Die ältesten Statuten der Stadt Werl 1324 (Rotes Buch)

<2r> <Schreiber a (1324)>
Anno domini millesimo tricentesimo ui-
cesimo quarto in die mathie b(ea)ti ap(osto)li
<1.> Weret alzo dat eyn man vor richte stuonde an-
de zolde eyn ordel delen · delet he dat nicht reychte
he zal des and(er)en daghes wid(er) komen vnde vorwe-
dden dat ordel vor ver scillinchge vn(de) delen eyn rey-
cht ordel
<2.> Weret dat hyr gheste quemen eynes vrededa-
ghes scloghen ze sich, ze en droften nicht mer we
dden dan ver scillinchge dem rycht(er)e vnde der stat
ere reych ·
<3.> Weret alzo dat eyn man bi er iuncurowe ghe
vangen worde de vnbesproken were der zal he ghi
uen tein m(a)rc · eder nemen ze to echte · vnde we-
ret alzo , dat de vrent den man droteghen wolden
mit der iuncurowen · ze zolden de twe halden zes we-
ken · vn(de) wolde he zich nicht van der iu(n)curowen wor
ken · ze zolden ze vntscluten · vnde halden ene vor
eynen vangenen man . vn(de) ghiuen eme eynen
biker waters . vn(de) eyn hellinchwort brodes :
<4.> Weret alzo dat de borgh(er)e eynen zot wolden <2v>
laten grauen inder stat war ze wolden des zol
den ze weldich sin ·
<5.> Alle der selfwalt de binnen der stat lighet , dar ma-
ch de stat mide don wat en nuotte vn(de) euene komet op-
per stades beste ,
<6.> War eyn dem and(er)en lant af eret dar zolen de bor-
gere bi gan , vn(de) weret alzo , dat er wilich wider-
struouich were · dat he ver scillinge weddede dem
richt(er)e · nochte(n) zolen de borg(er)e dat sceden ·
<7.> Eyn de dem and(er)en warscap louet · de zal eme
halden sine iar uot, he en moghes ener ouer-
gan mit guden luden · dat he wat uot ghezat
hebbe
<8.> Weret alzo dat eyn man kwikg insime kor
ne · eder insime huos · eder insime garden wnde :
scloge he dat · dar en were he deme richt(er)e ninen
broke af sculdich · mer deme ghime des dat
kwykg sin were · <9.> Och eft eyn vore ouer enes
anderes mannes lant dar enwere he deme richt(er)e
ninen broke af sculdich · mer deme ghime des dat
lant zin were ghulde vn(de) reycht <3r>
<10.> Weret alzo dat eyn vrowe sturue · de ere erue uop
borde · deme zoldemen laten stan · dat bedde alzo als
it ston des daghes do ze starf · dar horet to eyn hant-
dwele · vn(de) eyn cussin oppe sine(n) stol
<11.> Js it alzo dat eyn man den and(er)en vor volghet mit
deme richte · he en zal ene penden mit deme boden
als eyn reycht is · dar ne heuet de richt(er)e nicht
andeme pande
<12.> Weret alzo dat eyn man sine kindere van eme
scapen hedde · neme he eyn wif de mochte he erue(n)
mit sime huos · eder mit sime guode ·
<13.> Weret alzo dat eyn wif ouer ene nothtoch clage-
gede · vn(de) ne kuonde ninen tuochg wollen woren · des mo-
chte eyn man af komen mit siner vordere(n) hant
<Unmittelbarer Anschluss> <Schreiber b (ca. 1324)>
<14.> Weret also dat eyn man sin kint be rede Sturue dat bin
nen iare vn(de) daghe deme soldemen dat guot half wider ghi
uen · suonder eruen ·
<15.> Weret also dat dre brodere eder vere in vser stat we-
ren sturue de eyne vnde lete dochter kindere achter
vnde de brodere vor sceden weren vnder tuschen mit
arme guode · de dochter kindere solden en erue(n) · vn(de) nicht de
brodere <in HS: unterhalb der Zeile ergänzt> <3v>
<Schreiber c>
<16.> Weret al zo dat eyn vse borg(er)e de borghescap vop
sigede . vnde weych vore · sin guot in vser stat moch-
te men nicht vredelos legget <sic: Lasch bessert in leggen>
<17.> Weret al zo dat eyn vngelucke sce in vser stat van
eme vnsen borg(er)e · eder vnse borgere nicht en were · al
zo dat he sin lif vor broken hedde . sin guot dat [he] achter
lete solden sin eruen be halden · et en were al zo dat
men nine eruen en wiste . dat guot solde de stat hal-
den vnder iar vnde dach · quemen dan nine eruen
so solde de richtere dat guot <gestr.: de richt(er)e> vop boren ·
<18.> Weret al zo dat welich man · in vser stat were de
vnse borg(er)e were · de sin gut nicht en vor scete mit
deme gude mach de stat don dat he nyn vor scuth
wat se wellet
<Unmittelbarer Anschluss> <Schreiber a (1326)>
<19.> Weret al zo dat eyn man vnse borg(er)e wolde werden
he were wolboren eder nicht · de sal don . dat andere
vnse borg(er)e to reychte dot in vnser stath · Anders sulen
wy nu(m)mende vnse borghere scap doyn
<20.> Weret al zo dat wilich man · he were pape ofte ley
ge . guoth · eder gulde · in vnser stath kofte . de sal doen
van deme gude · alse andere vnse borg(er)e van dem arme
we des nicht en dede · den bref sal de stath nicht bezi
ghelen .
<21.> Weret al zo wam men den rath sette <in HS: sette interlinear ergänzt> · dat wilich man
sich dar vot sette · mit borgheremesterscap · eder bor
gherscap . den sule wi nu(m)mer vor borgh(er)e mer holden
eder he en sal dat mit nime ghelde vor beteren <4r>
<22.> Weret al zo dath men eynen rath zetten wolden · als eyn plegzi
de is · den zolen de ghilde setten · de ghine de richte lude sin · twe van
den selteren · vn(de) twe van den beckeren · vnde twe van den buuluden
vnde twe van den kopluden · disse achte vorbenomede(n) sal men vor bo
den des ersten gudens dages in der vasten · de zolen den rath setten
des eyrsten su(n)nendaghes in der vasten na eren eden al ze stades reycht
is · were wilich vnder den achten de des nicht doyn eyn wolden de
zal der stath dath vor beteren mit er mark · vnde de sal men leggen
an de stath
<Unmittelbarer Anschluss> <Schreiber d>
<23.> Vort mer weret alzo dat eyn man eder eyn vrowe de vnse borgere we-
ren , in vnser stat stuorven , ere · gherade eder ere herwede dat zolde
dat neyste lif · ze weren brodere , eder sustere de vnse borghere we-
ren in vnser stat like deylen
<Unmittelbarer Anschluss> <Schreiber e>
<24.> Vortmer wer dat sake dat eyn dem anderen scult gheue
vor rychte eder vor den borgheren , eder vor den zeystj-
nen, buode dey eyn eyt , so eyn solde de andere vort den
ghynen vor eyme anderen reychte vmme dey sake nicht
mer sculdeghen
<25.> Vortmer eyne wuoste were , wilich man sprich dat hey dar
ynne sytte vn(de) jnghewert zy , dat mot hey do bringen myt
gherychte vn(de) myt tweyn bidereuen man , vortmer wer
de were be zeytten so meychte hey dat to bringen myt
ghe rychte al leyne
<Unmittelbarer Anschluss> <Schreiber f>
<26.> Wilich man wyn nyder lyght Jn vnser stat , wan dey wyn reyde
is , so sal dey stat des meychtigh wesen wan zey wilt dat dey ghine
den win op steke , vn(de) des stades kneyght den zulen zey zenden
an dat wyn vayt , des sal dey wyn man en bidem kneyghte
senden ene kunne quarte. , Wuo zey dan den win zettet
also sal dey wyn man den win gheuen , war dey win man disse boyt
breke , alse dicke alse schey , also dicke briket hey eyne mark <4v>
<Schreiber g>
<27.> Weret al zo dat eyn richtere satet woirde dey sal
na dem daghe eyn recht richtere syn vnd richten
de(m) armen alzo dem ryken vnd wel vnse stad by
guder alder wonede laten alze dat van here(n) tho
heren gehat is vnd welle des v(m)me neynegherleye
nuet willen laten dat dey erde dreghen mach
<28.> Och ne sal der <sic> richtere neyne inwerrynghe doyn
dan in erflyke <sic: Lasch bessert in erflyken> gude dar boren eme aff twelff
pe(n)nynghe
<29.> Vortmere wert alzo dat dey vronebode eynen
peynden wel dar bort dem van veyr pe(n)ny(n)ge as
hey [he] <he = Ergänzung Lasch> pande leuert
<30.> Och ne sal dey richtere neyne gulde eder pacht
besegelen vyt husen in vnser stat buten luden
geystelich efte wertelich
<31.> Weret alzo dat dat gerichte geheyschet woyrde
van geysteliken richtere(n) eyngen borghere tor
absollucion to dranghen , ne boret dem richtere
nycht aff wynte hey dat doyt van gebode vn(de)
dranghe der geystelyken richtere vn(de) officiale