O myne leve(n) borghere weset eyndrechtich we(n)te der borgh(e)re eyndrechticheyt is d(er) stede beste vasticheit <in HS: Spruchband> | |
<Ir> | |
In den Namen godes Amen [...] | |
<IVra> | |
Dit is de prologus <in HS: ü.d.Z.> | |
MEn lest an der ol- | |
den rethorica tu- | |
lii . Witlicheyt vn(de) | |
kundicheyt su(n)der | |
beschedene redelike wort . | |
heft den luden vn(de) den steden | |
clene ghevromet . Mer sco- | |
ne wort sunder witlicheyt | |
vn(de) kundicheyt . heft den lude(n) | |
vn(de) den steden ny ghe vromet . | |
mer se sin der dicke an gro- | |
ten schaden vn(de) ku(m)mer ghe | |
komen . Vnde de lude vnde | |
stede ne worden er ok ny | |
ghe beterd . Hir vmme de | |
sik dar wolden an vliten . | |
dat se mit schonen worden | |
de lude vn(de) de stede vor deghe- | |
dinghen . vn(de) ropen lude . vn(de) | |
kyven sere . vnde spreken | |
alle weghe dit is recht . | |
nochtan dat en recht vnde | |
redelicheyt vnwitlik vnde | |
vnkundich is . Desse sint | |
sik suluen vnnutte vnde sche- | |
delik erer stad vn(de) eren bor- | |
gheren . Wente war men | |
<IVrb> | |
eres ropendes vnde kyuendes | |
nicht en wil achten . vn(de) se van | |
rechte moten laten . dar werd | |
de sake vorloren . Wente men | |
lest in cathone . Dat di sulue(n) | |
vnkundich dat en saltu kun- | |
dighen luden nicht vor legghen | |
sint men van kunst mach | |
kundigher wesen dan van ghe | |
velle . Men lest ok in Aristo- | |
tiles boken . Vnrecht dat is | |
vndreghelich . Hir vmme vor | |
stort id sik suluen . De sik auer | |
dar an konden ghevliten . dat | |
en recht vn(de) redelike dyng | |
mochten witlik werden vnde | |
kundich . vnde se dat mit be | |
schedenen redeliken worden . | |
kvnden vor brynghen dar se | |
de lude vnde stede me de vor | |
deghedingheden to eren | |
vnde to rechte . vnde deden | |
dat alle weghe na erer macht | |
vnde na erer wyst . mit goden | |
truwen desse duchten my syn | |
gode lude vnde vruntlik erer | |
stad vnde eren borgheren . | |
<IVva> | |
Nu lest men ok in ar(istote)les <in HS: les übergesetzt ergänzt> . | |
boken . de erst de stede an | |
satte vn(de) vorsatede . de heft | |
ghe wesen der grotesten | |
goden dyng eyn sake . sint | |
in den steden de lude sik mo- | |
ghen mit vrede mit ghe- | |
naden ghe neren mit eren | |
arbeyde . vn(de) moghen ok | |
leren redeliken vnde doghe(n)t | |
liken leuen . dar se de stede | |
moghen mede beholden an | |
erer ere vn(de) an eren wesen- | |
de . Sint dat nicht mach | |
ghe schen sunder gherich- | |
te vnde recht . So hebbe ik | |
hir bescreuen zomelike stuc- | |
ke van deme gherichte tho | |
heruorde . vn(de) van syme | |
rechte . de ik hebbe ghe | |
seen an beseghelden bre | |
uen . dar my vorder | |
nicht mer en bord af to | |
redende . Vnde ik ok wal | |
hebbe ghe hort van goden | |
olden wisen luden . des by | |
eren tyden de stad to h(er)uorde | |
<IVvb> | |
wol is ghe beterd vn(de) ghe | |
tymmerd . by eren tyden | |
mochten de borghere bru- | |
ken rechtes vnde vrede . | |
dat vor lene vns ok de go- | |
de got mede . <gestr.: Amen> . | |
<1ra> | |
Wo de schepene vn(de) radmanne | |
scolen sweren den rad myt den | |
denstluden . | |
HErvorde is eyn | |
edel stichte . vn(de) | |
heft eyne vry- | |
heyt . de em ghe | |
vryet hebbet de | |
keysere vn(de) koni(n)- | |
ghe . vn(de) hebbet de beseten ma- | |
nich huondert iar vn(de) besitten | |
de noch . alze se dat wol moge(n) | |
bewisen war vn(de) wanner en | |
des noet is . Dar sin ok schepe- | |
ne vn(de) ratmanne . de van olden | |
tyden mit den denstmannen . | |
des stichtes raed hebbet ghe swo- | |
ren . vn(de) sweren noch alle iare | |
in dusliker wyse . Dat wy vse | |
vruowen de Ebbedisschen de hir | |
yeghenwordich syt . vn(de) dat stich- | |
te van Heruorde . vn(de) de stad van | |
heruorde willen mit rade vor | |
heghen dyt iar na vser wist . | |
vn(de) na vser macht mit guoden | |
truwen vn(de) sunder arghelist . | |
dat vs got so helpe vn(de) hilghen | |
Van dem Borchgherichte | |
DE schepen vn(de) de raed de heb- | |
bet dat borch gherichte . | |
dat schoelen veer schepene vntfan | |
tho lene van der ebbedisschen . | |
<1rb> | |
wan de ebbedisse erst ghekoren | |
werd . vn(de) se er lenrecht sittet . | |
dar van hebben se borghermey- | |
stere des se erst nicht en hadden | |
do dat borchgherichte was ey- | |
nes ridders de het her Detmar | |
bose . Men vint ok in olden pri- | |
uilegiis neynen borghermester | |
tho heruorde er Gherde van lib- | |
bere . vn(de) Johanne van Rodewich | |
de weren de ersten borghermes- | |
tere tho heruorde na des dat | |
dat borchgherichte wart den | |
schepenen vn(de) raedmannen . | |
Hir van hebben se de cyse . dat | |
is dat broet vn(de) dat vleschgheld . | |
wyn vn(de) beergheld . vn(de) richtet | |
ouer allerhande spise koep . vn(de) | |
ouer allerhande wammate <sic> . vn(de) | |
vnrechte waghe vn(de) vnrechte | |
schepele . vn(de) vmme scheldwort | |
vmme stote vn(de) vmme sleghe | |
wat alsolikes ghevelle . Se rich- | |
tet ok vmme wicbelde goet . dat | |
hir ghe leghen is . dat sint hues | |
gharden tyns de in husen eder | |
in gharden gheleghen is . De | |
borghermestere schepene vn(de) | |
ratmanne de legghen ere borch | |
dingh vth wan se willen . dat | |
is wan de olde raet vn(de) de nyge | |
raet van beyden steden to same(n)de | |
<1va> | |
ghat vppe dat raethus . wes se | |
dar vordreghet vn(de) wat men | |
dar louet dat schal men stede | |
holden . We dat vorbreke . dat | |
scolden de borghermestere schepe- | |
ne vn(de) radmanne vorderen to | |
der stades nǔt vn(de) ere na erme | |
gheloeuede Wo men scal borgh(er)e | |
DE borghermestere untfan | |
schepene vn(de) radmanne heb- | |
bet ok macht borghere to entfan- | |
de to der stades nǔt vn(de) ere . Wan | |
se eynen borghere entfaet . de scal | |
sweren aldus . Dat ik deme stich- | |
te van heruorde . vn(de) der stad va(n) | |
heruorde . vn(de) den borgheren van | |
heruorde also truwe vn(de) also | |
holt wille wesen . alze eyn bor- | |
ghere van rechte schal . dat my | |
got so helpe vn(de) hilghen . Ere he | |
dessen eyt swere . so vraghe me(n) | |
oft he eghen sy . eder mit doet ve- | |
de beworen . so ne hulpe eme de | |
borgherschap nicht . sprekt he | |
dan he ne sy nicht eghen . mer | |
he sy vriy . des scal men eme ghe | |
loeuen van rechte . Wente dat sas- | |
sen recht leret in deme derden | |
boke capitulo xxxiii . Welich in- | |
komen man sich vry secht . den | |
scal men vor vry holden . men | |
en moghe ene mit tughe vor | |
<1vb> | |
legghen Dat de borgh(er)e over en | |
vn(de) dertich iaren hebbet ere vry- | |
heyt gebracht i(n) ene sekerheyt des rech | |
WElich borghere aldus besete tes | |
an der vryheyt de he sik tho | |
seghede do he borghere wart . vnde | |
do he de borgherschap swor . vnde | |
mit vs to heruorde wonede open- | |
bare . vn(de) ghinghe to weghe vn(de) | |
to strate . to zenede vn(de) to voghet- | |
dinghe openbare . vn(de) ane yeman- | |
des rechte bysprake ouer envn(de) | |
dertich iar vn(de) ses weken vn(de) dre | |
daghe . Mit desser langhen vryen | |
redeliken werebesittinghe heft he | |
syn vrye recht ghebracht an ene | |
wissenheyd des rechtes . Also dat | |
he schal ledich syn aller anclaghe | |
van eghenschap . des he desse besit- | |
tinghe moghe betughen mit sche- | |
penen tughe als en recht is . Dit | |
recht heft ghe vuolbordet de her- | |
toghe van sassen . do wy ene dar | |
leten vmme vraghen in vseme | |
breue . den eme brachte her Arent | |
kerchere van der marketkerken . | |
Vn(de) ok vraghede wy ene dar vm- | |
me do he was to heruorde . do de | |
greuen van der hoye . vn(de) de van | |
Schowenbuorch . vn(de) de voghet | |
van den berghe daghe helden | |
mit deme greuen van der marke | |
<2ra> | |
do antworde he vs aldus . It | |
duchte eme recht syn . vn(de) sine | |
riddere vn(de) sine man konden e- | |
me nicht rechters ghevinden | |
Ok leret dat sassen recht in de- | |
me ersten boke capitulo xxix | |
An eghene vn(de) an houen mach | |
sik de sasse vor swighen binne(n) | |
dertich iaren vn(de) iare vn(de) daghe | |
vn(de) er nicht . Hir vmme wes | |
men nicht en wil andeghedin- | |
ghen binnen en vn(de) drittich iaren | |
vn(de) ses weken vn(de) dre daghe . dat | |
blift mit rechte vor sweghen . | |
Wo de Borghermestere schepene | |
vn(de) radmanne va(n) der stades weghen | |
de borghere in weren hebbet | |
DE borghermestere vn(de) schepe- | |
ne vn(de) radmanne . de hebbet | |
ok van der stades weghene de | |
borghere an weren vn(de) an denste | |
vn(de) an tynse alles borchwerkes . | |
de stad to bewarende to beteren- | |
de . vn(de) der stades recht vn(de) vry- | |
heyt an allen stucken to weren- | |
de . Hirvmme scolen de borgher | |
mestere schepene vn(de) radmanne | |
de borghere vor stan vn(de) beholden | |
vn(de) betughen ere vryen were | |
besittinghe de se aldus beseten | |
hebbet . noch dat se des nicht se- | |
ghen noch horden do se borghere | |
<2rb> | |
worden . dest se des werden vnder- | |
richtet mit seuen waraftighen | |
borgheren den dat witlich vn(de) | |
kundich is . Sint dat sassen | |
recht leret in deme derden bo- | |
ke ca(pitu)lo xxv . Sterft eyn richter | |
wat by sinen tyden gheschen is | |
des scal sin nacomelingh an dem | |
gherichte tuech wesen al en seghe | |
he des nicht . wan he mit sche- | |
penen tughe der warheyt ghe | |
inneret wert . vn(de) ok an deme | |
anderen boke ca(pitu)lo xxii . War eyn | |
man keghen den anderen tughen | |
schal . dar to ne bedarf he des | |
richters tuch nicht . dar eme | |
de schuldighinghe nicht hoegher | |
dan an syn wedde gheyd . dat tu | |
ghet he sulf derde der dingplich- | |
tighen de dar ordele vinden . Is | |
ouer de schuld hogher . so mot | |
he den schulten eder den vrone(n) | |
boden to tughe hebben ouer den | |
richtere . War en man sines tu- | |
ghes vuol komet mit deme scul- | |
ten eder mit den vronenboden | |
eder mit den schepene(n) . dar sal | |
de richter ok tuch to wesen van | |
der warheyt eres ghetughes | |
de he ghe hort heft . al ne wiste | |
he des er nicht . Weygherd de | |
richter tuch to wesende weder | |
<2va> | |
rechte . ghene is doch vuollen ko- | |
men in syme rechten tughe . | |
Dat de borghermestere . sche- | |
pene vn(de) radmanne de borgh(er)e | |
solen vor stan an erme rechte | |
WEn de borghermestere sche- | |
pene vn(de) radmanne der | |
warheyt aldus ghe innert wer- | |
den van beruen borgheren . den | |
dat witlik vn(de) kundich is . so mo- | |
ghen se mit rechte beholden vn(de) | |
vor stan de borghere de se aldus | |
hebbet beseten vor ere vrye bor- | |
ghere na vryer lantsaten rechte | |
went se hebbet en witlik ghe | |
maket vn(de) betughet ere vryen | |
wer besittinghe als en recht is | |
Men lest an des keysers rechte | |
vn(de) des paues rechte . We recht | |
mach setten . de sal dat ku(n)dich | |
maken vn(de) beschermen . dat it | |
werde ghe holden vn(de) ok in Aris- | |
totiles boken in politicis . It | |
en <in HS fehlt: is> doch nicht dat men recht | |
settet . dar en sy . de dat bescher | |
me dat it werde ghe holden . | |
Hir vmme sint de borghermes- | |
tere vn(de) schepene vn(de) radma(n)ne | |
moghen de borghere van der | |
stades weghene to borghere ent- | |
fan vn(de) borghere maken . so scoe- | |
len se ok de borghere bescherme(n) | |
<2vb> | |
an erme rechte vor stan van | |
der stades weghene wan en | |
dat werd an ghebracht vnde | |
witlik werd ghe maket alse | |
eyn recht is . Wo sik de borgh(er)e | |
weren scolen wen men se an- | |
sprekt vor eghen | |
Werd ok eyn borgher an ghe(-) | |
sproken vor eghen . de aldus | |
langhe nicht borgher heft ghe | |
wesen . mer syn vader vn(de) syn | |
moder hebbet hir borghere | |
ghe wesen vn(de) sin hir vor storue(n) | |
sunder rechte bysprake . vn(de) ere | |
kindere eder ere rechten eruen | |
hebbet er erue vn(de) ere goet na | |
erme dode beseten iar vn(de) dach | |
des scolen se mit rechte ghenete(n) | |
Went dat sassen recht leret in | |
deme ersten boke ca(pitu)lo xxviii . . | |
Wat dusdanes dinghes erue- | |
los vorsterft . herwede eder erue | |
eder rade . dat scal men antwor- | |
den dem richtere . eder den vro- | |
nen boden eft he dat eschet na | |
den dertighesten daghe . Dit sal | |
de richter be holden iar vn(de) dach | |
vnvordan . vn(de) warden oft sik | |
iemant dar to the mit rechte | |
Ne tuth sich nemant dar tho | |
mit rechte . so kere it de richter | |
an syne nǔt . Mach dit helpen | |
<3ra> | |
deme richtere . so scoldet ok helpe(n) | |
den kinderen vn(de) sterken se an | |
erme rechte . Ok leret dat sas- | |
sen recht in deme ersten boke . | |
ca(pitu)lo xvii . War dit kint is vry | |
vn(de) echte . dar behoelt it sines va- | |
der recht . ys auer de moder denst | |
wif . dat kint beholt alsodane | |
recht als it an ghe boren is . An | |
welikem rechte de kindere besit- | |
tet iar unde dach na erer oldere(n) | |
dode sunder rechte by sprake . | |
dat sterket ere were an erme | |
rechte. Went dat sassen recht | |
leret an dem anderen boke . ca(pitu)lo | |
xliiii . Welik man en goet in ghe | |
weren heft heft iar vn(de) dach ane rech- | |
te weder sprake de heft dar an | |
ene rechte were . Worde ok en | |
borgher an ghe sproken vor eghe(n) | |
de en beter recht mochte betu- | |
ghen mit siner herschap eder | |
mit synen maghen . dat were | |
eme nar to donde mit rechte dan | |
iemant eghenschap ouer eme | |
mochte tughen . Went dat sas- | |
sen recht leret in dem derden | |
boke . ca(pitu)lo xxxiii Mach he ouer | |
sulf seuede syn vry beholden de | |
sine maghe sint . dre van vader | |
vn(de) dre van moder . he behoelt | |
sin vry vn(de) vor lecht er al er tuch . | |
<3rb> | |
Worde ok eyn borgher an ghe(-) | |
sproken vmme eghen . de en was- | |
tynsich eder en denstman were | |
den mach sin herschap bet behol- | |
den sulf seuede yenes maghe | |
de an ghesproken werd eder ander | |
waraftighen <in HS: n übergesetzt ergänzt> lude . dan de yene de | |
ene an heft ghesproken . Sint | |
dat sassen recht leret in dem der- | |
den boke . ca(pitu)lo xxxiii . Sprekt ene | |
en ander here an keghen den | |
mot he ene beholden sulf seuede | |
syner maghe eder warhaftigher | |
lude . dar na we de were heft an | |
eneme manne . de mot ene mit | |
mererem rechte vor tughen dan | |
ghene de er daruet . Vn(de) dar na | |
in deme suluen ca(pitu)lo We eme he- | |
ren sich vntseghet . vn(de) den ande- | |
ren sik to seghet . vordert men | |
ene to gherichte vn(de) komet sin | |
here nicht vor den he sik to secht | |
dat he ene vorsta mit rechte . | |
de ghene de vp ene sprekt beholt | |
ene sulf derde siner maghe . oft | |
he se heft . ne heft her nicht . he | |
vortughet ene mit twen synen | |
inbornen eghenen mannen <in HS: mannen eghenen - Umstellung markiert> | |
Worde ok en anghesproken vor | |
eghen de sik wolde weren mit | |
synen maghen vn(de) sinen slechte | |
dem were sin beter recht nar | |
<3va> | |
tughende . dan yemant moch- | |
te ergher ouer ene spreken . | |
Sin beter recht scal he betuge(n) | |
mit dren sinen maghen van | |
moder weghene . vn(de) dren va(n) | |
sines vader weghene de in den | |
suluen richte <sic> sin dat he sik to | |
secht eder bet ghe boren . dat | |
is were he van moder weghen | |
wastynsich vn(de) van vader we- | |
ghen en vry . eder en denstman | |
sine swertmaghe ne mochte me(n) | |
eme to tughe nicht vorlegghen | |
dor der beteren bord willen . | |
Went dat sassen recht leret in | |
dem derden boke ca(pitu)lo lxxii . dat | |
echte kint vn(de) vry . dat beholt | |
sines vader schild vn(de) nymd sin | |
erue vn(de) siner moder alze ere | |
evenbordich sy . eder bet ghebo- | |
ren . Mach de betere bord helpe(n) | |
to dem erue vn(de) to dem schilde | |
so mot se ok helpen dat men | |
se icht moghe vorlegghen to tu- | |
ghe . Aldus scal he sin recht be- | |
tughen mit syne(n) maghen dre | |
van moder vn(de) dre van sines | |
vader weghene . dat is he sulf | |
seuede . He scal sweren dat he | |
sy en wastinsich eder en denst | |
man eder en vrye . vn(de) nicht | |
eghen . dat eme got so helpe | |
<3vb> | |
vnde hilghen . Desser dryer recht | |
mot he eyn benomen dat he sik | |
to secht . So moten eme na swe- | |
ren dre siner maghe van mo- | |
der weghene . dat se sine naghel- | |
maghe syn van syner moder we- | |
ghene vn(de) eme dat witlik vnde | |
kundich sy . dat he sy en wastin- | |
sich eder en denstman eder en | |
vrye vn(de) nicht eghen . dat en | |
got so helpe vn(de) helighen . Des | |
suluen ghelik scolen ok sweren | |
syner maghe dre van synes va- | |
der weghene . so heft he syn recht | |
be holden . vn(de) betughet mit rech- | |
te . so scal men eme <in HS: eme übergesetzt ergänzt> delen ledich vn(de) | |
vry van aller anclaghe van e- | |
ghe(n)domes weghene . | |
Van dryer hande vryheyt | |
Nv mach men merken dryer(-) | |
leye vryen . de ersten hete(n) | |
schepenbare vryen . dar van le- | |
ret dat sassen recht in deme | |
derden boke ca(pitu)lo liiii . Len an | |
gherichte mot neman hebbe(n) | |
he ne sy schepenbar vry . vn(de) dat | |
he dem koninghe hulde do na | |
na vryes mannes rechte by de(n) | |
hulden sik vor pleghe . wan me(n) | |
tughes an eme <gestr.: tughet> tuet . . . | |
De anderen hetet vrye lantsate(n) | |
dar van leret dat sassen recht | |
<4ra> | |
in dem ersten boke ca(pitu)lo xvi . Ne- | |
man ne mach ander recht er- | |
weruen dan em angheboren is | |
sunder den eghenen man den | |
men vry let . de beholt vryer la(n)t- | |
saten recht . Vn(de) ok in deme der- | |
den boke ca(pitu)lo lxxii . Nympt | |
en vrye schepenbare wif enen | |
[b]ereghelden eder enen lantsate(n) | |
vn(de) wint se kindere by eme de | |
en zint er nicht euen bordich . | |
an bote vn(de) an wereghelde . wen- | |
te se hebbet eres vader recht | |
vn(de) nicht erer moder . darv(m)me | |
nemet se der moder erue nicht . | |
noch nenes mannes de ere | |
mach sy van moder haluen . | |
Vn(de) ok in deme suluen boke . ca(pitu)lo | |
lxxxi . Let de koningh eder en | |
ander here sinen denstman eder | |
sinen eghene(n) man vry . de be | |
holt vryer la(n)tzeten recht . De | |
derden vryen syn . de horen in | |
ene vrye graueschap . dar van | |
leret dat sassen recht in deme | |
suluen ca(pitu)lo . To ghat auer de sche | |
pene binnen eyner graueschap | |
de koning mot wal des rikes | |
denstman vry laten mit ordele(n) | |
vn(de) to schepenen dar maken | |
dor dat men rechtes bekome | |
vn(de) koni(n)ghes ban dar holde(n) moge . | |
<4rb> | |
Hir is ghe screuen wo de borgh(er)e | |
syn an ghe sproken vor eghen | |
vn(de) wo se sik hebbet <gestr.: mit v vor> | |
vor <a.l.R. nachgetragen> weret myt rechte . | |
Wo kort seghe(m)monic wart | |
vor holden . | |
DO men scref vses heren go- | |
des iar . dusent drehu(n)dert | |
en vn(de) viftich . do wart en ghe | |
richte ghe heghet vppe deme | |
radhus vp der Nygenstad . dar | |
de were wart ghe willekoret | |
van beyden partyen . dar qua(m) | |
her Reyner de gogreue . vnde | |
anklaghede mit synen vorspre- | |
ken Corde seghemmonike de | |
dar vor storven was . | |
Vn(de) eschede dat me(n) eme wol- | |
de antworden des suluen Cordes | |
herwede vn(de) sin erue . sint he | |
were sin wulschuldighe eghene | |
man . alze he ene wolde vor bos- | |
men vn(de) vor tughen . mit syner | |
suster vn(de) suster kindere(n) vnde | |
sime slechte wo he van rechte | |
scolde . Hir antworde tho hinrik | |
seghe(m)monik . de vormu(n)de was | |
Metten Cordes dochter vn(de) vor | |
stuont de were vn(de) sprak mit sy- | |
nen vorspreken aldus . Cord se- | |
gehe(m)monik was nicht eghen . | |
mer he was en vry borgher . | |
<4va> | |
went syn vader vn(de) sin moder | |
hebbet ghewezen vrye borghere | |
vn(de) hebbet ghe wonet to heruorde | |
openbare en iar vn(de) manich . | |
sunder yemandes rechte byspra- | |
ke van eghenschap weghene . vn(de) | |
hebbet ok eghen hus vn(de) erue ge | |
hat . wente dat hus dar sep scoet | |
telkorf inne wonet . hadde ere | |
wesen . Se sin ok to heruorde vor | |
storuen . vn(de) ere rechten eruen | |
hebbet ere herwede . er ghe rade | |
vn(de) ere erue mit rechte ghe no- | |
men . sunder yemandes rechte | |
weder<gestr.:by>sprake . Cord seghe(m)monik | |
heft na syner olderen ty- | |
den tho heruorde ope(n)bar | |
ghe wonet vor enen vryen | |
borghere na vryen lantsaten | |
rechte sunder yemandes rechte | |
by sprake went an synen doet . | |
Alze he al desse stucke tughen | |
wolde mit also vele goder bor- | |
ghere vn(de) goder lude . alze he | |
mit rechte dar to bedarf . vn(de) | |
hopet . sint he dit aldus mach | |
tughen . her Reynar de gogreue | |
scole ene der anklaghe ledich la- | |
ten vn(de) vordreghen van eghen- | |
schap weghene Dar wart up | |
ghe delet vor en recht . mochte | |
he betughen de vorscreuenen | |
<4vb> | |
stucke als en recht is men scolde | |
eme van rechte vordreghen an- | |
claghe van eghenschap weghen . | |
went dat nemant eghen is va(n) | |
rechte he en sy eghen ghe boren | |
van vader efte van moder . eft | |
he ne hebbe sik suluen eghen ge | |
gheuen . Wen men auer moch- | |
te vortughen . dat sin vader eder | |
syn moder hedden eghen wesen | |
de moste bewysen wo he were | |
vry ghe worden Wo Johan ky | |
nekingh wart vor holden | |
DO vses heren iare weren | |
M . ccc . lx . do wart en rich- | |
te ghe heghet to Johannes hus | |
kyneken vn(de) dat Johan nobeke | |
be sat de do richter was . Do qua(m) | |
her Berend van der lippe vn(de) | |
de meyere van Eckwordinctor- | |
pe in dat gherichte . vn(de) ancla- | |
gheden mit eren vor spraken | |
den suluen Johanne de dar vor | |
storuen was vn(de) escheden sin her- | |
wede vn(de) sin erue . sint he were | |
ere vulschuldighe eghene man | |
na eres ammetes rechte . vnde | |
horde in den hof to Ecwordinc- | |
torpe . alze se dat wolden betughe(n) | |
alze des ammetes recht is . Dar | |
antworde to sweneke de sin we- | |
dewe was vn(de) de were vorstoent | |
<5ra> | |
mit erme vor spreken sprak aldus | |
ere man en were nicht eghen . he | |
were en vry borgher . vn(de) sin va- | |
der vn(de) moder . sin older vader vn(de) | |
sin older moder hedden borghere | |
to heruorde wesen ouer langhe(n) | |
iaren sunder yemandes rechte | |
bysprake van eghenschap . Do | |
de vor storven . ere rechten eruen | |
nemen ere herwede ghe rade vn(de) | |
er erue . Ere man den se anspre- | |
ket heft gheseten to heruorde | |
na siner olderen dode en iar | |
vn(de) manich openbar vor enen | |
vryen borghere sunder yeman- | |
des rechte bysprake . Alze se <in HS: übergesetzt ergänzt> al desse | |
stucke wolde betughe mit also | |
vele goder borghere vn(de) goder | |
lude alze se dar to be houet . vn(de) | |
hopede sint se dit mochte be tu- | |
ghen mit rechte . men scolde se | |
vor dreghen anclaghe van eghe(n)- | |
schap weghene . Do bat des he- | |
ren van der lippe vor spreke en | |
ordel wo he vn(de) de meyer van Ec- | |
wordinctorpe den man scolden | |
winnen na eres ammetes <gestr.: rech-> | |
rechte . Des wart eme ghe ant- | |
wordet . eres ammetes recht | |
wiste men hir nicht . mer wol- | |
den se na eren anclaghen vn(de) | |
der vrowen antworde wolde | |
<5rb> | |
men en eyn ghemene recht . | |
segghen . dat en recht recht were . | |
Des ghinc de here van der lippe | |
vte dem gherichte vn(de) heft dar | |
seder vele ghe welde vmme ghe | |
vorderd . Vn(de) dat gherichte vn(de) | |
de rad hebbet dat herwede vt | |
ghe vordet <sic> mit gherichte vn(de) | |
mit rechte . synt dar nyn recht | |
volghe na en was . vn(de) hebbet | |
dat ghe dan to rechten tyden . | |
alze recht is . de wedewe heft dat | |
erue seder beholden sunder rech- | |
te by sprake . Wo Johan | |
Capup wart vor holden . | |
IN deme suluen iare starf Jo- | |
han Caepup . des wart in syn | |
hus en richte heghet . des que- | |
men de Rauensbergheschen | |
ammetlude mit erme vorspre- | |
ken vn(de) anclagheden de were | |
vmme syn herwede vn(de) sin erue . | |
sint he van syner moder we- | |
ghene were vuolschuldich eghen | |
der herschap . alze se dat wolden | |
betughen vn(de) vorboesmen wo | |
se van rechte scolden . Des ant | |
worden Ghese sin wedewe vn(de) | |
Godeke ere sone mit eren vor- | |
spreken aldus . Ere man vnde | |
eres sones vader weren nicht | |
eghen van syner moder weghen | |
<5va> | |
mer he were wastinsich . vn(de) | |
hopeden dat se sin beter recht | |
bet mochten betughen . dan | |
men ergher mit rechte moch- | |
te ouer ene segghen . dat wa- | |
rt eme vor recht ghe delet . | |
Nu vraghede ere vorsprake | |
wo se dit scolden betughen . | |
des wart em ghe delet . mit | |
ligghenden orkunde eder mit | |
leuendighen tughenv. Nu vra- | |
ghet er vorspreken . wanne | |
se dit scolen betughen . des | |
wart en ghe delet . binnen | |
dren verteynachten . Des ghi(n)- | |
ghen de Rauensbergheschen | |
ammetlude mit sulfmode vte | |
deme gherichte . Des hebbet | |
de suluen Gheseke vn(de) Godeke | |
ere sone ere rechten tyd ware | |
ghenomen mit eren beseghel- | |
den breuen vn(de) leuendighen tu- | |
ghen . vnde de Raue(n)sberghe- | |
schen ammetlude quemen | |
dar nicht Wo Johan paghen- | |
willere wart vor holden | |
Bynnen ses weken na deme | |
dat capup ghestorue(n) was | |
do starf Johan den men heyt | |
de paghenviller . de des sulue(n) | |
capuppes broder sone was . vn(de) | |
was en borgher vppe der olden | |
<5vb> | |
stad . Nu quemen de Rauens- | |
bergheschen ammetlude . vnde | |
be satten mit gherichte sin her- | |
wede vn(de) sin erue . also se sines | |
vedderen vor hadden ghe dan . | |
Nu quam Godike capuppes | |
sone vn(de) besatte dat sulue her- | |
wede . sint he syn neyste swerd | |
mach were . Vn(de) Gheseke de syn | |
suster was van vader vn(de) van | |
moder de besette eres broder | |
erue . Dit herwede heft Godeke | |
mit ghe richte vn(de) mit rechte | |
vn(de) to rechten tyden vth ghe de- | |
ghedinghet . vn(de) Gheseke eres | |
broder erue sunder rechte we- | |
dersprake der Raue(n)sberghesche(n) | |
<gestr.:da> de it van der herschap weghen | |
besatet hadden vor eghen . De | |
sulue godeke heft dit herwede | |
seder mit rechte beseten . vnde | |
gheseke eres broder erue . sunder | |
yemandes rechte weder sprake | |
vn(de) besittet dat noch . Wo Johan | |
Loneman wart vor holden | |
DO men scref vses here(n) go- | |
des iar dusent drehu(n)dert | |
vn(de) envn(de)sestich . do qua(m) her We- | |
dekin de here van den Berghe | |
to Joha(n)nes hus van Lone in | |
eyn ghe heghet richte . vn(de) esche- | |
de mit sinen vorspreken eyn | |
<6ra> | |
herwede vn(de) en erue dat eme dar | |
were vor storuen van deme su- | |
uen Johanne de sin vuolschuldi- | |
ghe eghene man were . Des | |
antworde des Johannes wede- | |
we de de were vorstont mit ere (n) | |
vorspreken . Se were en herwe- | |
de schuldich to gheuene van ere(m) | |
manne . dat wolde se gheuen | |
deme se van rechte scolde . mer | |
se hopede dat ere man gicht e- | |
ghen were . Do sprak de here | |
van den berghe mit syne(n) vor- | |
spreken . he were sin vuolschuldi- | |
ghe eghene man . vn(de) ene hedde | |
em sin vader eruet . vn(de) eschede | |
sin herwede vn(de) sin erue . Des | |
antworde de wedewe mit eren | |
vorspreken . Se were unschul- | |
dich . dat ere man icht eghen | |
were . vn(de) de here van den ber- | |
ghe vn(de) sin vader den sulue(n) ma(n) | |
ne in weren hadden . noch in | |
tynse noch in denste ghe hat | |
hedden . vn(de) bat dar ens ordels | |
vmme wer men dat van rech- | |
te van er nemen scolde . vnde | |
vor dreghen se der ansprake . | |
Des sprak de here van dem | |
berghe er dat ordel delet wart | |
mit synen vorspreken . den ma(n) | |
hedde em sin vader ghe eruet | |
<6rb> | |
vn(de) were sin wuolschuldighe e- | |
ghene man . vn(de) wolde den be- | |
holden vn(de) vor stan wo vn(de) war | |
he sin vader erue van rechte | |
vor stan scolde . vn(de) bat dar or- | |
dels vmme . ofte he dit mochte | |
doen . wer mem <sic> eme van rechte | |
icht scolde gheuen des ma(n)nes | |
herwede vn(de) sin erue . Des wart | |
de here van den berghe vnder | |
maenet . wer he anders icht seg- | |
ghen wolde . men mostet sette(n) | |
vp en scheed ordel . Do sprac he | |
he wolde dar by bliuen . Des | |
is dar vp ghe delet . were dat | |
de Johan leuede vn(de) de here van | |
den berghe ene schuldighede an | |
gherichte . he were sin wuolsch- | |
uldighe eghene man . ene hed- | |
de em sin vader eruet . vn(de) wol- | |
de ene beholden vn(de) vorstan wo | |
vn(de) war he sin vader erue van | |
rechte vor stan scolde De Joha(n) | |
spreke . des heren vader van | |
den berghe noch de here van | |
den berghe ne hedden ene ny | |
in weren noch in tynse ofte in | |
denste ghe hat . vn(de) wolde der | |
ticht vnschuldich werden wo | |
he van rechte scolde . Desses | |
mochte Johan bet mit rechte | |
vnschuldich werden . dan de | |
<6va> | |
here van den berghe na sinen | |
reden ene mochte beholden . | |
sint he ouer ene noch tuch no- | |
ch were noch bosme ghespro- | |
ken heft . Nu de man dot is . | |
so moghen sine rechten erue(n) | |
dat sulue don dat he mit rech- | |
te don mochte do he leuede . | |
Went de rechten eruen de were | |
besitten dar de man vte stor- | |
uen is vn(de) se de were vor ant- | |
wordet in deme ghe hegheden | |
gherichte . Wo gherlaghes | |
wif wostekoppes wart vor holde(n) | |
NA godes bort drutteynhu(n)- | |
dert iar vn(de) twevn(de)sestich | |
do wart en gherichte ghe he- | |
ghet vppe deme radhus vppe | |
der nyenstad mit willekore | |
beyder partye . do quam de | |
meyer van hunrickesen mit | |
sinen vorspreken vn(de) ancla- | |
ghede hillen Gherlaghes <in HS: r übergesetzt ergänzt> echte | |
vruowen wostekoppes de dar | |
vor storuen was vn(de) eschede er | |
ghe rade vn(de) erue . Wente de | |
sulue hille were sin wuolschul- | |
dighe eghene wif na sines a(m)- | |
metes rechte . alze he dat wol- | |
de betughen alze recht is . des | |
a(m)metes to heyse <in HS: y übergesetzt ergänzt> . dar he in hoert | |
sint dem male dat se nyne kyn- | |
<6vb> | |
dere en hadde achter ghe laten | |
vn(de) se ok nynen eruen hedde er- | |
woruen by erme lyue alze des | |
suluen a(m)metes recht is. Hir um- | |
me scoldemen eme gheuen ere | |
gherade vn(de) erue van des amme- | |
tes rechtes weghene . Des ant- | |
worde desse sulue gherlach na | |
anwisinghe der suluen hillen | |
maghe vn(de) erme slechte . Der | |
suluen hillen vader was en e- | |
ghen man hern Hinrikes des | |
gogreuen . vn(de) sin vrowe dersul- | |
uen hillen moder was nicht | |
eghen . hir vmme scolen de kin- | |
dere mit rechte beholden eres | |
vader recht de eghen was . vn(de) | |
nicht erer moder . zint de moder | |
nicht eghen was . Ok zo sprak | |
de sulue gherlach . herma(n) bern | |
dinch de hedde sik vn(de) sine kind(er)e | |
vntle <gestr.: gh>deghet vn(de) ghe vryet . de | |
do to der suluen tid ghe boren were(n) | |
alze he dat wolde bewysen mit | |
rechte war des not dede . Dit | |
wart in deme richte gheschede(n) | |
mit ordelen mit rechte . sunder | |
rechte wedersprake . Mochten | |
der suluen hillen maghe betu- | |
ghen . dat de sulue herman bern | |
dinch hillen vader sik vn(de) sine | |
kindere van siner herschap | |
<7ra> | |
ghe vryet hedde . so mochten | |
mit rechte de kindere beholden | |
vry lantseten <in HS: t übergesetzt ergänzt> recht . vn(de) en sint | |
nemande van moder weghen | |
nichtes plichtich van rechte . . | |
mer de kindere de se seder der | |
vryheyt hebbet ghe toghen be | |
holdet erer moder recht . Wo | |
Joha(n) weuel wart vor holden . | |
Do men scref unses heren | |
godes iare drutteynhun- | |
dert vn(de)ver vn(de)sestich . do starf | |
Johan weuel. des quemen des | |
biscopes ammetlude van Myn- | |
den in dat erfhus in eyn ghe | |
heghet richte vn(de) anclaghede(n) | |
mit eren vorspreken des sul- | |
uen Johannes herwede vnde | |
sin erue . went he des stichtes | |
wuolschuldighe eghene man w(er)e . | |
vn(de) horde in dat ammet to hul- | |
horst vn(de) se wolden ene vor bos- | |
men vn(de) vor tughen alze des | |
ammetes recht is Des ant- | |
worde sin wedewe mit eren | |
vor spraken aldus . Johan we- | |
vel were nicht eghen mer he | |
were en vry borgher na vryer | |
lantsaten rechte . Sint he sik | |
hedde ghe wesseled vte deme | |
ammete mit <Edition ergänzt aus Detmolder Handschrift: leve> vn(de) mit liker | |
wessele mit willen der herscap | |
<7rb> | |
vn(de) der reyde lude vn(de) der am- | |
metlude als en recht is . Alze | |
se alle desse stucke betughede | |
in dem gherichte mit besegel- | |
den breuen vn(de) mit leue(n)dighe(n) | |
tughen alze en recht is . Des | |
leten sik de myndeschen am- | |
metlude dar an ghe noghen. | |
Do be satte Tyleke van den slon | |
des suluen ma(n)nes herwede vn(de) | |
erue . vn(de) en heft der besate mit | |
rechte nicht ghe volghet . Weuel | |
van Lubbeke de sin broder was | |
de nam dat herwede vn(de) vorbor- | |
ghede dat tho iare vn(de) to daghe | |
als en recht is . . Wo Nolte van | |
den Spikere wart vor holden | |
IN deme suluen iare starf Nolte | |
van deme spikere . do quemen | |
de Rauensbergheschen voeghede | |
vppe dat radhus up der nyen- | |
stad dar de were wart ghe | |
willekoeret vn(de) en richte ghe | |
heghet . Vn(de) anclagheden mit | |
eren vorspraken des suluen | |
Nolten herwede vn(de) sin erue | |
went he eghen were der her- | |
schap van siner moder weghen . | |
alze se dat wolden betughen | |
vn(de) vor bosmen als en recht is | |
Dat vor antworde Beneke sin | |
soene mit syne(m) vorspreke(n) aldus . | |
<7va> | |
De sulue nolte were nicht e- | |
ghen van siner moder wege(n) | |
sint de Rauensbergheschen | |
voeghede de suluen vruowen | |
hadden an ghe sproken do se | |
starf . vn(de) worden des neder | |
vellich . alzo dat ere suster de | |
noch leuet nam ere gheraede | |
mit richte vn(de) rechte . alze | |
he desse stucke wolde tughen | |
alze recht is . Des wart eme | |
ghedelet vor recht . Mochte he | |
dat be tughen mit deme rich- | |
tere vn(de) mit twen bederuen | |
mannen alze en recht is . me(n) | |
scolde eme der anclaghe mit | |
rechte vor dreghen . Nu bat | |
sin vor spreke en ordel . sint de | |
richter dar dit vor scha vor | |
storuen is . wo he dessen richt(er)e | |
scole vnder richten der sake | |
dat he sin tuch moghe wezen | |
in des doden richters stede . | |
Des wart eme ghe delet . mit | |
sone <Edition korrigiert nach Detmolder Handschrift zu: seven> mannen den dat witlik | |
vn(de) kundich is dat desse sake | |
vor deme doden richtere is | |
gheschen . Des quam de vruo- | |
we de erer suster rade hadde | |
ghe nomen mit beneken in | |
dat ghe richte mit den sone <Edition korrigiert nach Detmolder Handschrift zu: seven> | |
ma(n)nen . vn(de) wolde hebben be | |
<7vb> | |
tughet de sake alze eme was | |
ghe delet . Des beden de Raue(n)s | |
bergheschen voghede enes da- | |
ghes to ver weken . queme(n) se | |
dan nicht . so scolden se vuolva- | |
ren hebben vn(de) vuollen komen | |
wesen in erme tughe . des sint | |
seder de Rauensberghesche(n) vo- | |
ghede nicht ghe komen . . | |
Van den ghogherichte . vn(de) dat | |
nyn borgher van rechte antwor- | |
den darf . mer vor dessen ghe- | |
richte vmme eghen | |
DE hogheste richtere | |
to heruorde dat is de | |
gogreue . wente he rich | |
tet to hande vn(de) to halse vnde | |
dynghet vnder koninghes ba(n)- | |
ne vmme vry vn(de) v(m)me eghen | |
dat to heruorde ghe leghen is . | |
vn(de) lecht sin voghet dyngh vn- | |
der koni(n)ghes banne ouer ses | |
weken na vryes ma(n)nes rech- | |
te . Hir v(m)me so en darf neman | |
antworden vmme eghen eder | |
vmme vry dat to heruorde | |
ghe leghen is . noch nyn borgher | |
to heruorde vmme eghenscap | |
antworden dan vor dessem rich- | |
tere . went dat sassen recht | |
leret in deme ersten boke . ca(pitu)lo | |
<8ra> | |
lix . Allerhande claghe . | |
vn(de) al ungherichte mot de richt(er)e | |
wol richten binnen synen ghe- | |
richte war he is . ane eft men | |
vppe eghen claghet . eder vppe | |
enen schepenbaren vryen ma(n) | |
ungherichte claghet des ne | |
mach de richter nicht richten | |
men to echter eder to rechter | |
dyngstad vn(de) vnder koni(n)ghes | |
banne . Ok in dem derden boke | |
ca(pitu)lo xxxiiii . Jewelik man heft | |
sin recht vor dem koni(n)ghe . ye- | |
welik man mot ok wal ant | |
worden vor dem koni(n)ghe in al- | |
len steden na syme rechte . Vn(de) | |
nicht na des kleghers rechte . | |
sprekt men ok sin eghen an . | |
dar en darf he nicht vor ant- | |
worden dan in deme lande dar | |
et binnen beleghen is . De | |
koningh scal ok richten v(m)me | |
eghen nicht na des mannes | |
rechte meue(n) des landes dar it | |
inne licht . Ok in dem ersten | |
boke ca(pitu)lo lii . Ane erue(n) ghe | |
lof vn(de) echt dyng ne mach ne- | |
mant sin eghen noch sine lude | |
gheuen . ghift het weder rech- | |
te sunder eruen ghe lof . de erue(n) | |
vnderwindet sik mit ordelen | |
recht oft he dot sy de ghene de | |
<8rb> | |
dar ghaf zo he des nicht ghe- | |
uen ne mochte . Hir vmme | |
scal men mit ordelen vn(de) rechte | |
sik eghens vnderwynden . zo | |
mot dat yo schen in dem ghe- | |
richte dar et bynnen gheleghe(n) | |
is . De gogreue scal sitten dre | |
echte voghettyng in dem iare | |
dat erste des dyngsedaghes na | |
twelften . dat andere des dyng- | |
sedaghes na sunte pusinnen | |
daghe . dat derde des dyngse- | |
daghes na sunte dyonisius | |
daghe . Queme desser daghe | |
yenich to vyrdaghe eder in hil- | |
ghe daghe . eder dat et not be- | |
neme . dat mochte he wal vth | |
legghen mit rade der schepene(n) | |
deste he yo echte voghettyngh | |
sitte drye in dem iare ane de | |
schepenen . So mach de gogreue | |
nyn voghettyng sitten . wente | |
se moten en ordel vinden vn(de) | |
rechtes pleghen vnder koninges | |
banne . went dat sassen recht | |
leret in deme derden boke ca(pitu)lo . | |
lxix . War men dynghet by | |
koninghes banne . dar scolen | |
de schepene ordele vinden vaste(n)de | |
over yewelken man . he sy du | |
desch eder wendesch . eder eghen | |
eder vry . dar en scal anders | |
<8va> | |
neman ordel vinden dan se . | |
Ok moghen de schepene tu- | |
ghen vmme vry vn(de) vmme | |
eghen dat to heruorde vn(de) | |
in dem gho gheleghen is . . | |
Went dat sassen recht leret | |
in dem anderen boke cap(itu)lo . | |
xliii . We en goet secht eme | |
<gestr.: anderen> to lene . vn(de) en ander | |
secht it sy sin eghen . spreket | |
se dat mit gheliker were an | |
de ghene mot it bet beholde(n) | |
to eghene mit twyer schepe | |
nen tughe . dan de andere | |
to lene . Hir vmme mot <in HS: t übergesetzt ergänzt> me(n) | |
se nuetten to tughe . dat em | |
wittik <sic> is vnde in der gho- | |
graveschap ghe leghen is . | |
Wo de ghogreve scal voget | |
tyngh sitten | |
Wan de gogreue wil sitte(n) | |
mit den schepenen ech- | |
te voghettyngh . dat scal he | |
don vppe deme rathus . de sche- | |
pene scoelen dar by eme sitten | |
de vronen boden scolen enen | |
disch vor en setten be decket | |
mit ener dwelen . De hilghen | |
scolen se dar up setten . vnde | |
en swerd darby legghen . | |
dat men se . dat hir konin- | |
ghes ban is . vnde dat men | |
<8vb> | |
hir mach richten to hande vn(de) | |
to halse vn(de) v(m)me vry vn(de) eghen | |
dat hir beleghen is vnder ko- | |
ni(n)ghes banne . So vraghe he | |
oft he moghe heghen en echte | |
voghettyng . zo dele eme en | |
<a.l.R.: no(ta)> schepen / . vnder koni(n)ghes ba(n)ne | |
moghe he mit rechte wol heghe(n) | |
alze he dat heft ghe heghet . so | |
vraghe he vnder koni(n)ghes ba(n) | |
ne wo he dynghen scole . dat | |
he sine(n) heren to rechte dynghe | |
So vinde men to rechte vnder | |
koni(n)ghes banne en dyngh to | |
legghende ouer ses weken . | |
negher ne moghe gy . hoegher | |
wal mote gy . dest gy in deme | |
iare drye echte ghe dynghen | |
et en sy dat et vnder va vaste | |
eder vyre . eder des koni(n)ghes | |
heruart . En dedwech be sla- | |
ghen . wif ghe nodighet . eyn | |
def so sere ghewvndet . de des | |
dynghes nicht wachten ne kan . | |
schued der dyngh yenich . in | |
iuwen banne . en dyng <sic> dar | |
to legghende . vn(de) dat to richte(n)de | |
vn(de) vmme vry vn(de) eghen . alze | |
de schepene delet dat recht is | |
dest men se dar to vor bode . . | |
So vraghe de gogreue de vro | |
nen boden vnder koni(n)ghes | |
<9ra> | |
banne . wat se desses hebben | |
vornoemen . vn(de) vmme bloet | |
runne . dat se eme dat vor bren- | |
ghen na rade der schepenen . | |
dat he dit moghe richten vn- | |
der koninghes banne . alze de | |
schepene delet dat recht sy . | |
So scolen de vronen sik bespre- | |
ken mit den schepenen . vnde | |
bringhen <in HS: b möglicherweise aus v korrigiert> vor wat en de schepe- | |
ne hetet vnde anders nicht . | |
dat scal men richten vnder | |
koni(n)ghes banne . na delende | |
der schepene . Dar na mach al | |
man claghen wes em noet is . | |
Wo de gogreue schal ghoe- | |
dingh holden | |
NA dersuluen wyse scal de | |
gogreue holden godyng | |
vppe deme heyen lo drye in d(em)e | |
iare . Dat goding sin schul- | |
dich to sokende . dat kerspel | |
vp der olden stad to heruorde . | |
de buten wonet . vn(de) dat ker- | |
spel van den berghe to h(er)uorde . | |
van Scoetemer . van Orlinchu- | |
sen . vn(de) van Brackwede . van | |
hepen vn(de) van schildesche. Desse | |
kerspele scolen van rechte holde(n) | |
<9rb> | |
des gogreuen goding vppe dem | |
heyenlo . De gogreue scal en | |
richten to hande vn(de) to halze | |
wat mit rechter claghe vor | |
bracht worde bynnen dessem | |
lande . Hirv(m)me gheuet se dem | |
gogreuen haveren . vn(de) de van | |
vfelen dat gogreven solt . . . | |
Wan de gogreve erst kumpt | |
vppe den heyenlo . So vraghe | |
men eme . van wes weghene | |
dat he dar komen sy . en gho- | |
dingh to sittende . So spreke | |
he . ik byn her ghe komen va(n) | |
des ertzebiscopes weghene va(n) | |
koelne vn(de) wille dessem lande | |
wezen en ghnedich holt vnde | |
en recht gogreue . So scal em | |
stauen der beschedesten eyn | |
dat he swere aldus . Dat ik | |
desseme lande wille wesen en | |
holt gogreue vn(de) en ghenedich | |
recht richtere . dat my got | |
so helpe vn(de) hilghen . Dar na | |
trede he vppe den stapel . vn(de) | |
richte alle mannes klaghe | |
alze de dyngplichten delet | |
dat recht zy . Konde men auer | |
rechtes dar nicht vor dreghen | |
<9va> | |
de gogreue mach sin ghoding | |
vetlegghen over verteynnacht | |
vn(de) laden de sakewolden vppe | |
de wellen vor de renneporten | |
kunde men id dar nicht ghe | |
scheden . de gogreue legghe en | |
godyng over verte(n)nacht . | |
dat men kome vor de banc | |
to heruorde . vn(de) richten dat | |
alze de schepene delet dat re- | |
cht sy . Worden ok de schepene | |
nicht endrechtich enes rech- | |
tes . de scolen dat laten be vra- | |
ghen vor den schepene(n) to dort- | |
mǔnde . vn(de) wat dar worde | |
ghe vuonden dar scolde men | |
sik to h(er)uorde an holden . . . . | |
Van dem burgherichte | |
Hir is ok burgherichte | |
darvan richte men de | |
sake de deghelikes vallet . alze | |
vmme schuld . v(m)me gheld . um | |
borch . v(m)me hus hure . v(m)me lo | |
uede . v(m)me kopenschap . vnde | |
v(m)me ollerhande schuldinghe | |
de deghelikes vallet . Wene | |
de vrone(n)boden vor gherichte | |
bedet . komet de nicht voer | |
de richter mach ene laten | |
<9vb> | |
panden vor ses pe(n)ni(n)ghe . Wan | |
he ouer vorku(m)pt . vn(de) be wiset | |
dat he van noet nicht komen | |
en kunde . zo en heft he nenen | |
broke . We mit ghe welde wat | |
dede de breke ver schillinghe | |
hoghe ne kan men to h(er)uorde | |
nicht in dat richte breken . | |
mer we vor breke hant eder | |
hals vn(de) dat mit ghelde moste | |
vor beteren na wysende der sce- | |
pene . Worde en be claghet | |
v(m)me sin eghene gheld . de rich | |
ter scal eme beden dat he vuol | |
do over envn(de)twintich daghen . | |
is id buorghe<gestr.:richte>tucht . he | |
scal vuol don over achtedaghe(n) | |
vuoldede he nicht . vn(de) worde he | |
echtes vor ghe richte dar v(m)me | |
ge boden vn(de) beclaghet . de richt(er) | |
bede em dat he berede des sul- | |
ven daghes . doyt he des nicht | |
he brekt ses pe(n)ny(n)ghe alze he | |
richte bod vor sit . Men mach | |
auer bereden mit ene(n) pande | |
eder en pand willekoeren in | |
dat ghe richte . dar mede vor | |
holt ment <in HS: t übergesetzt ergänzt> verteynacht <in HS: cht übergesetzt ergänzt> oft dit is | |
willekor . is it auer pand . men | |
<10ra> | |
men <sic> scal dat up beden in dem | |
richte . So delet men to rechte | |
dat ment holde achte daghe . | |
vn(de) vor kopet to achte daghen | |
Wen dit aldus is gheschen . | |
so claghe men v(m)me dat <in HS: wat - w gestrichen und d übergesetzt ergänzt> eme | |
en breke van den panden . dat | |
he claghe na panden . So be- | |
de de richter . dat he berede des | |
suluen daghes . dat mach de | |
ghene doen mit panden . de sal | |
men vp beden in deme richte | |
So delet men to rechte . men | |
scal de pande vor kopen to ey | |
ner warende(n) nacht . dat is en | |
dach vn(de) en nacht . So bede me(n) | |
ouer vor gherichte . vn(de) claghe | |
v(m)me des eme noch enbreke . | |
dat eme sy nicht be talet . So | |
bede de richt(er)e van gherichtes | |
weghene dat men be rede des | |
sulue(n) daghes . Schud des nicht | |
zo bede men ene vor . zo scal me(n) | |
den clegher wyzen vor den raet | |
dat en witlik werde dat alle | |
claghe mit rechte syn ghe vor | |
dert . Dar na scal de richter | |
de vronen mede gheue(n) vnde | |
richten to houe vn(de) to huse | |
<10rb> | |
Vonde men dar nicht zo vele | |
vm besloten . de richter scal | |
em drye richten in de were | |
vn(de) em iu(m)mer beden van rich | |
tes weghene dat he vuol do . | |
Schued des nicht de richt(er) orloue | |
dat men syne slote vp do . vn(de) | |
pande dar vt vor de schuld . | |
Vint men dar alzo vele nicht | |
dat men de schuld vt pande . | |
de richter orloue dem cleghere | |
dat he sik des sines moghe | |
vnder wynden mit be sate vn(de) | |
mit gherichte went em de | |
schuld vor ghulden werde . . . | |
Worden ok de pande vor we- | |
ret . we dat dede de breke ver | |
schillinghe in dat gherichte | |
dar scolde ene de richter v(m)me | |
be claghen in dem gherichte . | |
to dren richte daghen . beterd | |
he den broke nicht vn(de) vuol dede | |
nicht v(m)me de schuld . so scolde | |
de richter v(m)me sinen broeke . | |
vn(de) de kleger v(m)me sine schuld | |
ene drye vor claghen vor dem | |
rade . konde en de rat nicht | |
gherichten . so sokent de richt(er) | |
vn(de) de kleger mit gogerichte | |
<10va> | |
vn(de) deghedinghen eme an sin | |
lif vmme de welde dat he rech- | |
tes vnfechtet dem richter vn(de) | |
dem cleghere . | |
Van wullenkomenschap . . | |
Worde ok en ghe schuldighet | |
de des nicht enkende . vn(de) | |
wil darvor sweren . dat schal | |
men van em nemen . Worde | |
dar wuollenkomenschap auer | |
ghe nompt de sal men wuol vo- | |
ren to <gestr.: rech> dren richte daghe(n) . | |
de clegher mit twen ma(n)nen | |
de unghesproken sin an erme | |
rechte Van tughe | |
Gheyt id auer vppe heuelic | |
goet . men mot dat thuge(n) | |
mit wichechte ma(n)nen . dat is | |
de clegher sulfderde mit twen | |
borgheren de echte ghe boren | |
sin . vn(de) hebben erue vn(de) eghen | |
bi(n)nen heruorde vnuorset vn(de) | |
vnuor solt . Welich borgher | |
to h(er)uorde eghen hus heft . vn(de) | |
echt vn(de) recht ghe boren is | |
vn(de) vnbesproken an sineme | |
rechte den mach men to tughe | |
nicht vor legghen . We auer | |
aldus nicht ne were de sy vor- | |
<10vb> | |
leghet . Ok moghen wynko- | |
pes lude wol tughen enen koep | |
dar se hebbet ouer ghewezen | |
vn(de) wynkop ghe dru(n)ken . alen | |
sint se nene borghere vn(de) en heb- | |
bet nyn eghen hus to h(er)uorde . | |
vn(de) bruetma(n)ne moghen tughe(n) | |
ene bruetlacht de se hebb(et) ghe | |
hort do de ghedeghedinghet | |
wart . vn(de) mende ouer lud . vn(de) | |
sprak . vn(de) ghe vuolbordet wart | |
vn(de) nicht weder sproken . . . . . . | |
Vuollenkomeschap scal men | |
aldus voren . de sake wolde | |
swere vor dat he hir benoempt | |
heft dat he dat mit den gheme | |
hebbe ghedeghedinghet . dat | |
em got so helpe vn(de) hilghen . | |
De eme helpet de scolen swere(n) | |
dat en dat witlik vn(de) ku(n)dich zy | |
dat en got so helpe vn(de) helighen . | |
Ouer wem wert aldus vuollen- | |
komeschap ghe voret de weddet | |
den richter ses pe(n)ni(n)ghe . Dar | |
men tughet dar scal de sake | |
wolde den tuch noemen . alze he | |
ghe sproken is vn(de) sweren dat | |
id also <gestr.: is> sy alze he dar sprekt | |
dat eme got so helpe vn(de) hilghen | |
<11ra> | |
De eme helpet <gestr.: sweren> tughen | |
de schon sweren dat de eyt war | |
is vn(de) vnmene den de man swor | |
do he nelekes swor . dat eme | |
got so helpe vn(de) hilghen . De | |
richter mach nenen tuch la- | |
ten dor ghan he ne sy erst be | |
hort vor deme rade oft he mit | |
rechte stan moghe . De richt(er) | |
scal ok dwinghen de to tughe | |
werdet ghenompt . dat se hel- | |
pen tughen eder sweren . dat | |
se dar nicht v(m)me ne weten . | |
We enen tuch noemet . vn(de) nicht | |
vuol voret de weddet den richt(er)e | |
ver schillinghe . We vortughet | |
worde de breke ok ver schilli(n)- | |
ghe . war auer an dem richtere | |
des enbreke eder den sake wol- | |
den eder den tuch luden . dat | |
echte nod be neme dat de sake | |
to rechten tyden nicht ghe voert | |
ne worde . dar is de sake vn | |
vor loren . vn(de) de richt(er)e ne heft | |
dar nyn wedde mede ghe wune(n) | |
mer he scal de sake richten to | |
den neysten richtedaghen . | |
Weliker hande ordel dat men | |
nicht kan vinden in gherichte | |
<11rb> | |
Vn(de) wolde men deleder ordele | |
nicht volghen eder vuolborden | |
eder ordele schelden desses scal | |
men alles komen vor den rat <a.r.R.: nota be(n)e> | |
wat de delet vor recht dar scal | |
men sik an holden Wo dat borch | |
ghe richte is ghe worden dem bis- | |
cope van kolne vn(de) wo he dat | |
gho gherichte kofte | |
NV mach men merken vm(-) | |
me dat gho gherichte . <gestr.: de> | |
vn(de) dat borchgherichte . de sint | |
beyde des ertzebiscopes van | |
kolne . dat burghe richte dat | |
koften unse elderen vn(de) gheue(n) | |
dat biscope Sifrido van rukel | |
do he en halp van dem greuen | |
van Schowenborch de se hadde | |
ghe vanghen . Dat gogherich[t]e | |
dat kofte de sulue biscop we- | |
der <in HS: Markierung, die auf Nachtrag hinweist> van hern Hinrike den gogreve(n) <in HS: a.r.R.: Markierung und Nachtrag van> | |
van heruorde des id sin erue | |
goed was . Wa(n)ner de erscepiscop | |
van kolne her heft zeder <in HS: a.r.R. ergänzt> to heruor- | |
de vor enen richter ghesand | |
mit sineme be seghelden bre | |
ue den vntfengh men dar to | |
eme richtere dat he mochte | |
richten na ordelen vn(de) rechte | |
<11va> | |
alze de schepene delet dat recht | |
is . to hande vn(de) to halse vn(de) vm- | |
me vry vn(de) eghen dat to her | |
uorde beleghen is . Van des | |
bur richtes weghen mach he | |
richten na sime rechte . Sint | |
he aldus richtet v(m)me vry vn(de) | |
eghen . so richtet he ok v(m)me | |
erue vn(de) v(m)me herwede . vnde | |
vmme gherade . Wat aldus | |
danes dynghes to heruorde | |
eruelos ir sterft . erue her- | |
wede vn(de) gherade . dat scal me(n) | |
antworden na rade der sche- | |
pene . vn(de) na dem dertigheste(n) | |
daghe dem richtere eder den | |
vronenboden . Dit scal de | |
richter be holden iar vn(de) dach | |
vn vordan . vn(de) warden oft sik | |
yenich man dar to the mit | |
rechte . Tuth sik dar nema(n)t | |
to mit rechte . so keret de rich | |
ter vn(de) schepene an ere nǔd | |
na erme sede . id en were dat | |
de erue ghe vanghen were | |
eder in godes denste buten | |
lande eder in des rikest denst | |
ghe varen . so moste men sy- | |
ner warden mit dem erue | |
<11vb> | |
went he weder kome . wente | |
he ne kan sik an syme erue | |
de wile nicht vor swighen . | |
Dit leret ok dat sassen recht | |
in dem ersten boke ca(pitu)lo xxviii° . | |
De yoden horet to deme ghe | |
richte . de mǔnte vn(de) de tollen | |
half . vn(de) horet des erscebisco- | |
pes van kolne mit deme ghe | |
richte . Wo men eynen man | |
schal beschryen | |
WAn men wil enen man | |
vor vesten eder vredelos | |
maken . so kome de klegher | |
in dat gherichte mit eme to- | |
ghenen swerde . vn(de) scrye drye | |
dat gherochte <sic> . vn(de) bidde vm | |
me enen vor spreken . Wan | |
em de is ghe gheven . so bidde | |
de vor spreke dat he sin swerd | |
mote hueden . vn(de) bidde er achte- <sic> | |
Dar na spreke de vorspreke | |
aldus . her gogreue desse ma(n) | |
claghet iǔ . vn(de) dem hertoghe(n) | |
vn(de) allen gogreuen an enen | |
weldighen man de eme hebbe | |
mit ghe welde aldus ghedan | |
alze he dan benompt . vnde | |
biddet iǔ dat gy em dat richten | |
<12ra> | |
alze de kor delet dat recht sy . | |
So vraghe de gogreve en ordel | |
wo he eme richten scoele . so vin- | |
deme men scole ene nomen vn(de) | |
eschen ene in dat dyng by dem | |
kore vn(de) by deme halse oft he | |
dar icht zy eder yemant de | |
ene to rechte wille vor antwor- | |
den . So spreke des kleghers | |
vor spreke . synt dar nemant | |
is . zo biddet he vort gherich- | |
tes . So vraghe men wo men | |
vort richten scole . So vindeme(n) | |
men scoele ene eschen to midden | |
den dynghe alze men vor heft | |
ghe dan . wan he aldus ghe | |
eschet is . so bidde men vort | |
ghe richtes . so vraghe he wo | |
he vort richten scole . so vint- | |
me(n) men scole ene eschen to ach- | |
ten den dynghe alze me(n) heft | |
ghe dan to midden vn(de) to vore(n) | |
by deme kore vn(de) by dem halse | |
oft he dar icht sy eder yemant | |
van syner weghen . So bidde | |
de clegher vort ghe richtes . so | |
vraghe de gogreue sint he | |
dar nicht en is eder nemant | |
van syner weghene . wo he | |
<12rb> | |
nǔ vort richten scole dat dem | |
cleghere recht sche . vn(de) dem | |
anderen nyn vnrecht . so vin <sic; Edition ergänzt zu: vint> | |
me(n) men scole eme legghen | |
en dwernacht ouer achte | |
daghe dat scal eme de richter | |
en beden . vn(de) de clegher scal de(m) | |
boden don . Wo men ene(n) man | |
scal vredelos maken | |
Wan de dwernacht is vm- | |
me komen . so kome de | |
klegher mit synen vorspre- | |
ken in dat gherichte vn(de) spre- | |
ke aldus . Her gogreue desse | |
man biddet dat gy iǔ vor den- | |
ken . wo he hir nelekest was | |
vn(de) streyede ouer den man . vn(de) | |
biddet iǔ v(m)me ghe richte . So | |
vraghe de gogreue en ordel | |
wo he eme mit rechte richte(n) | |
scole . so vintmen he scole ene | |
eschen mit namen vn(de) mit | |
to namen by deme kore vn(de) | |
by deme halse . oft he dar icht | |
sy . eder yemant van siner | |
weghen . So bidde des kleghers | |
vorspreke v(m)me ghe richte . | |
sint he dar nicht en is . so | |
vraghe de gogreue . wo he | |
<12va> | |
mit rechte scole richten . so vi(n)t | |
men men scole ene eschen to | |
midden den dinghe als to vore(n) | |
so bidde des kleghers vorspre- | |
ke vort vmme ghe richte . so | |
vint me(n) men scole ene eschen | |
to achten dem dinghe alze to | |
midden vn(de) to voren bidem | |
kore vn(de) by dem halse . eft he | |
dar icht sy eder yemant van | |
siner weghene . is he dan dar | |
nicht eder neman van siner | |
weghen . so bidde des kleghers | |
vor spreke vort vmme ghe rich- | |
te . so vraghe de gogreue en | |
ordel wo he mit rechte en vort | |
richten scole . so vint me(n) he sco- | |
le ene eschen neghenwarue | |
ouer raf <sic; Edition korrigiert zu: warf> . were he dan dar nicht | |
eder neman van syner weghe(n) | |
so bidde des kleghers vorspre- | |
ke v(m)me gherichte . So vrage | |
de gogreue en ordel wo he vort | |
richten scole mit rechte . zint | |
he hebbe eme ghe leghet syne | |
dwernacht . vn(de) hebbe siner | |
ghe wardet alse en recht is . | |
vn(de) hebbe ene ghe eschet . alze | |
eme mit ordelen vn(de) mit rechte | |
<12vb> | |
is ghe wyset . vn(de) he hir nicht | |
en is noch nemant de ene mit | |
rechte vor antworde . Wo men | |
nǔ scole richten dat deme kle- | |
ghere recht sche . vn(de) dem andere(n) | |
nyn vnrecht . So vint men . de | |
gogreue scole ene mit namen | |
vn(de) to namen ku(n)deghen . | |
mit vingheren vn(de) tunghen | |
echtlos vn(de) rechtlos vn(de) vrede- | |
los . vn(de) beden dem lande . dat se | |
ene holden vor enen vnseker | |
man . vn(de) we ene houede eder | |
husede . de solde schuldich syn | |
ghe like dem sakewolden . he | |
ne wolde ene dan to rechte set- | |
ten . Wan dar auer en schyn is . | |
dat dar were en yeghenwordich | |
dode eder en dot hant . so ne drof- | |
te men nene dwernacht leg- | |
ghen . Dat sassen recht leret | |
in dem ersten boke . ca(pitu)lo lxvi° | |
Vmme anders nyne klaghe | |
scal men den man vor vesten . | |
ane vmme de an dat lif eder | |
an de hant ghat . Ok an deme | |
derden boke . ca(pitu)lo xlvii° . v(m)me | |
ene wnden mach men nicht | |
dan enen man be claghen . . . . | |
<13ra> | |
doch mach men rades vnde | |
hulpe mer lude schuldighen . | |
Wo eyn schal to syner vn- | |
schuld komen . | |
Wan en man wil to siner | |
vnschuld komen . so bid- | |
de he den gogreuen vmme | |
ene(n) vorspreken so he erst | |
moghe . Wan eme en vor- | |
spreke is ghe orlouet . so bid- | |
de he to hand ener achte . vn(de) | |
kome vor gherichte . vn(de) spre- | |
ke aldus . Her gogreue des- | |
se man biddet enes ordels . vn(de) | |
ik van siner weghen . sint he | |
is her ghe komen in dit heghe- | |
de ghe richte to achten vn(de) to | |
vorspreken . vn(de) is vngheǔan- | |
ghen vn(de) vnghebunden . wer | |
eme sin seker hals naer sy to | |
vor stande mit siner vnschuld | |
dan eme yemant syn lif mo- | |
ghe mit tughe af ghe winne(n) | |
So vint men he moghe bet | |
vnschuldich werden sint eme | |
de schuld an dat lif ghat . vn(de) | |
he vnghe vanghen vn(de) vnghe | |
bunden is ghe komen is to | |
gherichte . So vraghe de vor- | |
<13rb> | |
spreke . wo he scoele vn schul- | |
dich werden . so vint men mit | |
siner twelften hand . So vra- | |
ghe he . oft he were be vallen | |
vrunt vn(de) maghe dat he der | |
nicht mochte hebben to der | |
tid . wo he dan mit rechte mo- | |
ghe vnschuldich werden . So | |
vint men he scoele sweren up | |
den hilghen . dat he siner ma- | |
ghe vn(de) vrunt so vele hir nicht | |
en hebbe de eme sinen sekeren | |
hals helpen vor staen . dar na | |
zwere he twelfwarue . dat he | |
vnschuldich sy der ticht . dar | |
he vmme was ghe schuldighet . | |
Wan he aldus heft ghe dan | |
so dele men ene ledich vn(de) los | |
van der sake . So vraghe me(n) | |
enes ordels . sint he sik hir | |
heft mit rechte vntledighet | |
oft men ene moghe sculdi- | |
ghen in eme anderen gherich- | |
te vmme de suluen sake . So | |
vint men . men moghe ene | |
mit rechte dar nicht mer | |
vmme schuldighen . | |
Wo men scal richten ouer eyne(n) | |
vredelosen man | |
<13va> | |
Wan men over enen vre- | |
delosen man scal richten | |
de mit rechte vor vestet is . | |
eder de in der hanthaftighe(n) | |
daet ghe vanghen is . dat het | |
en hanthaftich daet . dat ene(n) | |
so to ghe hechtet is . alse eft | |
id eme to der hant cleue . | |
dat is alze en nicht vor seke(n) | |
mach . So kome de klegher | |
in dat gherichte mit enen | |
baren swerde . vn(de) screye drye | |
dat ghe rochte . vn(de) brynghe | |
den hantdedighen ghe van- | |
ghen vn(de) ghe bvnden in dat | |
ghe richte . vn(de) spreke aldus | |
her gogreue ik bidde v(m)me | |
enen vorspreken . wan em | |
de vor spreke orlouet is . so | |
bidde de vorspreke dat de cle- | |
gher sin swert mote weder | |
in steken . vn(de) bidde dar mede | |
ener achte . Wan he dan we- | |
der kumpt vor ghe richte . | |
so spreke de vorspreke aldus | |
Her gogreue desse man cla- | |
ghet iǔ her gogreue vn(de) dem | |
hertoghen . vn(de) allen gogreue(n) | |
ouer enen weldighen man | |
<13vb> | |
de em mit groter ghe welde | |
heft dit eder dat ghe dan . | |
vn(de) he ene mit gherichte . vn(de) | |
mit rechte heft vor iǔ dar vm- | |
me vor vestet vn(de) vredelos ghe | |
wu(n)nen . vn(de) brynghet ene dar(-) | |
vmme ghevanghen vn(de) ghe | |
bunden vor iǔ in dit gherich- | |
te . vn(de) wil ene der daet vn(de) ves- | |
stinghe vor tughen als en recht | |
is . vnde biddet dat gy eme | |
dat richten alze de kornoten | |
delet dat recht sy . Wo men | |
ou(er) enen scal richten de begrepe(n) is | |
in der hant haftighen daet | |
Wan men ouer enen scal | |
richten de in der hant- | |
haftighen dat is begrepen . | |
So kome de clegher in dat | |
ghe richte . alze hir vore ghe | |
seghet is . vn(de) spreke de vorspre- | |
ke aldus Her gogreue desse | |
man claghet iǔ vn(de) deme her | |
toghen vn(de) allen gogreuen . | |
ouer synen weldenere . de | |
eme dat sin heft af gherouet | |
mit ghe welde . de is in der ha(n)t | |
haftighen daet begrepen . de | |
noch schin bar is . wil he des | |
<14ra> | |
bekennen dat mach he don . | |
vn(de) wil he des nicht bekenne(n) | |
he wille de daet be tughen mit | |
dem schine . vn(de) mit so vele go- | |
der lude den dat witlik vnde | |
kundich is alze he dar to be- | |
houet . Sint he ene heft ghe | |
bracht ghe vanghen vn(de) ghe | |
bunden in dat gherichte mit | |
deme schine . so bid he dat gy | |
ene dat willen richten alze de | |
kor noten delet dat recht is . | |
So vraghe de gogreue wo he | |
dat scole richten . dat deme cle- | |
ghere rechte sche vn(de) dem ande- | |
ren nyn vnrecht . so vint men | |
he scole eschen den hant dedige(n) | |
dar men up claghet vn(de) beden | |
eme van richtes <in HS: rechtes - e getilgt und i übergesetzt ergänzt> weghene . dat | |
he <gestr.: dat he> antworde to der cla- | |
ghe vn(de) scal eme gheven enen | |
vorspreken . So vraghe des | |
cleghers vorspreke . wo mani- | |
ghen vor spreken de man mit | |
rechte scole hebben . vn(de) wo <in HS: übergesetzt ergänzt> mani- | |
ghe achte . sint he is ghe van- | |
ghen vnde bunden bracht in | |
dat gherichte . So vint men | |
he moghe hebben dre vorspre- | |
<14rb> | |
ke vn(de) neghen achte . Wan he | |
dar men dus vp claghet heft | |
enen vor spreken . so spreke de | |
vor spreke aldus . Her gogre- | |
ue . sint gy my hebbet eme | |
ghe gheuen to enen vor spreke(n) | |
so bidde ik eme enes ordeles | |
sint gy eme bedet van richtes | |
weghen dat he scoele antwor- | |
den wer men ene mit rechte | |
scoele vntbynden dat he moghe | |
antworden vppe de claghe . | |
So vint men men scoele ene | |
vntbynden . So vraghe des | |
cleghers vorspreke dar we- | |
der . sint he ene heft ghebracht | |
ghe vanghen vn(de) ghebunden | |
in dat gherichte mit der schin | |
baren daet . wer dat deme cle- | |
ghere moghe schaden dat he | |
hir werd vntbvnden . So vi(n)t | |
men id en moghe deme cle | |
ghere nicht schaden an siner | |
claghe sint id is mit ordelen | |
be waret . So bidde des hant | |
dedighen vorspreke ouer ach | |
te . vn(de) vraghe ene vmme de | |
sake der men ene schuldighet . | |
wer he der wille bekennen | |
<14va> | |
eder he der wille vorseken | |
Wil he vorseken . so kome de | |
vorspreke vor vn(de) spreke al | |
dus . Her gogreue desse man | |
secht he sy der daet en vnsc- | |
huldich man . alze he des the | |
an sinen kercheren vn(de) an al- | |
le de ghene de ene bekennet | |
vn(de) wil vnschuldich werden . | |
der daet wo he van rechte scal . | |
vn(de) bidde eme en ordel wo he | |
mit rechte scal vnschuldich | |
werden . So vraghe de go- | |
greue oft sin wort also sy . | |
So bidde he ander warve e- | |
ner achte . vn(de) spreke de sulue(n) | |
wort . So vraghe anderwar | |
ve de gogreve oft sin wort | |
alzo sy. So bidde he derde | |
warue ener achte vn(de) spreke | |
sine vnschuld mit den sulue(n) | |
worden alze he aller best kan . | |
So vraghe de gogreue derde | |
warve oft sin wort also sy . | |
So spreke der vorspreke . sint | |
syn wort alzo nicht en is . so | |
gheue ik ene vp . So gheue | |
eme de gogreue enen andere(n) | |
vor spreken . de holde dat alze | |
<14vb> | |
de erste . So gheue he eme | |
derdewarve enen vorspreken | |
De derde vorspreke bidde dem | |
hant dedighen ener achte . vn(de) | |
vraghe eme oft he der daet | |
wille bekennen der men ene | |
sculdighet . wil he des nicht | |
bekennen . so spreke de vor | |
spreke aldus . Her gogreue | |
desse man sprekt he sy vnscul- | |
dich rades vn(de) dades vn(de) al der | |
ticht der men eme hir tyget | |
vn(de) wil vnschuldich werden | |
wo he van rechte scal . So vra- | |
ghe de gogreve oft sin wort | |
also sy . so bidde de vor spreke | |
anderwarve ener achte . vn(de) | |
bede vn(de) spreke des hant dedighe(n) | |
vnsculd so he aller best kan . | |
So vraghe de gogreue ander | |
warue . oft sin wort also sy . . | |
So bidde de vorspreke derde | |
warue ener achte . vn(de) kome | |
weder na der achte in dat ghe | |
richte vn(de) spreke alze he erst | |
heft ghe dan . Her gogreue | |
desse man steyt hir vn(de) sprekt | |
he sy vnsculdich des men em | |
hir tyget rades vn(de) dades . | |
<15ra> | |
vn(de) alle hulpe alze he des the | |
an vnsen heren got . an sine(n) | |
kercheren vn(de) an al de ghene | |
de ene bekennet . vn(de) wil vn- | |
schuldich werden wo gy eme | |
wyset dat he van rechte mo- | |
ghe vnschuldich werden . vn(de) | |
bidde eme dar vmme en or | |
del wo he mit rechte moghe | |
vnschuldich werden . So vra- | |
ghe de gogreue en ordel . sint | |
de man dar men aldus heft | |
vp ghe klaghet heft ghe hat | |
sine dre vor spreken vn(de) neghe(n) | |
achte . vn(de) dit de neghede ach- | |
te is . wer he mit rechte nǔ | |
scoele en wort gheen . So vint | |
men . he scoele gheen in sines | |
vor spreken wort . So vraghe | |
de gogreue to deme hant | |
dedighen by sineme namen . | |
is dyn wort also . so spreke | |
he ya . So spreke de gogreue | |
to deme kleghere . gy hebbet | |
desses mannes antword wol | |
ghe hord . So spreke des cle- | |
ghers vorspreke . Her gogre- | |
ue desse man de claghet iv | |
alze he erst heft ghe dan ou(er) | |
<15rb> | |
den man de eme dat sin . N(ominandum) | |
mit ghewelde heft af ghe | |
rouet . vn(de) is in der hanthaf | |
tighen dat beghrepen . de noch | |
schin bar is . vn(de) heft ene mit | |
deme schine ghe bracht in dat | |
gherichte ghe vanghen vn(de) | |
ghebunden vor sinen welde- | |
ner . Nu he der daet nicht ne | |
wil bekennen nue wil he ene | |
vor tughen wo eme wert ghe | |
delet dat recht is . vn(de) bidde | |
eme en ordel . sint he ene heft | |
ghebracht ghe vanghen vn(de) | |
ghe bvnden to ghe richte . wer | |
he ene moghe bet vor tughen | |
dan he dar moghe vnschuld | |
vor don . So vint men he mo- | |
ghe ene bet vor tughen . sint | |
he ghe vanghen vn(de) ghe bun | |
den is to ghe richte bracht . | |
So vraghe des kleghers vor- | |
spreke . wo he ene mit rech- | |
te vortughen scoele . So vint | |
men . de clegher scole ene vor | |
tughen mit deme schyne vn(de) | |
mit seuen handen . De clegher | |
scal sweren dat de sulue . N(ominandus) . | |
de de daet heft ghe dan de dar | |
<15va> | |
noch schinbar is . also dat he | |
sin lif mit rechte heft vor bro- | |
ken . dar na scolen sweren sesse | |
dat en dat en dat <sic; Edition korrigiert zu: dat en dat> witlik vn(de) | |
kundich sy . dat de . N(ominandus) . de de daet | |
heft ghe dan . de hir noch schin- | |
bar is . dat en got so helpe | |
vn(de) hilghen . So vraghe des | |
kleghers vor spreke . sint he | |
hebbe hebbe <sic; Edition korrigiert zu einfachem: hebbe> . N(ominandus) . der daet vor | |
tughet alze eme ordele vnde | |
recht hebbet ghe wiset . wo | |
eme nǔ de gogreue richten | |
scoele . dat deme cleghere recht | |
sche . vn(de) dem anderen nyn | |
vnrecht . So vintmen . de | |
gogreue scoele eme orlouen | |
den man to rechte . vn(de) vorbe- | |
den to vnrechte . So vraghe | |
de vorspreke . sint he eme is | |
ghe orlouet mit rechte . oft | |
he ene nǔ moghe weder bin- | |
den . dat vint men . So | |
vraghe he vort wo scole ou(er) | |
ene richten . So vint men . | |
dar na dat de broke is den | |
he ghe dan heft . Wer dat | |
rof eder nederslach . eder | |
noetoch eder mort . eder | |
<15vb> | |
mortbrant . eder vor raet . eder | |
ander vngherichte . desse heb- | |
bet alle er sunderke recht | |
wo men ouer se richten scal . | |
Van deme erue | |
Allerleye guot dar en man | |
mede besteruet dat hord | |
to dem erue . dat sy eghe(n)guot | |
eder leen eder wicbelde eder | |
varende goet dit hort al to | |
dem erue . Nu scal men to | |
dem ersten gheven van dem | |
erue dat herwede dat boerd | |
dem eldesten sone . eder dem | |
eldesten swerd maghe icht | |
dar nyn sone en is . sint dar | |
over mer soene se delet dat | |
herwede to ghe like . synt dat | |
sassen recht leret in dem erste(n) | |
boke ca(pitu)lo xxiii° . War twe ma(n) | |
eder dre to eneme herwede | |
ghe boren sin . de eldeste nimpt | |
dat swert to voren . dat an | |
dere delet se ghe like vnder | |
sik . To dem herwede hord | |
dat beste swerd . vn(de) dat beste | |
perd ghe sadelt vn(de) dat beste | |
harnesch . dat he hadde to | |
<16ra> | |
enes mannes liue do he starf | |
bynnen synen weren . darna | |
scal he gheuen enen herpol | |
dat is en bedde . vn(de) en kussen | |
vn(de) lin laken . vn(de) en dislaken | |
twe beckene vn(de) ene dwelen . | |
Dit is ghe mene herwede to | |
gheuende vn(de) recht . alen set- | |
tet dar de lude manigher recht | |
vn(de) dyng to dat dar nicht to | |
en hord . wes dat wif nicht | |
en heft des en darf se nicht | |
gheuen . oft se ere vnschuld | |
dar to do dat se des nicht en | |
hebbe vmme yewelike sculd | |
sunderliken . Wat men auer | |
dar be wisen mach . dar ne | |
mach . man noch wif vnsculd | |
vor don . Alsus leret dat sas- | |
sen recht in deme ersten bo- | |
ke ca(pitu)lo vicesimo secundo . | |
Van deme herwede | |
To heruorde ghift men to | |
herwede . dat beste swerd | |
dat beste perd ghesadelt . vn(de) | |
dat beste harnesch <in HS: e übergesetzt ergänzt> to enes ma(n)- | |
nes liue oft dar mer wape- | |
nes were . Wer dat nicht meer | |
zo bleuet in der were . Dar | |
<16rb> | |
na ghift men enen herpoel | |
vn(de) twe de besten slap lakene | |
vn(de) de besten de kene . en kussen | |
vppe den stoel . en leerkussen . | |
vn(de) en hantvat . vn(de) twe beckene | |
ene hantdwelen . vn(de) en tafel | |
laken . enen sculder ketel . vn(de) | |
alle vlasschen de men voren | |
mach de to dreghende sint ghe | |
maket . vn(de) mit iseren ghe | |
hanghen . de en hord dar nicht | |
to zadelvate vn(de) sulueren sca- | |
len gordele tasschen . vn(de) ste- | |
kemessede . vingheren de he | |
plach to dreghende . bratzen | |
vn(de) smyde dat he droch vppe | |
synen clederen . dar to ghift | |
men alenes mannes scapene | |
cledere beyde lynen vn(de) wullen . | |
ene hantbylen enen sak . | |
vn(de) ene sekelen vn(de) de | |
pe(n)nyngkisten dar he den | |
slotel to droch . Dit is ghe | |
menes mannes h(er)wede . | |
Nu ghift men ok de herwe | |
de der ghener de yninghe | |
hebbet . vnde hant werkes | |
lude na aldusdane(n) sede . | |
<16va> | |
Van herwede der ghener de | |
<gestr.: in> Inni(n)ghe eder hantwerk | |
hebbet . Tom ersten van | |
den wantsnyderen . . . . . . | |
De wantsnidere gheuet to | |
herwede bouen dessen | |
vorscreuenen stucken er telde | |
er thoeghebanc . vn(de) elen vn(de) | |
scheren . den lewandes reep . | |
vn(de) de staken vn(de) de reschap | |
de to den telde hored . | |
Van den wantschereren . | |
Eyn wantscherer ghift to | |
herwede den scherdisch | |
dar he vppe scheret . vnde de | |
persse <in HS: persse aus peuse korrigiert> de strus yseren . vn(de) | |
de haken de karde spene mit | |
den karden de dar an sat sin . | |
de scheren darmede plecht | |
to scherende . vn(de) alle andere | |
reschap de to deme schere(n) | |
de hoeret. Va(n) scrodere(n) | |
De scrodere ghe- | |
uet to h(er)wede | |
de snyde taflen vn(de) alle ere | |
scheren vingher hode nate- | |
len . knoepyseren vn(de) pertze | |
stene . vn(de) alle reschap de to | |
den scroedwerke horet . | |
<16vb> | |
Van de(n) wlleneren | |
DE wllenere gheuet to her- | |
wede ere kemme vnde | |
spolen toewe vn(de) karden de in | |
spene gheset sin . de in de spe | |
ne nicht en sin ghe sat . de en | |
horet dar nicht to . Dar hord | |
to alle ere scheren vn(de) toewe | |
stelle spolen . vn(de) al reschap | |
dat dar to hord dar men dat | |
wand mede maket . sunder | |
de rame de en hord dar nicht | |
to Van den line weueren . | |
De lynen weuere gheuet | |
ok alle reschap . dar se dat | |
laken mede worket Va(n) de(n) wesselere(n) | |
DE wesselere gheuet to her | |
wede dat wessel bred sine | |
scalen . vn(de) al sine ghe wichte . | |
Van den cremeren . . . . | |
De cremere gheuet to her- | |
wede: al sine scalen vnde | |
alle mate vnde ghe wichte . . | |
DE hokere gheuet to herwe(-) | |
de alle sine scalen . ghe | |
wichte . bottervate . vn(de) alle | |
punde . vn(de) allet dar me(n) me- | |
de plecht to metende . de mes- | |
sede dar men dat smer mede | |
<17ra> | |
snid vn(de) alle reschap der se | |
bruket to dem ammete . | |
Van den smeden | |
De smede vn(de) de goltsmede | |
vn(de) koppersmede . de kan | |
nen ghetere . de gropen ghet(er)e | |
de messed smede . vn(de) swertve- | |
ghere . vn(de) de netelere . desse | |
gheuet to herwede alle ere | |
hemere . vn(de) tanghen . vnde | |
vylen . slipstene vn(de) blaseba- | |
lighe . vn(de) anebulte sperhake(n) | |
vn(de) naghelyseren . vn(de) aller | |
leye reschap dar men mede | |
plecht dat hantwerk to oeve | |
ne . Van den ty(m)merluden . | |
De timmerlude gheuet | |
to herwede alle bylen . | |
vn(de) barden vn(de) grouehaken | |
vn(de) neuyere vn(de) wemele decele | |
vn(de) kimyseren vn(de) allerleye | |
toewe vn(de) reschap dar se me | |
de pleghen to tymmere(n)de | |
Van den Stenwerten | |
De stenwerten de gheuet | |
to herwede hemere vnde | |
kellen vn(de) bicken vn(de) alle ere | |
<17rb> | |
yseren dar men den sten me- | |
de howen vn(de) setten vn(de) breke(n) | |
plecht Van den scowerten | |
De scowerten vn(de) de loere | |
vn(de) de witgherere de sede- | |
lere vn(de) de patynemekere . | |
desse gheuet to herwede alle | |
er leeste all er bylenmessede . | |
knyue suwelen prene stric | |
yseren . vn(de) dat snidebred den | |
tredetover . den loketel . de lo | |
boeden . dat kallec kuven . vn(de) | |
de raschap dar men dat leder | |
mede wedet . vn(de) allerleye rat- | |
schap dar se ere hantwerk | |
mede hebbet ghe oeuet . | |
Van den peltzeren | |
DE peltzere gheuet to her | |
wede dat reydyseren vn(de) | |
dat dar to hord . dat snydebred | |
vn(de) dat messet . scheren natelen | |
vnde vyngherhod . vn(de) dat erch | |
yseren . vnde den tredetoeuer . | |
vn(de) bete kueven . vn(de) war men | |
dat werck mede plecht to rede(n)de . | |
Van den beckeren | |
De beckere gheuet to herwede | |
<17va> | |
den suereketel vn(de) ene exen vn(de) | |
enen oemmer . den deechtroch . | |
vn(de) dat wegghebred dat dech | |
laken vn(de) al de molder secke . | |
de molt secke en hort dar nicht | |
to . alle seve vn(de) sichtebudele . | |
de gherstel vn(de) ghersteltroch | |
schussel vn(de) loten vn(de) al reschap | |
dat to den bacwerke hord . . | |
Van den knokenhoweren . . . | |
De knokenhouwere gheuet | |
to herwede den swinebo- | |
tel den stapel vn(de) barden vn(de) | |
de messede dar se de swine vn(de) | |
de rindere mede reyne maket | |
vn(de) de <gestr.: d> raschap dar se mede | |
up hat Van den bartschereren | |
DE bartscher(er)e gheuet to | |
herwede de scherbeckene . | |
vn(de) al ere schermessede . vnde | |
vletmen vn(de) latyseren . vnde | |
slipstene . vn(de) wettestene dar | |
se ere towe mede scharp ma- | |
keden . Ghe mene lude de | |
nyn hantwerk en oeven noch | |
nyne ynni(n)ghe en hebbet de | |
gheuet ghe mene herwede alze | |
<17vb> | |
hir vor bescreven steyt . | |
Van deme erue | |
NV mach men merken vm- | |
me dat erue . dat sassen | |
recht leret in dem ersten boke | |
ca(pitu)lo xvii . Sterft en man ane | |
kind sin vader nympt sin erue | |
heft he des vaders nicht . so | |
ny(m)pt de moder mit merem . | |
rechte dan sin broder . vader | |
vn(de) moder suster vn(de) broder . | |
erue nympt de sone vn(de) nicht | |
de dochter . War auer en er- | |
ue vor sustert vn(de) vor brodert . | |
al de sik allike na to der sibbe | |
ghe schippen <Edition korrigiert zu: ghestuppen> moghen de nemet | |
ghe like del dar an id sy man | |
eder wif . desse hetet de sassen | |
ghaeneruen . Doch nympt so- | |
nes vn(de) dochter kind erue vor | |
vader vn(de) vor moder . vor sust(er) | |
vn(de) vor broder . dor dat id en | |
gheyt nicht vte den bosmen | |
de wile dat de euenbordighe | |
bosme dar is Oft en(em)e ma(n)ne | |
Sterft enen vor sterft sin wif | |
manne syn wif . he scal | |
<18ra> | |
van rechte gheuen ere gherade | |
de bored van rechte der eldeste(n) | |
vmberadener dochter . sint | |
dat sassen recht leret in dem | |
ersten boke ca(pitu)lo vo . De doch- | |
ter de in deme hus is vmbe | |
stadet de en delet nicht mit | |
der dochter de be raden is . Der | |
moder rade de paepe nympt | |
ghe like dele der suster in der | |
moder rade . Ok steyt dar na | |
de vmberadene suster ne de- | |
let nicht erer moder rade mit | |
dem papen de kerken eder | |
prouende heft . Nu hold me(n) | |
to heruorde vor sede vn(de) vor | |
recht . dat de vmbelenede pa | |
pe tred vor de suster mit den | |
stuken der moder rade to ne- | |
mende . Wer dar nyn pape | |
ofte nyn dochter . zo neme de | |
ghe rade ere neyste nichte . | |
de er van wif halven be swaes | |
is . Went dat sassen recht leret | |
in deme derden boke ca(pitu)lo xv . | |
We herwede vorderd . de scal | |
van swerd haluen dar to | |
<18rb> | |
ghe boren syn . We rade vordert | |
de scal al van wyue halue(n) dar | |
to boren sin. Un(de) ok in deme erste(n) | |
boke ca(pitu)lo xxvii . Jewelik wif | |
eruet twyer weghene ir rade . | |
an ere neysten nychtelen de | |
er van wiues haluen beswais | |
is . vn(de) dat erue an den neysten | |
id sy wif eder man . Dat | |
sassen recht leret in deme der | |
den boke ca(pitu)lo xxxviii . Sterft | |
des mannes wif welic er nich | |
tele ere gherade nympt . de | |
scal van der rade deme ma(n)ne | |
berichten sin bedde alze id | |
stont do se leuede . synen disch | |
mit eneme dischlakene . sine | |
banc enen poel sinen stoel mit | |
eme kussene Wo de man | |
mach sitten mit den kinderen | |
na des wyues dode | |
HIr na mach de man sitten | |
mit sinen kinderen vn(de) is | |
ere vor munder . vn(de) is en plich | |
tich to donde dat beste . vnde | |
kost vn(de) kledere to gheuende | |
dar na he dat vor mach . | |
<18va> | |
Nimpt he ouer en wif . eder | |
wil he sik van den kinderen | |
scheden dat mach he don oft | |
he wel . Mer nympt he en wif | |
so mot he en van rechte gheue(n) | |
erer moder gherade eft en de | |
to bord . Dar na al sin wicbelde | |
guot half . dat sy hus gharden | |
vn(de) tyns synes varenden goedes | |
ghift he eme wat he wel . sin | |
erue goed . dat si vry goed eder | |
eghen goed eder lengoed . des <gestr.: m> | |
mach he bruken de wile dat | |
he leuet na sineme dode . so er | |
uet dat vppe de ersten kindere | |
Wat he auer beholt wicbelde | |
goed vn(de) varende goed vn(de) erue | |
dat he seder to kofte dar mach | |
he mede beeruen sin wif . vn(de) | |
sine lesten kindere . vn(de) dat | |
wif mit deme to koften erue | |
laten beliftuchten . vn(de) ok mit | |
sinen manne goede . des se de | |
lenhere mede be lene alze | |
recht is . Ok mach he ere | |
liftucht maken sin sineme | |
eghene . dest he dat do mit | |
<18vb> | |
rechte . Wente dat sassen recht | |
leret in dem ersten boke ca(pitu)lo | |
xxi° . Men mot wal vrowen | |
eghen gheuen to erme liue | |
mit eruen gheloue . wo iung | |
se zint binnen dem ghe rich- | |
te dar dat eghen inne leghet | |
in yeweliker stad . dest dar | |
koni(n)ghes ban inne zi . Deleste(n) | |
eruen scolen de sculd bereden | |
oft he wat sculdich blef . Went | |
dat sassen recht leret in deme | |
ersten boke ca(pitu)lo vi° . Mit we | |
liken goede en man besterft | |
dat het allet erue . we dat er | |
ue nympt de scal dorch recht | |
de sculd ghelden alze vere alze | |
dat erue waret van varender | |
haue . Dueve noch rof noch | |
dobel spel en is he nicht plich- | |
tich to gheldende noch nyne | |
sculd . dan der der he weder | |
stadynghe vntfengh van wic- | |
belde goede scal men ok de sculd | |
bereden . | |
Wo id de vruwe schal holden | |
mit des mannes kynderen | |
<19ra> | |
Sterft de man eer der vru- | |
wen de vruwe mach mit | |
den kinderen besitten in deme | |
gode vn(de) in deme erue de wile | |
se wel wedewe bliuen . vn(de) se | |
sik to samende willet vordre | |
ghen . vn(de) sik ne mach mit rech- | |
te nemant to der vormu(n)descap | |
teen sunder eren willen vn(de) | |
wuolbord . Nimpt se auer ene(n) | |
man . se mot van rechte den | |
kinderen to voren gheuen e- | |
res vader herwede oft eme | |
dat van rechte bored . Dar | |
na scal se delen mit den kin- | |
deren allerleye varende guot | |
vn(de) al wicbelde guot . dat sy | |
hus gharden eder tyns . aller | |
leye erueguot vellet vppe de | |
rechten eruen . id sy vry guot | |
eder eghen guot . eder lenguot . | |
Van liftucht vn(de) van ghe rade | |
IS der vruwen liftucht | |
daran mit rechte ghe | |
maket an eghenem erue vor | |
ghe richte an vryen goede vor | |
dem vryen stole vn(de) an leen- | |
<19rb> | |
goede van den heren de dat le- | |
net . desser liftucht scal men | |
er laten bruken to erme liue | |
Is er auer nyn liftucht ghe | |
maket men scal er van rech- | |
te laten den derden del . alles | |
eruegodes to ener liftucht . | |
So nimpt de vruwe to vore(n) | |
alle ere ghe rade dar horet | |
to al ere schapene cledere alle | |
kisten mit vpghehauenen | |
leden . allerleye gharen dar se sulven tug(et) in ere hus to slite ne <in HS:dar - ne a.r.R. ergänzt> bedde | |
pole cussene line(n)lakene dis- | |
lakene dwelen badelakene | |
beckene lyn vn(de) alle gheboghet | |
vlas . vn(de) alle wiflike kledere | |
armen golt sapel saltere . vn(de) | |
alle boke de to godes denste ho | |
ret de vruwen pleghet to | |
lesene . sedelen vn(de) laden tep- | |
pede vn(de) vmmehangh rugghe | |
lakene vn(de) alle ghe bende . | |
Dat holt men to heruorde | |
hebbet se vele ghe bruwen | |
bynnen iar vn(de) daghe . so ho- | |
ret to den ghe rade alle bru | |
vate de se hebbet . pannen . | |
<19va> | |
vn(de) boden troeghe standen ko- | |
levate kueven ligghende leghe- | |
len vn(de) alle reschap dat to bru | |
werke hoerd . Dit is dat to vru- | |
wen raden hord . noch is ma- | |
nigherhande dat vm be hore | |
allen nompt men des hir nicht | |
alze borstel vn(de) speghel vn(de) sche- | |
ren al laken vnghesneden to | |
vruwen clederen noch golt | |
noch suluer vnghewracht . | |
dat en hort den vrowen nicht | |
Wat bouen dessen benomden | |
dinghen is dat hord allet to | |
dem erue . Dit is dat ener | |
vruowen van rechte bord wa(n) | |
se sik heft vor ander sedet . alze | |
men den vruwen nyn vnrecht | |
don scal an al dessen vorbenom- | |
den dinghen . also ne scal de | |
vruwe den eruen nyn vnrecht | |
don an den dinghen de en bord | |
vn(de) mallik scal sik an syneme | |
rechte ghe noghen laten . | |
REcht worde lichte besche- | |
den wer der also vele nicht | |
de vnrechtes laghen vn(de) vnrechte | |
<19vb> | |
don dor eren vromen dat se | |
en dan to rechte segghet . dede | |
ment en id duchte se vnrecht | |
wente id en is nyn man alzo | |
vnrecht id en dunke eme vn- | |
billic oft men eme vnrecht | |
doyt . dar vmme be darf men | |
manichvolder rede er men | |
de lude in kunne brynghe war | |
an men vnrechte do . vn(de) eer | |
men se lere wo se mit rechte | |
vnrecht vorlegghen vn(de) weder | |
an recht brynghen . Dat de Ny- | |
gestad vn(de) de oldestad is al eyn | |
heruorde vn(de) hebbet eyn recht | |
NV mach men merken vm | |
me de nyenstad . de is se- | |
der ghetymmert vppe des ho- | |
ues to behorynghe van Libber | |
den de van Quernhem to lene | |
helden van vnser vrowen der | |
Ebbedissen van heruorde . . . | |
hir vmme ghift men de wort | |
pennynghe half der ebbedis- | |
sen . vn(de) half den van quernham | |
de se seder hebbet vorkoft den | |
ghenen de se noch be sittet . | |
<20ra> | |
De nygestad scal des suluen | |
rechtes bruken des de olde stad | |
bruket . hir vmme we bor- | |
gher werd vppe der nyenstad | |
de is borgher to heruorde al | |
so oft he borgher were ghe | |
worden vp der oldenstad . vn(de) | |
des enen do(n)nerdaghes schal | |
wesen de market vry vp der | |
nyenstad vnde des anderen | |
vppe der olden stad . De olde | |
stad scal der nyen hulpe sin . | |
vn(de) mallic den anderen . Wat | |
der stad boerd vet to gheuene | |
van der stades weghene . des | |
gheuet de van der nyenstad | |
den derden del vn(de) de van der | |
olden stad de twe del . De rad | |
van der nyenstad scolen ere | |
recht soken to deme rade va(n) | |
der oldenstad wan se schelach | |
tich worden vmme en recht . | |
De rad van der oldenstad | |
soket ere recht an den schepe- | |
nen to heruorde . wat de vor | |
recht vindet dar scal men | |
sik to heruorde ane holden . | |
<20rb> | |
De nyestad heft ok sunder- | |
ke ghenade . dat se gheuet | |
van eme aem wynes to scise | |
en half verdel dar de van der | |
oldenstad gheuet en heel . | |
vn(de) achte pennynghe vor en | |
beer to scisen . dar de oldenste- | |
dere gheuet enen schilling . | |
Men breckt ok keghen den | |
richter nicht vmme blot roene | |
vn(de) toghene swerd vn(de) messede | |
mer dit richtet de rad . vnde | |
de broke ghaet in de mueren . | |
Men ghift ok deme richtere | |
hus kop wan dar en hus werd | |
vor koft . Dat is in ene won- | |
heyt komen er dem rade va(n) | |
beyden steden wart dat borch | |
richte dar van se moghen | |
richten vmme wicbelde goed | |
aldus ghift men deme rade | |
den vplaet vn(de) dem richtere | |
den hus koep wan dar en hus | |
werd vor koft dat me(n) vppe | |
der nyenstad nicht en dyn | |
ghet vnder konynghes ban | |
ne dat is dar vmme . dat | |
<20va> | |
binnen ener voghedye ne mach | |
nyn konynghes ban sin su(n)der | |
eyn . also dat tughet dat sas- | |
sen speghel in dem ersten <Edition ergänzt: boke> ca(pitu)lo | |
lix . De nyestat vn(de) de oldestad | |
dat is alen heruorde vn(de) heb- | |
bet alle en recht vn(de) sin vnvor | |
scheden an erme rechte | |
<in HS: Palimpsest, Text aus fünf Zeilen entfernt> | |
Dit is ghe wyset vor recht | |
DO vrowe Elseke van ha- | |
ghen starf do wart ere(n) | |
soenen vn(de) eren dochteren vor | |
recht ghe wiset dat se scolde(n) | |
delen to ghelike dat vare(n)de | |
goet . sint se alle weren be ra- | |
den vnde de sone ne droften | |
dat erue vn(de) dat wicbelde goed | |
mit den dochteren nicht delen | |
sint se be raden weren ane | |
vnderscheed . Wo ge wyset wart | |
v(m)me Are(n)des god van Lubbeke | |
DO Arend va(n) Lubbeke starf | |
<20vb> | |
de en led nyne kindere na vn(de) | |
hadde sin goed vor ghiftet . . | |
Sint he des nicht hadde ghe | |
dan vor deme rade . vn(de) dat <in HS: dat a.r.R. ergänzt> vte der | |
were nicht hadde ghe laten | |
so nehmen sines broder kindere | |
vn(de) siner suster kindere al sin | |
goed vn(de) deleden dat ghe like | |
aller malk sinen del . went se | |
alle dar like hemelic to were(n) | |
Wo ghe wiset wart v(m)me vor | |
wibben goet van der moelen | |
DO vor wibbe van der <in HS: r übergesetzt ergänzt> molen | |
vn(de) vor alueke de dyngh | |
greuesche storuen . de ne leten | |
nyne kindere na . vn(de) vor ghe- | |
uen ere wicbelde goed vn(de) er | |
varende goed vn(de) deden dat vor | |
deme rade vn(de) leten dat vte | |
erer were . dat anclagheden | |
ere eruen na erme dode . den | |
wart ghe wiset vor recht . | |
wicbelde goed dat en man e- | |
der en vrume to koften eder | |
dat en man mit wiue neme | |
eder en vruwe mit eren ma(n) | |
ne . vn(de) darto ere vare(n)de goed | |
<21ra> | |
dat mochten se mit rechte | |
wal vor gheuen wan se nyne | |
kindere na leten dest se dat | |
deden vor deme rade . eder vor | |
twen radmannen de de rad | |
dar to senden . vn(de) dat vor en | |
vpleten vet erer were . Mer | |
wicbelde goed dat em an ghe | |
eruet were dat mochten se | |
nicht laten eder vorgheuen | |
in der var sucht Wo ghe wiset | |
wart v(m)me Joha(n)nes sones kind | |
van palborne | |
DO Johannes sones kind | |
van Parborne starf do | |
anclaghede Alfram van bort- | |
husen des kindes goed . vnde | |
sprac aldus . Sin wif were | |
des kindes moeddere vn(de) hed- | |
de so goed recht to des kindes | |
na late alze sin veddere . . . . | |
Des antworden Johannes | |
parborne vn(de) herman syn | |
sone . des kindes vader hed- | |
de in sameden vnvorschede- | |
dem gode ghe seten bet an | |
sinen doet . hir vmme so ne | |
<21rb> | |
droften se van rechte des kin- | |
des goed mit siner moddere(n) | |
<gestr.: d> nicht delen. Des wart | |
eme vor recht ghe wiset | |
hedde Joha(n)nes parborne mit | |
sinen soenen ghe seten in sa- | |
meden gode bet an sines so- | |
nes doet . zo ne droften se des | |
kindes goed mit rechte nicht | |
mit syner modderen delen . | |
hedden se auer ghe scheden | |
wesen mit erme gode . so hed- | |
de nochtan Johannes parbor | |
ne hemeliker ghe wesen to | |
synes sones kindes erue . dan | |
sin moddere eder sin veddere | |
Sint dat id nicht en gheyt | |
vte den bosmen de wile dat | |
de euenbordighe bosme dar | |
is Wo ghe wiset wart v(m)me her- | |
ma(n)nes kind drosyanes | |
DO Herman drosian doet | |
blef vn(de) syn vruowe sik | |
vor andersedede . do vnderwa(n)t | |
sik hinrik drosian des kindes | |
vn(de) synes goedes mit rechte | |
sint he dar en recht vormu(n)der | |
<21va> | |
to was. Do behelt <in HS: be übergesetzt ergänzt> de vruwe | |
to voren alle ere gherade vn(de) | |
ghaf deme kinde sines vader | |
herwede . . vn(de) delede dar na | |
alle varende goed . vn(de) al wicbel | |
de got vn(de) betaleden de sculd | |
to ghe like . Do dat kint vor | |
starf do wart der moder mit | |
rechte syn erue to ghedelet . | |
Des antworde hinrik drosian | |
der moder weder alze he dat | |
vntfanghen des kindes goed . | |
sunder dat he hadde ghe kart | |
in des kindes be derf . vn(de) dat | |
eme van vnghelucke was ge | |
loset . Wo de ghiremaghesche ghe | |
sceden wart mit erme stef soene | |
DO Johan ghiremaghe vor | |
starf . vn(de) sin sone vn(de) sin | |
wedewe vor den rad quemen | |
vn(de) beden dat men wysede . | |
wat mallikem des erues mit | |
rechte to borede . Do wart en | |
ghe wiset aldus . dat herwe- | |
de scolde nemen de sone to voe- | |
ren . dar na scolde de wedewe | |
mit eme delen al dat wicbelde | |
<21vb> | |
goed dat de vader hadde do he | |
sik vor andersedede . hadde de vad(er) dem | |
sone nyn varende goet gheue(n) | |
eder besproken in der brut | |
lacht . so ne drofte de vruwe | |
eme dar nicht van gheuen . | |
Se mochte ok beholden al an- | |
der goed sunder erfhachtich | |
goed vnde se scolde de schuld | |
be reden . Wo id wart ghe holde(n) | |
mit der wlfhardeschen goede | |
DO vor Jutte de wlfhar- | |
desche starf er gherade | |
nam haseke ere dochter . de | |
en closter iu(n)cvruowe was to | |
Rintelen mit groterem rech- | |
te dan ere anderen dochtere | |
de werlic weren . Herman | |
wlfhard behelt mit rechte | |
varende goed . wicbelde goed | |
vn(de) erfhachtich goed . went he | |
in samender were sat mit | |
sinen elderen went in eren | |
doet . vn(de) alde dochtere weren | |
vt beraden ane vndersched | |
Dar na starf vor wibbe de | |
Jolenbekesche ere ghe rade | |
<22ra> | |
nam de sulue closter iu(n)cvruo- | |
we . went se ere suster was | |
van vader vn(de) van moder . . | |
De sulue herman wlfhard | |
be helt ere wicbelde goed . vn(de) | |
ere varende goed vn(de) en dele- | |
de dat nicht mit sinen <gestr.:kinde-> | |
<gestr.:ren> susteren . went vader vn(de) | |
moder suster vn(de) broder . er- | |
ue nympt de soene vn(de) nicht | |
de dochter . alze dat sassen recht | |
leret in dem ersten boke ca(pitu)lo | |
xvii . Wo id wart ghe holde(n) | |
mit stures gode | |
DO Albert stur starf sin | |
eldeste sone nam sin her | |
wede . vn(de) delde mit syne(n) brode- | |
ren dat erue goed dat ere va- | |
der hadde do he sik vor ander | |
sedede . dat wicbelde goed dar | |
se recht to hadden dat hedden | |
se vor mit eren vader vor sche- | |
den hinrik sin leste sone de | |
mit deme vadere was in der | |
were behelt mit rechte al | |
wicbelde goed varende goed . | |
weddeschat vn(de) al erue goed | |
<22rb> | |
dat sin vader to ghecoft had- | |
de . na dat he sik hadde vor an | |
dersedet . do de sulue hinrik | |
stuor staf . do be eruede he | |
sine susteremit al sineme goede | |
went se weren syne sustere | |
van vader vn(de) van moder . vn(de) | |
hinrik stuor nam sin herwede | |
alze en recht is Wo id wart ghe | |
holden mit Joh(ann)es des scherers gode | |
DO Johan de Scherer starf | |
do anclaghede Nolte van | |
bǔnde van sines wyves we- | |
ghene aldus . Sin wif hedde | |
recht to eres vader erue . vn(de) | |
wicbelde gode . sint he ny dar | |
vp en hedde vor teghen . vnde | |
eres vader echte dochter were | |
van siner ersten vruwen . . . . | |
Do wart ghe delet vor recht | |
sint se were vet be raden ane | |
vnderscheed . zo hedden de leste(n) | |
kindere recht to synen wic- | |
belde gode . vn(de) to varende go- | |
de . sint se weren mit eren | |
vadere in der were bet in | |
synen doet . | |
<22va> | |
Wo de Smakepepsche wart ghe scheden <in HS: ghe sheden ü.d.Z. ergänzt> | |
Do hinrik smakepeper | |
starf do quam sin wede- | |
we mit den lesten kinderen | |
vnde mit den ersten de wor- | |
den vor deme rade gheschede(n) | |
aldus . De stefmoder mit | |
den lesten kinderen scolden | |
delen mit den ersten al wic- | |
belde goed . dat hinric hadde | |
do he sik vor andersedede . vn(de) | |
dat erf hachtighe goed scolde(n) | |
de ersten be holden . Do sprac | |
de vruowe se hedde in deme | |
gode ene liftucht . des wart | |
er ghe wiset se scolde be noe- | |
men den leen heren de se mit | |
deme goede hedde beliftuchtet | |
vn(de) be holden de liftucht als | |
en recht is . Des nam se ere | |
vorderen vlechten mit der | |
luchteren hand . vn(de) swor | |
mit der vorderen hand vp | |
den hilghen . dat her vrede- | |
rik van Arenholte des godes | |
len here hedde se belenet | |
mit deme goede ene rechte | |
<22vb> | |
liftucht dat er got so helpe | |
vnde hilghen aldus wart | |
er de liftucht to ghe delet | |
wente dat manne goet is | |
an den ersten kinderen de | |
eruetale na erme dode . |