy dat et vnder va vaste
eder vyre . eder des koni(n)ghes
heruart . En dedwech be sla-
ghen . wif ghe nodighet . eyn
def so sere ghewvndet . de des
dynghes nicht wachten ne kan .
schued der dyngh yenich . in
iuwen banne . en dyng <sic> dar
to legghende . vn(de) dat to richte(n)de
vn(de) vmme vry vn(de) eghen . alze
de schepene delet dat recht is
dest men se dar to vor bode . .
So vraghe de gogreue de vro
nen boden vnder koni(n)ghes
<9ra>
banne . wat se desses hebben
vornoemen . vn(de) vmme bloet
runne . dat se eme dat vor bren-
ghen na rade der schepenen .
dat he dit moghe richten vn-
der koninghes banne . alze de
schepene delet dat recht sy .
So scolen de vronen sik bespre-
ken mit den schepenen . vnde
bringhen <in HS: b möglicherweise aus v korrigiert> vor wat en de schepe-
ne hetet vnde anders nicht .
dat scal men richten vnder
koni(n)ghes banne . na delende
der schepene . Dar na mach al
man claghen wes em noet is .
Wo de gogreue schal ghoe-
dingh holden
NA dersuluen wyse scal de
gogreue holden godyng
vppe deme heyen lo drye in d(em)e
iare . Dat goding sin schul-
dich to sokende . dat kerspel
vp der olden stad to heruorde .
de buten wonet . vn(de) dat ker-
spel van den berghe to h(er)uorde .
van Scoetemer . van Orlinchu-
sen . vn(de) van Brackwede . van
hepen vn(de) van schildesche. Desse
kerspele scolen van rechte holde(n)
<9rb>
des gogreuen goding vppe dem
heyenlo . De gogreue scal en
richten to hande vn(de) to halze
wat mit rechter claghe vor
bracht worde bynnen dessem
lande . Hirv(m)me gheuet se dem
gogreuen haveren . vn(de) de van
vfelen dat gogreven solt . . .
Wan de gogreve erst kumpt
vppe den heyenlo . So vraghe
men eme . van wes weghene
dat he dar komen sy . en gho-
dingh to sittende . So spreke
he . ik byn her ghe komen va(n)
des ertzebiscopes weghene va(n)
koelne vn(de) wille dessem lande
wezen en ghnedich holt vnde
en recht gogreue . So scal em
stauen der beschedesten eyn
dat he swere aldus . Dat ik
desseme lande wille wesen en
holt gogreue vn(de) en ghenedich
recht richtere . dat my got
so helpe vn(de) hilghen . Dar na
trede he vppe den stapel . vn(de)
richte alle mannes klaghe
alze de dyngplichten delet
dat recht zy . Konde men auer
rechtes dar nicht vor dreghen
<9va>
de gogreue mach sin ghoding
vetlegghen over verteynnacht
vn(de) laden de sakewolden vppe
de wellen vor de renneporten
kunde men id dar nicht ghe
scheden . de gogreue legghe en
godyng over verte(n)nacht .
dat men kome vor de banc
to heruorde . vn(de) richten dat
alze de schepene delet dat re-
cht sy . Worden ok de schepene
nicht endrechtich enes rech-
tes . de scolen dat laten be vra-
ghen vor den schepene(n) to dort-
mǔnde . vn(de) wat dar worde
ghe vuonden dar scolde men
sik to h(er)uorde an holden . . . .
Van dem burgherichte
Hir is ok burgherichte
darvan richte men de
sake de deghelikes vallet . alze
vmme schuld . v(m)me gheld . um
borch . v(m)me hus hure . v(m)me lo
uede . v(m)me kopenschap . vnde
v(m)me ollerhande schuldinghe
de deghelikes vallet . Wene
de vrone(n)boden vor gherichte
bedet . komet de nicht voer
de richter mach ene laten
<9vb>
panden vor ses pe(n)ni(n)ghe . Wan
he ouer vorku(m)pt . vn(de) be wiset
dat he van noet nicht komen
en kunde . zo en heft he nenen
broke . We mit ghe welde wat
dede de breke ver schillinghe
hoghe ne kan men to h(er)uorde
nicht in dat richte breken .
mer we vor breke hant eder
hals vn(de) dat mit ghelde moste
vor beteren na wysende der sce-
pene . Worde en be claghet
v(m)me sin eghene gheld . de rich
ter scal eme beden dat he vuol
do over envn(de)twintich daghen .
is id buorghe<gestr.:richte>tucht . he
scal vuol don over achtedaghe(n)
vuoldede he nicht . vn(de) worde he
echtes vor ghe richte dar v(m)me
ge boden vn(de) beclaghet . de richt(er)
bede em dat he berede des sul-
ven daghes . doyt he des nicht
he brekt ses pe(n)ny(n)ghe alze he
richte bod vor sit . Men mach
auer bereden mit ene(n) pande
eder en pand willekoeren in
dat ghe richte . dar mede vor
holt ment <in HS: t übergesetzt ergänzt> verteynacht <in HS: cht übergesetzt ergänzt> oft dit is
willekor . is it auer pand . men
<10ra>
men <sic> scal dat up beden in dem
richte . So delet men to rechte
dat ment holde achte daghe .
vn(de) vor kopet to achte daghen
Wen dit aldus is gheschen .
so claghe men v(m)me dat <in HS: wat - w gestrichen und d übergesetzt ergänzt> eme
en breke van den panden . dat
he claghe na panden . So be-
de de richter . dat he berede des
suluen daghes . dat mach de
ghene doen mit panden . de sal
men vp beden in deme richte
So delet men to rechte . men
scal de pande vor kopen to ey
ner warende(n) nacht . dat is en
dach vn(de) en nacht . So bede me(n)
ouer vor gherichte . vn(de) claghe
v(m)me des eme noch enbreke .
dat eme sy nicht be talet . So
bede de richt(er)e van gherichtes
weghene dat men be rede des
sulue(n) daghes . Schud des nicht
zo bede men ene vor . zo scal me(n)
den clegher wyzen vor den raet
dat en witlik werde dat alle
claghe mit rechte syn ghe vor
dert . Dar na scal de richter
de vronen mede gheue(n) vnde
richten to houe vn(de) to huse
<10rb>
Vonde men dar nicht zo vele
vm besloten . de richter scal
em drye richten in de were
vn(de) em iu(m)mer beden van rich
tes weghene dat he vuol do .
Schued des nicht de richt(er) orloue
dat men syne slote vp do . vn(de)
pande dar vt vor de schuld .
Vint men dar alzo vele nicht
dat men de schuld vt pande .
de richter orloue dem cleghere
dat he sik des sines moghe
vnder wynden mit be sate vn(de)
mit gherichte went em de
schuld vor ghulden werde . . .
Worden ok de pande vor we-
ret . we dat dede de breke ver
schillinghe in dat gherichte
dar scolde ene de richter v(m)me
be claghen in dem gherichte .
to dren richte daghen . beterd
he den broke nicht vn(de) vuol dede
nicht v(m)me de schuld . so scolde
de richter v(m)me sinen broeke .
vn(de) de kleger v(m)me sine schuld
ene drye vor claghen vor dem
rade . konde en de rat nicht
gherichten . so sokent de richt(er)
vn(de) de kleger mit gogerichte
<10va>
vn(de) deghedinghen eme an sin
lif vmme de welde dat he rech-
tes vnfechtet dem richter vn(de)
dem cleghere .
Van wullenkomenschap . .
Worde ok en ghe schuldighet
de des nicht enkende . vn(de)
wil darvor sweren . dat schal
men van em nemen . Worde
dar wuollenkomenschap auer
ghe nompt de sal men wuol vo-
ren to <gestr.: rech> dren richte daghe(n) .
de clegher mit twen ma(n)nen
de unghesproken sin an erme
rechte Van tughe
Gheyt id auer vppe heuelic
goet . men mot dat thuge(n)
mit wichechte ma(n)nen . dat is
de clegher sulfderde mit twen
borgheren de echte ghe boren
sin . vn(de) hebben erue vn(de) eghen
bi(n)nen heruorde vnuorset vn(de)
vnuor solt . Welich borgher
to h(er)uorde eghen hus heft . vn(de)
echt vn(de) recht ghe boren is
vn(de) vnbesproken an sineme
rechte den mach men to tughe
nicht vor legghen . We auer
aldus nicht ne were de sy vor-
<10vb>
leghet . Ok moghen wynko-
pes lude wol tughen enen koep
dar se hebbet ouer ghewezen
vn(de) wynkop ghe dru(n)ken . alen
sint se nene borghere vn(de) en heb-
bet nyn eghen hus to h(er)uorde .
vn(de) bruetma(n)ne moghen tughe(n)
ene bruetlacht de se hebb(et) ghe
hort do de ghedeghedinghet
wart . vn(de) mende ouer lud . vn(de)
sprak . vn(de) ghe vuolbordet wart
vn(de) nicht weder sproken . . . . . .
Vuollenkomeschap scal men
aldus voren . de sake wolde
swere vor dat he hir benoempt
heft dat he dat mit den gheme
hebbe ghedeghedinghet . dat
em got so helpe vn(de) hilghen .
De eme helpet de scolen swere(n)
dat en dat witlik vn(de) ku(n)dich zy
dat en got so helpe vn(de) helighen .
Ouer wem wert aldus vuollen-
komeschap ghe voret de weddet
den richter ses pe(n)ni(n)ghe . Dar
men tughet dar scal de sake
wolde den tuch noemen . alze he
ghe sproken is vn(de) sweren dat
id also <gestr.: is> sy alze he dar sprekt
dat eme got so helpe vn(de) hilghen
<11ra>
De eme helpet <gestr.: sweren> tughen
de schon sweren dat de eyt war
is vn(de) vnmene den de man swor
do he nelekes swor . dat eme
got so helpe vn(de) hilghen . De
richter mach nenen tuch la-
ten dor ghan he ne sy erst be
hort vor deme rade oft he mit
rechte stan moghe . De richt(er)
scal ok dwinghen de to tughe
werdet ghenompt . dat se hel-
pen tughen eder sweren . dat
se dar nicht v(m)me ne weten .
We enen tuch noemet . vn(de) nicht
vuol voret de weddet den richt(er)e
ver schillinghe . We vortughet
worde de breke ok ver schilli(n)-
ghe . war auer an dem richtere
des enbreke eder den sake wol-
den eder den tuch luden . dat
echte nod be neme dat de sake
to rechten tyden nicht ghe voert
ne worde . dar is de sake vn
vor loren . vn(de) de richt(er)e ne heft
dar nyn wedde mede ghe wune(n)
mer he scal de sake richten to
den neysten richtedaghen .
Weliker hande ordel dat men
nicht kan vinden in gherichte
<11rb>
Vn(de) wolde men deleder ordele
nicht volghen eder vuolborden
eder ordele schelden desses scal
men alles komen vor den rat <a.r.R.: nota be(n)e>
wat de delet vor recht dar scal
men sik an holden Wo dat borch
ghe richte is ghe worden dem bis-
cope van kolne vn(de) wo he dat
gho gherichte kofte
NV mach men merken vm(-)
me dat gho gherichte . <gestr.: de>
vn(de) dat borchgherichte . de sint
beyde des ertzebiscopes van
kolne . dat burghe richte dat
koften unse elderen vn(de) gheue(n)
dat biscope Sifrido van rukel
do he en halp van dem greuen
van Schowenborch de se hadde
ghe vanghen . Dat gogherich[t]e
dat kofte de sulue biscop we-
der <in HS: Markierung, die auf Nachtrag hinweist> van hern Hinrike den gogreve(n) <in HS: a.r.R.: Markierung und Nachtrag van>
van heruorde des id sin erue
goed was . Wa(n)ner de erscepiscop
van kolne her heft zeder <in HS: a.r.R. ergänzt> to heruor-
de vor enen richter ghesand
mit sineme be seghelden bre
ue den vntfengh men dar to
eme richtere dat he mochte
richten na ordelen vn(de) rechte
<11va>
alze de schepene delet dat recht
is . to hande vn(de) to halse vn(de) vm-
me vry vn(de) eghen dat to her
uorde beleghen is . Van des
bur richtes weghen mach he
richten na sime rechte . Sint
he aldus richtet v(m)me vry vn(de)
eghen . so richtet he ok v(m)me
erue vn(de) v(m)me herwede . vnde
vmme gherade . Wat aldus
danes dynghes to heruorde
eruelos ir sterft . erue her-
wede vn(de) gherade . dat scal me(n)
antworden na rade der sche-
pene . vn(de) na dem dertigheste(n)
daghe dem richtere eder den
vronenboden . Dit scal de
richter be holden iar vn(de) dach
vn vordan . vn(de) warden oft sik
yenich man dar to the mit
rechte . Tuth sik dar nema(n)t
to mit rechte . so keret de rich
ter vn(de) schepene an ere nǔd
na erme sede . id en were dat
de erue ghe vanghen were
eder in godes denste buten
lande eder in des rikest denst
ghe varen . so moste men sy-
ner warden mit dem erue
<11vb>
went he weder kome . wente
he ne kan sik an syme erue
de wile nicht vor swighen .
Dit leret ok dat sassen recht
in dem ersten boke ca(pitu)lo xxviii° .
De yoden horet to deme ghe
richte . de mǔnte vn(de) de tollen
half . vn(de) horet des erscebisco-
pes van kolne mit deme ghe
richte . Wo men eynen man
schal beschryen
WAn men wil enen man
vor vesten eder vredelos
maken . so kome de klegher
in dat gherichte mit eme to-
ghenen swerde . vn(de) scrye drye
dat gherochte <sic> . vn(de) bidde vm
me enen vor spreken . Wan
em de is ghe gheven . so bidde
de vor spreke dat he sin swerd
mote hueden . vn(de) bidde er achte- <sic>
Dar na spreke de vorspreke
aldus . her gogreue desse ma(n)
claghet iǔ . vn(de) dem hertoghe(n)
vn(de) allen gogreuen an enen
weldighen man de eme hebbe
mit ghe welde aldus ghedan
alze he dan benompt . vnde
biddet iǔ dat gy em dat richten
<12ra>
alze de kor delet dat recht sy .
So vraghe de gogreve en ordel
wo he eme richten scoele . so vin-
deme men scole ene nomen vn(de)
eschen ene in dat dyng by dem
kore vn(de) by deme halse oft he
dar icht zy eder yemant de
ene to rechte wille vor antwor-
den . So spreke des kleghers
vor spreke . synt dar nemant
is . zo biddet he vort gherich-
tes . So vraghe men wo men
vort richten scole . So vindeme(n)
men scoele ene eschen to midden
den dynghe alze men vor heft
ghe dan . wan he aldus ghe
eschet is . so bidde men vort
ghe richtes . so vraghe he wo
he vort richten scole . so vint-
me(n) men scole ene eschen to ach-
ten den dynghe alze me(n) heft
ghe dan to midden vn(de) to vore(n)
by deme kore vn(de) by dem halse
oft he dar icht sy eder yemant
van syner weghen . So bidde
de clegher vort ghe richtes . so
vraghe de gogreue sint he
dar nicht en is eder nemant
van syner weghene . wo he
<12rb>
nǔ vort richten scole dat dem
cleghere recht sche . vn(de) dem
anderen nyn vnrecht . so vin <sic; Edition ergänzt zu: vint>
me(n) men scole eme legghen
en dwernacht ouer achte
daghe dat scal eme de richter
en beden . vn(de) de clegher scal de(m)
boden don . Wo men ene(n) man
scal vredelos maken
Wan de dwernacht is vm-
me komen . so kome de
klegher mit synen vorspre-
ken in dat gherichte vn(de) spre-
ke aldus . Her gogreue desse
man biddet dat gy iǔ vor den-
ken . wo he hir nelekest was
vn(de) streyede ouer den man . vn(de)
biddet iǔ v(m)me ghe richte . So
vraghe de gogreue en ordel
wo he eme mit rechte richte(n)
scole . so vintmen he scole ene
eschen mit namen vn(de) mit
to namen by deme kore vn(de)
by deme halse . oft he dar icht
sy . eder yemant van siner
weghen . So bidde des kleghers
vorspreke v(m)me ghe richte .
sint he dar nicht en is . so
vraghe de gogreue . wo he
<12va>
mit rechte scole richten . so vi(n)t
men men scole ene eschen to
midden den dinghe als to vore(n)
so bidde des kleghers vorspre-
ke vort vmme ghe richte . so
vint me(n) men scole ene eschen
to achten dem dinghe alze to
midden vn(de) to voren bidem
kore vn(de) by dem halse . eft he
dar icht sy eder yemant van
siner weghene . is he dan dar
nicht eder neman van siner
weghen . so bidde des kleghers
vor spreke vort vmme ghe rich-
te . so vraghe de gogreue en
ordel wo he mit rechte en vort
richten scole . so vint me(n) he sco-
le ene eschen neghenwarue
ouer raf <sic; Edition korrigiert zu: warf> . were he dan dar nicht
eder neman van syner weghe(n)
so bidde des kleghers vorspre-
ke v(m)me gherichte . So vrage
de gogreue en ordel wo he vort
richten scole mit rechte . zint
he hebbe eme ghe leghet syne
dwernacht . vn(de) hebbe siner
ghe wardet alse en recht is .
vn(de) hebbe ene ghe eschet . alze
eme mit ordelen vn(de) mit rechte
<12vb>
is ghe wyset . vn(de) he hir nicht
en is noch nemant de ene mit
rechte vor antworde . Wo men
nǔ scole richten dat deme kle-
ghere recht sche . vn(de) dem andere(n)
nyn vnrecht . So vint men . de
gogreue scole ene mit namen
vn(de) to namen ku(n)deghen .
mit vingheren vn(de) tunghen
echtlos vn(de) rechtlos vn(de) vrede-
los . vn(de) beden dem lande . dat se
ene holden vor enen vnseker
man . vn(de) we ene houede eder
husede . de solde schuldich syn
ghe like dem sakewolden . he
ne wolde ene dan to rechte set-
ten . Wan dar auer en schyn is .
dat dar were en yeghenwordich
dode eder en dot hant . so ne drof-
te men nene dwernacht leg-
ghen . Dat sassen recht leret
in dem ersten boke . ca(pitu)lo lxvi°
Vmme anders nyne klaghe
scal men den man vor vesten .
ane vmme de an dat lif eder
an de hant ghat . Ok an deme
derden boke . ca(pitu)lo xlvii° . v(m)me
ene wnden mach men nicht
dan enen man be claghen . . . .
<13ra>
doch mach men rades vnde
hulpe mer lude schuldighen .
Wo eyn schal to syner vn-
schuld komen .
Wan en man wil to siner
vnschuld komen . so bid-
de he den gogreuen vmme
ene(n) vorspreken so he erst
moghe . Wan eme en vor-
spreke is ghe orlouet . so bid-
de he to hand ener achte . vn(de)
kome vor gherichte . vn(de) spre-
ke aldus . Her gogreue des-
se man biddet enes ordels . vn(de)
ik van siner weghen . sint he
is her ghe komen in dit heghe-
de ghe richte to achten vn(de) to
vorspreken . vn(de) is vngheǔan-
ghen vn(de) vnghebunden . wer
eme sin seker hals naer sy to
vor stande mit siner vnschuld
dan eme yemant syn lif mo-
ghe mit tughe af ghe winne(n)
So vint men he moghe bet
vnschuldich werden sint eme
de schuld an dat lif ghat . vn(de)
he vnghe vanghen vn(de) vnghe
bunden is ghe komen is to
gherichte . So vraghe de vor-
<13rb>
spreke . wo he scoele vn schul-
dich werden . so vint men mit
siner twelften hand . So vra-
ghe he . oft he were be vallen
vrunt vn(de) maghe dat he der
nicht mochte hebben to der
tid . wo he dan mit rechte mo-
ghe vnschuldich werden . So
vint men he scoele sweren up
den hilghen . dat he siner ma-
ghe vn(de) vrunt so vele hir nicht
en hebbe de eme sinen sekeren
hals helpen vor staen . dar na
zwere he twelfwarue . dat he
vnschuldich sy der ticht . dar
he vmme was ghe schuldighet .
Wan he aldus heft ghe dan
so dele men ene ledich vn(de) los
van der sake . So vraghe me(n)
enes ordels . sint he sik hir
heft mit rechte vntledighet
oft men ene moghe sculdi-
ghen in eme anderen gherich-
te vmme de suluen sake . So
vint men . men moghe ene
mit rechte dar nicht mer
vmme schuldighen .
Wo men scal richten ouer eyne(n)
vredelosen man
<13va>
Wan men over enen vre-
delosen man scal richten
de mit rechte vor vestet is .
eder de in der hanthaftighe(n)
daet ghe vanghen is . dat het
en hanthaftich daet . dat ene(n)
so to ghe hechtet is . alse eft
id eme to der hant cleue .
dat is alze en nicht vor seke(n)
mach . So kome de klegher
in dat gherichte mit enen
baren swerde . vn(de) screye drye
dat ghe rochte . vn(de) brynghe
den hantdedighen ghe van-
ghen vn(de) ghe bvnden in dat
ghe richte . vn(de) spreke aldus
her gogreue ik bidde v(m)me
enen vorspreken . wan em
de vor spreke orlouet is . so
bidde de vorspreke dat de cle-
gher sin swert mote weder
in steken . vn(de) bidde dar mede
ener achte . Wan he dan we-
der kumpt vor ghe richte .
so spreke de vorspreke aldus
Her gogreue desse man cla-
ghet iǔ her gogreue vn(de) dem
hertoghen . vn(de) allen gogreue(n)
ouer enen weldighen man
<13vb>
de em mit groter ghe welde
heft dit eder dat ghe dan .
vn(de) he ene mit gherichte . vn(de)
mit rechte heft vor iǔ dar vm-
me vor vestet vn(de) vredelos ghe
wu(n)nen . vn(de) brynghet ene dar(-)
vmme ghevanghen vn(de) ghe
bunden vor iǔ in dit gherich-
te . vn(de) wil ene der daet vn(de) ves-
stinghe vor tughen als en recht
is . vnde biddet dat gy eme
dat richten alze de kornoten
delet dat recht sy . Wo men
ou(er) enen scal richten de begrepe(n) is
in der hant haftighen daet
Wan men ouer enen scal
richten de in der hant-
haftighen dat is begrepen .
So kome de clegher in dat
ghe richte . alze hir vore ghe
seghet is . vn(de) spreke de vorspre-
ke aldus Her gogreue desse
man claghet iǔ vn(de) deme her
toghen vn(de) allen gogreuen .
ouer synen weldenere . de
eme dat sin heft af gherouet
mit ghe welde . de is in der ha(n)t
haftighen daet begrepen . de
noch schin bar is . wil he des
<14ra>
bekennen dat mach he don .
vn(de) wil he des nicht bekenne(n)
he wille de daet be tughen mit
dem schine . vn(de) mit so vele go-
der lude den dat witlik vnde
kundich is alze he dar to be-
houet . Sint he ene heft ghe
bracht ghe vanghen vn(de) ghe
bunden in dat gherichte mit
deme schine . so bid he dat gy
ene dat willen richten alze de
kor noten delet dat recht is .
So vraghe de gogreue wo he
dat scole richten . dat deme cle-
ghere rechte sche vn(de) dem ande-
ren nyn vnrecht . so vint men
he scole eschen den hant dedige(n)
dar men up claghet vn(de) beden
eme van richtes <in HS: rechtes - e getilgt und i übergesetzt ergänzt> weghene . dat
he <gestr.: dat he> antworde to der cla-
ghe vn(de) scal eme gheven enen
vorspreken . So vraghe des
cleghers vorspreke . wo mani-
ghen vor spreken de man mit
rechte scole hebben . vn(de) wo <in HS: übergesetzt ergänzt> mani-
ghe achte . sint he is ghe van-
ghen vnde bunden bracht in
dat gherichte . So vint men
he moghe hebben dre vorspre-
<14rb>
ke vn(de) neghen achte . Wan he
dar men dus vp claghet heft
enen vor spreken . so spreke de
vor spreke aldus . Her gogre-
ue . sint gy my hebbet eme
ghe gheuen to enen vor spreke(n)
so bidde ik eme enes ordeles
sint gy eme bedet van richtes
weghen dat he scoele antwor-
den wer men ene mit rechte
scoele vntbynden dat he moghe
antworden vppe de claghe .
So vint men men scoele ene
vntbynden . So vraghe des
cleghers vorspreke dar we-
der . sint he ene heft ghebracht
ghe vanghen vn(de) ghebunden
in dat gherichte mit der schin
baren daet . wer dat deme cle-
ghere moghe schaden dat he
hir werd vntbvnden . So vi(n)t
men id en moghe deme cle
ghere nicht schaden an siner
claghe sint id is mit ordelen
be waret . So bidde des hant
dedighen vorspreke ouer ach
te . vn(de) vraghe ene vmme de
sake der men ene schuldighet .
wer he der wille bekennen
<14va>
eder he der wille vorseken
Wil he vorseken . so kome de
vorspreke vor vn(de) spreke al
dus . Her gogreue desse man
secht he sy der daet en vnsc-
huldich man . alze he des the
an sinen kercheren vn(de) an al-
le de ghene de ene bekennet
vn(de) wil vnschuldich werden .
der daet wo he van rechte scal .
vn(de) bidde eme en ordel wo he
mit rechte scal vnschuldich
werden . So vraghe de go-
greue oft sin wort also sy .
So bidde he ander warve e-
ner achte . vn(de) spreke de sulue(n)
wort . So vraghe anderwar
ve de gogreve oft sin wort
alzo sy. So bidde he derde
warue ener achte vn(de) spreke
sine vnschuld mit den sulue(n)
worden alze he aller best kan .
So vraghe de gogreue derde
warve oft sin wort also sy .
So spreke der vorspreke . sint
syn wort alzo nicht en is . so
gheue ik ene vp . So gheue
eme de gogreue enen andere(n)
vor spreken . de holde dat alze
<14vb>
de erste . So gheue he eme
derdewarve enen vorspreken
De derde vorspreke bidde dem
hant dedighen ener achte . vn(de)
vraghe eme oft he der daet
wille bekennen der men ene
sculdighet . wil he des nicht
bekennen . so spreke de vor
spreke aldus . Her gogreue
desse man sprekt he sy vnscul-
dich rades vn(de) dades vn(de) al der
ticht der men eme hir tyget
vn(de) wil vnschuldich werden
wo he van rechte scal . So vra-
ghe de gogreve oft sin wort
also sy . so bidde de vor spreke
anderwarve ener achte . vn(de)
bede vn(de) spreke des hant dedighe(n)
vnsculd so he aller best kan .
So vraghe de gogreue ander
warue . oft sin wort also sy . .
So bidde de vorspreke derde
warue ener achte . vn(de) kome
weder na der achte in dat ghe
richte vn(de) spreke alze he erst
heft ghe dan . Her gogreue
desse man steyt hir vn(de) sprekt
he sy vnsculdich des men em
hir tyget rades vn(de) dades .
<15ra>
vn(de) alle hulpe alze he des the
an vnsen heren got . an sine(n)
kercheren vn(de) an al de ghene
de ene bekennet . vn(de) wil vn-
schuldich werden wo gy eme
wyset dat he van rechte mo-
ghe vnschuldich werden . vn(de)
bidde eme dar vmme en or
del wo he mit rechte moghe
vnschuldich werden . So vra-
ghe de gogreue en ordel . sint
de man dar men aldus heft
vp ghe klaghet heft ghe hat
sine dre vor spreken vn(de) neghe(n)
achte . vn(de) dit de neghede ach-
te is . wer he mit rechte nǔ
scoele en wort gheen . So vint
men . he scoele gheen in sines
vor spreken wort . So vraghe
de gogreue to deme hant
dedighen by sineme namen .
is dyn wort also . so spreke
he ya . So spreke de gogreue
to deme kleghere . gy hebbet
desses mannes antword wol
ghe hord . So spreke des cle-
ghers vorspreke . Her gogre-
ue desse man de claghet iv
alze he erst heft ghe dan ou(er)
<15rb>
den man de eme dat sin . N(ominandum)
mit ghewelde heft af ghe
rouet . vn(de) is in der hanthaf
tighen dat beghrepen . de noch
schin bar is . vn(de) heft ene mit
deme schine ghe bracht in dat
gherichte ghe vanghen vn(de)
ghebunden vor sinen welde-
ner . Nu he der daet nicht ne
wil bekennen nue wil he ene
vor tughen wo eme wert ghe
delet dat recht is . vn(de) bidde
eme en ordel . sint he ene heft
ghebracht ghe vanghen vn(de)
ghe bvnden to ghe richte . wer
he ene moghe bet vor tughen
dan he dar moghe vnschuld
vor don . So vint men he mo-
ghe ene bet vor tughen . sint
he ghe vanghen vn(de) ghe bun
den is to ghe richte bracht .
So vraghe des kleghers vor-
spreke . wo he ene mit rech-
te vortughen scoele . So vint
men . de clegher scole ene vor
tughen mit deme schyne vn(de)
mit seuen handen . De clegher
scal sweren dat de sulue . N(ominandus) .
de de daet heft ghe dan de dar
<15va>
noch schinbar is . also dat he
sin lif mit rechte heft vor bro-
ken . dar na scolen sweren sesse
dat en dat en dat <sic; Edition korrigiert zu: dat en dat> witlik vn(de)
kundich sy . dat de . N(ominandus) . de de daet
heft ghe dan . de hir noch schin-
bar is . dat en got so helpe
vn(de) hilghen . So vraghe des
kleghers vor spreke . sint he
hebbe hebbe <sic; Edition korrigiert zu einfachem: hebbe> . N(ominandus) . der daet vor
tughet alze eme ordele vnde
recht hebbet ghe wiset . wo
eme nǔ de gogreue richten
scoele . dat deme cleghere recht
sche . vn(de) dem anderen nyn
vnrecht . So vintmen . de
gogreue scoele eme orlouen
den man to rechte . vn(de) vorbe-
den to vnrechte . So vraghe
de vorspreke . sint he eme is
ghe orlouet mit rechte . oft
he ene nǔ moghe weder bin-
den . dat vint men . So
vraghe he vort wo scole ou(er)
ene richten . So vint men .
dar na dat de broke is den
he ghe dan heft . Wer dat
rof eder nederslach . eder
noetoch eder mort . eder
<15vb>
mortbrant . eder vor raet . eder
ander vngherichte . desse heb-
bet alle er sunderke recht
wo men ouer se richten scal .
Van deme erue
Allerleye guot dar en man
mede besteruet dat hord
to dem erue . dat sy eghe(n)guot
eder leen eder wicbelde eder
varende goet dit hort al to
dem erue . Nu scal men to
dem ersten gheven van dem
erue dat herwede dat boerd
dem eldesten sone . eder dem
eldesten swerd maghe icht
dar nyn sone en is . sint dar
over mer soene se delet dat
herwede to ghe like . synt dat
sassen recht leret in dem erste(n)
boke ca(pitu)lo xxiii° . War twe ma(n)
eder dre to eneme herwede
ghe boren sin . de eldeste nimpt
dat swert to voren . dat an
dere delet se ghe like vnder
sik . To dem herwede hord
dat beste swerd . vn(de) dat beste
perd ghe sadelt vn(de) dat beste
harnesch . dat he hadde to
<16ra>
enes mannes liue do he starf
bynnen synen weren . darna
scal he gheuen enen herpol
dat is en bedde . vn(de) en kussen
vn(de) lin laken . vn(de) en dislaken
twe beckene vn(de) ene dwelen .
Dit is ghe mene herwede to
gheuende vn(de) recht . alen set-
tet dar de lude manigher recht
vn(de) dyng to dat dar nicht to
en hord . wes dat wif nicht
en heft des en darf se nicht
gheuen . oft se ere vnschuld
dar to do dat se des nicht en
hebbe vmme yewelike sculd
sunderliken . Wat men auer
dar be wisen mach . dar ne
mach . man noch wif vnsculd
vor don . Alsus leret dat sas-
sen recht in deme ersten bo-
ke ca(pitu)lo vicesimo secundo .
Van deme herwede
To heruorde ghift men to
herwede . dat beste swerd
dat beste perd ghesadelt . vn(de)
dat beste harnesch <in HS: e übergesetzt ergänzt> to enes ma(n)-
nes liue oft dar mer wape-
nes were . Wer dat nicht meer
zo bleuet in der were . Dar
<16rb>
na ghift men enen herpoel
vn(de) twe de besten slap lakene
vn(de) de besten de kene . en kussen
vppe den stoel . en leerkussen .
vn(de) en hantvat . vn(de) twe beckene
ene hantdwelen . vn(de) en tafel
laken . enen sculder ketel . vn(de)
alle vlasschen de men voren
mach de to dreghende sint ghe
maket . vn(de) mit iseren ghe
hanghen . de en hord dar nicht
to zadelvate vn(de) sulueren sca-
len gordele tasschen . vn(de) ste-
kemessede . vingheren de he
plach to dreghende . bratzen
vn(de) smyde dat he droch vppe
synen clederen . dar to ghift
men alenes mannes scapene
cledere beyde lynen vn(de) wullen .
ene hantbylen enen sak .
vn(de) ene sekelen vn(de) de
pe(n)nyngkisten dar he den
slotel to droch . Dit is ghe
menes mannes h(er)wede .
Nu ghift men ok de herwe
de der ghener de yninghe
hebbet . vnde hant werkes
lude na aldusdane(n) sede .
<16va>
Van herwede der ghener de
<gestr.: in> Inni(n)ghe eder hantwerk
hebbet . Tom ersten van
den wantsnyderen . . . . . .
De wantsnidere gheuet to
herwede bouen dessen
vorscreuenen stucken er telde
er thoeghebanc . vn(de) elen vn(de)
scheren . den lewandes reep .
vn(de) de staken vn(de) de reschap
de to den telde hored .
Van den wantschereren .
Eyn wantscherer ghift to
herwede den scherdisch
dar he vppe scheret . vnde de
persse <in HS: persse aus peuse korrigiert> de strus yseren . vn(de)
de haken de karde spene mit
den karden de dar an sat sin .
de scheren darmede plecht
to scherende . vn(de) alle andere
reschap de to deme schere(n)
de hoeret. Va(n) scrodere(n)
De scrodere ghe-
uet to h(er)wede
de snyde taflen vn(de) alle ere
scheren vingher hode nate-
len . knoepyseren vn(de) pertze
stene . vn(de) alle reschap de to
den scroedwerke horet .
<16vb>
Van de(n) wlleneren
DE wllenere gheuet to her-
wede ere kemme vnde
spolen toewe vn(de) karden de in
spene gheset sin . de in de spe
ne nicht en sin ghe sat . de en
horet dar nicht to . Dar hord
to alle ere scheren vn(de) toewe
stelle spolen . vn(de) al reschap
dat dar to hord dar men dat
wand mede maket . sunder
de rame de en hord dar nicht
to Van den line weueren .
De lynen weuere gheuet
ok alle reschap . dar se dat
laken mede worket Va(n) de(n) wesselere(n)
DE wesselere gheuet to her
wede dat wessel bred sine
scalen . vn(de) al sine ghe wichte .
Van den cremeren . . . .
De cremere gheuet to her-
wede: al sine scalen vnde
alle mate vnde ghe wichte . .
DE hokere gheuet to herwe(-)
de alle sine scalen . ghe
wichte . bottervate . vn(de) alle
punde . vn(de) allet dar me(n) me-
de plecht to metende . de mes-
sede dar men dat smer mede
<17ra>
snid vn(de) alle reschap der se
bruket to dem ammete .
Van den smeden
De smede vn(de) de goltsmede
vn(de) koppersmede . de kan
nen ghetere . de gropen ghet(er)e
de messed smede . vn(de) swertve-
ghere . vn(de) de netelere . desse
gheuet to herwede alle ere
hemere . vn(de) tanghen . vnde
vylen . slipstene vn(de) blaseba-
lighe . vn(de) anebulte sperhake(n)
vn(de) naghelyseren . vn(de) aller
leye reschap dar men mede
plecht dat hantwerk to oeve
ne . Van den ty(m)merluden .
De timmerlude gheuet
to herwede alle bylen .
vn(de) barden vn(de) grouehaken
vn(de) neuyere vn(de) wemele decele
vn(de) kimyseren vn(de) allerleye
toewe vn(de) reschap dar se me
de pleghen to tymmere(n)de
Van den Stenwerten
De stenwerten de gheuet
to herwede hemere vnde
kellen vn(de) bicken vn(de) alle ere
<17rb>
yseren dar men den sten me-
de howen vn(de) setten vn(de) breke(n)
plecht Van den scowerten
De scowerten vn(de) de loere
vn(de) de witgherere de sede-
lere vn(de) de patynemekere .
desse gheuet to herwede alle
er leeste all er bylenmessede .
knyue suwelen prene stric
yseren . vn(de) dat snidebred den
tredetover . den loketel . de lo
boeden . dat kallec kuven . vn(de)
de raschap dar men dat leder
mede wedet . vn(de) allerleye rat-
schap dar se ere hantwerk
mede hebbet ghe oeuet .
Van den peltzeren
DE peltzere gheuet to her
wede dat reydyseren vn(de)
dat dar to hord . dat snydebred
vn(de) dat messet . scheren natelen
vnde vyngherhod . vn(de) dat erch
yseren . vnde den tredetoeuer .
vn(de) bete kueven . vn(de) war men
dat werck mede plecht to rede(n)de .
Van den beckeren
De beckere gheuet to herwede
<17va>
den suereketel vn(de) ene exen vn(de)
enen oemmer . den deechtroch .
vn(de) dat wegghebred dat dech
laken vn(de) al de molder secke .
de molt secke en hort dar nicht
to . alle seve vn(de) sichtebudele .
de gherstel vn(de) ghersteltroch
schussel vn(de) loten vn(de) al reschap
dat to den bacwerke hord . .
Van den knokenhoweren . . .
De knokenhouwere gheuet
to herwede den swinebo-
tel den stapel vn(de) barden vn(de)
de messede dar se de swine vn(de)
de rindere mede reyne maket
vn(de) de <gestr.: d> raschap dar se mede
up hat Van den bartschereren
DE bartscher(er)e gheuet to
herwede de scherbeckene .
vn(de) al ere schermessede . vnde
vletmen vn(de) latyseren . vnde
slipstene . vn(de) wettestene dar
se ere towe mede scharp ma-
keden . Ghe mene lude de
nyn hantwerk en oeven noch
nyne ynni(n)ghe en hebbet de
gheuet ghe mene herwede alze
<17vb>
hir vor bescreven steyt .
Van deme erue
NV mach men merken vm-
me dat erue . dat sassen
recht leret in dem ersten boke
ca(pitu)lo xvii . Sterft en man ane
kind sin vader nympt sin erue
heft he des vaders nicht . so
ny(m)pt de moder mit merem .
rechte dan sin broder . vader
vn(de) moder suster vn(de) broder .
erue nympt de sone vn(de) nicht
de dochter . War auer en er-
ue vor sustert vn(de) vor brodert .
al de sik allike na to der sibbe
ghe schippen <Edition korrigiert zu: ghestuppen> moghen de nemet
ghe like del dar an id sy man
eder wif . desse hetet de sassen
ghaeneruen . Doch nympt so-
nes vn(de) dochter kind erue vor
vader vn(de) vor moder . vor sust(er)
vn(de) vor broder . dor dat id en
gheyt nicht vte den bosmen
de wile dat de euenbordighe
bosme dar is Oft en(em)e ma(n)ne
Sterft enen vor sterft sin wif
manne syn wif . he scal
<18ra>
van rechte gheuen ere gherade
de bored van rechte der eldeste(n)
vmberadener dochter . sint
dat sassen recht leret in dem
ersten boke ca(pitu)lo vo . De doch-
ter de in deme hus is vmbe
stadet de en delet nicht mit
der dochter de be raden is . Der
moder rade de paepe nympt
ghe like dele der suster in der
moder rade . Ok steyt dar na
de vmberadene suster ne de-
let nicht erer moder rade mit
dem papen de kerken eder
prouende heft . Nu hold me(n)
to heruorde vor sede vn(de) vor
recht . dat de vmbelenede pa
pe tred vor de suster mit den
stuken der moder rade to ne-
mende . Wer dar nyn pape
ofte nyn dochter . zo neme de
ghe rade ere neyste nichte .
de er van wif halven be swaes
is . Went dat sassen recht leret
in deme derden boke ca(pitu)lo xv .
We herwede vorderd . de scal
van swerd haluen dar to
<18rb>
ghe boren syn . We rade vordert
de scal al van wyue halue(n) dar
to boren sin. Un(de) ok in deme erste(n)
boke ca(pitu)lo xxvii . Jewelik wif
eruet twyer weghene ir rade .
an ere neysten nychtelen de
er van wiues haluen beswais
is . vn(de) dat erue an den neysten
id sy wif eder man . Dat
sassen recht leret in deme der
den boke ca(pitu)lo xxxviii . Sterft
des mannes wif welic er nich
tele ere gherade nympt . de
scal van der rade deme ma(n)ne
berichten sin bedde alze id
stont do se leuede . synen disch
mit eneme dischlakene . sine
banc enen poel sinen stoel mit
eme kussene Wo de man
mach sitten mit den kinderen
na des wyues dode
HIr na mach de man sitten
mit sinen kinderen vn(de) is
ere vor munder . vn(de) is en plich
tich to donde dat beste . vnde
kost vn(de) kledere to gheuende
dar na he dat vor mach .
<18va>
Nimpt he ouer en wif . eder
wil he sik van den kinderen
scheden dat mach he don oft
he wel . Mer nympt he en wif
so mot he en van rechte gheue(n)
erer moder gherade eft en de
to bord . Dar na al sin wicbelde
guot half . dat sy hus gharden
vn(de) tyns synes varenden goedes
ghift he eme wat he wel . sin
erue goed . dat si vry goed eder
eghen goed eder lengoed . des <gestr.: m>
mach he bruken de wile dat
he leuet na sineme dode . so er
uet dat vppe de ersten kindere
Wat he auer beholt wicbelde
goed vn(de) varende goed vn(de) erue
dat he seder to kofte dar mach
he mede beeruen sin wif . vn(de)
sine lesten kindere . vn(de) dat
wif mit deme to koften erue
laten beliftuchten . vn(de) ok mit
sinen manne goede . des se de
lenhere mede be lene alze
recht is . Ok mach he ere
liftucht maken sin sineme
eghene . dest he dat do mit
<18vb>
rechte . Wente dat sassen recht
leret in dem ersten boke ca(pitu)lo
xxi° . Men mot wal vrowen
eghen gheuen to erme liue
mit eruen gheloue . wo iung
se zint binnen dem ghe rich-
te dar dat eghen inne leghet
in yeweliker stad . dest dar
koni(n)ghes ban inne zi . Deleste(n)
eruen scolen de sculd bereden
oft he wat sculdich blef . Went
dat sassen recht leret in deme
ersten boke ca(pitu)lo vi° . Mit we
liken goede en man besterft
dat het allet erue . we dat er
ue nympt de scal dorch recht
de sculd ghelden alze vere alze
dat erue waret van varender
haue . Dueve noch rof noch
dobel spel en is he nicht plich-
tich to gheldende noch nyne
sculd . dan der der he weder
stadynghe vntfengh van wic-
belde goede scal men ok de sculd
bereden .
Wo id de vruwe schal holden
mit des mannes kynderen
<19ra>
Sterft de man eer der vru-
wen de vruwe mach mit
den kinderen besitten in deme
gode vn(de) in deme erue de wile
se wel wedewe bliuen . vn(de) se
sik to samende willet vordre
ghen . vn(de) sik ne mach mit rech-
te nemant to der vormu(n)descap
teen sunder eren willen vn(de)
wuolbord . Nimpt se auer ene(n)
man . se mot van rechte den
kinderen to voren gheuen e-
res vader herwede oft eme
dat van rechte bored . Dar
na scal se delen mit den kin-
deren allerleye varende guot
vn(de) al wicbelde guot . dat sy
hus gharden eder tyns . aller
leye erueguot vellet vppe de
rechten eruen . id sy vry guot
eder eghen guot . eder lenguot .
Van liftucht vn(de) van ghe rade
IS der vruwen liftucht
daran mit rechte ghe
maket an eghenem erue vor
ghe richte an vryen goede vor
dem vryen stole vn(de) an leen-
<19rb>
goede van den heren de dat le-
net . desser liftucht scal men
er laten bruken to erme liue
Is er auer nyn liftucht ghe
maket men scal er van rech-
te laten den derden del . alles
eruegodes to ener liftucht .
So nimpt de vruwe to vore(n)
alle ere ghe rade dar horet
to al ere schapene cledere alle
kisten mit vpghehauenen
leden . allerleye gharen dar se sulven tug(et) in ere hus to slite ne <in HS:dar - ne a.r.R. ergänzt> bedde
pole cussene line(n)lakene dis-
lakene dwelen badelakene
beckene lyn vn(de) alle gheboghet
vlas . vn(de) alle wiflike kledere
armen golt sapel saltere . vn(de)
alle boke de to godes denste ho
ret de vruwen pleghet to
lesene . sedelen vn(de) laden tep-
pede vn(de) vmmehangh rugghe
lakene vn(de) alle ghe bende .
Dat holt men to heruorde
hebbet se vele ghe bruwen
bynnen iar vn(de) daghe . so ho-
ret to den ghe rade alle bru
vate de se hebbet . pannen .
<19va>
vn(de) boden troeghe standen ko-
levate kueven ligghende leghe-
len vn(de) alle reschap dat to bru
werke hoerd . Dit is dat to vru-
wen raden hord . noch is ma-
nigherhande dat vm be hore
allen nompt men des hir nicht
alze borstel vn(de) speghel vn(de) sche-
ren al laken vnghesneden to
vruwen clederen noch golt
noch suluer vnghewracht .
dat en hort den vrowen nicht
Wat bouen dessen benomden
dinghen is dat hord allet to
dem erue . Dit is dat ener
vruowen van rechte bord wa(n)
se sik heft vor ander sedet . alze
men den vruwen nyn vnrecht
don scal an al dessen vorbenom-
den dinghen . also ne scal de
vruwe den eruen nyn vnrecht
don an den dinghen de en bord
vn(de) mallik scal sik an syneme
rechte ghe noghen laten .
REcht worde lichte besche-
den wer der also vele nicht
de vnrechtes laghen vn(de) vnrechte
<19vb>
don dor eren vromen dat se
en dan to rechte segghet . dede
ment en id duchte se vnrecht
wente id en is nyn man alzo
vnrecht id en dunke eme vn-
billic oft men eme vnrecht
doyt . dar vmme be darf men
manichvolder rede er men
de lude in kunne brynghe war
an men vnrechte do . vn(de) eer
men se lere wo se mit rechte
vnrecht vorlegghen vn(de) weder
an recht brynghen . Dat de Ny-
gestad vn(de) de oldestad is al eyn
heruorde vn(de) hebbet eyn recht
NV mach men merken vm
me de nyenstad . de is se-
der ghetymmert vppe des ho-
ues to behorynghe van Libber
den de van Quernhem to lene
helden van vnser vrowen der
Ebbedissen van heruorde . . .
hir vmme ghift men de wort
pennynghe half der ebbedis-
sen . vn(de) half den van quernham
de se seder hebbet vorkoft den
ghenen de se noch be sittet .
<20ra>
De nygestad scal des suluen
rechtes bruken des de olde stad
bruket . hir vmme we bor-
gher werd vppe der nyenstad
de is borgher to heruorde al
so oft he borgher were ghe
worden vp der oldenstad . vn(de)
des enen do(n)nerdaghes schal
wesen de market vry vp der
nyenstad vnde des anderen
vppe der olden stad . De olde
stad scal der nyen hulpe sin .
vn(de) mallic den anderen . Wat
der stad boerd vet to gheuene
van der stades weghene . des
gheuet de van der nyenstad
den derden del vn(de) de van der
olden stad de twe del . De rad
van der nyenstad scolen ere
recht soken to deme rade va(n)
der oldenstad wan se schelach
tich worden vmme en recht .
De rad van der oldenstad
soket ere recht an den schepe-
nen to heruorde . wat de vor
recht vindet dar scal men
sik to heruorde ane holden .
<20rb>
De nyestad heft ok sunder-
ke ghenade . dat se gheuet
van eme aem wynes to scise
en half verdel dar de van der
oldenstad gheuet en heel .
vn(de) achte pennynghe vor en
beer to scisen . dar de oldenste-
dere gheuet enen schilling .
Men breckt ok keghen den
richter nicht vmme blot roene
vn(de) toghene swerd vn(de) messede
mer dit richtet de rad . vnde
de broke ghaet in de mueren .
Men ghift ok deme richtere
hus kop wan dar en hus werd
vor koft . Dat is in ene won-
heyt komen er dem rade va(n)
beyden steden wart dat borch
richte dar van se moghen
richten vmme wicbelde goed
aldus ghift men deme rade
den vplaet vn(de) dem richtere
den hus koep wan dar en hus
werd vor koft dat me(n) vppe
der nyenstad nicht en dyn
ghet vnder konynghes ban
ne dat is dar vmme . dat
<20va>
binnen ener voghedye ne mach
nyn konynghes ban sin su(n)der
eyn . also dat tughet dat sas-
sen speghel in dem ersten <Edition ergänzt: boke> ca(pitu)lo
lix . De nyestat vn(de) de oldestad
dat is alen heruorde vn(de) heb-
bet alle en recht vn(de) sin vnvor
scheden an erme rechte
<in HS: Palimpsest, Text aus fünf Zeilen entfernt>
Dit is ghe wyset vor recht
DO vrowe Elseke van ha-
ghen starf do wart ere(n)
soenen vn(de) eren dochteren vor
recht ghe wiset dat se scolde(n)
delen to ghelike dat vare(n)de
goet . sint se alle weren be ra-
den vnde de sone ne droften
dat erue vn(de) dat wicbelde goed
mit den dochteren nicht delen
sint se be raden weren ane
vnderscheed . Wo ge wyset wart
v(m)me Are(n)des god van Lubbeke
DO Arend va(n) Lubbeke starf
<20vb>
de en led nyne kindere na vn(de)
hadde sin goed vor ghiftet . .
Sint he des nicht hadde ghe
dan vor deme rade . vn(de) dat <in HS: dat a.r.R. ergänzt> vte der
were nicht hadde ghe laten
so nehmen sines broder kindere
vn(de) siner suster kindere al sin
goed vn(de) deleden dat ghe like
aller malk sinen del . went se
alle dar like hemelic to were(n)
Wo ghe wiset wart v(m)me vor
wibben goet van der moelen
DO vor wibbe van der <in HS: r übergesetzt ergänzt> molen
vn(de) vor alueke de dyngh
greuesche storuen . de ne leten
nyne kindere na . vn(de) vor ghe-
uen ere wicbelde goed vn(de) er
varende goed vn(de) deden dat vor
deme rade vn(de) leten dat vte
erer were . dat anclagheden
ere eruen na erme dode . den
wart ghe wiset vor recht .
wicbelde goed dat en man e-
der en vrume to koften eder
dat en man mit wiue neme
eder en vruwe mit eren ma(n)
ne . vn(de) darto ere vare(n)de goed
<21ra>
dat mochten se mit rechte
wal vor gheuen wan se nyne
kindere na leten dest se dat
deden vor deme rade . eder vor
twen radmannen de de rad
dar to senden . vn(de) dat vor en
vpleten vet erer were . Mer
wicbelde goed dat em an ghe
eruet were dat mochten se
nicht laten eder vorgheuen
in der var sucht Wo ghe wiset
wart v(m)me Joha(n)nes sones kind
van palborne
DO Johannes sones kind
van Parborne starf do
anclaghede Alfram van bort-
husen des kindes goed . vnde
sprac aldus . Sin wif were
des kindes moeddere vn(de) hed-
de so goed recht to des kindes
na late alze sin veddere . . . .
Des antworden Johannes
parborne vn(de) herman syn
sone . des kindes vader hed-
de in sameden vnvorschede-
dem gode ghe seten bet an
sinen doet . hir vmme so ne
<21rb>
droften se van rechte des kin-
des goed mit siner moddere(n)
<gestr.: d> nicht delen. Des wart
eme vor recht ghe wiset
hedde Joha(n)nes parborne mit
sinen soenen ghe seten in sa-
meden gode bet an sines so-
nes doet . zo ne droften se des
kindes goed mit rechte nicht
mit syner modderen delen .
hedden se auer ghe scheden
wesen mit erme gode . so hed-
de nochtan Johannes parbor
ne hemeliker ghe wesen to
synes sones kindes erue . dan
sin moddere eder sin veddere
Sint dat id nicht en gheyt
vte den bosmen de wile dat
de euenbordighe bosme dar
is Wo ghe wiset wart v(m)me her-
ma(n)nes kind drosyanes
DO Herman drosian doet
blef vn(de) syn vruowe sik
vor andersedede . do vnderwa(n)t
sik hinrik drosian des kindes
vn(de) synes goedes mit rechte
sint he dar en recht vormu(n)der
<21va>
to was. Do behelt <in HS: be übergesetzt ergänzt> de vruwe
to voren alle ere gherade vn(de)
ghaf deme kinde sines vader
herwede . . vn(de) delede dar na
alle varende goed . vn(de) al wicbel
de got vn(de) betaleden de sculd
to ghe like . Do dat kint vor
starf do wart der moder mit
rechte syn erue to ghedelet .
Des antworde hinrik drosian
der moder weder alze he dat
vntfanghen des kindes goed .
sunder dat he hadde ghe kart
in des kindes be derf . vn(de) dat
eme van vnghelucke was ge
loset . Wo de ghiremaghesche ghe
sceden wart mit erme stef soene
DO Johan ghiremaghe vor
starf . vn(de) sin sone vn(de) sin
wedewe vor den rad quemen
vn(de) beden dat men wysede .
wat mallikem des erues mit
rechte to borede . Do wart en
ghe wiset aldus . dat herwe-
de scolde nemen de sone to voe-
ren . dar na scolde de wedewe
mit eme delen al dat wicbelde
<21vb>
goed dat de vader hadde do he
sik vor andersedede . hadde de vad(er) dem
sone nyn varende goet gheue(n)
eder besproken in der brut
lacht . so ne drofte de vruwe
eme dar nicht van gheuen .
Se mochte ok beholden al an-
der goed sunder erfhachtich
goed vnde se scolde de schuld
be reden . Wo id wart ghe holde(n)
mit der wlfhardeschen goede
DO vor Jutte de wlfhar-
desche starf er gherade
nam haseke ere dochter . de
en closter iu(n)cvruowe was to
Rintelen mit groterem rech-
te dan ere anderen dochtere
de werlic weren . Herman
wlfhard behelt mit rechte
varende goed . wicbelde goed
vn(de) erfhachtich goed . went he
in samender were sat mit
sinen elderen went in eren
doet . vn(de) alde dochtere weren
vt beraden ane vndersched
Dar na starf vor wibbe de
Jolenbekesche ere ghe rade
<22ra>
nam de sulue closter iu(n)cvruo-
we . went se ere suster was
van vader vn(de) van moder . .
De sulue herman wlfhard
be helt ere wicbelde goed . vn(de)
ere varende goed vn(de) en dele-
de dat nicht mit sinen <gestr.:kinde->
<gestr.:ren> susteren . went vader vn(de)
moder suster vn(de) broder . er-
ue nympt de soene vn(de) nicht
de dochter . alze dat sassen recht
leret in dem ersten boke ca(pitu)lo
xvii . Wo id wart ghe holde(n)
mit stures gode
DO Albert stur starf sin
eldeste sone nam sin her
wede . vn(de) delde mit syne(n) brode-
ren dat erue goed dat ere va-
der hadde do he sik vor ander
sedede . dat wicbelde goed dar
se recht to hadden dat hedden
se vor mit eren vader vor sche-
den hinrik sin leste sone de
mit deme vadere was in der
were behelt mit rechte al
wicbelde goed varende goed .
weddeschat vn(de) al erue goed
<22rb>
dat sin vader to ghecoft had-
de . na dat he sik hadde vor an
dersedet . do de sulue hinrik
stuor staf . do be eruede he
sine susteremit al sineme goede
went se weren syne sustere
van vader vn(de) van moder . vn(de)
hinrik stuor nam sin herwede
alze en recht is Wo id wart ghe
holden mit Joh(ann)es des scherers gode
DO Johan de Scherer starf
do anclaghede Nolte van
bǔnde van sines wyves we-
ghene aldus . Sin wif hedde
recht to eres vader erue . vn(de)
wicbelde gode . sint he ny dar
vp en hedde vor teghen . vnde
eres vader echte dochter were
van siner ersten vruwen . . . .
Do wart ghe delet vor recht
sint se were vet be raden ane
vnderscheed . zo hedden de leste(n)
kindere recht to synen wic-
belde gode . vn(de) to varende go-
de . sint se weren mit eren
vadere in der were bet in
synen doet .
<22va>
Wo de Smakepepsche wart ghe scheden <in HS: ghe sheden ü.d.Z. ergänzt>
Do hinrik smakepeper
starf do quam sin wede-
we mit den lesten kinderen
vnde mit den ersten de wor-
den vor deme rade gheschede(n)
aldus . De stefmoder mit
den lesten kinderen scolden
delen mit den ersten al wic-
belde goed . dat hinric hadde
do he sik vor andersedede . vn(de)
dat erf hachtighe goed scolde(n)
de ersten be holden . Do sprac
de vruowe se hedde in deme
gode ene liftucht . des wart
er ghe wiset se scolde be noe-
men den leen heren de se mit
deme goede hedde beliftuchtet
vn(de) be holden de liftucht als
en recht is . Des nam se ere
vorderen vlechten mit der
luchteren hand . vn(de) swor
mit der vorderen hand vp
den hilghen . dat her vrede-
rik van Arenholte des godes
len here hedde se belenet
mit deme goede ene rechte
<22vb>
liftucht dat er got so helpe
vnde hilghen aldus wart
er de liftucht to ghe delet
wente dat manne goet is
an den ersten kinderen de
eruetale na erme dode .